ابن یمین

ابن یمین (زاده ۶۶۴ - درگذشته ۷۴۶) فیلسوف، شاعر و بزرگ ترین قطعه سرای ایرانی، با نام کامل؛ امیر فخرالدین محمود بن امیر یمین‌الدین طغرایی بود، که بخش اعظم زندگانی وی در روستای فرومد خراسان (در استان سمنان کنونی) و نیز در سبزوار خراسان، سپری شد.

ابن یمین
آرامگاه ابن یمین
زادهٔ۶۶۴ خورشیدی
۶۸۵ هجری قمری
خراسان
درگذشتپیش از ۷۴۶ خورشیدی
۷۶۹ هجری قمری
فرومد، خراسان
آرامگاهآرامگاه ابن یمین در فرومد
محل زندگیفرومد، خراسان و سبزوار
ملیتایرانی
دیگر نام‌هاامیر فخرالدین محمود بن امیر یمین‌الدین طغرایی
پیشهشاعر
سبکعراقی
دورهفرمانروایی سربداران
تیموریان
مذهباسلام، شیعه دوازده‌امامی

زندگی‌نامه

پدرش ترک‌نژاد بود و به روزگار سلطان محمد خدابنده، در روستای فرومد، خراسان (امروزه در شهرستان میامی، استان سمنان) زمینی خرید و در آن‌جا ساکن گشت. پدرش او را آموزش داد و از جوانی در شمار شاعران و منشیان دورهٔ خویش درآمد و مقام استیفا یافت و مستوفی خوانده شد و چون مانند پدر متصدی نگارش طغرا در آغاز فرمان‌ها بود، به طغرایی نیز مشهور گشت.

ابن یمین منصب استیفا و نگارش طغراها را در خدمت خواجه علاءالدین محمد فریومدی، وزیر خراسان، به سال ۷۴۲ هجری قمری، بر عهده داشت و از منشآت او بعضی در کهن‌ترین ویرایش دیوانش که ظاهراً پیش از سال ۹۳۱ هجری قمری نوشته شده، موجود است و دو نامه از آن‌ها نیز انتشار یافته‌است.

سال‌های نخستین زندگانی ابن‌یمین در خراسان گذشت. در دوران جوانی، به تبریز رفت و به درگاه غیاث‌الدین محمد بن رشیدالدین فضل‌الله، وزیر پیوست و آن وزیر را ستایش کرد، ولی کارش در آن شهر دوام نیافت؛ چنان‌که ناگزیر شد در قطعه‌ای که خطاب به غیاث‌الدین محمد سرود، از او اجازه بازگشت به شهر خویش را بخواهد.

قطعه دیگری در دیوان او هست، که نشان از زندگی وی در عراق عجم و بازگشتش به خراسان می‌دهد. پس از بازگشت به خراسان، ابن یمین بیشتر در زادگاه خود فرومد به سر برد و در همان حال با گروهی از امیران و وزیران عهد خود، در بخش خاوری ایران ارتباط داشت و آن‌ها را می‌ستود.

از ممدوحان ابن‌یمین، گذشته از خواجه علاءالدین محمد فریومدی، باید طغاتیمورخان، ملک معزالدین ابوالحسین محمد بن غیاث‌الدین کرت، خواجه وجیه‌الدین مسعود سربداری، خواجه علی سربداری، پهلوان حسن دامغانی سربداری و جانشین او خواجه نجم‌الدین علی مؤید سربداری را نام برد.

ابن یمین بینندهٔ کشاکش‌های پی‌درپی امیران خراسان در عهد فترت میان ایلخانان و یورش تیمور بود و گاه در این کشمکش‌ها و جنگ‌ها نیز حضور داشت. در رویدادی که در سیزدهم صفر سال ۷۴۳ هجری قمری، میان ملک معزالدین حسین کرت، با خواجه وجیه‌الدین مسعود سربداری، در زاوه رخ داد و به شکست و فرار خواجه وجیه‌الدین مسعود انجامید؛ دیوان ابن‌یمین در ضمن غارت بنگاه امیر به یغما رفت و بنا به گفتهٔ خواندمیر، خود شاعر نیز در این جنگ، به دست لشکر هرات گرفتار گشت، چون او را پیش ملک بردند، منظور نظر تربیت گردانید و بنا بر آن‌که دیوان ابن‌یمین در آن مصاف تلف گشته بود، قطعه‌ای در آن باب گفت. اما تلاش برای یافتن دیوان او مؤثر نیفتاد و شاعر ناگزیر شد با گردآوردن شعرهای پراکندهٔ خویش از اینجا و آنجا و افزودن اشعاری که پس از رویداد گفته‌شده ساخته بود، دیوانی تازه ترتیب دهد.

زندگانی ابن‌یمین در سبزوار و فرومد، به قناعت گذشت و اصولاً وی مردی قانع، گوشه‌گیر، دهقان‌پیشه و معتقد به بنیادهای اخلاقی بود. مرگش به سال ۷۶۹ هجری قمری رخ داد. وی پس از مرگش در همان روستای فرومد دفن گردید. اکنون بر مزار او، بنایی به عنوان یادبود نصب گردیده که محل بازدید گردشگران و علاقه‌مندان می‌باشد.

آثار

دیوانی از ابن‌یمین در دست است، با مقدمه‌ای که شاعر در آن نوشته، در سال ۷۵۴ هجری قمری فراهم آمده و از قصیده، غزل، ترکیب‌بند، قطعه و رباعی، مجموعاً در حدود ۱۵ هزار بیت دارد. سخن او روان و منسجم و خالی از تکلف و علم‌فروشی و دنباله سبک خراسانی است. قطعه‌های ابن‌یمین به سبب اشتمال بر اندرز، طعن و طنز، رواج و شهرت بسیار یافت و بر زبان شعردوستان جاری گشت و از این بابت میان شاعران معاصر خود منفرد شد. در قصیده‌سرایی و مثنوی‌پردازی توانا بود. از میان مثنوی‌های او، مثنوی «مجلس‌افروز» به بحر خفیف مخبون محذف، در تحقیق و عرفان، همچنین مثنوی بی‌نام دیگری هم در این موضوع به بحر هزج مسدس مقصور، مشهورتر است. کتاب «ریحانه الادب» نیز این فهرست کتاب‌ها را، به او نسبت داده‌است: «انشا طغرل»، به نام مجموعهٔ منشات؛ «انوار المبارک»، «چشمه فائز»، «کلیات طغری»، مجموعهٔ اشعار؛ «مجموعه الغرائب»؛ «المرآت المفتوحه».

نمونه شعر
آنکس که بداند و بخواهد که بداندخود را به بلندای سعادت برساند
آنکس که بداند و بداند که بدانداسب خرد از گنبد گردون بجهاند
آنکس که بداند و نداند که بداندبا کوزهٔ آب است ولی تشنه بماند
آنکس که نداند و بداند که نداندلنگان خرک خویش به مقصد برساند
آنکس که نداند و بخواهد که بداندجان و تن خود را ز جهالت برهاند
آنکس که نداند و نداند که ندانددر جهل مرکب ابدالدهر بماند
آنکس که نداند و نخواهد که بداندحیف است چنین جانوری زنده بماند

آرامگاه

آرامگاه ابن یمین در روستای فرومد، بخش میامی، در فاصله‌ای ۱۸۰ کیلومتری پس از شاهرود و ۹۰ کیلومتری قبل از سبزوار می‌باشد.

این آرامگاه در ابتدا ساختمانی از خاک و خشت و در شرف ویرانی بود، اما بعدها در اثر پیگیری‌های عبدالرفیع حقیقت، ساختمانی قابل‌توجه و بسیار زیبا به شکل شش‌گوشه بنا شد. زوایای زیبای این بنا همانند گل بازشده‌ای است که قبر شش‌گوشه داخل آن مانند پرچم گل است. اطراف آرامگاه ابن‌یمین فضای سبزی است که توسط نرده‌های حفاظ اطراف محصور شده‌است. سنگ‌قبر دارای شش ضلع کوچک است و بر روی آن مطالبی در خصوص این شاعر بزرگ نوشته شده‌است.

کار مرمت این مجموعه تاریخی با احیای محوطه و فضای سبز مجموعه با کاشت بیش از ۳هزار گل و درختچه تزئینی، استحکام‌بخشی مقبره، اجرای نورپردازی طبق الگوی اولیه طرح آرامگاه، بندکشی جداره‌ها، تعویض آجرهای فرسوده و احیای چاه آب انجام شده‌است.

این بنا به همراه محیط ۱۲۱۳ متری اطرافش، در سال ۱۳۹۷، با تلاش ۱۴ ساله سازمان میراث فرهنگی استان سمنان، به‌طور یکجا به ملکیت این سازمان درآمد.

جستارهای وابسته

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به ابن یمین در ویکی‌گفتاورد موجود است.
    • صفا، ذبیح‌الله (۱۳۴۲). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: انتشارات ابن‌سینا. ص. ۴۴۸.
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.