فقیر شیرازی
میرزا علی اصطهباناتی شیرازی ملقب به معین الشریعه مشهور به فقیر شیرازی یا فقیر اصطهباناتی، زادهٔ سوم شعبان در استهبان (۱۲۹۶–۱۳۵۱ قمری/ ۱۲۵۶–۱۳۱۰ خورشیدی)، فرزند میرزا محمدباقر واعظ اصطهباناتی، خطیب، ادیب و شاعر قرن سیزدهم، متخلص به فقیر که به ادبیات فارسی و عرب اشراف داشته و بیشتر آثارش را به پیروی از سعدی سروده است.[1] آثار او درونمایه عرفانی اخلاقی و حکمی دارد. وی در شیراز میزیسته و به زراعت اشتغال داشته و در بزرگترین مسجد شیراز (مسجد نو) به وعظ و خطابه میپرداخته است.[2]
از خود وی چنین نقل شده است: اول شعری را که گفتم در سن پانزده سالگی در ارض اقدس در شهر مشهد در مجمع جمعی از اهل ادب، رباعی معروف خوانده شد:
- دل گفت مرا علم لدنی هوس است
- تعلیمم کن اگر تو را دسترس است
- گفتم که الف، گفت دگر هیچ مگو
- در خانه اگر کس است یک حرف بس است
فقیر را از مضمون آن خوش آمد. دوست داشتم جوابی گفته باشم، گفتم:
- ای دل چو تو را وصال جانان هوس است
- زین پس به تو این عالم امکان قفس است
- خود را نفسیرسان به صاحب نفسی
- هر چت هوس است دان که آن یک نفس است
آثار
- خانقاه: مثنوی عرفانی و اخلاقی به پیروی از بوستان سعدی؛ وی این کتاب را در اواخر دوره قاجار سروده است و شامل یک دیباچه و چهار باب (خلوت، سکوت، جوع و سهر) است که هر باب آن ده فصل دارد (۴۰ فصل). هر فصل پس از بیان مبانی، حکایاتی را هم دربردارد و به نظمی سلیس و ساده است. خود این کتاب را چنین توصیف کردهاست:
به فکرت بسازم یکی خانقاه | که هر بیدلی را شود جایگاه |
- این کتاب با این بیت آغاز میشود:[3]
به نام خدا آورم خامه را | بَرَم در نگارش من این نامه را | |
خدایی که بایسته فرتاش[4] هست | نهان است و بر هر دلی فاش هست |
- باب اول آن (باب خلوت) اینگونه شروع میشود:[5]
دمی آخر ای دل به خلوت گرای | که دانا گزیند ز خلوت سرای | |
چو حق روی از خلق پوشیده دار | به خلوت طلب از دل خود مدار | |
پری وار از خلق بیگانه شو | چو پروانه در عشق، دیوانه شو |
- شعر پایانی کتاب با ماده تاریخ آن (پایان کتاب سال ۱۳۴۷ قمری)[6]
به توفیقت ای کردگار قدیر | به پایان رسید این کتاب فقیر | |
... به تاریخش این بیت آمد گواه | بلند از فقیر آمد این خانقاه |
- خرابات: وی این اثر را به پیروی از کتاب گلستان سعدی نگاشته است. گلستان هشت باب است ولی این کتاب چهار باب دارد. این چهار باب به چهار عنوان اخلاق یعنی: «حکمت، شجاعت، عفت و عدالت» اختصاص یافته و براساس همین چهار باب است که کتاب مشهور اخلاق ناصری خواجه نصیرالدین طوسی نیز بنیاد نهاده شدهاست.[7]
- گنج فقیر: به استقبال از غزلیات سعدی (طیبات)
دیوان اشعار اوست که در سال 1340 هجری قمری (1301 خورشیدی) در چاپخانه مظفری در شهر بمبئی چاپ شد[8].
پانویس
- بهارستان، ص 107
- خانقاه، ص ۱۱
- خانقاه، ص ۲۳
- بمعنی هستی یا ممکن الوجود
- خانقاه، ص ۵۱
- خانقاه، ص ۲۴۴
- خرابات بایگانیشده در ۲۴ دسامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine فروشگاه اینترنتی میراث مکتوب
- بهارستان، ص 107
- بهارستان، ص 107
- دیوان فقیر شیرازی کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی
منابع
- خانقاه، فقیر شیرازی؛ مصحح: منوچهر دانشپژوه، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب، ۱۳۷۹.
- بهارستان (بهار استهبان)، محمد رضا آل ابراهیم (پژوهشگر و گردآورنده)، سته بان، ۱۳۹۱.