سنگ‌نبشته‌های ساسانی
منظور از کتیبه آثاری است که بر روی سنگ‌ها یا صخره به صورت سنگ‌نبشته و پوست (چرم) و پاپیروس، فلز، سفال، سنگ‌های قیمتی و چوب نگاشته شده‌است. نگارش کتیبه‌ها غالباً هم زمان با تألیف آنهاست. از این رو این آثار هم از نظر زبان شناسی و هم از جهت تاریخی و اجتماعی و گاهی دینی مهم به‌شمار می‌آیند اما طبعاً از نظر ادبی دارای اهمیت چندانی نیستند.
آثار کتیبه‌ای پهلوی در دوران ساسانی خط پهلوی کتیبه‌ای یا خط پهلوی منفصل و خط پهلوی کتابی یا خط تحریری یا متصل. کتیبه‌ها گاهی دو یا سه زبانه هستند. کتیبه‌های سلطنتی شاهان نخستین ساسانی نا زمان نرسه غالباً به پهلوی یا فارسی میانه، پهلوی اشکانی یا پارتی و یونانی است.
کتیبه‌های دولتی یا سلطنتی کتیبه‌هایی هستند که از شاهان ساسانی یا درباریان آنان برجای مانده و همهٔ آن‌ها به خط پهلوی کتیبه‌ای یا منفصل نوشته شده‌است. قدیم‌ترین آن‌ها کتیبه اردشیر ساسانی ۲۲۴ تا ۲۴۲ میلادی و متأخرترین آن‌ها کتیبه مهرنرسی (قرن پنجم میلادی) است.[1]
پژوهش علمی کتیبه‌های ساسانی تقریباً از سال ۱۹۲۴ میلادی با انتشار کتاب هرتسفلد تحت عنوان پایکولی یا آثار و نوشته‌های شاهنشاهی ساسانی آغاز گردید و همهٔ نوشته‌های اوایل شاهنشاهی ساسانیان که تا آن زمان کشف و خوانده شده‌بود، در دو مجلد بزرگ انتشار یافت.[2] همهٔ این مآخذ رویدادهای ایران را با نظر و جهت خاصی بیان می‌کنند و در واقع از نظر مقامات رسمی سخن می‌گویند. نقش‌های دوران ساسانی از دیر باز مشهور و از منابع و مأخذ بزرگ تاریخی بشمار می‌روند.[3]
فهرست سنگ‌نوشته‌های دولتی در دوران ساسانی
.jpg.webp)
نقشهٔ کتیبه‌های نقش رستم
- ۱. کتیبه اردشیر بابکان و اورمزد در نقش رستم
- ۲. کتیبه ابنون
- ۳. کتیبه شاپور یکم در حاجی آباد
- ۴. کتیبه شاپور یکم در تنگ براق
- ۵. کتیبه شاپور یکم در کعبه زرتشت
- ۶. کتیبه شاپور یکم در نقش رجب
- ۷. کتیبه شاپور یکم در نقش رستم
- ۸. کتیبه اپسای دبیر
- کتیبه‌های کرتیر
- ۹. کتیبه کرتیر در نقش رجب
- ۱۰. کتیبه کرتیر در سرمشهد
- ۱۱. کتیبه کرتیر در کعبه زرتشت
- ۱۲. کتیبه کرتیر در نقش رستم
- ۱۳. کتیبه برم دلک
- ۱۴. کتیبه نرسه در پایکولی
- ۱۵. کتیبه نرسه در بیشابور
- ۱۶. کتیبه شاپور سگانشاه
- ۱۷. کتیبه سلوک
- ۱۸. کتیبه شاپور دوم در مشکین شهر
- ۱۹. کتیبه شاپور دوم و سوم در تاق بستان
- ۲۰. کتیبه مهرنرسی [4]
نگارخانه
کتیبه کرتیر در نقش رستم در زیر نقش برجستهٔ کرتیر قرار دارد و کتیبهٔ اردشیر هم بر روی شانهٔ اسب اردشیر بابکان و هم اسب اورمزد نوشته شده‌است.
کتیبه کرتیر در کنار نقش مربوط به تفویض مقام شاهی از سوی اورمزد به اردشیر بابکان، در نقش رجب در دامنهٔ کوه رحمت.
یادمان پیروزی شاپور یکم بر والرین امپراتور روم، درنقش رستم، کتیبه‌ای در زیر اسب شاه به زبان یونانی وجود دارد.
کتیبه کرتیر در ضلع شرقی کعبه زرتشت، در زیر کتیبه شاپور یکم در کعبه زرتشت نگاشته شده‌است.
شاپور دوم در سمت راست و شاپور سوم در سمت چپ در تاق بستان، کتیبه‌ای به زبان پهلوی در کنار هر یک وجود دارد.
پانویس
- تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، ص ۸۳
- تمدن ایران ساسانی، ص ۱۳
- تمدن ایران ساسانی، ص ۲۸
- تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، از ص ۸۴ تا ص ۹۶
منابع
- لوکونین، گریگورویچ ولادمیر. ترجمه عنایت الله رضا. تمدن ایران ساسانی. تهران: انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۰
- تفضلی، احمد، و به کوشش آموزگار، ژاله. تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. تهران: انتشارات سخن، ۱۳۷۶ شابک ۹۶۴−۵۹۸۳−۱۴−۲
نوشته‌های پارسی میانه | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| دینی |
| ||||||||||||||
| غیر دینی |
| ||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.