الغ‌بیگ

میرزا محمد طارق بن شاهرخ یا میرزا محمد تَراغای بن شاهرخ مشهور به‌نام اُلُغ‌بیگ (۷۹۵ تا ۸۵۳ هجری قمری / ۷۷۲ تا ۸۲۸ هجری خورشیدی / ۱۳۹۳ تا ۱۴۴۹ میلادی) فرزند شاهرخ و نوه تیمور از پادشاهان تیموری ایران بود. او پادشاهی ستاره‌شناس، ریاضی‌دان و اهل علم و ادب بود. او در عین اینکه پادشاه بوده، کتابش به نام زیج الغ بیگ از دقیق‌ترین ‌تقویم‌های اسلامی است. [1] و همچنین به افتخار او دهانه الغ بیگ در کره ماه در کنار بزرگترین دانشمندان علم نجوم به نام این پادشاه دانشمند ثبت شده است [2] او در سال ۸۲۸ خورشیدی توسط پسرش عبداللطیف کشته شد.

میرزا محمد طارق الغ بیگ
مجسمه‌ی الغ بیگ در سمرقند، ازبکستان
سلطنت	۱۴۱۱ تا ۱۴۴۹ میلادی
تاج‌گذاری	۱۴۱۱ میلادی
پیشین	شاهرخ
جانشین	عبداللطیف سلطان محمد
زاده	۷۹۵ (قمری) ۷۷۲ ۱۳۹۳ سلطانیه، امپراتوری تیموری
درگذشته	۸۵۳ (قمری) ۸۲۸ ۱۴۴۹ سمرقند، امپراتوری تیموری
همسران	آکا بگی بیگم سلطان بادی‌الملک بیگم آغی سلطان خانیکا هوسن نیگر خانیکا شوکور بی خانیکا روکایا سلطان آغا میهر سلطان آغا سعادت بخت آغا دولت سلطان آغا
فرزند(ان)	عبداللطیف میرزا عبدالعزیز میرزا
دودمان	تیموریان
پدر	شاهرخ
مادر	گوهرشاد خاتون
دین و مذهب	اسلام

زندگی‌نامه

رصدخانه الغ‌بیگ

مدرسه الغ‌بیگ

الغ‌بیگ در سلطانیه در زنجان به دنیا آمد. مادرش گوهرشادبیگم از شاهزادگان ازبک‌تبار بود که بناهایی چون مسجد گوهرشاد را در مشهد ساخت و پدرش شاهرخ، در تحکیم حکومت تیموری و رشد هنر در آن دوران و شکل گرفتن مکتب هرات بسیار مؤثر بود.

شاهرخ در ۸۱۱ خورشیدی به فرارود لشکر کشید، خدایداد حاکم آنجا را کشت و خلیل سلطان پسر میرانشاه و نوۀ تیمور را پس از رهایی به ری فرستاد و حکومت سمرقند را به اُلُغ‌بیگ داد.[3] الغ بیگ، بیشتر اوقات در سمرقند بود و به عنوان مهمان به دربار پدر دعوت می‌شد و در امور سلطنت دخالتی نداشت.[4]

دولتشاه سمرقندی در تذکره الشعرا خود می‌نویسد: فضلا و حکما متفق‌اند که به روزگار اسلام بلکه از عهد ذوالقرنین تا این دم پادشاهی به حکمت و علم میرزا الغ‌بیگ بر مستقر سلطنت قرار نیافته. الغ‌بیگ در سمرقند رصدخانه‌ای عظیم و مجهزی به نام رصدخانۀ الغ‌بیگ را برپا کرد و همراه با دانشمندان بزرگ آن زمان مانند غیاث‌الدین جمشید کاشانی مشغول رصد و تحقیقات علمی شد و با همکاری آن‌ها زیجی را که شامل دقیق‌ترین جداول ستاره‌شناختی و مثلثاتی آن عصر بود پدید آورد که به زیج سلطانی معروف است. مدرسه‌ای نیز برای آموزش علوم و فنون تأسیس کرد و بهترین استادان را در آنجا به‌کار تدریس گمارد. یادداشت‌ها و نامه‌هایی که کاشانی برای پدرش در کاشان می‌فرستاد از سطح بالای فهم و دانش الغ بیگ حکایت می‌کند.[5]

او در سمرقند با برادرانش: بایسنقر پسر شاهرخ در هرات و سلطان ابراهیم میرزا تیموری در شیراز، که جملگی هنرمند بودند، دربارهٔ شعر فارسی مکاتبه می‌کرد. اشعار نظامی گنجوی را بر اشعار امیر خسرو دهلوی که بایسنقر می‌پسندید، ترجیح می‌داد.[6] او از کودکی به آموختن خوشنویسی پرداخت[7] اما همچون برادرانش در این هنر نام‌آور نشد.

الغ بیگ، پس از دو سال درگیری با پسرش عبداللطیف، عاقبت در سال ۸۲۸ خورشیدی (۱۴۴۹) میلادی، به دست او کشته شد.[8]

نگارخانه

• 
  تمبر یادبود الغ‌بیگ و رصدخانۀ وی، انتشار در سال ۱۹۸۳، ترکیه.
• 
  رصدخانۀ الغ‌بیگ در سمرقند در زمان اُلُغ‌بیگ دیوارهای مجاور با سنگ مرمر صیقلی شده پوشیده بود.
• 
  تمبر یادبود الغ‌بیگ، انتشار در سال ۱۹۹۴، ازبکستان.

جستارهای وابسته

• رصدخانه الغ‌بیگ
• قاضیزاده رومی
• عبداللطیف میرزا
• مدرسه الغ‌بیگ (سمرقند)

پانویس

1. https://www.perthobservatory.com.au/ancient-astronomers/ulugh-beg
2. https://books.google.com/books?id=0wh5HABxVksC&pg=PA171&lpg=PA171&dq=Ulugh+Beigh+(crater)&source=bl&ots=F2uEIy6UFo&sig=roaNWoVp7STask1ccKhfnLDER0Q&hl=fa&sa=X&ved=2ahUKEwilyqe28I7dAhVDhqQKHY0_AksQ6AEwDnoECAYQAQ#v=onepage&q=Ulugh%20Beigh%20(crater)&f=false
3. دولتشاه سمرقندی، ص ۳۵۴–۳۵۶
4. بارتولد، ص ۱۷۸
5. مختاری اسکی، غلام‌رضا، فرهنگ ریاضیات پایه
6. دانشنامۀ جهان اسلام، ص ۱۹۶، ذیل عنوان بایسنقر
7. فضایلی، ص ۳۲۳
8. دانشنامۀ جهان اسلام، ذیل عنوان تیموریان

منابع

• دانشنامهٔ جهان اسلام
• مختاری اسکی، غلام رضا، فرهنگ ریاضیات پایه، تهران، انتشارات فرهنگان، ۱۳۸۴.
• Wilhelm Barthold, Ulug Beg und seine Zeit , Leipzig ۱۹۳۵
• دولتشاه سمرقندی، کتاب تذکرة الشعراء، چاپ ادوارد براون، لندن ۱۳۱۸/۱۹۰۱
• فضایلی، حبیب‌الله. اطلس خط. انتشارات مشعل اصفهان. چاپ دوم، اصفهان۱۳۶۲ش.
• برنامۀ رادیویی از آندلس تا تهران، بررسی زندگی و آثار علمی الغ‌بیگ، در گفتگو با مصطفی یاوری آیین، رادیو جوان، 1398.

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ الغ‌بیگ موجود است.