شهرستان سبزوار

شهرستان سبزوار یکی از شهرستان‌های بزرگ استان خراسان رضوی می‌باشد. مرکز این شهرستان، شهر سبزوار است. جمعیت این شهرستان بر پایه سرشماری ۱۳۹۰ برابر ۳۱۹٬۸۹۳ نفر[3] و در سرشماری ۱۳۹۵ برابر ۳۰۶٬۳۱۰ نفر[2] گزارش شده‌است. علت اصلی کاهش جمعیت، انتزاع شهرستان داورزن از شهرستان سبزوار در سال ۱۳۹۱است. ضمن اینکه شهرستان ششتمد هم در سال ۱۳۹۹ از سبزوار تفکیک شد. در سال‌های اخیر پنج شهرستان جوین، جغتای، خوشاب، داورزن و ششتمد از شهرستان سبزوار جدا شده‌اند. سبزوار و این شهرستان‌ها دو نماینده در مجلس شورای اسلامی دارند.

شهرستان سبزوار
تصویری مشرف به روستای طبس که از ارتفاعات مجاور انداخته شده و خانه‌های روستایی و درختان و کوه‌ها را نشان می‌دهد.
طبیعت روستای طبس
شهرستان سبزوار با رنگ بنفش از سایر شهرستان‌های استان خراسان رضوی که خاکستری‌رنگ هستند متمایز شده‌است.
موقعیت شهرستان در استان
اطلاعات کلی
کشور ایران
استانخراسان رضوی
مرکز شهرستانسبزوار
سایر شهرهارودآب
بخش‌هامرکزی، روداب
سال تأسیس۱۳۱۶
اداره
فرماندارسید مجتبی علوی مقدم[1]
حوزهٔ انتخابیهحوزهٔ انتخابیهٔ سبزوار
مردم
جمعیت۳۰۶٬۳۱۰ نفر (سرشماری ۱۳۹۵)[2]
تراکم جمعیت۳۹ نفر بر کیلومتر مربع
مذهبشیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت۷٬۲۱۷ کیلومتر مربع
داده‌های دیگر
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۵۱۴۴
وبگاهsabzevar.khorasan.ir
مختصات: ۳۶٫۲°شمالی ۵۷٫۶°شرقی / 36.2; 57.6

آثار باستانی
نوشتار اصلی: فهرست آثار ملی شهرستان سبزوار

تقسیمات اداری
بخش‌ها و دهستان‌های سبزوار
در ۱۳۳۵
در ۱۳۶۵

در دومین قانون تقسیمات کشوری ایران (مصوب آبان ۱۳۱۶)، شهرستان سبزوار یکی از شهرستان‌های استان شمال شرق تعیین شد و مشتمل بر سه بخش بود:

  1. سبزوار، براکوه، طبس، جوین (به مرکزیت حکم‌آباد)
  2. مزینان، فرومد، کاه باشتن، خوارتوران (به مرکزیت داورزن)
  3. کوه‌میش، شامکان، تکاب، ربع شامات (به مرکزیت همایی)[4]

فقط دو ماه بعد یعنی دی ۱۳۱۶، تقسیمات اصلاح شد و سبزوار یکی از ۷ شهرستان استان نهم بود، مشتمل بر پنج بخش: سبزوار، جغتای، داورزن، صفی‌آباد، و تکاب.[5] دو سال بعد نام بخش تکاب به ششتمد تغییر کرد.[6] خرداد ۱۳۳۹ بخش‌های بام‌وصفی‌آباد و جغتای از شهرستان سبزوار جدا شدند تا به همراه بخش اسفراین از شهرستان بجنورد، شهرستان نوبنیاد اسفراین را تشکیل دهند.[7] آذر همان سال بخش جغتای به شهرستان سبزوار عودت داده شد.[8] دهستان طبس و دهستان بالاجوین نیز به ترتیب در خرداد و دی سال بعد به بخش‌های حومه و جغتای شهرستان سبزوار عودت داده شدند.[9][10] پس از انقلاب ۱۳۵۷، سومین قانون تقسیمات کشوری ایران (مصوب ۱۳۶۲) مبنای کار قرار گرفت. بخش‌های جوین، روداب، و خوشاب هر سه در ۲۱ تیر ۱۳۶۸ ایجاد شدند.[11] طبق مصوبه هیئت وزیران در تاریخ ۲۱ شهریور ۱۳۶۹، شهرستان سبزوار شامل بخش‌های مرکزی، جغتای، جوین، خوشاب، داورزن، رودآب و ششتمد بود.[12] در ۲۹ مهر ۱۳۸۶ بخش‌های جغتای و جوین از شهرستان سبزوار جدا شده و هر کدام به شهرستان ارتقاء یافتند.[13] در ۲۸ شهریور ۱۳۸۹، بخش خوشاب جدا شد و شهرستان خوشاب شکل گرفت.[14] بخش داورزن نیز در سال ۱۳۹۱ از شهرستان سبزوار جدا شد و به شهرستان داورزن ارتقاء یافت.[15] در اردیبهشت ۱۳۹۹، نوبت به بخش ششتمد رسید و این بخش نیز به شهرستان ارتقا یافت.[16]

در حال حاضر، شهرستان سبزوار شامل دو بخش مرکزی و رودآب است.

شهرستان بخش‌ها دهستان‌ها شهرها نقشه
سبزوار مرکزی رباط سبزوار
قصبه شرقی
قصبه غربی
کراب
روداب خواشد رودآب
فروغن
کوه همایی

تشکیل استان جدید
نوشتار اصلی: طرح‌های پیشنهادی برای تقسیمات کشوری در ایران § استان خراسان غربی یا سربداران

طرح استان شدن سبزوار به زمان اولین مطالعات آمایش سرزمینی ایران که در سال ۱۳۵۴ توسط شرکت ست کوپ فرانسه و به سفارش وزارت کشور وقت انجام گردید بازمی‌گردد، در این مطالعات صراحتاً به این موضوع پرداخته شد؛ این طرح در زمان تقسیم خراسان بزرگ با نام استان خراسان غربی دوباره مطرح گردید که پس از تقسیم خراسان و ناکام ماندن این طرح موجب مخالفت‌های گسترده مردم شهر سبزوار شد[17] و بازاریان سبزوار در اعتراض به طرح تقسیم خراسان با تعطیل کردن مغازه‌های خود و تجمع در خیابان‌های اصلی شهر، واکنش خود را نسبت به این تصمیم اعلام کردند.[18] در ناآرامی‌های برپاشده پس از ناکام ماندن این طرح، حداقل دو نفر کشته و بیش از ده نفر زخمی شدند.[19] از جمله دلایل استان نشدن سبزوار تعداد کم شهرستان‌های اطراف شهرستان سبزوار اعلام شده بود. این طرح سپس به فراموشی سپرده شد تا اینکه با ارتقای بخش‌های جوین، جغتای، خوشاب، داورزن و ششتمد به شهرستان، طرح استان شدن سبزوار مجدداً برسر زبان‌ها افتاد.[20]

گردشگری
برخی از جاذبه‌های دهکدهٔ توریستی زعفرانیه

طبس

روستای سرسبز و خوش آب و هوای طبس در ارتفاعات شمالی شهرستان واقع شده و از اقامتگاه بومگردی نیز برخوردار است.

دهکدهٔ توریستی زعفرانیه

در بخش مرکزی شهرستان روستای زعفرانیه با ۶ اثر ثبت شده و با برخورداری از اقامتگاه بومگردی و امکانات خدماتی و رفاهی جذب‌کنندهٔ گردشگران است.

درختان کهنسال
  • سرو کهنسال بیزه
  • چنار روستای ساروق ۱۰۰۰ساله
  • چنار ۲٬۵۰۰ ساله کیذقان

آبشارها

کاروانسراها

جغرافیا
برخی گونه‌های جانوری منطقه سبزوار
قوچ در منطقه حفاظت شده پروند
سبزقبا در پناهگاه حیات وحش شیراحمد
گرگاس در پناهگاه حیات وحش شیراحمد

جانوران زیادی از جمله آهوی ایرانی و یوزپلنگ آسیایی در مناطق شبه کویری و کوهستانی شهرستان زندگی می‌کنند.[21][22] مهمترین منابع آبی منطقه رودخانه کالشور سبزوار است که از بخش جنوبی شهرستان می‌گذرد و درفصول بارندگی میزبان پرندگانی همچون مرغابی‌های سرسبز، خوتکا، آنقوت و از خانواده حواصیل‌ها بوتیمار، اگرت بزرگ و حواصیل خاکستری است که برای گذران زمستان به این منطقه مهاجرت می‌کنند.[23] میش‌مرغ، بزرگترین پرندهٔ قابل پرواز نیز در این منطقه دیده شده‌است.
از دهه ۷۰ به بعد برای حفظ زیستگاه و جلوگیری از شکار بی‌رویه چند منطقه در شهرستان شکارممنوع اعلام شد که عبارتند از:[24]

در این مناطق که توسط سازمان محیط زیست اداره می‌شوند علاوه بر منابع آبی طبیعی، برکه‌هایی مصنوعی نیز تعبیه شده که آب آن‌ها از چاه تأمین می‌شود.[25] درگذشته مردم شوروی سابق نیز برای گذران زمستان به این مناطق سفر می‌کردند.[26]

قالی‌بافی

سبزوار تاریخ غنی در طراحی فرش دارد و از حداقل ۱۵۵۵ میلادی منبع مهم فرش ایرانی بوده‌است.[27] فرش‌ها در حدود ۲۰۰ روستا در منطقه بافته می‌شده و در بازار گردآوری و به فروش می‌رسیده‌است.[28][29] فرش سبزوار معمولاً از جنس پنبه و پشم است و با الگوی منحنی و نقوش گلدار با مدال‌هایی با آویزهای بزرگ تزئین شده‌است. فرش‌ها در ابعاد مختلف و اندازه‌های بزرگ بوده و در اکثر آنها طرح گل سبزوار دیده می‌شود. گل‌های قرمز و آبی در یک شاخه در کادر فرش، مشخصهٔ اصلی طرح قالی سبزوار است که در هیچ جای دیگری دیده نمی‌شوند و خاصهٔ فرش سبزوار است. پشم در سبزوار نیز به دلیل محتویات مس در آب منطقه، یکی از مرغوبترین و بهترین‌ها در ایران است.[30] طرح دیگری که در چند دهه گذشته در سبزوار از آن استفاده می‌شده طرح شیخ چشمی بوده که حتی امروزه نیز کم و بیش توسط بافندگان از آن استفاده می‌شود. نام این طرح از شخصی با این اسم گرفته شده که استاد بافتن فرش بود و این طرح را از کرمان به سبزوار آورد.

تیمور لنگ در خاطراتش دربارهٔ قالی بافی در سبزوار چنین نوشته‌است: «به من گفته بودند که در سبزوار، سیصد هزار کارگر، درکارخانه‌های قالی‌بافی به کار مشغول هستند و آنجا بزرگترین مرکز قالی‌بافی دنیا است. من نمی‌توانستم باور کنم که سبزوار سیصد هزار کارگر قالی‌باف داشته باشد ولی می‌دانستم که در دنیا مکانی نیست که بیش از سبزوار در آن قالی ببافند.»[31] با توجه به حوادث تاریخی می‌توان دریافت که قالیبافی در سبزوار به‌طور مداوم پررونق نبوده‌است. بر طبق آمار، صنعت فرش در سبزوار درسال ۱۳۶۰ در اوج خود بوده (بیش از ۱۰۰۰۰ کارگاه بافندگی با بیش از ۴۰۰۰۰ بافنده) اما اکنون رو به زوال است.[32][33]

پنبه سبزوار نیز در استان، درجه یک است. اولین کارخانه پنبه سبزوار، در سال ۱۳۳۲ تأسیس شده‌است. بدیهه سرایی زیر نشان از شهرت پشم و نمد سبزوار است.

نمد سبزوار از پشم استزیر ابروی مردمان چشم است
آنچه در چشم می‌رود خواب استآنچه در جوی می‌دود آب است

فهرست حاکمان

فهرست حاکمان سبزوار از زمان ناصرالدین‌شاه تا پس از مشروطیت[34]

سال ه‍.ق)حاکمسمتملاحظات
‎ ۱۲۷۲–۷۷مصطفی قلی‌خاننایب‌الحکومهمنصوب حسام‌السلطنه، حاکم خراسان
۱۲۸۴پرویز میرزا نیرالدولهحاکممنصوب حاکم وقت خراسان
‎ ۱۲۸۶–۸۷لطف‌الله میرزاحاکممنصوب حاکم وقت خراسان
‎ ۱۲۹۱–۱۲۹۳میرزا محمد حسین خان هراتینایب‌الحکومه
۱۲۹۳پرویز میرزا نیرالدولهحاکمحکومت همزمان سبزوار و نیشابور، منصوب رکن‌الدوله، حاکم خراسان
۱۲۹۸علی نقی میرزا عین‌الملکحاکممنصوب رکن‌الدوله
۱۳۰۰حاج فرامرز خان ناوی سبزوارینایب‌الحکومهمنصوب حکومت مرکزی
۱۳۰۰پرویز میرزا نیرالدولهحاکممنصوب حاکم خراسان
۱۳۰۳پرویز میرزا نیرالدولهحاکمحکومت همزمان سبزوار، جوین، اسفراین، بام و صفی‌آباد، منصوب رکن‌الدوله حاکم خراسان
۱۳۰۵سهام‌الملکحاکممنصوب حاکم خراسان
۱۳۰۵–۷غلامحسین خاننایب‌الحکومهمنصوب حاکم خراسان
۱۳۰۷محمدامین میرزاحاکممنصوب حاکم خراسان
۱۳۰۸–۱۰مؤتمن‌الملکحاکمحکومت سبزوار و جوین، منصوب میرزا فتحعلی‌خان صاحب‌دیوان، حاکم خراسان
۱۳۱۰سلطان حسین میرزا نیرالدولهحاکممنصوب مؤیدالدوله، حاکم خراسان
۱۳۱۲فتح‌السلطنهنایب‌الحکومهبه نیابت از پدرش نیرالدوله
۱۳۱۳–۱۴اسدالله خان والی‌زاده تهرانی،
میرزا محمدخان هراتی (مدت کوتاه)		حاکممنصوب آصف‌الدوله، حاکم خراسان
۱۳۱۴–۱۷علی‌نقی میرزا عین‌الملکحاکممنصوب رکن‌الدوله (پدر عین‌الملک)
۱۳۱۸سهام‌الملکحاکممنصوب سلطان حسین میرزا نیرالدوله، حاکم خراسان
۱۳۱۸مجدالملکحاکممنصوب نیرالدوله دوم، حاکم خراسان
۱۳۱۹مؤتمن‌السلطنه (پسر مستشارالسلطنه)حاکممنصوب نیرالدوله دوم، حاکم خراسان
۱۳۲۰حاجی صدرالدولهحاکممنصوب نیرالدوله دوم، حاکم خراسان
۱۳۲۰–۲۱حاجی محمد میرزاحاکممنصوب نیرالدوله دوم، حاکم خراسان
۱۳۲۱–۲۳علی خان معززالدولهحاکممنصوب آصف‌الدوله شاهسون، حاکم خراسان
۱۳۲۳–۲۵محمدکریم‌خان معززالملک نردینی (پدر تیمورتاش)حاکممنصوب حاکم خراسان
۱۳۲۵رفعت‌الدولهنایب‌الحکومهمنصوب رکن‌الدوله دوم، حاکم خراسان
۱۳۲۶عین‌الملک دومحاکممنصوب رکن‌الدوله دوم، حاکم خراسان
۱۳۲۷–۲۸شاهزاده امجدالدوله رکنیحاکممنصوب حاکم خراسان
۱۳۲۹اعدالدولهحاکممنصوب حاکم خراسان
۱۳۲۹سردار امنعحاکمدر زمان تسخیر سبزوار به دست جعفرخان رشید سلطان
۱۳۳۶–۳۷امیر ارفع حشمت‌الدولهحاکممنصوب حاکم خراسان

مشاهیر
نوشتار اصلی: فهرست اهالی سبزوار

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «فرماندار شهرستان سبزوار منصوب شد». ایسنا. ۴ اسفند ۱۳۹۹.
  2. سرشماری ۱۳۹۵
  3. «نتایج سرشماری – جمعیت به تفکیک تقسیمات کشوری ۱۳۹۰» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  4. «تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  5. «قانون اصلاح قانون تقسیمات کشور و اصلاح قانون راجع بمحصلین کلاس اختصاصی وزارت داخله». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  6. «امریه وزارت دادگستری راجع به تبدیل نام بخش تکاب در حوزه سبزوار به بخش ششتمد». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  7. «انتزاع بخشهای از سبزوار و بجنورد و تشکیل شهرستانی به نام اسفراین و انتزاع شیروان از قوچان». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  8. «مجزا شدن بخش جغتای از شهرستان اسفراین». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  9. «انتزاع دهستان طبس با دهات تابعه آن از شهرستان اسفراین». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  10. «انتزاع دهستان بالا جوین از شهرستان اسفراین». سامانه ملی قوانین و مقررات. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  11. «ایجاد و تأسیس هشت بخش تابع شهرستانهای قائنات، سبزوار، نیشابور، تایباد، بیرجند و تربت حیدریه». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. دریافت‌شده در ۲۳ خرداد ۱۳۹۹.
  12. «تصویب سازمان و سلسله تابعیت عناصر و واحدهای تقسیمات کشوی استان خراسان به مرکزیت شهر مشهد». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. دریافت‌شده در ۴ آبان ۱۳۹۴.
  13. «تصویب تصویب‌نامه درخصوص اصلاحات تقسیمات کشوری در استان خراسان رضوی شهرستان سبزوار». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۳۹۴.
  14. «تصویب‌نامه در خصوص تعاریف و تقسیمات کشوری در شهرستان سبزوار». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۳۹۴.
  15. «تصویب‌نامه درخصوص اصلاحات تقسیماتی در استان خراسان رضوی». مرکز پژوهشها. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  16. «تصویب‌نامه در خصوص تقسیمات کشوری استان خراسان رضوی». مرکز پژوهشها. دریافت‌شده در ۲۹ مهر ۱۳۹۹.
  17. «حادثه: سبزوار؛ و حقایقی که بازهم نادیده گرفته شد…». گزارش. شهریور ۱۳۸۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۳.
  18. «در پی اعتراض به طرح تقسیم استان خراسان بازار سبزوار تعطیل شد». روزنامه جام جم. ۱۴ بهمن ۱۳۸۰. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۳.
  19. ALI AKBAR DAREINI (08-30-2001). «2 Killed in Iran Rioting». AP Online. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ سپتامبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۸ اوت ۲۰۱۸. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  20. «دورنمای استان شدن سبزوار». سبزوار آنلاین. ۱۸ آذر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۳.
  21. http://parstoday.com/fa/iran-i48445
  22. http://www.iribnews.ir/fa/news/2135111/مشاهده-پلنگ-ایرانی-در- مناطق-حفاظت-شده-سبزوار-و-زاوه-برای-نخستین-بار
  23. http://www.iew.ir/1391/06/11/1245
  24. http://www.irna.ir/rkhorasan/fa/News/228549/اجتماعی/مناطق_ریوند_و_کمر_قلعه_سبزوار_به_عنوان_مناطق_شکار_ممنوع_اعلام_شدند
  25. http://www.irna.ir/rkhorasan/fa/News/82524338
  26. اظهارات پروفسور اسماعیل کهرم در مراسم شب بخارا در روستای تاریخی زعفرانیه، سبزوار، ایران
  27. https://www.incc.ir/en/Persian-Carpet
  28. https://www.elyasy.co.uk/it/pages/123-0/Sabzevar.html#%5Bپیوند+مرده%5D
  29. https://www.jozan.net/brief-review-of-carpet-industry-in-sabzevar-iran/
  30. https://www.little-persia.com/rug-guides/rug-origins/sabzevar
  31. بریون، مارسل (۱۳۷۴). منم تیمور جهانگشا. ترجمهٔ ذبیح‌الله منصوری. تهران: کتابخانه مستوفی. ص. ۴۹.
  32. http://vista.ir/article/230370/فرش-در-سبزوار
  33. http://www.carpet-kashan.ir/فرش-سبزوار/
  34. شمس‌آبادی، انقلاب اسلامی در سبزوار، ۶۱–۴.

منابع
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.