آرامگاه نادرشاه

آرامگاه نادرشاه بنایی است در مجموعه باغ موزه نادری در شهر مشهد که به یادبود نادرشاه افشار در سال ۱۳۴۲ خورشیدی توسط هوشنگ سیحون طراحی و ساخته شده‌است. ساختمان آرامگاه نادر شاه از قسمت مرکزی که محل تدفین نادرشاه می‌باشد و دو تالار موزه تشکیل شده‌است که یکی از آن‌ها موزه اسلحه دوره‌های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادرشاه را نمایش می‌دهد.

مختصات: ۳۶°۱۷′۴۱٫۵۸″ شمالی ۵۹°۳۶′۳۷٫۴۵″ شرقی
آرامگاه نادرشاه
تندیس نادرشاه افشار ساخته ابوالحسن صدیقی
نامآرامگاه نادرشاه
کشورایران
استانخراسان
شهرستانمشهد
اطلاعات اثر
نوع بناآرامگاه
کاربریآرامگاه و موزه
دورهٔ ساخت اثرپهلوی
بانی اثرانجمن آثار و مفاخر فرهنگی
مالک فعلی اثرسازمان فرهنگ
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۱۱۷۴
تاریخ ثبت ملی۱۸ آذر ۱۳۵۴
اطلاعات بازدید
امکان بازدیدبله

این بنا در تاریخ ۱۸ آذر ۱۳۵۴ با شمارهٔ ثبت ۱۱۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[1]

تاریخچه

نادر شاه در هنگام حیات خود دستور ساخت آرامگاهی کوچک در بالا خیابان مشهد داد. این آرامگاه کوچک در سال ۱۱۴۵ هجری قمری در مجاور چهارباغ شاهی و روبروی حرم امام رضا از خشت و گل ساخته شد. زمینهای اطراف ارامگاه نیز به عنوان موقوفه به آن اختصاص یافت اما پس از پایان حکومت جانشینان نادر بر خراسان، ورثه او این زمینها را بتدریج فروختند و آرامگاه بتدریج رو به ویرانی نهاد.

دوران پهلوی اول

کسی که برای بازسازی آرامگاه تلاش کرد، عبدالحسین تیمورتاش (سردار معظم) بود. او در سال ۱۲۹۴ خورشیدی که نماینده قوچان بود، طرح بازسازی آرامگاه را به مجلس داد. هنگام طرح این پیشنهاد، برخی نمایندگان گفتند که وضعیت بد مالی اجازه چنین خرج‌هایی نمی دهد اما سلیمان میرزا اسکندری از طرح دفاع کرد و گفت: «بهترین پولى که از بودجه ما خرج مى‌شود، پولى است که از براى یادگار این شخص بزرگ خرج مى‌شود که مملکت ما را در یک موقع خیلى خطرناکى خلاص کرده و از براى مملکت ایران متصرفات خیلى بزرگ تهیه نموده است و حقیقتاً تا وقتى که اسم ایران هست باعث افتخار ایران و ایرانیان است». اکثریت نمایندگان طرح قابل را توجه دانستند و رأی دادند که در دستور کار مجلس گذاشته شود [2] یک هفته بعد، در دهم مهر ۱۲۹۴ این طرح در قالب قانونی شش ماده ای از تصویب گذشت که مقرر می کرد هزینه بازسازی آرامگاه نادرشاه از محل بیست درصد از مالیات تردد چارپایان باری و سواری و وسائل نقلیه در شهر مشهد تأمین شود و پس از پایان بازسازی هم ماهیانه پنجاه تومان به نگهداری آرامگاه اختصاص یابد.

به پیشنهاد میرزا محمدعلی خان کلوپ نماینده همدان، ماده ای در این قانون گنجانده شد که دولت را ملزم می کرد سه هزار ذرع اراضی اطراف آرامگاه را برای محوطه آن خریداری کند. در آن زمان کاروانسرایی کوچک در این اراضی قرار داشت. در مذاکراتی که برای تصویب این قانون در مجلس درگرفت، شیخ ابراهیم زنجانی نماینده زنجان در مخالفت با طرح گفت: «اگر براى احیاء اسم نادر شاه یک مدرسه به اسم نادرى تأسیس شود و این وجه را براى تربیت ابناء و اولاد وطن صرف کنند بهتر است از این که در یک همچو چیزى که مشکوک است صرف کنند». حاج سیدرضا فیروزآبادی نماینده شهرری مخالف دیگر بود که گفت: «البته ما باید پاس حقوق کسانى که خدمت به این مملکت کرده‌اند داشته باشیم اما نه به این ترتیب که مالیات نواقل را در مشهد به آن ترتیب سختى از هر بیچاره که یک بار سوخت مى‌آورد، پنجاه شاهى بگیرند و آن مهم به مصرف دولت برسد یا نرسد. آن وقت ده یا بیست هزار تومان آن را خرج مقبره نادر کنیم در صورتى که تمام ادارات ما کار نمى‌کنند و اگر هم کار بکنند، چون حقوق مرتب به آنها نمى‌رسد مثل این است که مسئولیت ندار‌ند و باید مملکت به این شکل باشد و آن وقت بیست هزار تومان یا سى هزار تومان خرج مقبره نادر بکنیم. بنده به عقیده خودم این را اول خیانت به این مملکت و ملت مى‌دانم». تیمورتاش در پاسخ او گفت:«از روى این عقیده، با کمال افتخار حاضر هستم اول خائن این مملکت باشم». علاوه بر تیمورتاش، ملک الشعرای بهار نیز در حمایت از طرح در مجلس سخن گفت. سرانجام در رأی گیری تنها سه نماینده به طرح رأی مخالف دادند که عبارت بودند از: شیخ ابراهیم زنجانی، سیدرضا فیروزآبادی و شیخ حبیب الله (نماینده کاشمر) [3] دو سال بعد (سال ۱۲۹۶) بر اساس همین قانون بود که قوام‌السلطنه والی وقت خراسان در محل یکی از مقابر ویران شده نادری، آرامگاه تازه‌ای برای نادرشاه ساخت و استخوان‌های او را از تهران به مقبره مزبور حمل کردند. ساختمان جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت تا سال ۱۳۳۵ بر پا بود.

دوران پهلوی دوم

انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد برآمد آرامگاهی باشکوه‌تر برای نادرشاه در همان محل مقبرۀ ساختۀ قوام‌السلطنه ساخته شود. این کار از سال ۱۳۳۶ شروع و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید. ساختمان جدید آرامگاه نادرشاه افشار به همت انجمن آثار ملی ایران ساخته شد و در ۱۲ فرودین ۱۳۴۲ با حضور محمدرضا پهلوی در باغ نادری بازگشایی شد.

دوران جمهوری اسلامی

مقبره و موزۀ نادر هم‌اکنون تحت مدیریت سازمان میراث فرهنگی اداره می‌شود. در اواخر سال ۱۳۸۶ باغ موزه نادری که بر اساس طرح نوین بهسازی مورد بازنگری و تعمیرات در فضاهای داخلی قرار گرفته بود پس از شش ماه تعطیلی دوباره بازگشایی شد. فیلمی در باره آرامگاه در ساله ۱۳۸۹ به کارگردانی علی حسن‌زاده ساخته شده‌است.[4]

مجموعه باغ موزه نادری

آرامگاه کنونی نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) که پس از آرامگاه امام رضا، مهم‌ترین مکان گردشگری و تاریخی داخل شهر مشهد تلقی می‌شود. این بنا در باغی به مساحت ۱۴۴۰۰ متر مربع ساخته شده‌است. آرامگاه شامل سکویی دوازده پله‌ای، محل گور، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سکویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یک غرفه فروش کتاب و دو تالار برای موزه‌است.

مجسمه نادر شاه سوار بر اسب به همراه تنی چند از سربازانش بر فراز یک حجم سنگی مرتفع توسط مجسمه ساز فقید ابوالحسن صدیقی ساخته شده‌است. مصالح مقبره غالباً از سنگ‌های خشن و سخت گرانیت کوهسنگی مشهد است. بعضی از قطعات سنگ بسیار بزرگ انتخاب شده تا تداعی‌کننده مقبره دوم ساخته خود نادرشاه باشد. پوشش آرامگاه کاملاً به مانند چادر عشایری است، که نادر در آن زاده و هم کشته شده‌است. پوشش دیوارهای داخلی آرامگاه نیز از سنگ‌های مرمر اُخرایی رنگ مراغه انتخاب شده تا قتل نادرشاه در داخل چادر را بهتر تداعی کند.

موزه نادری در قسمت اصلی بنای یادبود آرامگاه افشار در ۲ تالار به معرفی آثار تاریخی این دوره قرار دارد:

  • تالار شماره ۱: که به‌نمایش اشیاء مختلفی به‌منظور معرفی آثار تاریخی دوره افشار پرداخته است. شامل انواع سلاح‌ها، البسه و پوشاک رزمی نظامیان دوره افشار، تابلوهای نقاشی از نادر و صحنه‌های جنگ مانند تابلویی از جنگ کرنال، وسایل سوارکاری مانند زین و برگ اسب از دوره افشار تا قاجار، چند نسخه خطی نفیس از جمله تاریخ جهانگشای نادری و دو شمشیر متعلق به نادر اختصاص دارد که روی یکی کلمه «السلطان نادر» حک شده و روی دیگری که در دشت مغان به سال ۱۱۴۸ هجری در روز تاجگذاری نادر از طرف ملت ایران به وی هدیه شده این بیت شعر طلاکوب شده‌است:
هست سلطان بر سلاطین جهان شاه شاهان نادر صاحب قران
  • تالار شماره ۲: در حال حاضر به نمایش برخی تصاویر و نیز پاره‌ای اطلاعات تاریخی در ارتباط با زندگی نادرشاه افشار و همچنین کلنل محمدتقی خان پسیان اختصاص یافته‌است.

همچنین در گوشه شمالی آرامگاه نادر، آرامگاه محمد تقی خان پسیان سردار خراسان قرار دارد.

نگارخانه
  • شمشیر نادرشاه افشار در موزه آرامگاه نادرشاه
  • توپ جنگی مربوط به دوران صفویه و افشاریه در آرامگاه نادرشاه افشار
  • تفنگ‌های دوران افشاریان در موزه آرامگاه نادرشاه افشار
  • تپانچه‌های دوران افشاریان در موزه آرامگاه نادرشاه افشار
  • کتاب جهانگشای نادری در موزه آرامگاه نادرشاه افشار
  • شمشیرهای دوران افشاریان در موزه آرامگاه نادرشاه افشار
  • آرامگاه محمدتقی پسیان در باغ آرامگاه نادرشاه افشار

پانویس
  1. «سازمان میراث فرهنگی و صنایع‌دستی و گردشگری». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. دریافت‌شده در ۲۰۱۱-۰۵-۱۹.
  2. «مذاکرات جلسه ۶۷ دوره سوم مجلس شورای ملی چهاردهم ذیقعده ۱۳۳۳».
  3. «مذاکرات جلسه ۶۹ دوره سوم مجلس شورای ملی ۲۱ ذیقعده ۱۳۳۳».
  4. Mashhad Top Buildings - Director Ali Hassanzadeh بناهای برترمشهد مقدس - YouTube در یوتیوب

منابع
    در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ آرامگاه نادرشاه موجود است.
    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.