کاخ‌موزه سعدآباد
مجموعه فرهنگی - تاریخی سعدآباد به مجموعه ساختمان‌ها و کاخ‌هایی گفته می‌شود که در دربند و در دامنه البرز در زمینی به مساحت ۱۱۰ هکتار[1] ساخته شده است. این مجموعه دارای حدود ۱۸۰ هکتار جنگل، چشمه‌سارها، قنات‌ها، باغ‌ها، گلخانه‌ها و خیابان است. این عمارت از شمال با کوه‌های البرز، از شرق با گلاب‌دره، از غرب با ولنجک و از جنوب با تجریش همسایگی دارد. رودخانه جعفرآباد، از وسط محوطه کاخ می‌گذرد. میانگین دمای سالانه این منطقه ۱۲٫۹ درجه سانتیگراد برآورد شده‌است و در ارتفاع ۱۶۵۰ تا ۱۸۰۰ متری از سطح دریا قرار دارد. در دوران پهلوی اول، سراسر باغ سعدآباد از رودخانه دربند مشروب می‌شد ولی در دوران پهلوی دوم برای دادن آب رودخانه در نیمی از شبانه‌روز به مردم و کافی نبودن این میزان آب رودخانه برای آبیاری سراسر مجموعه از دوازده رشته قنات قدیمی و نوبنیاد استفاده شد .
| کاخ سعدآباد | |
|---|---|
 | |
| |
| نام | کاخ سعدآباد |
| کشور | ایران |
| استان | تهران |
| شهرستان | شمیرانات |
| اطلاعات اثر | |
| نوع بنا | دارای بناهای متفاوت دوره پهلوی اول |
| سالهای مرمت | ۱۳۷۰ |
| کاربری | کاخ |
| کاربری کنونی | موزه |
| دورهٔ ساخت اثر | معاصر |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۱۹۵۷ |
| تاریخ ثبت ملی | ۲۴ دی ۱۳۷۶ |
| اطلاعات بازدید | |
| وبگاه | sadmu |
  کاخ‌موزه سعدآباد روی نقشه ایران
۳۵٫۸۱۶۶۶۴°شمالی ۵۱٫۴۲۲۵۳۹°شرقی | |
مجموعه سعدآباد چهار دوره تاریخی قاجاریه، پهلوی اول و پهلوی دوم و پس از انقلاب ایران را سپری کرده‌است. سعدآباد در دوره قاجار ساخته شد و سکونت‌گاه تابستانی (ییلاق) شاهان این سلسله بود. پس از کودتای ۱۲۹۹ و تصرف آن توسط خاندان پهلوی ساختمان‌های متعددی در آن ساخته شدند که بالغ بر ۱۸ کاخ در ابعاد مختلف می‌شوند. هر یک از ساختمان‌ها محل سکونت یکی از افراد خاندان پهلوی بوده‌است. محمدرضا پهلوی نیز در دهه ۱۳۵۰ در این مکان سکنی گزید که در اوایل سلطنت او ساخت آن به پایان رسید. جدیدترین کاخ این مجموعه نیز کاخ لیلا پهلوی است که متعلق به کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بود.
پس از انقلاب ۵۷ این مجموعه به شکل موزه درآمد اما کاخ کنونی ریاست جمهوری در کنار این مجموعه قرار دارد. از کاخ ملکه مادر نیز که متعلق به ارگان ریاست جمهوری است برای پذیرایی از مهمانان خارجی استفاده می‌شود.
ساختمان بهمن (کاخ بهمن)
این کاخ از بناهای دوران پهلوی دوم از جمله زیباترین ساختمان‌های مجموعه است که منزل مسکونی بهمن پسر غلامرضا پهلوی بود. این ساختمان مجاور موزه مردم‌شناسی و در کنار در شمالی دربند قرار دارد. این ساختمان از سال ۱۳۸۲ به بعد به دفتر یونسکو در ایران اختصاص یافت و دورانی مرکز آموزشی مجموعه سعدآباد بود. در حال حاضر این ساختمان به دفتر مدیریت موزه تغییر کاربری داده‌است.
کاخ احمدشاهی
این کاخ قدیمی‌ترین کاخ موجود در مجموعه سعدآباد است که در اواخر سلطنت احمدشاه قاجار و از (سال ۱۲۹۷) ساخت آن آغاز و در هنگام وزارت جنگ رضاشاه ساخت بنای آن به پایان رسید. پس از انقلاب از این محل به عنوان پایگاه مرکزی بسیج خواهران استان تهران استفاده شده‌است.
کاخ اختصاصی
این کاخ در سمت غرب موزه هنرهای زیبا قرار دارد. از این کاخ در سالهای اولیه بعد از انقلاب ایران به عنوان موزه تاریخ طبیعی استفاده شده‌است ولی در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران است و غیرقابل بازدید برای عموم است.
ساختمان جمهور (کاخ ملکه مادر)
این کاخ در دوران پهلوی محل آخرین سالهای زندگی رضاشاه قبل از تبعید به جزیره موریس و محل زندگی مادر شاه (تاج الملوک) تا دوران انقلاب اسلامی ایران بوده‌است. این کاخ در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری ایران و مخصوص اقامت مهمانان ویژه دولت ایران است و به این جهت به ساختمان جمهور مشهور شده است. این کاخ در حال حاضر غیرقابل بازدید برای عموم است.
کاخ سبز (کاخ شهوند، کاخ رضاشاه پهلوی)
یکی از زیباترین کاخ‌های سلطنتی موجود در ایران است که در نقطه‌ای مرتفع، در شمال غربی مجموعه سعدآباد قرار دارد. این کاخ در ابتدا به صورت ساختمانی نیمه تمام بود که به شخصی به نام علیخان تعلق داشت و تپه‌ای که ساختمان روی آن واقع شده بود، به همین نام معروف بود. رضاشاه، پس از اینکه ساختمان واقع بر این تپه را از علیخان خریداری کرد، کاخ کنونی را بنا نهاد و کار ساخت و تکمیل آن از زمان وزارت جنگی او، تا اوایل سلطنتش (سالهای ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی) به طول انجامید. سرانجام، این کاخ با تلاش هنرمندان و معماران ایرانی، پس از هفت سال کار، در دو طبقه (زیرزمین و همکف) بنا گردید. رضاشاه از طبقه همکف به عنوان محل زندگی و دفتر کار خود و از زیرزمین به عنوان انباری استفاده می‌کرد. همچنین یک تالار غذا خوری مجلل با میز و صندلی‌های منقش و کنده کاری شده و همچنین ظروف نفیس چینی و سرامیک و نقره ایتالیایی مخصوص پذیرایی تشریفاتی میهمانان مورد استفاده قرار می‌گرفت. این کاخ به دلیل استفاده از سنگ‌های سبز کمیاب معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان، در نمای خارجی آن، به قصر سنگی کاخ مرمر نیز معروف است.
ملات سنگ‌ها، از جنس سرب است و مانع شکستن آن‌ها در اثر انقباض و انبساط می‌شود. در اصلی کاخ، از سمت شمال غربی به سمت رشته کوه‌های مرتفع البرز گشوده می‌شود. سر در و ستون‌های ورودی کاخ، نیز از جنس سنگ مرمر خراسان و ترکیب و تلفیقی از نقوش و موتیف‌های هنر ایرانی و اروپایی است. با بازسازی و مرمت کاخ، قصر سنگی به کاخ شهوند، معروف گردید و پس از انقلاب ایران، به کاخ سبز تغییر نام داد. گچ‌بری‌ها و آیینه کاری‌های ظریف و زیبای درون کاخ، کار دست هنرمندان ایرانی ناشناس است. تذهیب دیوارها، اثر استاد حسین بهزاد و خاتم کاری‌ها، حاصل کار گروهی کارگاه استاد صنیع خاتم است. مساحت زیربنای کاخ، در دو طبقه، ۱۲۰۳ متر مربع است و معمار آن، میرزا جعفر کاشی معروف به معمارباشی بوده‌است. یکی از زیباترین قسمت‌های این کاخ، تالار آیینه روی تمامی آیینه‌ها، با گل‌هایی از گچ تزئین شده و با قالی مشهد ۷۰ متری زیبایی، که اثر عبدالمحمد عمواغلی است، فرش شده که دفتر کار رضاشاه نیز بوده‌است. در این تالار، یک دست مبل گوبلن‌دوز کار دست، مربوط به دوره قاجار قرار دارد. میز وسط تالار، کار کشور فرانسه و متعلق به قرن ۱۸ میلادی است. پرده‌ای نقره فام به چوب پرده‌ای منبت کاری شده، پنجره تالار را مزین کرده‌است. از ویژگی‌های این تالار، همخوانی نقش وسط فرش، با طرح سقف است که با ابریشم خاص و ریز بافت و مدت هفت سال (سالهای ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی) توسط استاد… و هنرمندان مشهد به طول انجامیده‌است.
آیینه کاری‌های سقف با طرح قندیل، کار هنرمندان ایرانی است. از دیگر وسایل باارزش این کاخ، می‌توان به مجسمه‌ها و مبل‌های دوره لویی شانزدهم و همچنین دو میز کنسول مربوط به دوره ناپلئون اشاره کرد. از دیگر تالارهای این کاخ که روبروی تالار آینه واقع شده و به عنوان اتاق خواب رضاشاه بوده و نبودن تخت خواب یا رخت خواب است و پنجره‌ای که رو به دربند با چشم‌اندازی زیبا باز می شد.
کاخ سبز
تصویری از بنای کاخ سبز
کاخ سبز
تالار آینه در کاخ سبز
یک چراغ برق روبه‌روی کاخ سبز
کاخ‌موزه سفید (کاخ ملت، کاخ شاه پهلوی)
این کاخ، بزرگترین کاخ موجود در مجموعه کاخ سعدآباد است، که به‌علت رنگ سفید نمای آن، به کاخ سفید شهرت یافته‌است. این بنا، علاوه بر آنکه اختصاص به امور اداری و تشریفاتی دوران پهلوی دارد، اقامتگاه تابستانی شاه و همسرش فرح، به حساب می‌آمد. این کاخ، شامل ۵۴ واحد مختلف، از جمله ۱۰ تالار تشریفاتی است که وسیع‌ترین آن، تالار کاخ است، که سفره خانه‌ای به مساحت ۲۲۰ متر مربع دارد. بنای کاخ، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۰ خورشیدی آغاز گردید و در سال ۱۳۱۵ خورشیدی به پایان رسید. نقشه کاخ، اثر مشترک مهندس خرسندی و مهندس بوریس روسی است. گچ‌بری‌های زیبا و ظریف درون کاخ، کار استادانی چون غلامرضا پهلوان، عبدالکریم شیخان، حسین کاشی و رضا ملائکه است. سنگ‌های مرمر سرسراها، از معادن شهرهای یزد و تربت حیدریه، تهیه شده و سنگ‌فرش کف‌ها، توسط استاد لرزاده انجام شده‌است. نمای بیرونی کاخ، به سبک ایرانی-رومی است، که چهار ستون اصلی بزرگ در چهارسوی سرسرا و چهار نورگیر، در اطراف سقف مرکزی است. پرده‌های بزرگ نقاشی رنگ روغن، با موضوع داستان‌های شاهنامه که در اطراف نورگیر سرسرای طبقه اول است را استاد حسین بهزاد و شاگردانش، در سال ۱۳۲۰ خورشیدی به پایان رساندند. تالارهای بزرگ تشریفاتی کاخ، به سبک اشرافی فرانسه تزئین گردیده‌است. از با ارزش‌ترین آثار این گنجینه، فرشهای نفیسی است که نهایت ذوق و هنر بافندگان هنرمندان ایرانی را نشان می‌دهد. بزرگترین فرش این کاخ، ۱۴۵ متر مربع و دارای ۱۴۰ رج است که با نقش مایه شمسه و قندیل، زینت بخش سفره خانه‌است. در سرسرای طبقه همکف، مجموعه‌ای از سفالینه‌های ایران، از هزاره چهارم پیش از میلاد تا سده هفتم هجری و همچنین کریستال‌هایی از دوره قاجار نگهداری می‌شود. پوشش دیوار تالارها، از پارچه‌های نفیس ابریشم، اطلس و تافته است. لوسترهای ساخت ایتالیا، فرانسه و چک-اسلواکی، روشنایی بخش تالارهای وسیع این کاخ است، که بزرگترین آن، دارای ۱۰۸ شاخه‌است. سه چلچراغی که تالار سفره خانه طبقه اول را روشن می‌کند و همچنین میز تحریر موجود در این سفره‌خانه، متعلق به ماری آنتوانت، ملکه فرانسه‌است. کاخ سفید، در زمینی به مساحت ۲۱۶۴ متر مربع، در دو طبقه، در زیربنایی در حدود ۵۰۰۰ متر مربع، ساخته شده‌است.
پلکان مارپیچ به طبقهٔ ۱-
دورنمایی از کاخ ملت در فصل تابستان
نمایی از کاخ سفید یا کاخ ملت
تندیس آرش کمانگیر، در کنار کاخ سفید
مجسمه آرش کمانگیر در روبروی کاخ ملت
سرسرا کاخ ملت یا کاخ سفید
دفتر کار فرح پهلوی در کاخ سفید
تالار غذاخوری در کاخ سفید
خانه سفید در سعدآباد
موزه آب (دفتر رئیس تشریفات کاخ، دفتر مسئول حفاظت ارتش)
این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد، قرار دارد. ساختمان موزه، متعلق به دوران قاجاریه و پهلوی دوم، و شامل دو بخش اصلی و فرعی است. بخش فرعی این ساختمان، دفتر مخصوص محمدرضا پهلوی بود، که در زمان پهلوی دوم ساخته شد، که برای پذیرایی از مقامات درباری و مراجعین شاه استفاده می‌شد، پس از تخلیه، این دو ساختمان به تیمسار کسرایی (مسئول حفاظت ارتش) واگذار شد. در این موزه، اسناد و مدارک مربوط به آب (مانند دفترچه میرآب، وقف نامه‌ها)، ابزار و ادوات مربوط به آب (مانند فنجان آبی، ساعت آبی، لوازم حفر چاه و قنات) و تندیس‌های گوناگونی از دانشمندان آب‌شناس و تندیس میرآب نگهداری می‌شوند. اداره موزه آب سعدآباد به گنجینه ملی آب ایران (وابسته به وزارت نیرو) واگذار شده‌است. گنجینه آب موسسه‌ای است فرهنگی که در جهت جمع‌آوری، نگهداشت، نمایش و حفظ و احیای میراث گذشتگان در بخش‌های مرتبط با آب از جمله استحصال، انتقال، توزیع و بهره‌برداری و فنون به کار رفته در آن فعالیت می‌کند. عملیات اجرایی بازسازی و مرمت کامل دو ساختمان و محوطه‌سازی آن پس از تهیه طرحهای اجرایی توسط مؤسسه گنجینه ملی آب ایران وابسته به وزارت نیرو در سال ۱۳۷۶ آغاز و در تاریخ ۴/۶/۷۸ با حضور معاون ریاست جمهوری وقت و مدیران ارشد وزارت نیرو و سایر ارگانهای ذی‌ربط افتتاح گردید.
موزه استاد بهزاد (کاخ کرباس، کاخ ولیعهدی)
موزه مینیاتور استاد حسین بهزاد، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد. ساختمان این موزه، متعلق به اواخر دوران قاجار و اوایل دوران پهلوی است. در دوران پهلوی این موزه، به کاخ کرباس معروف بوده که به عنوان استراحتگاه و محل کار رضاشاه استفاده می‌شده، و در دوران شاه، به عنوان کاخ ولیعهدی، مورد استفاده رضا پهلوی، در دوران کودکی و نوجوانی او، بوده‌است. این موزه، پس از بازسازی و مرمت، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، و به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد، افتتاح گردید. این موزه، دارای پنج سالن است و از زیر زمین این موزه، به عنوان نمایشگاه و محل آموزش، استفاده می‌گردد.
موزه برادران امیدوار (کالسکه‌خانه قجری)
این موزه، در بخش شمال غربی مجموعه سعدآباد، واقع شده و ساختمان آن، متعلق به دوران قاجار است. این موزه، شامل ۴ اتاق با نمای آجری قرمز رنگ و گچ بری‌های زیبا است، که کالسکه خانه و استراحتگاه سورچی‌ها بوده‌است. این ساختمان، در سال ۱۳۸۱ بازسازی و در مهر ماه ۱۳۸۲، در هفته جهانگردی، به نام اولین جهانگردان ایرانی معاصر، افتتاح گردید. برادران امیدوار، پس از سه سال مطالعه، در سال ۱۳۳۳، با مبلغی در حدود ۹۰ دلار، از زادگاه خود، سفرشان را آغاز کردند.
موزه چهره‌های ماندگار (کاخ ملکه توران امیرسلیمانی، همسر رضاشاه پهلوی)
عمارت چهره‌های ماندگار، از جمله بناهای دوره قاجاری در مجموعه سعدآباد است، که رضاشاه بعد از استقرار در تپه علیخان و پس از ساختن کاخ سبز، آن را آراسته به مجموعه سلطنتی نمود. این عمارت و ساختمان جنوبی آن که اکنون موزه استاد فرشچیان را در خود جای داده، مجموعه دو عمارت اندرونی و بیرونی یک باغ بوده‌اند. عمارت بیرونی (موزه استاد فرشچیان) مشتمل بر یک ساختمان ییلاقی است و از سه سو به ایوانهای سر پوشیده منتهی می‌شود و در قسمت جنوبی قرار دارد، و عمارت اندرونی (موزه چهره‌های ماندگار) در قسمت شمالی قرار گرفته و از دو سوی شمال و غرب به ایوانهای ستون دار منتهی می‌گردد. از جهت ظرافت‌های معماری، عمارت بیرونی دارای نفاست بیشتری است و عمارت اندرونی ساده‌تر به نظر می‌آید. این دو عمارت پس از تملک توسط رضاشاه، به عنوان کاخ اختصاصی ملکه توران امیرسلیمانی (همسر سوم رضاشاه و مادر غلامرضا پهلوی) اختصاص یافت. عمارت بیرونی، محل سکونت ملکه بوده و در عمارت اندرونی، خدمه ایشان مستقر بودند. سپس، تا قبل از پیروزی انقلاب ایران، کاخ‌ها به نظامیان نزدیک محمد رضا شاه پهلوی که در سعدآباد ساکن بودند اختصاص یافت. در محوطه این موزه، تصویر و زندگی‌نامه کوتاهی از چهره‌های ماندگار ایران در رشته‌های مختلف، به همراه چند تندیس از دانشمندان ایرانی قرار دارد. این موزه در اکثر روزهای سال تعطیل است.
موزه خط و کتابت میرعماد (کاخ فرحناز و علیرضا)
این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد، قرار دارد. بنای این موزه، به دلیل شباهت به ساختمان‌های اواخر دوره قاجار و اوایل دوران پهلوی، به معماری دوره انتقال تعلق دارد. ساختمان موزه، دو طبقه دارد، که محل سکونت دو تن از فرزندان شاه (فرحناز و علیرضا) بود. پس از انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به نمایش آثار خطی، اختصاص یافت، که سرانجام در سال ۱۳۷۶ خورشیدی، به نام مشهورترین استاد خوشنویسی قرن ۱۱ هجری قمری، یعنی میرعماد حسنی، تغییر نام یافت.
موزه ظروف سلطنتی (موزه ظروف، کاخ اشرف پهلوی)
موزه ظروف، در شرق مجموعه فرهنگی – تاریخی سعدآباد قرار دارد. این بنا به مساحت ۲۶۰۰ مترمربع به دستور رضاشاه، توسط مهندس فرمانفرمائیان، با زیر بنای ۱۸۰۰ مترمربع طراحی و در دو طبقه بین سالهای ۱۸ – ۱۳۱۵ ساخته شد. نمای خارجی ساختمان از سنگ تیشه‌ای بوده که در سال ۱۳۵۰ به دستور اشرف پهلوی بازسازی و توسعه یافت و پس از آن نما، با سنگ مرمر سفید پوشیده شد. این بنا پس از انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۷۲ به عنوان موزه ظروف معرفی گردید و در اواخر سال ۱۳۷۴ به نهاد ریاست جمهوری تحویل داده شد. در سال ۱۳۸۴ مجدداً در اختیار سازمان میراث فرهنگی و گردشگری قرار گرفت. پس از انتقال اشیای موزه صنایع دستی، در ۳۰ دی ۱۳۸۵ به ساختمان فوق، این محل به موزه صنایع دستی اختصاص یافت.
از بهمن ماه ۱۳۸۸ مجدداً چیدمانی از ظروف سلطنتی در بخشی از طبقه دوم این بنا صورت پذیرفت و از خرداد ماه ۱۳۸۹ با انتقال موزه صنایع دستی از این بنا به ساختمان دیگری در داخل مجموعه این موزه با نام موزه ظروف سلطنتی حیات دوباره خود را آغاز نموده‌است.
در حال حاضر تعداد ۵۰۳ قطعه ظروف و اشیای تزیینی در ۵ سالن و دو طبقه به نمایش درآمده اند. ظروف مذکور به ۴ دسته ظروف قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و ظروف اهدایی در شرایط و مناسبتهای مختلف به محمد رضا، فرح و رضا پهلوی می‌باشند.
موزه مردم‌شناسی (کاخ شمس پهلوی)
این موزه، دربرگیرنده مجموعه کاملی است، از سیر فرهنگ و راه و روش زندگی انسان، و آئینه تمام نمایی است، از تحولات مختلف در تمامی جنبه‌های زندگی انسان، که در طی ادوار گوناگون حادث گردیده‌است. ساختمان موزه مردم‌شناسی، کاخ سابق شمس پهلوی بوده، که در ضلع شمال غربی مجموعه سعدآباد واقع گردیده‌است. پایه بنا در سال ۱۳۱۴ خورشیدی نهاده شد و ساخت آن تا سال ۱۳۱۸ خورشیدی به طول انجامید. ساختمان با مساحت تقریبی ۲۶۰۰ متر مربع، شامل دو طبقه و یک زیر زمین است. معماری بنا از سبک معماران اروپایی، به ویژه آلمانی، الگو برداری گردیده و از معماری ایرانی در دوره ساسانی، نیز در قسمت‌های تزئینات فوقانی نمای بیرونی بنا، بهره گرفته‌است.
نکته جالب توجه در این کاخ این است که هنوز هم هیچ اثری از عکسها یا لباسهای ملکه ثریا و فوزیه به چشم نمی‌خورد و حتی عکس‌های زمان پیر شدن خانم فرح دیبا بعد از انقلاب نیز در این مجموعه به چشم می‌خورد، در این کاخ لباسهای سلطنتی به نمایش گذاشته شده‌است که فقط مختص فرح پهلوی است.
موزه مینیاتور استاد آبکار (کاخ لیلا پهلوی)
موزه کلارا آبکار، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد، قرار دارد. این ساختمان، اقامتگاه تابستانی لیلا پهلوی، کوچکترین دختر محمدرضا پهلوی بود، که جدیدترین ساختمان مجموعه، نیز به حساب می‌آید. ساختمان مذکور، در سال ۱۳۷۳ خورشیدی، با تلاش سازمان میراث فرهنگی، به مناسبت روز جهانی موزه، به عنوان موزه مینیاتور آبکار، افتتاح گردید. بخشی از موزه، به تابلوهایی از او، که شامل آثار مردم‌شناسی، زیورآلات و پارچه‌های ترمه می‌شود، اختصاص دارد. بخشی دیگر، مربوط به آثار لاکی است، که بیانگر تنوع و علاقه‌مندی او به رشته‌های مختلف نگارگری ایرانی است.
موزه فرشچیان (کاخ ملکه عصمت دولتشاهی، همسر رضاشاه پهلوی)
این موزه که در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد، متعلق به دوره قاجار است. ساختمان موزه در گذشته محل سکونت رضاشاه و همسر چهارمش ملکه عصمت بوده، که در دوران محمدرضا پهلوی، برادر شاه و سپس سرآشپز مخصوص او، در آنجا سکونت داشتند و بعدها نیز، به انبار تبدیل شد. این بنا، پس از بازسازی و مرمت در تاریخ ۲۶ مهر سال ۱۳۸۰ خورشیدی با عنوان موزه مینیاتور استاد فرشچیان، افتتاح گردید. این موزه شامل ۵ سالن، و بیش از ۷۰ اثر از این هنرمند است.
موزه نظامی (کاخ شهرام)
این موزه، در بخش مرکزی مجموعه سعدآباد قرار دارد. این ساختمان با زیر بنایی حدود سه هزار متر مربع، در دو طبقه و یک زیر زمین، به دستور رضاشاه، در سال ۱۳۱۴ خورشیدی، برای همسر دومش تاج الملوک ساخته شد. بنای فوق طی سالهای ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۲ خورشیدی، توسط واحد مهندسی مجموعه سعدآباد، بازسازی و به شهرام، پسر بزرگ اشرف پهلوی اهدا شد، و به کاخ شهرام معروف گشت. پس از پیروزی انقلاب ایران، ساختمان مذکور، به موزه نظامی تبدیل شد. مجموعه فوق در سال ۱۳۰۲ خورشیدی، به موزه دانشکده افسری منتقل شده بود، که پس از انقلاب، بخشی از آن مجموعه، به موزه فعلی انتقال یافت. ساختمان موزه، در سال ۱۳۶۰ خورشیدی، توسط ارتش جمهوری اسلامی ایران بازسازی و در تاریخ ۳۱ شهریور سال ۱۳۶۲ خورشیدی، با نام موزه نظامی افتتاح گردید.
هلیکوپتر غنیمت گرفته شده از ارتش عراق
توپ جنگی
خودرو رولز-رویس رضاشاه پهلوی
توپ جنگی دوران رضاشاه پهلوی
تانک دوران رضاشاه پهلوی
خودرو هارمون هرینگتون دوران رضاشاه پهلوی
توپ‌های جنگی
کشتی ساخته شده برای جشن‌های ۲۵۰۰ ساله شاهنشاهی ایران
هواپیمای جنگی نیروی هوایی شاهنشاهی ایران
هواپیمای جنگی نیروی هوایی شاهنشاهی ایران
ضدهوایی نیروی دریایی ایران
مین دریایی مکانیکی
موزه نگارستان (کاخ فرح پهلوی)
این موزه، در شمالی‌ترین نقطه مجموعه سعدآباد قرار گرفته و دارای معماری منحصربه‌فرد و زیبایی است. این موزه با هدف برگزاری نمایشگاه‌های دوره‌ای مجموعه، در تاریخ ۱۲ اسفند سال ۱۳۸۵ خورشیدی، با (به عنوان) نمایشگاه پوشاک سنتی و طراحی لباس افتتاح گردید، و از آن تاریخ تاکنون، میزبان نمایشگاه‌های متعددی بوده‌است. از مهم‌ترین نمایشگاه‌های برگزار شده در این موزه، می‌توان به نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم رضا صمدی، نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم و اکرلیک مینا قویدل و نادر یاسمی (فرزند علی اکبر یاسمی، از شاگردان برجسته کمال الملک)، آثار نگار گری استاد مصطفی بسیمی، آثار نقاشی رنگ روغن روی بوم طاهره چیذری و آثار نقاشی هنرمند معاصر خلیل طوایی حمیدی، اشاره کرد.
موزه هنرهای زیبا (کاخ سیاه، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی)
یکی از بناهای باشکوه مجموعه سعدآباد، ساختمانی است که از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷، محل استقرار وزارت دربار بوده و از سال ۱۳۶۱ به عنوان موزه هنرهای زیبا، مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است. این موزه، که هر روزه، نظر بسیاری از هنردوستان را به خود جلب می‌کند، در جنوبی‌ترین نقطه مجموعه سعدآباد واقع شده، و دارای سه طبقه با ۳۶۰۰ متر مربع، زیر بناست. ساختمان این عمارت، مربوط به دوران رضاشاه است، و از آنجا که در بنای آن، از سنگ‌های مرمر سیاه رنگ، استخراج شده از معدن ولی آباد چالوس، به کار رفته‌است، به کاخ اسود (یا کاخ سیاه) معروف بوده‌است.
موزه هنر ملل (گلخانه کاخ سفید، موزه هنر اختصاصی فرح پهلوی)
قسمت زیر زمین کاخ سفید، که در اصل، بخش گلخانه کاخ بود، بین سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹ خورشیدی، به دستور فرح پهلوی، و با همت مهندسین فرانسوی، به موزه هنر اختصاصی تبدیل شد. این موزه، پس از پیروزی انقلاب ایران، به موزه هنر ملل تغییر نام داد و در سال ۱۳۷۰ افتتاح گردید. مجموعه فوق، شامل آثار ارزشمندی است، که از چهار گوشه جهان، خریداری یا اهدا شده، آثار تاریخی تمدن‌های پیش از اسلام و دوره اسلامی، و همچنین هنر آفریقای سیاه، هند، خاور دور، تمدن مایاها و آثار هنری دوران معاصر ایران و جهان را، با طبقه‌بندی زیر در بر می‌گیرد: بخش هنر باستانی ایران، تمدن مایاها و اینکاها، هنر آفریقا و هنر معاصر ایران و جهان.
--آشپزخانه سلطنتی:به مساحت ۸۰۰مترمربع درقسمت مرکزی مجموعه جنب رودخانه دربند است و در دوران پهلوی دوم ساخته شده در سال ۱۳۵۴ از طرف یک شرکت آلمانی تمام امکانات آشپزخانه را تغییر دادند ---
دیگر امکانات مجموعه سعدآباد
فهرستی از امکانات دیگر مجموعه سعدآباد را در زیر مشاهده می‌کنید. این مجموعه، علاوه بر امکانات زیر، از چند ساختمان اداری، چند توالت عمومی، چند سینما و آمفی‌تئاتر روباز، یک مرغداری، یک گاوداری، و یک نمازخانه نیز تشکیل شده‌است.
ایستگاه رادیو
این واحد از تاریخ ۲۸ اردیبهشت سال ۱۳۸۰ خورشیدی، فعالیت خود را با هدف اطلاع‌رسانی هرچه بیشتر به بازدیدکنندگان آغاز نموده و هم‌اکنون به صورت زنده برنامه‌های روزانه خود را اجرا می‌نماید.
دروازه‌ها
- دروازه جعفرآباد: به تعداد دو درب.
- دروازه خیابان دربند: که محمدرضاشاه از این در، برای عبور و مرور استفاده می‌کرده‌است.
- دروازه رودخانه.
- دروازه زعفرانیه.
- دروازه کاخ سفید.
- دروازه میدان دربند.
- دروازه نظامیه: که رضاشاه از این در، برای عبورومرور استفاده می‌کرده‌است.
رستوران‌ها
مجموعه سعدآباد، شامل سه رستوران و کافی شاپ است:
- رستوران شماره ۱: رستوران سنتی سعدآباد که در قسمت شمالی و در کنار درب شمالی (در بند) واقع شده‌است. این رستوران در حال حاضر، تعطیل است.
- رستوران شماره ۲: واقع در ضلع شمالی موزه استاد فرشچیان.
- کافی شاپ سبز: واقع در ضلع شمالی کاخ موزه سبز.
سالن‌های ورزشی
مجموعه سعدآباد، از سه مجموعه ورزشی (شامل پارک ورزش، سالن بیلیارد و سالن‌های تنیس)، تشکیل شده‌است.
- مجموعه سالن‌های تنیس: مجموعه سعدآباد، دارای دو زمین تنیس و یک سالن تنیس است. سالن تنیس این مجموعه، در حال حاضر فعال بوده، و با مدیریت آقای طاهری به صورت خصوصی و نیمه خصوصی به علاقه‌مندان این رشته آموزش می‌دهد.
فروشگاه
واقع در مقابل ورودی زعفرانیه‌است، و عرضه‌کننده محصولات فرهنگی، مانند کتاب‌ها و پوسترهای ایران‌شناسی، صنایع دستی و… است.
قنات‌ها
- قنات آب‌نما
- قنات جعفرآباد
- قنات جوادیه
- قنات خوابگاه
- قنات‌های دفتر مخصوص
- قنات قوام الدوله
- قنات کاخ سفید
- قنات کاخ شمس
- قنات کاخ سنگی
- قنات گلخانه
- هَراش آب
کارگاه مرمت
این مرکز، کار خود را از سال ۱۳۷۳ خورشیدی آغاز نموده و در حال حاضر، انجام مراحل مرمتی و حفاظتی آثار گوناگون مجموعه، بر عهده این واحد است.
کتابخانه (کاخ احمدرضا پهلوی)
مجموعه‌ای در شمالی‌ترین قسمت مجموعه سعدآباد و در کنار در مشرف به میدان دربند، ساختمانی است که در سابق، کاخ احمدرضا پهلوی بوده‌است. این ساختمان، در سالهای اولیه پس از انقلاب ایران، در اختیار نهاد ریاست جمهوری بوده‌است، ولی پس از مرمت، این ساختمان در سال ۱۳۸۱، به عنوان کتابخانه افتتاح گردید. این کتابخانه، از حیث منابع و مجموعه‌های موجود، بسیار غنی بوده و شامل ۱۰۰۰۰ جلد کتاب است که نیمی از این مجموعه، از اداره کل موزه‌ها آورده شده و نیمی دیگر، متعلق به دوران پهلوی، یا ارسال شده از نقاط دیگر است و عناوین موضوعات موجود، به صورت طبقه‌بندی شده، شامل ادبیات، تاریخ، جغرافیا، باستان‌شناسی، هنر، موزه داری، مرمت آثار و بناهای تاریخی و معماری است.
گلخانه‌ها
گلخانه‌های مجموعه سعدآباد، که با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شوند، مجموعه نادری از انواع گل‌ها را جهت ارائه به مشتریان در اختیار دارند و عبارتند از:
- گلخانه موز (موزستان): متعلق به مجموعه سعدآباد بوده و با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شود که ۵ نوع متفاوت درخت موز در آن پرورش داده می‌شود. این درختها با مدیریت صحیح، هر سال به بار می‌نشینند، و بازدیدکنندگان، می‌توانند با مراحل رشد این درختان زیبا آشنا شوند.
- گلخانه استرلتزیا (پرنده بهشتی): متعلق به مجموعه سعدآباد بوده و با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شود. این گلخانه به پرورش و تولید گل‌های استرلتزیا می‌پردازد و مجموعه با ارزشی از این گل‌ها را دارا است.
- گلخانه میخک: با مدیریت آقای مهندس شاد، اداره می‌شود. در این گلخانه شما، با انواع نشایی و شرایط بذر کاری گل‌ها آشنا می‌شوید. در این گلخانه، انواع مختلف ساکولنتها و گل‌های آپارتمانی پرورش داده می‌شوند.
- گلخانه بنفشه آفریقایی: با مدیریت خانم اشرفی، اداره می‌شود. این گلخانه سال‌هاست که به پرورش و تکثیر گل‌های بنفشه آفریقایی می‌پردازد، و مجموعه با ارزشی از این گل‌ها را دارا است.
- گلخانه گلاله: با مدیریت آقای مهندس تراب‌زاده، اداره می‌شود. این گلخانه، مجموعه کاملی از انواع گیاهان آپارتمانی و گیاهان فضای سبز، انواع رز و گل‌های فصلی و نشایی را دارا است.
- گلخانه ماهونیا: با مدیریت آقای منوچهر محسنی، اداره می‌شود. این گلخانه، مجموعه کاملی از انواع گیاهان آپارتمانی و گیاهان فضای سبز و گل‌های فصلی را در خود جا داده‌است.
- گلخانه باغ ایرانی: متعلق به مجوعه سعدآباد بوده و با مدیریت و سرپرستی کاملاً علمی و تخصصی اداره می‌شود. این گلخانه به پرورش و تولید انواع پیازهای لاله، نرگس و گیاهان زینتی و آپارتمانی مشغول است.
مرکز موسیقی خلاق سعدآباد
مرکز موسیقی سعدآباد، درتاریخ ۲۶ آذر سال ۱۳۸۵ خورشیدی، افتتاح شد، و در جهت فعالیت‌های فرهنگی مجموعه، کلاس‌های آشنایی با موسیقی و سازهای مختلف، و آموزش سازهای مختلف در کلیه سطوح سنی، را در برنامه کار مرکز قرار داد. در ترم بهار و تابستان، جهت فعالیت‌های فرهنگی مشترک با یونسکو، در تاریخ ۲۱ تیر سال ۱۳۸۶ خورشیدی، به نام مرکز موسیقی خلاق سعدآباد معرفی گردید و در این جهت، فعالیت‌های فرهنگی خود را، از جمله آشنایی با موسیقی و سازهای مختلف موسیقی برای کودکان و نوجوانان و جوانان، در دستور کار این مرکز قرار گرفت، و کارهای تبلیغی نیز در این جهت صورت پذیرفت. در ترم بهار و تابستان، کلاس‌های پیانو، تار و سه تار، دف، گیتار، سلفژ، و نقاشی کودکان دایر بود. این مرکز از حداقل مبلغ شهریه استفاده نموده‌است.
مرکز هنرهای تجسمی
فعالیت مرکز هنرهای تجسمی مجموعه سعدآباد، در دو بخش آموزش و کارگاه‌های ثابت است. مرکز هنرهای تجسمی مجموعه، در بخش آموزش، در زمینه مجسمه‌سازی با گل و چوب و سفال روی چرخ، نقش برجسته سفال، طراحی و نقاشی، پتینه و لعاب فعال است. کلاس‌های آموزشی این مرکز به صورت آزاد است و به‌طور متوسط در هر ترم، ۹۰ هنرجو در این کارگاه ثبت نام می‌کنند، و کلیه کلاس‌ها، طبق برنامه‌ریزی مشخص برگزار می‌شود. در بخش کارگاه‌های ثابت، کلاس‌ها و فضاها، با شرایط و مقررات مجموعه، در اختیار هنرمندان قرار داده می‌شود، تا هنرمندان بتوانند بر اساس فعالیت‌های مشخص شده در قراردادهای خود و در صورت اعلام همکاری، با مجموعه همکاری نمایند. از جمله فعالیت‌هایی که توسط هنرمندان این مرکز صورت گرفته‌است، ساخت سردیس استاد فرشچیان به وسیله شاهرخ دیلقانی و همچنین ساخت تندیس چوبی، توسط هنرمند مجسمه‌ساز، آقای پاشا مقدم است، که این تندیس‌ها را به موزه نظامی اهدا نموده‌است. به‌طور کلی می‌توان گفت، هنرمندانی که در این مرکز حضور دارند، در زمینه مجسمه‌سازی با مواد مختلف، از جمله بتن، فایبر گلاس، سنگ، گچ، فلز و چوب، به صورت حرفه‌ای و تخصصی فعالیت دارند.
مرکز هنری ایوان عطار
مرکز هنری ایوان عطار با ظرفیت ۹۰۰ نفر و با کلیه تجهیزات صدا، تصویر و نور، آماده ارائه خدمات در زمینه فعالیت‌های هنری از قبیل سینما، نمایش کنسرت، تئاتر و همایش است.
مالکیت بنیاد مستضعفان
بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی بر اساس این سخن روح‌الله خمینی در تاریخ ۱۲ آذر ۱۳۵۷ که می‌گوید: «به دولت ابلاغ نمایید که این غنائم مربوط به دولت نیست و امرش با شورای انقلاب است و آنچه مأموران دولت به دست آورده‌اند یا می‌آورند باید تحویل بدهند» معتقد است که کاخ‌های سعادت آباد و کاخ نیاوران متعلق به خاندان پهلوی بوده و باید در اختیار این بنیاد باشد. محمدحسن طالبیان معاون میراث فرهنگی دولت این استدلال آنان را بی‌پایه خواند و این دو کاخ را متعلق به سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری دانست. در نهایت در فروردین ۱۳۹۶ با رای شعبه ۶ دادگاه انقلاب اسلامی مالکیت این کاخ به بنیاد مستضعفان رسید.[3]
تخریب‌های بنا
خبرگزاری ایلنا در گزارشی که روز یک‌شنبه ۳۱ فروردین ۱۳۹۹ منتشر کرده، از ریزش «۱۵ متر از دیوار کاخ سعدآباد» خبر داده‌است.[4]
نگارخانه
جستارهای وابسته
منابع
- http://sadmu.ir/cat/56
- داستان عکس؛ مجسمه‌های ساقط شده، ایسنا
- «ادعای مالکیت بنیاد مستضعفان بر کاخ سعدآباد». اقتصاد آنلاین. دریافت‌شده در ۱۲ آوریل ۲۰۱۷.
- «فروریختن بخشی از دیوار کاخ سعدآباد «به خاطر نم کشیدن»».
پیوند به بیرون
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ کاخ‌موزه سعدآباد موجود است. |
- وبگاه رسمی موزه آب
- وبگاه رسمی
- کاخ سعدآباد کجاست؟
- نقشه مجموعه سعدآباد
- گزارش تصویری، از نمایشگاه‌های برگزار شده در موزه نگارستان
- تصاویری از مجموعه کاخ‌های سعدآباد بایگانی‌شده در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine
- سعدآباد و نیاوران به بنیاد مستضعفان رسید خبرگزاری فرارو
- معرفی کاخ سعدآباد در شمال تهران
| آذربایجان شرقی |
|    | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آذربایجان غربی | |||||||||
| اردبیل | |||||||||
| اصفهان | |||||||||
| بوشهر | |||||||||
| تهران |
| ||||||||
| خراسان رضوی | |||||||||
| فارس | |||||||||
| قزوین | |||||||||
| کرمان | |||||||||
| کرمانشاه | |||||||||
| گیلان | |||||||||
| مازندران | |||||||||
| هرمزگان | |||||||||
| همدان | |||||||||
| یزد | |||||||||
| سایر استانها |
| ||||||||
| جستار وابسته | |||||||||
| |||||||||