موز

موز (در فارسی افغانستان: کیله) یک میوه کشیده و خوردنی است که از لحاظ گیاه‌شناسی یک نوع سَته به حساب می‌آید[1][2] و توسط انواع مختلفی از گیاهان گلدار علفی در تیره موزا تولید می‌شود.[3] در بعضی از کشورها، موزهایی که پخته می‌شوند ممکن است «پلانتین» نامیده شوند، و به این طریق آنها را از موز دسر متمایز می‌کنند. میوه از نظر اندازه، رنگ و استحکام متغیر است، اما معمولاً کشیده و خمیده بوده، گوشت نرم آن غنی از نشاسته است که با پوسته پوشانده شده و ممکن است هنگام رسیدن آن سبز، زرد، قرمز، بنفش یا قهوه ای باشد. تقریباً همه موزهای مدرن بدون دانهٔ خوراکی (پارتنوکارپ) از دو گونه وحشی - Musa acuminata و Musa balbisiana - تهیه می‌شوند. نام علمی اکثر موزهای کشت شده بسته به ساختار ژنومی آنها موزا اکومینتا و موزا بالبیسیانا و Musa × paradisiaca برای موزهای ترکیبی Musa acuminata × M. balbisiana است. از نام علمی قدیمی این ترکیب، Musa sapientum، دیگر استفاده نمی‌شود.

با موز پختنی اشتباه نشود.
موز
از چپ: موز پوست کَنده، کامل، و بُرِش خورده
آرایه‌شناسی
فرمانرو: گیاه
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): تک‌لپه‌ای‌ها
(طبقه‌بندی‌نشده): تک‌لپه‌ای‌های برگ‌بیدی
راسته: زنجبیل‌سانان
تیره: میوزیشی
سرده: موز (سرده)
چهار نوع موز متفاوت

گونه‌های موز، بومی مناطق گرمسیری هندومالایا و استرالیا هستند و احتمالاً اولین بار در پاپوآ گینه نو اهلی شده‌اند.[4] موز در ۱۳۵ کشور جهان کشت می‌شود.[5] بزرگترین تولیدکنندگان موز در جهان در سال ۲۰۱۷ هند و چین بودند که مجموعاً ۳۸٪ از کل تولید را به خود اختصاص دادند.[6]

در سراسر جهان تمایز خاصی بین «موز» و «پلانتین» وجود ندارد. در قاره آمریکا و اروپا، موزهای نرم و شیرین که به عنوان دسر سرو می‌شوند، و عمدتاً از گونه کاوندیش هستند Banana یا «موز» خوانده می‌شوند. و جهت تمایز، موزهای سفت‌تر و نشاسته‌ای تر، «پلانتین» نامیده می‌شوند. در سایر نقاط، برای مثال در بسیاری از کشورهای آسیای شرقی، گونه‌های مختلفی از موز پرورش داده شده و خورده می‌شود. به همین دلیل در این زبان‌های محلی یک تمایز دوتایی کاربردی نبوده و استفاده نمی‌شود.

ویژگی‌ها
یک کورم موز، با حدود ۲۵ سانتیمتر درازا

موز بزرگترین گیاه گلدار علفی است.[7] همه بخش‌های موز که روی زمین هستند از ساقه پیاز مانندی که «کورم» نامیده می‌شود به وجود می‌آیند.[8] تنه این گیاه معمولاً بلند و نسبتاً محکم است. درازای شاخه‌های موز می‌توانند بین دو تا هشت متر و برگ‌های آن نیز به حدود سه و نیم متر برسد. میوه موز به صورت خوشه در انتهای ساقه، تشکیل می‌شود.

موز در انواع مختلفی از خاک، تا زمانی که حداقل ۶۰ سانتی‌متر و دارای زهکشی خوب بوده و فشرده نشود رشد می‌کند.

از آنجائی که تنه گیاه موز نسبتاً بلند و مستقیم و محکم است اشتباهاً به آن «درخت» گفته می‌شود. در حالیکه آن‌ها تنها شاخه‌هایی هستند که پس از دادن میوه، خشک شده و از بین می‌روند. به این ساقه‌ها «ساقه کاذب» یا Pseudostem می‌گویند.

میوه

موز، منبع اصلی نشاسته برای مردم بسیاری در نواحی گرمسیری است. بسته به مقدار باردهی و رسیده بودن موز، مزه گوشت موز می‌تواند مزه‌های متفاوتی شبیه نشاسته تا مزهٔ شیرین داشته باشد و بافت آن هم ممکن است سفت تا خمیری مانند باشد. هم پوست موز و هم بخش درونی آن را می‌توان خام یا پخته مصرف نمود. بوی موز تازه به خاطر ایزوآمیل استات است که با نام «روغن موز» هم شناخته می‌شود. ایزوآمیل استات به همراه چندین ترکیب دیگر مانند بوتیل استات و ایزوبوتیل استات از عوامل مهم طعم موز است.[9][10][11]

در مرحله رسیدن، موز، گاز اتیلن تولید می‌کند که به عنوان هورمون گیاهی عمل کرده و به‌طور غیرمستقیم در مزه موز اثر می‌گذارد. اتیلن، با تحریک آنزیم آمیلاز، نشاسته را به شکر تجزیه می‌کند. موز کمتر رسیده و سبز، نشاسته بیشتر و در نتیجه مزه شبیه‌تری به نشاسته دارد. از سوی دیگر، موز زرد با توجه به داشتن میزان قند بیشتر، مزه شیرین‌تری دارد. علاوه بر این، اتیلن نشانگر تولید پکتیناز است. پکتیناز آنزیمی است که پکتین موجود بین سلول‌های موز را تجزیه کرده و موجب می‌شود تا موز به هنگام رسیدن نرم شود.[12][13]

کشت سنتی

کشت اولیه

مقاله‌ای در مورد کشت درخت موز در کتاب کشاورزی ابن العوام در سده ۱۲ میلادی، پیدا شده‌است.[14]

اولین اهلی سازی موز در ابتدا از اقسام پارتنوکارپیک (بی دانه) طبیعی موز اکومینتا بانکسی در گینه نو انجام شد. این موزها قبل از ورود آسترونزیایی زبان‌ها توسط پاپوآن‌ها کشت می‌شد. تعداد زیادی گیاسنگ موز از سایت باستان‌شناسی باتلاق کوک کشف شده و قدمت آن در حدود ۱۰٬۰۰۰ تا ۶۵۰۰ سال پیش از امروز است. از گینه نو، موزهای کشت شده از طریق مجاورت (و نه مهاجرت) به سمت غرب، به جزیره جنوب شرقی آسیا گسترش یافت. آنها با زیرگونه‌های دیگر Musa acuminata و همچنین Musa balbisiana در فیلیپین، شمال گینه نو و احتمالاً هالماهرا ترکیب شدند. این حوادث هیبریداسیون ارقام تری‌پلوئید موز را که امروزه معمولاً کشت می‌شود را تولید کرد. از جزیره جنوب شرقی آسیا، آنها بخشی از محصولات اصلی مردمان آسترونزیایی شدند و در طول سفرهای دریایی و مسیرهای تجارت دریایی باستان به اقیانوسیه، آفریقای شرقی، آسیای جنوبی و هندوچین گسترش یافتند.[15][16][17]

کشت امروزی
میوه‌های موز نوع وحشی دارای تعداد زیادی دانه درشت و سخت است.

همه موزهایی که امروزه به‌طور گسترده کشت می‌شوند از دو گونه موز وحشی Musa acuminata و Musa balbisiana نشأت گرفته‌اند. در حالی که موزهای وحشی اصلی حاوی بذرهای درشت بودند، ارقام دی‌پلوئید یا پلی‌پلوئید با دانه‌های ریز یا هیبریدهای سه‌گانه بی‌دانه برای مصرف انسان ترجیح داده می‌شوند.[18] اینها به صورت غیرجنسی از شاخه‌ها منتشر می‌شوند. این گیاه مجاز به تولید همزمان دو شاخه است؛ یک بزرگتر برای باردهی فوری و یک «مکنده» یا «پیرو» کوچکتر برای تولید میوه در ۶ تا ۸ ماه آینده.

به عنوان یک محصول غیر فصلی، موز در تمام طول سال در دسترس است.[19]

کاوندیش
نوشتار اصلی: موز کاوندیش
موز کاوندیش عمده‌ترین رقم تجاری موز است که در بازار جهانی به فروش می‌رسد.

در تجارت جهانی سال ۲۰۰۹، مهمترین ارقام متعلق به گروه AAA تری‌پلوئید Musa acuminata بودند که معمولاً به آنها موزهای گروه کاوندیش می‌گویند. آنها عمده صادرات موز را به خود اختصاص می‌دهند،[18] علی‌رغم اینکه این موزها فقط از سال ۱۸۳۶ به بعد به وجود آمدند.[20] ارقام Dwarf Cavendish و Grand Nain در دهه ۱۹۵۰ محبوبیت پیدا کردند، چرا که رقم تولید انبوه قبلی، Gros Michel (که از ارقام گروه AAA بود)، به دلیل بیماری پاناما، ناشی از قارچ فیوزاریم آکسیسپورم که به ریشه‌های گیاه موز حمله می‌کند، از لحاظ امنیت تجاری ارزش خود را از دست داد.[18] ارقام کاوندیش در برابر بیماری پاناما مقاوم هستند، اما در سال ۲۰۱۳ این نگرانی وجود داشت که قارچ سیگاتوکای سیاه به نوبه خود تجارت موزهای کاوندیش را غیرقابل اعتماد کند.[21]

اگرچه Gros Michel برای کشت در مقیاس وسیع دیگر قابل اطمینان نیست، اما منقرض نشده و هنوز در مناطقی که بیماری پاناما یافت نمی‌شود، کشت می‌گردد.[22] به همین ترتیب، Dwarf Cavendish و Grand Nain در معرض خطر انقراض قرار ندارند، اما اگر بیماری، تأمین بازار جهانی را غیرممکن کند، ممکن است قفسه‌های سوپرمارکت را ترک کنند. مشخص نیست که آیا ارقام موجود می‌توانند جایگزین موز کاوندیش شوند، به همین دلیل پروژه‌های مختلف ترکیبی و مهندسی ژنتیک در تلاشند تا یک رقم موز مقاوم به بیماری، به بازار ارائه دهند.[18] یکی از این گونه‌ها که به‌وجود آمده‌است کاوندیش تایوانی است که به آن Formosana نیز می‌گویند.[23]

رسیده کردن
فلورسنس موزهای رسیده در زیر نور فرابنفش.

موزهای صادراتی به صورت سبز و کال چیده شده و پس از رسیدن به مقصد، دقیقاً قبل از عرضه به بازار مصرف‌کننده در اتاق‌های خاصی رسانده می‌شوند. این اتاق‌ها هوابند بوده و با گاز اتیلن پر می‌شوند تا میوه‌ها را به صورت مصنوعی رسیده و زرد کنند. در واقع رنگ زرد پررنگی که مصرف‌کننده‌ها به موزهای رسیده نسبت می‌دهند توسط این فرایند رسیده کردن مصنوعی ایجاد می‌گردد.[24] طعم و بافت نیز تحت تأثیر دمای رسیدن قرار می‌گیرد. موزها در حین حمل در دمای بین ۱۳٫۵ تا ۱۵ درجه سلسیوس (۵۶٫۳ و ۵۹٫۰ درجه فارنهایت) در یخچال نگهداری می‌شوند. در دمای پایین، فرایند رسیدن به‌طور دائمی متوقف می‌شود و موزها با از بین رفتن دیواره‌های سلول، خاکستری می‌شوند. پوست موز رسیده در دمای ۴ درجه سلسیوسِ یخچال‌های خانگی به سرعت سیاه می‌شود، اگرچه میوه داخل آن بدون تأثیر باقی می‌ماند.

تحقیقی در سال ۲۰۰۸ گزارش داد که موز رسیده هنگام قرار گرفتن در معرض نور فرا بنفش، فلورسنس می‌شود. این خاصیت به تخریب کلروفیل نسبت داده می‌شود که که باعث تجمع محصولات فلورسنس در پوست میوه می‌شود. محصول تجزیه کلروفیل توسط یک گروه استر پروپیونات تثبیت می‌شود. برگ‌های گیاه موز نیز به همین شکل فلورسنس می‌شوند. موزهای سبز (کال) فلورسنس تولید نمی‌کنند.[25]

تولیدکنندگان
نقشه جهانی تولید موز در سال ۲۰۱۸.[26]

کشورهای آفریقای جنوبی، چین، اوگاندا، فیلیپین و اکوادور به ترتیب بزرگترین تولیدکنندگان و کشورهای اکوادور، کاستاریکا، کلمبیا و فیلیپین بزرگترین صادرکنندگان موز در جهان هستند.

۱۰ تولیدکننده برتر در سال ۲۰۱۸
میزان تولید به تن[27]
۱  هند ۳۰٬۸۰۸٬۰۰۰
۲  چین ۱۱٬۲۲۱٬۰۰۰
۳  اندونزی ۷٬۲۶۴٬۰۰۰
۴  برزیل ۶٬۷۵۲٬۰۰۰
۵  اکوادور ۶٬۵۰۵٬۰۰۰
۶  فیلیپین ۶٬۱۴۴٬۰۰۰
۷  گواتمالا ۴٬۰۲۶٬۰۰۰
۸  کلمبیا ۳٬۷۰۷٬۰۰۰
۹  آنگولا ۳٬۴۹۲٬۰۰۰
۱۰  تانزانیا ۳٬۴۶۹٬۰۰۰

همچنین در ایران این میوه در استان سیستان و بلوچستان و بعضی دیگر از استان‌های جنوبی کشور کاشت و تولید می‌شود.[28]

برداشت موز در استان سیستان و بلوچستان

ارزش غذایی
موز، خام(مقدار مواد مغذی مورد نیاز روزانه)
مواد مغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)
انرژی ۳۷۱ کیلوژول (۸۹ کیلوکالری)
کربوهیدرات‌ها ۲۲٫۸۴ g
قندها ۱۲٫۲۳g
فیبر ۲٫۶ g
چربی ۰٫۳۳ g
پروتئین ۱٫۰۹ g
آب ۷۴٫۹۱g
ویتامین ب۱ (تیامین) ۰٫۰۳۱ میلی‌گرم (۲٪)
ویتامین ب۲ (ریبوفلاوین) ۰٫۰۷۳ میلی‌گرم (۵٪)
ویتامین ب۳ (نیاسین) ۰٫۶۶۵ میلی‌گرم (۴٪)
پانتوتنیک اسید (ویتامین ب۵) ۰٫۳۳۴ میلی‌گرم (۷٪)
ویتامین ب۶ ۰٫۴ میلی‌گرم (۳۱٪)
اسید فولیک (ویتامین ب۹) ۲۰ میکروگرم (۵٪)
ویتامین C ۸٫۷ میلی‌گرم (۱۵٪)
آهن ۰٫۲۶ میلی‌گرم (۲٪)
منیزیم ۲۷ میلی‌گرم (۷٪)
منگنز ۰٫۲۷ میلی‌گرم (۱۴٪)
فسفر ۲۲ میلی‌گرم (۳٪)
پتاسیم ۳۵۸ میلی‌گرم (۸٪)
سدیم ۱ میلی‌گرم (۰٪)
روی ۰٫۱۵ میلی‌گرم (۲٪)
Link to USDA Database entry

ارزش غذایی برای قسمت‌های خوردنی میوه هستند.
درصدها نسبی‌اند
منبع: پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی آمریکا

موز خام (بدون پوست) حاوی ۷۵٪ آب، ۲۳٪ کربوهیدرات، ۱٪ پروتئین، مقادیر متوسطی ویتامین ث، منگنز و فیبر غذایی و مقداری ناچیزی چربی است (جدول). ۱۰۰ گرم، موز ۸۹ کالری انرژی دارد و منبع ویتامین ب۶ است که ۳۱ درصد از نیاز روزانه بدن را تأمین می‌کند.

گرچه براساس باور عمومی رایج، موز مقدار زیادی پتاسیم دارد،[29] اما مقدار پتاسیم واقعی آن‌ها نسبتاً کم و هر ۱۰۰ گرم موز تنها ۸٪ پتاسیم مورد نیاز روزانه است. (جدول) سبزی‌ها از موز خام پتاسیم بیشتری دارند (۳۵۸ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، مانند اسفناج خام (۵۵۸ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، سیب‌زمینی پخته (۳۹۱ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، سویای پخته (۵۳۹ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم)، قارچ کبابی (۴۳۷ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم) و سس گوجه فرنگی فرآوری شده (۴۱۳ تا ۴۳۹ میلی‌گرم در ۱۰۰ گرم). موز سبز خام دارای ۴۹۹ میلی‌گرم پتاسیم در ۱۰۰ گرم است. دسر موز خشک یا پودر موز دارای ۱۴۹۱ میلی‌گرم پتاسیم در هر ۱۰۰ گرم است.[30]

پزشکی

طبع موز از دید پزشکی ایران باستان معتدل و تر است و خون را غلیظ می‌کند.[31]

برآیند یک پژوهش در امپریال کالج لندن نشان داده‌است که مصرف یک عدد موز در روز به میزان قابل توجهی خطر بروز نشانه‌های آسم را در کودکان کاهش می‌دهد.[32]

مسائل مربوط به سلامتی

موز میوه بی‌ضرری است؛ ولی موز خام برای اشخاصی که دستگاه گوارش حساسی دارند، ممکن است تولید امتلاء معده، نفخ و یبوست نماید. همچنین کسانی که نمی‌توانند مواد قندی را به‌خوبی هضم کنند و عده‌ای از مبتلایان به ورم روده، به خصوص بیماران مبتلا به دیابت و چاقی، به دلیل زیادی قند موجود در موز باید به اندازه از آن مصرف کنند.[31]

افراد مبتلا به آلرژی لاتکس ممکن است نسبت به موز حساسیت داشته باشند.[33]

نگارخانه

پانویس
  1. "Banana from 'Fruits of Warm Climates' by Julia Morton". Hort.purdue.edu. Archived from the original on April 15, 2009. Retrieved April 16, 2009.
  2. Armstrong, Wayne P. "Identification Of Major Fruit Types". Wayne's Word: An On-Line Textbook of Natural History. Archived from the original on November 20, 2011. Retrieved August 17, 2013.
  3. "Banana". Merriam-Webster Online Dictionary. Archived from the original on March 9, 2013. Retrieved January 4, 2013.
  4. "Tracing antiquity of banana cultivation in Papua New Guinea". The Australia & Pacific Science Foundation. Archived from the original on August 29, 2007. Retrieved September 18, 2007.
  5. "Where bananas are grown". ProMusa. 2013. Archived from the original on October 25, 2016. Retrieved October 24, 2016.
  6. "Banana facts & figures". How is banana production cost structured?. fao.org. 2013. Archived from the original on July 18, 2019. Retrieved July 24, 2019.
  7. Picq, Claudine & INIBAP, eds. (2000). Bananas (PDF) (English ed.). Montpellier: International Network for the Improvement of Banana and Plantains/International Plant Genetic Resources Institute. ISBN 978-2-910810-37-5. Archived from the original (PDF) on 11 April 2013. Retrieved 2013-01-31.
  8. Stover & Simmonds (1987, p. 183). "The Horn and French group of plantain cultivars (AAB) are preferred for cooking purposes over ABB cooking bananas ... As a result the AAB plantains fetch a higher price than the ABB cooking bananas."
  9. Fahlbusch, Karl-Georg; Hammerschmidt, Franz-Josef; Panten, Johannes; Pickenhagen, Wilhelm; Schatkowski, Dietmar; Bauer, Kurt; Garbe, Dorothea & Surburg, Horst (2000). "Flavors and Fragrances". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. 15. Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA. p. 82. doi:10.1002/14356007.a11_141. ISBN 978-3-527-30673-2.
  10. Mui, Winnie W. Y.; Durance, Timothy D. & Scaman, Christine H. (2002). "Flavor and Texture of Banana Chips Dried by Combinations of Hot Air, Vacuum, and Microwave Processing". Journal of Agricultural and Food Chemistry. 50 (7): 1883–1889. doi:10.1021/jf011218n. "Isoamyl acetate (9.6%) imparts the characteristic aroma typical of fresh bananas (13, 17−20), while butyl acetate (8.1%) and isobutyl acetate (1.4%) are considered to be character impact compounds of banana flavor."
  11. Salmon, B.; Martin, G. J.; Remaud, G. & Fourel, F. (November–December 1996). "Compositional and Isotopic Studies of Fruit Flavours. Part I. The Banana Aroma". Flavour and Fragrance Journal. 11 (6): 353–359. doi:10.1002/(SICI)1099-1026(199611)11:6<353::AID-FFJ596>3.0.CO;2-9.
  12. "Fruit Ripening". Retrieved 2010-02-17.
  13. "Ethylene Process". Archived from the original on 2010-03-24. Retrieved 2010-02-17.
  14. Ibn al-'Awwam, Yahya (1864). Le livre de l'agriculture d'Ibn-al-Awam (kitab-al-felahah) (به فرانسوی). Translated by J. -J. Clement-Mullet. Paris: A. Franck. pp. 368-370 (ch. 7 - Article 48). OCLC 780050566. (pp. 368-370 (Article XLVIII)
  15. Denham, Tim (October 2011). "Early Agriculture and Plant Domestication in New Guinea and Island Southeast Asia". Current Anthropology. 52 (S4): S379–S395. doi:10.1086/658682. hdl:1885/75070. S2CID 36818517.
  16. Perrier, Xavier; Bakry, Frédéric; Carreel, Françoise; Jenny, Christophe; Horry, Jean-Pierre; Lebot, Vincent; Hippolyte, Isabelle (2009). "Combining Biological Approaches to Shed Light on the Evolution of Edible Bananas". Ethnobotany Research & Applications. 7: 199–216. doi:10.17348/era.7.0.199-216. Archived from the original on November 16, 2019. Retrieved October 27, 2019.
  17. Fuller, Dorian Q; Boivin, Nicole; Hoogervorst, Tom; Allaby, Robin (January 2, 2015). "Across the Indian Ocean: the prehistoric movement of plants and animals". Antiquity. 85 (328): 544–558. doi:10.1017/S0003598X00067934.
  18. Castle, Matt (August 24, 2009). "The Unfortunate Sex Life of the Banana". DamnInteresting.com. Archived from the original on August 11, 2015.
  19. "How bananas are grown". Banana Link. Archived from the original on September 6, 2016. Retrieved September 2, 2016.
  20. "Banana History – The history of bananas as food". Homecooking.about.com. May 5, 2011. Archived from the original on September 27, 2011. Retrieved October 2, 2011.
  21. Holmes, Bob (April 20, 2013). "Go Bananas". New Scientist. 218 (2913): 9–41. (Also at Holmes, Bob (April 20, 2013). "Nana from heaven? How our favourite fruit came to be". New Scientist. Archived from the original on April 24, 2013. Retrieved April 19, 2013.)
  22. "Are bananas about to become extinct?". May 6, 2011. Archived from the original on December 27, 2012. Retrieved December 13, 2012.
  23. Gittleson, Kim (February 1, 2018). "Battling to save the world's bananas". BBC. BBC News. Archived from the original on March 26, 2018. Retrieved April 18, 2018.
  24. Ding, Phebe; Ahmad, S.H.; Razak, A.R.A.; Shaari, N.; Mohamed, M.T.M. (2007). "Plastid ultrastructure, chlorophyll contents, and colour expression during ripening of Cavendish banana (Musa acuminata 'Williams') at 17°C and 27°C" (PDF). New Zealand Journal of Crop and Horticultural Science. 35 (2): 201–210. doi:10.1080/01140670709510186. S2CID 83844509. Archived from the original (PDF) on March 16, 2012. Retrieved July 16, 2011.
  25. Moser, Simone; Müller, Thomas; Ebert, Marc-Olivier; Jockusch, Steffen; Turro, Nicholas J.; Kräutler, Bernhard (2008). "Blue luminescence of ripening bananas". Angewandte Chemie International Edition. 47 (46): 8954–8957. doi:10.1002/anie.200803189. PMC 2912500. PMID 18850621.
  26. Ritchie, Hannah; Roser, Max (2020-03-05). "Agricultural Production". Our World in Data.
  27. «FAOSTAT». www.fao.org. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۰۳.
  28. همت‌خواه، هما (۱۱ آبان ۱۳۹۹). «ایران سالانه بین ۹۰ تا ۱۲۰ هزارتن موز تولید می کند». مصاحبه خبری. خبرگزاری ایرنا. دریافت‌شده در ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۰.
  29. Kraft S (4 August 2011). "Bananas! Eating Healthy Will Cost You; Potassium Alone $380 Per Year". Medical News Today. Retrieved 25 October 2014.
  30. "Ranking of potassium content per 100 grams in common fruits and vegetables". United States Department of Agriculture, National Nutrient Database for Standard Reference, Release 28. November 2016. Retrieved 6 May 2017.
  31. «دربارهٔ خواص، مضرات و طبع میوه موز». دانش‌چی.
  32. با خانواده بایگانی‌شده در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۲ توسط Wayback Machine - موز، خطر آسم را کاهش می‌دهد
  33. Taylor, J.S. & Erkek, E. (2004). "Latex allergy: diagnosis and management". Dermatologic Therapy. 17 (4): 289–301. doi:10.1111/j.1396-0296.2004.04024.x. PMID 15327474.

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ موز موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.