یبوست
یبوست یا خشکیِ مزاج عارضه‌ای در دستگاه گوارش است که بر اثر آن، مواد دفعی در رودهٔ بزرگ سفت می‌شوند و دفع آن‌ها با درد و سختی همراه می‌شود. یبوستِ حاد ممکن است سبب بسته‌شدن روده شود، که به نوبهٔ خود حتی ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشد. علل بروز این عارضه ممکن است رژیم غذایی نامناسب، برهم خوردن تعادل هورمونی، اثر جانبی داروهای مصرفی یا آناتومی بدن باشد. روش‌های درمان شامل اصلاح رژیم غذایی و تمرینات ورزشی است.
| طبقه‌بندی بین‌المللی-۱۰ | ICD10 |
|---|---|
| طبقه‌بندی بین‌المللی-۹ | ICD9 |
| دادگان بیماری‌ها | ۳۰۸۰ |
| مدلاین‌پلاس | ۰۰۳۱۲۵ |
| ای‌مدیسین | med/۲۸۳۳ |
| سمپ | D003248 |
علل یبوست
علت اصلی معمولاً کندی سرعت عبور مواد از کولون یا اختلال دفع است. برخی بیماری‌ها موجب یبوست می‌شوند، مانند رژیم کم‌فیبر یا کم‌آبی بدن، کم‌کاری تیروئید، بیماری دیابت، تومورها و سرطان‌های روده. هنگامی که غذا وارد روده می‌شود آب و مواد مغذی از آن جدا می‌شوند و مواد زائد به صورت مدفوع باقی می‌مانند و به‌وسیلهٔ انقباض ماهیچه‌ها در روده حرکت می‌کند. مصرف کمِ فیبر و آب و نداشتن فعالیت بدنی و جلوگیری از دفع، این امر را دشوار می‌کند.از دیگر عواملی که منجر به یبوست می‌شوند می‌توان به چاقی،استرس، عدم تحرک کافی در روز، کهولت سن، خواب نامناسب و بارداری اشاره کرد.[1]
عوامل تشدید
عوامل شایعی که یبوست را تشدید می‌کنند عبارتند از: نوع رژیم غذایی، نداشتن رژیم غذایی حاوی سبزیجات و میوه‌ها، کم مصرف‌کردن مایعات و نداشتن فعالیت فیزیکی مناسب. مصرف برخی داروها مثل داروهای ضد فشار خون بالا و برخی داروهای پایین‌آورندهٔ چربی‌های خون هم در ایجاد یبوست مؤثرند. شرایط فیزیولوژیکی مثل حاملگی و افزایش سن، تعدادی از بیماری‌ها که با کاهش حرکت همراه است، مانند قطع نخاعی یا بیماری‌های عضلانی مثل دیستروفی ماهیچه‌ای نیز از علل یبوست‌اند. برخی بیماری‌های رودهٔ بزرگ که به‌جهت اختلال در حرکات رودهٔ بزرگ پدید می‌آید، مانند سندرم رودهٔ تحریک‌پذیر، بیماری‌های مرتبط با عضلات کفِ لگن خاصره، و بالاخره اختلالات افسردگی از علل دیگر ایجاد یبوست هستند. مصرف مواد مخدر و همچنین قرص‌های حاوی مواد مخدر سنتی و صنعتی، همانند ترامادول و متادون نیز می‌توانند باعث ایجاد یبوست شوند.
روش درمان
روش درمان براساس علت یبوست تعیین می‌شود. در ابتدا باید رژیم غذایی فردِ مبتلا اصلاح شود. چنانچه جواب مناسب گرفته نشد، از داروهای ملیّن و به‌ترتیب از داروهای بی‌ضرر، کم‌ضرر و داروهای محرک شروع می‌کنند تا به نتیجهٔ مطلوب برسند. در صورت امکان، قطع داروهایی که منجر به یبوست می‌شود از راه‌های درمان است. درمان کم‌کاری تیروئید و سایر بیماری‌ها باید انجام شود.
برخی از ملیّن‌های معروف عبارتند از هیدروکسید منیزیم، روغن‌های معدنی مانند پارافین، داروهای گیاهی مانند صبر زرد، حب الذهب، سنا، سی لاکس و اسپرزه، ملیّن‌های اسموتیک مانند لاکتولوز، بیزاکودیل و روغن کرچک.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای کاهش یبوست:
- روزانه ۸–۱۰ لیوان مایعات مصرف کنید، مثلاً هر یک ساعت یک بار ۱ لیوان آب بخورید.
- آلو یا آب آلوی گرم ملیّن است. سایر میوه‌های ملیّن شامل:انجیر، انگور، هندوانه، توت‌فرنگی، گلابی، زردآلو، زیتون، هلو، آب سیب، کیوی و….
- به، سیب و موز نخورید.
- رژیم غذایی شما باید مبتنی بر پرهیز باشد. برای این منظور، نان و غلات سبوس‌دار و حبوبات و میوه و سبزی مصرف کنید. می‌توانید روزانه یک قاشق مرباخوری سبوس برنج همراه‌با آب بخورید. (رژیم پُرفیبر در بیمارانی که علتِ یبوست آن‌ها اختلالات نورولوژیک است، نمی‌تواند مؤثر باشد)
- روزانه حداقل ۵ واحد میوه و سبزی تازه مصرف کنید.
- اسپرزه یک ملیّن حجم‌دهندهٔ مدفوع است که آب موجود در روده را جذب می‌کند و سبب افزایش حجم مدفوع و دفع آن می‌شود. باید اسپرزه همراه‌با مقادیر زیادی آب یا سایر مایعات خورده شود. (به‌ازای هر قاشق چای‌خوری، ۲۴۰ سی‌سی یا یک لیوان مایعات بخورید)
- در گذشته در طب سنتی کردستانات استفادهٔ شبانهٔ یک قاشق چای‌خوری روغن زیتون پیش از خواب برای درمان یبوست توصیه می‌شده که البته میزان، مقدار و مدت استفاده همیشه تابعی از شرایط، وضعیت و شدت بیماری بوده‌است.
- روغن کرچک هم به دفع کمک می‌کند، ولی استفادهٔ آن در بلندمدت سبب کاهش جذب کلسیم و ویتامین‌های محلول در چربی مثل A, D, E, K می‌شود.
- داروی سنا، دانهٔ کتان، شنبلیله، و ریواس برای یبوست توصیه می‌شود. (سنا بیشتر از ۲ بار در هفته توصیه نمی‌شود)
- نعنا و چای بابونه سبب کاهش علایم یبوست 9.
- بیشتره غذاهایی که با نان سبوس‌دار خورده می‌شود مصرف کنید و کمتر برنج بخورید.
- از استرس و اضطراب خود بکاهید.
- حتماً فعالیت بدنی داشته باشید. روزانه دست‌کم ۳۰ دقیقه پیاده‌روی کنید.
- برقراری نظم برای دفع داشته باشید و به‌محض احساس دفع، اجابت مزاج انجام گیرد.
تغییر در رژیم غذایی
تغییر در رژیم غذایی شامل توصیه به مصرف مواد غذایی پُرفیبر مانند سبزیجات و افزایش مصرف میوه‌جات است. افزایش تحرک و فعالیت بیمار نیز توصیه می‌شود. نوشیدن آب و چای کمرنگ و سایر مایعات نیز توصیه می‌شود. درضمن، در میان میوه‌ها، گریپ‌فروت برای درمان این بیماری بسیار مفید است. چای پررنگ می‌تواند موجب یبوست شود. افراط در نوشیدن قهوه، به‌دلیل دارا بودن مقادیر زیادی کافئین می‌تواند باعث ایجاد یبوست شود.
پیشگیری از یبوست
بهترین راه برای مدیریت یبوست، پیشگیری از آن است که معمولاً از درمان آن راحت‌تر است. مصرف میزان مناسبی مایعات، تحرک بدنیِ کافی در طول هفته و رژیم غذایی پُرفیبر، عدم احتباس مدفوع (مدفوع کردن هنگامی که احساسِ داشتن مدفوع کردید و به تعویق نینداختن آن) از بهترین راه‌ها برای پیشگیری از ابتلا به یبوست می‌باشند. از مصرف لبنیات مانند شیر اجتناب کنید: در برخی موارد عدم تحمل لاکتوز می‌تواند باعث یبوست شود به همین دلیل توصیه می‌شود در صورتی که دچار یبوست شده‌اید به‌طور موقت مصرف لبنیات را متوقف کنید، اما مطمئن شوید که غذاهای غنی از کلسیم را در رژیم خود جایگزین لبنیات کرده‌اید.