انجیر

انجیر[1]، انجیر خوراکی[1] یا شال انجیر[1] (نام علمی: Ficus carica) گونه‌ای آسیایی از گیاهان گلدار خانواده انجیران است.[2] این درخت بومی خاور میانه و آسیای غربی است.

«انجیرستان» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، انجیرستان (ابهام‌زدایی) را ببینید.
انجیر
وضعیت بقا
آرایه‌شناسی
فرمانرو: گیاهان
(طبقه‌بندی‌نشده): گیاهان گلدار
(طبقه‌بندی‌نشده): دولپه‌ای‌های نو
(طبقه‌بندی‌نشده): رزیدها
راسته: گل‌سرخ‌سانان
تیره: انجیران
سرده: انجیر
گونه: انجیر
نام علمی
Ficus carica
میوه انجیر جمع‌آوری‌شده، کرمان، ایران
انجیر سیاه باغ‌های شهرستان پلدختر، ایران، شهرستان پلدختر قطب تولید انجیر سیاه در ایران است.

انواعی که در باغبانی برای مصرف میوهٔ آن مورد استفاده قرار می‌گیرند عبارتند از فیکوس کاریکا، فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا. فیکوس کاریکا همان انجیر معمولی است که به عنوان میوه مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ ولی فیکوس پالماتا و فیکوس پودوکاریکا بیشتر برای تلقیح انواع انجیر خوراکی کاشته می‌شوند.

از انجیر می‌توان در تهیه مربا، بستنی، یا به شکل تازه استفاده کرد. میوه آن به شکل خشک، تازه، کمپوت، مربا، آرد و مارمالاد به مصرف می‌رسد. از آنجایی که نگهداری و انتقال میوه تازه انجیر بسیار دشوار می‌باشد بیشترین استفاده آن به صورت فرآوری شده می‌باشد. سرکه انجیر نیز دارای طعم شیرین و دلچسبی می‌باشد که برای انواع ترشی و سالاد استفاده می‌گردد.

درحال حاضر شهرستان استهبان استان فارس بزرگترین تولید کننده انجیر دیم در جهان می باشد که محصول آن از کیفیت و مرغوبیت خاصی برخوردار است.

اصل و قدمت گیاه
انجیر رنگارنگ
برگ‌ها و میوه‌های نارس درخت انجیر

وطن اصلی درخت انجیر در دنیای قدیم یعنی اروپا- آسیا در نواحی مدیترانه و در ایران درخت انجیر به ویژه نوع خودرو یا کوهستانی آن که به انجیر کوهی نامور است بسیار قدیمی است. یکی از رویشگاه‌های انجیر خودرو یا کوهی قهستان و جنوب خراسان و منطقه زیبد است.[3] آثار این درخت در آخر عهد دوم (کرتاسه) دیده شده و در عهد چهارم در اطراف دریای مدیترانه مورد کشت قرار گرفته‌است. در مصر از ۲۸۰۰ سال قبل از میلاد مسیح کاشت درخت انجیر مرسوم بوده‌است.

یهودیان قدیم نیز درخت انجیر را می‌شناخته‌اند و از یک نوع انجیر که فیکوس سیکوروس می‌باشد در تورات یاد شده‌است. یونانیان قدیم نوع اصلاح شده این درخت را تحت نام انجیر آتیک (Attic) می‌شناخته‌اند و رومیها این درخت را با معتقدات مذهبی خود مخلوط کرده آن را نشانه سعادت و پیشرفت و ترقی روزافزون می‌دانسته‌اند. در قرآن نیز، به این میوه سوگند یاد شده و سوره‌ای به نام این میوه نام‌گذاری شده‌است.

مشخصات گیاه‌شناسی

برگ درخت انجیر پنجه‌ای و دارای ۳ تا ۵ لوب می‌باشد. قسمتی که به اسم میوه انجیر معروف است و مورد تغذیه انسان قرار می‌گیرد در حقیقت میوه نیست بلکه زائده مجوفی است که گلهای انجیر به تعدادی زیاد در داخل آن قرار گرفته‌اند و مواد قندی در این زایده یا رسپتاکل جمع می‌شود. گلهای نر و گلهای ماده درخت انجیر از یکدیگر جدا ولی روی یک پایه یعنی در داخل رسپتاکل واقع شده‌اند و به عبارت دیگر درخت انجیر گیاهی است یک پایه.

اگر میوه انجیر را باز کنیم و به شکل یک سطح درآوریم گلهای نر که حامل دانه گرده هستند و در کنار و به طرف خارج صفحه واقع شده و گلهای ماده که حامل تخمدان و در صورت تلقیح شدن حامل بذر خواهند بود در وسط صفحه قرار دارند. تلقیح گلهای ماده انجیر به وسیلهٔ حشرات مختلف که مهم‌ترین آن‌ها حشره‌ای بسیار کوچک از خانواده کالسیدیده می‌باشد انجام می‌گیرد.

تولید
مقایسه تولید سالانه انجیر ایران با سایر تولیدکنندگان اصلی این محصول

در سال ۲۰۱۷ تولید جهانی انجیر نزدیک به ۱٫۱۵ میلیون تن بوده‌است، که ترکیه با ۲۶٪ تولید در صدر تولیدکنندگان انجیر قرار دارد. این کشور به همراه مصر و مراکش ۵۴٪ انجیر جهان را تولید می‌کنند.[4]

تولید انجیر - ۲۰۱۷
کشور تن
 ترکیه ۳۰۵٬۶۸۹
 مصر ۱۷۷٬۱۳۵
 مراکش ۱۳۷٬۹۳۴
 الجزایر ۱۲۸٬۶۸۴
 ایران ۷۰٬۷۳۰
 جهان
۱٬۱۵۲٬۷۹۹
منبع: United Nations FAOSTAT[5]

آب و هوای مطلوب برای درخت انجیر

به همان اندازه که درخت انجیر به گرمای زیاد مقاوم است نسبت به سرما مخصوصاً در دوره جوانی حساس است و سرما یک عامل محدودکننده در کاشت این درخت می‌باشد. اثر گرما و رطوبت در میوه انجیر نسبت به نوع مصرف میوه متفاوت است. انجیرهایی که برای کنسرو یا در شیرینی‌پزی مصرف می‌شود در هوای مرطوب محصول مرغوب‌تری می‌دهد تا در هوای گرم و خشک و برعکس میوه درختان انجیری که در هوای خشک و نسبتاً گرم کاشته شده‌اند برای تهیه انجیر خشک مرغوب‌تر است تا آنهای در هوای مرطوب عمل آمده‌اند.

باران در موقع تلقیح بسیار مضر است و مقدار محصول را به مقدار قابل توجهی کم می‌کند. در نواحی مرطوب میوه درشت می‌شود و دم آن طویل می‌گردد ولی مقدار شیرینی میوه کم می‌شود در هوای خشک و گرم دم میوه کوتاه شده گاهی به کلی از بین می‌رود اما اندازه میوه کوچک و مقدار شیرینی آن زیاد است.

هرس درخت انجیر

مانند سایر گیاهان هرس این درختان برای سلامتی آن‌ها لازم است. این سبب بزرگ‌تر شدن میوه می‌شود. درخت انجیر را در فصل پاییز بعد از اولین سرمازدگی هرس کنید. گیاهان را به منظور رشد بیش‌تر و کنترل اندازه هرس کنید.[6]

خاک مطلوب درخت انجیر

درخت انجیر را در انواع مختلف خاک از شنی سبک تا رسی سخت می‌توان کاشت. در اراضی شنی سبک خطر حمله کرم‌های لوله‌ای بسیار زیاد است. بهترین خاک برای کاشت این درخت اراضی لیمونی است. در این نوع اراضی میوه دادن درخت به علت رشد زیاد شاخ و برگ دو یا سه سال به تأخیر می‌افتد.

ازدیاد درخت انجیر

درخت انجیر را با انواع مختلف و روش تکثیر نباتات چه جنسی و چه غیر جنسی می‌توان زیاد کرد. در ازدیاد به وسیلهٔ بذر هیچ‌گاه درخت جدید شبیه به پایه مادری نخواهد بود و به همین جهت نیز جز برای تحقیقات علمی و پیدا کردن انواع جدید از این طرز ازدیاد استفاده نمی‌کنند. برای ازدیاد درخت انجیر از نظر ایجاد باغ به منظور بهره‌برداری فقط از طرق مختلف غیر جنسی استفاده می‌شود.

طرق مختلف غیر جنسی که بیشتر در تکثیر درخت انجیر بکار می‌روند عبارتند از: قلمه، پاجوش، خواباندن شاخه و پیوند. بین این طرق، ازدیاد به وسیلهٔ قلمه بیش از سایر روشها مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ازدیاد درخت انجیر به وسیلهٔ قلمه باید از درخت سالم و قوی و شاخه رسیده انتخاب و تهیه شود.

آفات و بیماری‌های درخت انجیر

از انواع آفات درخت انجیر: سیمتیس نمورانا، هسپروفانس گریزئوس، سفیدک انجیر، موزائیک انجیر، شکاف خوردن میوه انجیر و بیماری ترشیدگی میوه انجیر.

  • زغالک: گروهی از بیماری‌های قارچی که باعث لکه‌های سیاه و قهوه ای بر روی برگ‌ها می‌شود و در نهایت باعث زرد شدن و افتادن برگ می‌شود. با قارچ‌کش درمان می‌شود.[7]
  • زنگ زدگی انجیر: روی برگ‌ها لکه‌های مسی رنگی شکل می‌گیرد که به مرور بزرگ‌تر می‌شود. ممکن است برگ‌ها ریزش کنند. زنگ زدگی انجیر را می‌توان با قارچ‌کش‌های پایه-مسی درمان کرد.[7]
  • موزاییکی شدن انجیر: این آفت توسط نوعی ویروس شکل می‌گیرد که باعث تشکیل طرح‌هایی موزاییکی شکل بر روی برگ‌ها می‌شود. این ویروس توسط هیرهها (مایت‌ها) منتقل می‌شود و تنها راه درمان آن استفاده از هیره‌کش‌هاست.[7]
  • اِندوسپسیس: این قارچ توسط زنبور انجیر که وارد میوه سبز شده تا تخم‌گذاری کند منتقل می‌شود. وقتی زنبور داخل انجیر می‌میرد، قارچ داخل بدن آن رشد می‌کند. درخت باید نابود شده و خاک اطراف با قارچ‌کش سمپاشی شود. تا ۱۲ ماه نباید به جای آن درخت دیگری کاشت.[7]
  • اسپرگیلوسیس: نوعی قارچ است گوشت داخل انجیر سبز و سپس پودر شود. اگر درمان نشود میوه‌های رسیده فاسد می‌شوند و برگ‌های درخت می‌ریزد. درمان آن مانند اندوسپسیس است.[7]
  • آفات‌های حشره‌ای: حشره‌ها می‌توانند مانند قارچ‌ها و ویروس‌ها برای درخت مضر باشند. این افت‌ها شامل گونه‌های مختلفی از سوسک‌ها، هیره عنکبوتی، مگس سرکه و نماتدها می‌باشند.[7]

خواص دارویی انجیر
Figs, raw
مواد مغذی در هر ۱۰۰ گرم (۳٫۵ اونس)
انرژی ۳۱۰ کیلوژول (۷۴ کیلوکالری)
کربوهیدرات‌ها ۱۹٫۱۸ g
قندها ۱۶٫۲۶ g
فیبر ۲٫۹ g
چربی ۰٫۳۰ g
پروتئین ۰٫۷۵ g
ویتامین ب۱ (تیامین) ۰٫۰۶۰ میلی‌گرم (۵٪)
ویتامین ب۲ (ریبوفلاوین) ۰٫۰۵۰ میلی‌گرم (۳٪)
ویتامین ب۳ (نیاسین) ۰٫۴۰۰ میلی‌گرم (۳٪)
پانتوتنیک اسید (ویتامین ب۵) ۰٫۳۰۰ میلی‌گرم (۶٪)
ویتامین ب۶ ۰٫۱۱۳ میلی‌گرم (۹٪)
اسید فولیک (ویتامین ب۹) ۶ میکروگرم (۲٪)
ویتامین C ۲٫۰ میلی‌گرم (۳٪)
ویتامین K ۴٫۷ میکروگرم (۴٪)
کلسیم ۳۵ میلی‌گرم (۴٪)
آهن ۰٫۳۷ میلی‌گرم (۳٪)
منیزیم ۱۷ میلی‌گرم (۵٪)
منگنز ۰٫۱۲۸ میلی‌گرم (۶٪)
فسفر ۱۴ میلی‌گرم (۲٪)
پتاسیم ۲۴۲ میلی‌گرم (۵٪)
سدیم ۱ میلی‌گرم (۰٪)
روی ۰٫۱۵ میلی‌گرم (۲٪)
Link to USDA Database entry
درصدها نسبی‌اند
منبع: پایگاه اطلاعاتی مواد غذایی آمریکا

بر اساس تحقیقات انجام شده، برگهای درخت انجیر به دلیل داشتن خصوصیات مدر بودن، تسکین دهندگی و دافع کرم روده مورد استفاده قرار گرفته و دم کرده برگ درخت انجیر مسکن بوده و برای معالجه سرفه تجویز شده‌است. میوه انجیر برای نرم کردن سینه و روده و دارای خاصیت ویژه‌ای می‌باشد. انجیر تازه منبع غنی بتاکاروتن و ویتامین ث است که در جلوگیری از ابتلا به سرطان کاربرد دارند. جوشانده انجیر در التهاب دستگاه تنفسی و غرغره کردن آن برای گلو درد و سرماخوردگی مفید بوده و عفونت‌های لثه را نیز درمان می‌کند. خوردن انجیر تازه و خشک سبب لینت مزاج شده و یبوست مزمن را درمان می‌کند و در طب جدید شربتی از آن برای رفع بیماری‌های یبوست کودکان تهیه شده‌است.

مصرف انجیر و فراورده های متنوع آن

بهره‌گیری از خواص فراوان انجیر بیشتر از طریق مصرف انجیر خشک و پس از آن میوه تازه مرسوم می‌باشد. این در حالی است که میوه انجیر را به‌صورت فرآورده‌های مختلف نیز می‌توان مصرف کرد. اولین فراورده انجیر ، نوشیدنی آب انجیر می‌باشد. فرآورده‌های دیگر قابل ذکر شامل شربت انجیر (متفاوت با آب‌انجیر)، مسقطی انجیر، مربای انجیر و مارمالاد آن، ترشی، کمپوت، سوپ و پوره انجیر می‌باشند.

علاوه بر موارد ذکر شده از انجیر می‌توان در تهیه شیرینی‌جات مختلف مانند شکلات، بیسکوئیت، کیک و کلوچه استفاده کرد. مصرف انجیر خشک همچنین به‌صورت مخلوط با دیگر میوه‌های خشکباری مرسوم می‌باشد.

جستارهای وابسته

منابع
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به انجیر در ویکی‌گفتاورد موجود است.
  1. مظفریان، ولی الله (۱۳۹۲). فرهنگ نام‌های گیاهان ایران. تهران: فرهنگ معاصر. ص. ۲۳۲. شابک ۹۷۸۹۶۴۵۵۴۵۴۰۴. دریافت‌شده در ۴ ژوئن ۲۰۲۰.
  2. "Common fig". Wikipedia. 2020-02-04.
  3. "Fig, Ficus carica". Purdue University: Horticulture & Landscape Architecture. Retrieved December 6, 2014.
  4. "Raw fig production in 2017; Crops/World Regions/Production Quantity from picklists". UN Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database, FAOSTAT. 2018. Retrieved 2 May 2019.
  5. "Raw fig production in 2017; Crops/World Regions/Production Quantity from picklists". UN Food and Agriculture Organization Corporate Statistical Database, FAOSTAT. 2018. Retrieved 2 May 2019.
  6. بایگانی‌شده در ۱۴ ژوئن ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، سایت پارسه گرد
  7. Magazines، Caxton (۲۰۱۴-۱۲-۱۷). «Dealing with fig pests and diseases». Farmer's Weekly (به انگلیسی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۳.
  • فرهودی؛ محمود. باغبانی و درختکاری. تهران. نشر آلاچیق. چاپ سوم:۱۳۷۶
  • دانشنامه رشد. جستجو در مقالات مربوط
    در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ انجیر موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.