عنبیه
عِنَبیه یا تیتَک[1] (به انگلیسی: Iris) بخش رنگدانه دار چشم است. در فرمانروی جانوران تنها طنابداران عنبیه دارند.
| عنبیه | |
|---|---|
 | |
 کالبدشناسی چشم انسان که عنبیه در قسمت بالا و چپ قرار دارد. | |
| جزئیات | |
| ساخته از | میان‌پوست and برون‌پوست |
| سرخرگ | long posterior ciliary arteries |
| عصب محیطی | long ciliary nerves, short ciliary nerves |
| شناسه‌ها | |
| MeSH | D007498 |
| TA98 | A15.2.03.020 |
| TA2 | 6753 |
| FMA | 58235 |
عنبیه در پشت قرنیه قرار گرفته‌است. میانه عنبیه سوراخ است و این سوراخ مردمک نام دارد. عنبیه به شکل روزنه‌ای است که نور از آن داخل چشم عنبیه در جلوی چشم قرار داردمی‌گردد و این دریچه مقدار نور را تنظیم می‌کند یعنی هر وقت که محیط روشن‌تر و پرنورتر باشد مردمک چشم تنگ‌تر می‌شود و برعکس، در نور کم گشادتر می‌شود تا نور کافی به داخل چشم نفوذ کند.
ماهیچه‌های موجود بافت عنبیه با انقباض و انبساط خود در برابر نور شدید یا کم، موجب تنگ و گشاد شدن مردمک می‌شوند. این عمل تحت اثر اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک صورت می‌گیرد.
عنبیه بخش جلویی پرده عضلانی عروقی و دنباله مشیمیه است که به‌طور عمودی در جلوی عدسی قرار می‌گیرد. عنبیه از لحاظ رنگ و شکل تغییر قابل توجهی حاصل کرده‌است یعنی از لحاظ شکل مسطح و عمودی است و همین تغییر شکل موجب شده‌است که میان این قسمت مسطح و «قرنیه» فضایی به وجود آید که آن فضا از مایع مخصوص و شفافی بنام «زلالیه» مملو است.[2]
عنبیه دارای دو سطح جلویی (قدامی) و پشتی (خلفی) است. سطح جلویی آن به طرف قرنیه بوده و کمی کوژ (محدب) است. سطح پشتی کمی کاو (مقعر) و کنار خارجی آن مجاور تنه مژگانی و قسمت مرکزی آن روی عدسی قرار دارد. این پرده فضای میان عدسی و قرنیه را به اتاق‌های جلویی و پشتی تقسیم می‌کند. اتاق‌های جلویی در جلوی عنبیه واقع شده و حد جلویی آن سطح پشتی قرنیه و حد عقبی آن سطح جلویی عنبیه و قسمتی از سطح جلویی عدسی است.
اتاق پشتی که در پشت عنبیه قرارگرفته حد جلویی آن سطح پشتی عنبیه و حد عقبی آن سطح جلویی عدسی است. عنبیه به ترتیب از قسمت‌های زیر ساخته شده‌است: ۱- لایه پوششی جلویی ۲- بافت ویژه عنبیه که دارای سلول‌های رنگین و رگ‌های خونی است ۳- ماهیچه تنگ‌کننده مردمک یا عضله حلقوی ۴- ماهیچه گشادکننده مردمک یا عضلات شعاعی ۵- لایه پوششی پشتی که دارای پیگمان‌های رنگی است.
رنگدانه چیست
ارنگ عنبیه از صفاتی که به فنوتیپ فرد (که خود به ژنوتیپ او وابسته است) بستگی دارد. این رنگ (چه قهوه‌ای، چه مشکی، آبی، خاکستری، سبز...) به‌طور کلی به دو نوع رنگدانه بستگی دارد: ملانین (عموماً) و لیپوفوسین (برای برخی از انواع سبز). در صورت نبود هیچ‌گونه رنگ‌دانه‌ای (زالی)، چشم می‌تواند به رنگ خونی که در آن جاری است در بیاید.
رنگ‌های عنبیه در نقاط مختلف جهان بسیار متنوع و گوناگون‌اند. برخی از آن‌ها از دو یا چندین رنگ مختلف تشکیل شده‌اند. رنگ‌های قهوه‌ای، مشکی و بلوطی متداول‌ترین رنگ‌های عنبیه هستند که حدود سه‌چهارم جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند. حدود ۸٪ جمعیت جهان دارای چشمانی آبی‌رنگ هستند؛ که اکثر آنان اروپایی و شمال‌آمریکایی هستند.
رنگ‌های چشم افراد در نقاط مختلف جهان به شیوهٔ ناهمسانی پراکنده شده‌است. مهاجرت اقوام و نیز جهشهای ژنتیکی در طول تاریخ در این گوناگونی بی‌تأثیر نیستند.
- زالی (آلبینیسم)؛ مورد نادری است که در اثر نبود رنگدانه به وجود می‌آید.
- ناهم‌رنگی؛ که هنگامی اتفاق می‌افتد که هر کدام از چشمان فرد به یک رنگ باشند (در انسان نادر است)، یا عنبیهٔ چشم دارای چند بخش جدا با رنگ‌های مختلف باشد.
نگارخانه
کوروئید و عنبیه.
عنبیه.
نیمه بالایی یک بخش ساژیتال از کره چشم.
منابع
- «ویکی‌پدیای فرانسوی». دریافت‌شده در ۱۸ فوریه ۲۰۰۹.
- دهخدا احتمالاً برگرفته از پارسی میانه دیتَن (دیدن)
- نوری، حسین: شگفتی‌های جهان آفرینش/ دستگاه بینایی (۲). در: مجله «درس‌هایی از مکتب اسلام». خرداد ۱۳۴۰، سال سوم - شماره ۴.