زبان‌های آسترونزیایی

زبان‌های آسترونزیایی یکی از خانواده‌های زبانی در جهان هستند که در ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار، جزایر اقیانوس آرام، تایوان (توسط بومیان تایوان) و قاره آسیا گویش می‌شوند.[2]آن‌ها توسط حدود ۳۸۶ میلیون نفر (۴٫۹٪ از جمعیت جهان) تکلم می‌شوند و پنجمین خانواده بزرگ جهان از نظر شمار سخنگویان هستند. زبان‌های بزرگ آسترونزیایی شامل مالایی (اندونزیایی و مالزیایی)، جاوه‌ای و تاگالوگ (فیلیپینی) هستند. مطابق برآوردها این خانواده دارای ۱٬۲۵۷ زبان است که از این نظر نیز رتبه دوم را در جهان دارد.[3]

زبان‌های آسترونزیایی
اقوام:	مردمان آسترونزیایی
پراکنش:	شبه‌جزیره مالایا، ناحیه دریایی جنوب شرق آسیا، ماداگاسکار و بخش‌هایی از هندوچین، اقیانوسیه، جزیره ایستر و تایوان
تبار:	یکی از خانواده‌های زبانی ابتدایی جهان
نیا:	Proto-Austronesian
زیرگروه‌ها:	Rukai Tsouic Puyuma Northwest Formosan Western Plains Atayalic East Formosan Bunun Paiwan مالایو-پلی‌نزیایی
ایزو ۲–۶۳۹ / ۵	map
گلاتولوگ	aust1307[1]
پراکندگی زبان‌های آسترونزیایی

محدودهٔ پراکنش این زبان‌ها جزیره‌های جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام است. چند زبان از این خانواده نیز در قاره آسیا گویشور دارد. یک زبان تک‌افتاده نیز از این خانواده به قاره آفریقا رسیده‌است. این زبان، یعنی زبان مالاگاسی در کشور ماداگاسکار صحبت می‌شود. بیشتر زبان‌های این خانواده شمار کمی گویشور دارند ولی چند زبان اصلی استرونزیایی هم هستند که ده‌ها میلیون متکلم دارند. معنی نام آسترونزیا در زبان لاتین، «جزایر جنوبی» است.

پیشینه

گسترهٔ جغرافیایی زبان‌های استرونزیایی.

شواهد باستان‌شناسی نشان دهنده ارتباط فناورانه بین فرهنگ‌های متنوع کشاورزی «جنوب» به معنی جنوب شرقی آسیا و ملانزی با مکان‌هایی است که با عنوان بخش‌هایی از سرزمین اصلی چین شناخته می‌شوند. در حالی که ترکیبی از شواهد باستان‌شناسی و زبانی نشان می‌دهد که «شمال» منشأ خانواده‌های زبانی آسترونزیایی است که شامل سرزمین اصلی چین و تایوان می‌شود.

قبل از گسترش‌های قلمرو به سمت جنوب که توسط ویتنامی‌ها صور گرفت، خلیج تونکین در جنوب چین مسکن بومیان آسترانزیایی بود. گسترش فرهنگ چینی منجر به چینی کردن جمعیت‌های آسترونزیایی از کارهای بعدی در سرزمین اصلی چین بود.[4]

جایگزین‌هایی برای این مدل پراکندگی وجود دارد که بیان می‌دارند که منشأ زبان‌های آسترونزیایی در آسیای مرکزی یا آسیای جنوب شرقی است.[5][6][7][8]

مهاجرت و پراکندگی

تجزیه و تحلیل ژنوم کشت نارگیل (Cocos nucifera) شواهدی مبنی بر چگونگی مهاجرت و پراکندگی مردمان آسترونزیایی ارائه می‌دهد. این مردم ممکن است حتی از سمت شرق تا آمریکا هم رفته باشند.[9]

مدل «حرکت از تایوان»

یک دیدگاه دربارهٔ ریشه مردمان آسترونزیایی زبان این است که از تایوان در حدود ۱۰٬۰۰۰– ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد شروع به مهاجرت به مناطق مختلف اقیانوسی کرده‌اند.[10][4]

مدل حرکت از ساندالند

ناحیه ساندالند طی تحقیقات دیگری به عنوان منشأ و محل آغاز گسترش و حرکت مردمان آسترونزی معرفی شده‌است.[7]

دسته‌بندی

ساختار داخلی زبان‌های آسترونزیایی پیچیده‌است. این خانواده از بسیاری زبان مشابه و نزدیک به هم با شمار بالایی زنجیره گویشی تشکیل شده‌است که شناخت مرزهای بین شاخه‌ها را دشوار می‌کند. اولین گام مهم به سوی گروه‌بندی معرفی زیرگروه اقیانوسیه‌ای توسط دمپولف بود (که او آن را ملانزیایی می‌نامد).[11] موقعیت ویژه زبان‌های تایوان برای اولین بار توسط آندره ژرژ هادریکورت (۱۹۶۵) شناخته شد که زبان‌های آسترونزیایی را به سه زیر گروه تقسیم کرد: آسترونزیایی شمالی (= فرمزی)، آسترونزیایی شرقی (= اقیانوسیه‌ای) و آسترونزیایی غربی (تمام زبان‌های باقیمانده).

متعاقباً، موقعیت زبان‌های فرمزی به عنوان باستانی‌ترین گروه زبان‌های آسترونزیایی توسط اتو کریستین دال (۱۹۷۳) به رسمیت شناخته شد و به دنبال آن پیشنهادهایی از پژوهشگران دیگری ارائه شد که زبان‌های فرمزی در واقع بیش از یک گروه درجه اول آسترونزیایی هستند. رابرت بلوست (۱۹۷۷) برای نخستین بار مدلی را ارائه داد که در حال حاضر تقریباً توسط همه پژوهشگران این رشته پذیرفته شده‌است. این مدل دارای چند زیر گروه درجه یک در تایوان و یک شاخه درجه یک به نام مالایو-پلی‌نزیایی شامل تمام زبان‌های آسترونزیایی خارج از تایوان است.

نوشتار

تابلویی به خطوط بالیایی و لاتین د یک معبد هندو در استان بالی

امروزه بیشتر زبان‌های آسترونزیایی به خط لاتین می‌نویسند. خطوط غیرلاتین پرکاربرد شامل خط براهمی (الفبای کاوی و چامی) و خط عربی (الفبای جاوی و پگون) هستند. از خط بریل نیز در فیلیپینی، مالزیایی، اندونزیایی، تولای، موتو، مائوری، ساموآیی، مالاگاسی و بسیاری زبان آسترونزیایی دیگر استفاده می‌شود.

مقایسه واژگان

در زیر ۱۳ واژه از زبان‌های آسترونزیایی برای مقایسه ارائه شده‌است که در تایوان، فیلیپین، جزایر ماریانا، اندونزی، مالزی، چامپا (در تایلند، کامبوج و ویتنام)، تیمور شرقی، پاپوآ، نیوزیلند، هاوایی، ماداگاسکار، بورنئو، کیریباتی و تووالو گویش می‌شوند.

جدول مقایسه ۱۳ واژه

فارسی	یک	دو	سه	چهار	فرد	خانه	سگ	راه	روز	نو	ما	چه؟	آتش
نیاآسترونزیایی	*əsa, *isa	*duSa	*təlu	*əpat	*Cau	*balay, *Rumaq	*asu	*zalan	*qaləjaw, *waRi	*baqəRu	*kita, *kami	*anu, *apa	*Sapuy
تتومی	ida	rua	tolu	haat	ema	uma	asu	dalan	loron	foun	ita	saida	ahi
آمیس	cecay	tosa	tolo	sepat	tamdaw	luma	wacu	lalan	cidal	faroh	kita	uman	namal
پویوما	sa	dua	telu	pat	taw	rumah	soan	dalan	wari	vekar	mi	amanai	apue, asi
تاگالوگ	isa ᜁᜐ	dalawa ᜇᜎᜏ	tatlo ᜆᜆ᜔ᜎᜓ	apat ᜀᜉᜆ᜔	tao ᜆᜂ	bahay ᜊᜑᜌ᜔	aso ᜀᜐᜓ	daan ᜇᜀᜈ᜔	araw ᜀᜇᜏ᜔	bago ᜊᜄᜓ	tayo / kami ᜆᜌᜓ / ᜃᜋᜒ	ano ᜀᜈᜓ	apoy ᜀᜉᜓᜌ᜔
بیکول	sarô ᜐᜇᜓ	duwá ᜇᜓᜏ	tuló ᜆᜓᜎᜓ	apat ᜀᜉᜆ᜔	táwo ᜆᜏᜓ	harong ᜑᜇᜓᜅ᜔	áyam ᜀᜌᜋ᜔	dálan ᜇᜎᜈ᜔	aldaw ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔	bâgo ᜊᜄᜓ	kitá ᜃᜒᜆ	anó ᜀᜈᜓ	kalayó ᜃᜎᜌᜓ
رینکونادا بیکول	əsad ᜁᜐᜇ᜔	darwā ᜇᜇ᜔ᜏ	tolō ᜆᜓᜎᜓ	əpat ᜁᜉᜆ᜔	tawō ᜆᜏᜓ	baləy ᜊᜎᜒᜌ᜔	ayam ᜀᜌᜋ᜔	raran ᜇᜇᜈ᜔	aldəw ᜀᜎ᜔ᜇᜏ᜔	bāgo ᜊᜄ᜔	kitā ᜃᜒᜆ	onō ᜂᜈᜓ	kalayō ᜃᜎᜌᜓ
وینارایی	usa	duha	tulo	upat	tawo	balay	ayam, ido	dalan	adlaw	bag-o	kita	anu	kalayo
سبوانو	usa, isa	duha	tulo	upat	tawo	balay	iro	dalan	adlaw	bag-o	kita	unsa	kalayo
هیلیگاینون	isa	duha	tatlo	apat	tawo	balay	ido	dalan	adlaw	bag-o	kita	ano	kalayo
آکلانی	isaea, sambilog	daywa	tatlo	ap-at	tawo	baeay	ayam	daean	adlaw	bag-o	kita	ano	kaeayo
کینارای-آ	(i)sara	darwa	tatlo	apat	tawo	balay	ayam	dalan	adlaw	bag-o	kita	ano	kalayo
تائوسونگ	hambuuk	duwa	tu	upat	tau	bay	iru'	dan	adlaw	ba-gu	kitaniyu	unu	kayu
مارانائو	isa	dowa	t'lo	phat	taw	walay	aso	lalan	gawi'e	bago	tano	tonaa	apoy
کاپامپانگان	métung	adwá	atlú	ápat	táu	balé	ásu	dálan	aldó	báyu	íkatamu	nánu	apî
پانگاسینانی	sakey	dua, duara	talo, talora	apat, apatira	too	abong	aso	dalan	ageo	balo	sikatayo	anto	pool
ایلوکانو	maysa	dua	tallo	uppat	tao	balay	aso	dalan	aldaw	baro	datayo	ania	apoy
ایواتان	asa	dadowa	tatdo	apat	tao	vahay	chito	rarahan	araw	va-yo	yaten	ango	apoy
ایبانگ	tadday	dua	tallu	appa'	tolay	balay	kitu	dalan	aggaw	bagu	sittam	anni	afi
یوگاد	tata	addu	tallu	appat	tolay	binalay	atu	daddaman	agaw	bagu	sikitam	gani	afuy
گادانگ	antet	addwa	tallo	appat	tolay	balay	atu	dallan	aw	bawu	ikkanetam	sanenay	afuy
تبولی	sotu	lewu	tlu	fat	tau	gunu	ohu	lan	kdaw	lomi	tekuy	tedu	ofih
لونگ باوانگ	eceh	dueh	teluh	epat	lemulun/lun	ruma'	uko'	dalan	eco	beruh	teu	enun	apui
مالایی (مالزیایی/اندونزیایی)	sa/se, satu, suatu	dua	tiga	empat	orang	rumah, balai	anjing	jalan	hari	baru	kita, kami	apa, anu	api
کاوی	esa, eka	rwa, dwi	tĕlu, tri	pat, catur[12]	wwang	umah	asu	dalan	dina	hañar, añar[13]	kami[14]	apa, aparan	apuy, agni
جاوه‌ای	siji, setunggal	loro, kalih	tĕlu, tiga[15]	papat, sekawan	uwong, tiyang, priyantun[15]	omah, griya, dalem[15]	asu, sĕgawon	dalan, gili[15]	dina, dinten[15]	anyar, énggal[15]	awaké dhéwé, kula panjenengan[15]	apa, punapa[15]	gĕni, latu, brama[15]
سوندایی	hiji	dua	tilu	opat	urang	imah	anjing	jalan	poe	anyar, enggal	arurang	naon	seuneu
آچه‌ای	sa	duwa	lhèë	peuët	ureuëng	rumoh, balè, seuëng	asèë	röt	uroë	barô	(geu)tanyoë	peuë	apui
مینانگ‌کابائو	ciek	duo	tigo	ampek	urang	rumah	anjiang	labuah, jalan	hari	baru	awak	apo	api
رجانگ	do	duai	tlau	pat	tun	umêak	kuyuk	dalên	bilai	blau	itê	jano, gen, inê	opoi
لامپونگی	sai	khua	telu	pak	jelema	lamban	kaci	ranlaya	khani	baru	kham	api	apui
باسایوگی	se'di	dua	tellu	eppa'	tau	bola	asu	laleng	esso	baru	idi'	aga	api
تمویی	satuk	duak	tigak	empat	uwang, eang	gumah, umah	anying, koyok	jalan	aik, haik	bahauk	kitak	apak	apik
توبا باتاک	sada	dua	tolu	opat	halak	jabu	biang	dalan	ari	baru	hita	aha	api
کلانتان-پاتانی	so	duwo	tigo	pak	oghe	ghumoh, dumoh	anjing	jale	aghi	baghu	kito	gapo	api
چامورو	håcha, maisa	hugua	tulu	fatfat	taotao/tautau	guma'	ga'lågu[16]	chålan	ha'åni	nuebu[17]	hita	håfa	guåfi
موتو	ta, tamona	rua	toi	hani	tau	ruma	sisia	dala	dina	matamata	ita, ai	dahaka	lahi
مائوری	tahi	rua	toru	whā	tangata	whare	kurī	ara	rā	hou	tāua, tātou/tātau māua, mātou/mātau	aha	ahi
کیریباسی	teuna	uoua	tenua	aua	aomata	uma, bata, auti (از خانه)	kamea, kiri	kawai	bong	bou	ti	tera, -ra (پسوند)	ai
تووالویی	tasi	lua	tolu	fá	toko	fale	kuli	ala, tuu	aso	fou	tāua	a	afi
هاوایی	kahi	lua	kolu	hā	kanaka	hale	'īlio	ala	ao	hou	kākou	aha	ahi
بانجاری	asa	duwa	talu	ampat	urang	rūmah	hadupan	heko	hǎri	hanyar	kami	apa	api
مالاگاسی	isa	roa	telo	efatra	olona	trano	alika	lalana	andro	vaovao	isika	inona	afo
دوسون	iso	duo	tolu	apat	tulun	walai, lamin	tasu	ralan	tadau	wagu	tokou	onu/nu	tapui
کادازان	iso	duvo	tohu	apat	tuhun	hamin	tasu	lahan	tadau	vagu	tokou	onu, nunu	tapui
رونگوس	iso	duvo	tolu, tolzu	apat	tulun, tulzun	valai, valzai	tasu	dalan	tadau	vagu	tokou	nunu	tapui, apui
تامبانو	ido	duo	tolu	opat	lobuw	waloi	asu	ralan	runat	wagu	toko	onu	apui
ایبان	satu, sa, siti, sigi	dua	tiga	empat	orang, urang	rumah	ukui, uduk	jalai	hari	baru	kitai	nama	api
مالایی ساراواک	satu, sigek	dua	tiga	empat	orang	rumah	asuk	jalan	ari	baru	kita	apa	api
ترنگانو	se	duwe	tige	pak	oghang	ghumoh, dumoh	anjing	jalang	aghi	baghu	kite	mende, ape, gape, nape	api
کانایاتن	sa	dua	talu	ampat	urakng	rumah	asu'	jalatn	ari	baru	kami', diri'	ahe	api

جستارهای وابسته

• مردمان آسترونزیایی
• آسترونزی

منابع

1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Austronesian". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
2. "Austronesian Languages". Encyclopædia Britannica. Retrieved 26 October 2016.
3. Robert Blust (2016). History of the Austronesian Languages. University of Hawaii at Manoa.
4. Blust R (1999). "Subgrouping, circularity and extinction: some issues in Austronesian comparative linguistics". In Zeitoun E. Selected papers from the Eighth International Conference on Austronesian Linguistics. Taipei: Academia Sinica. pp. 31–94. ISBN 9576716322. OCLC 58527039.
5. Dyen, Isidore (1962). "The lexicostatistical classification of Malayapolynesian languages". Language. 38 (1): 38–46. doi:10.2307/411187. JSTOR 411187.
6. Isidore Dyen (1965). "A Lexicostatistical Classification of the Austronesian Languages". Internationald Journal of American Linguistics, Memoir. 19: 38–46.
7. Oppenheimer, Stephen (1998). Eden in the east: the drowned continent. London: Weidenfield & Nicholson. ISBN 0-297-81816-3.
8. Cristian Capelli; James F. Wilson; Martin Richards; Michael P. H. Stumpf; Fiona Gratrix; Stephen Oppenheimer; Peter Underhill; Vincenzo L. Pascali & Tsang-Ming Ko (2001). "A Predominantly Indigenous Paternal Heritage for the Austronesian-Speaking Peoples of Insular Southeast Asia and Oceania". American Journal of Human Genetics. 68 (2): 432–443. doi:10.1086/318205. PMC 1235276. PMID 11170891.
9. Gunn, Bee; Luc Baudouin; Kenneth M. Olsen (2011). "Independent Origins of Cultivated Coconut (Cocos nucifera L.) in the Old World Tropics". PLoS ONE. 6 (6): e21143. doi:10.1371/journal.pone.0021143. PMC 3120816. PMID 21731660.
10. Gray, RD; Drummond, AJ; Greenhill, SJ (2009). "Language Phylogenies Reveal Expansion Pulses and Pauses in Pacific Settlement". Science. 323 (5913): 479–483. doi:10.1126/science.1166858. PMID 19164742.
11. Dempwolff, Otto (1934-37). Vergleichende Lautlehre des austronesischen Wortschatzes. (Beihefte zur Zeitschrift für Eingeborenen-Sprachen 15;17;19). Berlin: Dietrich Reimer. (3 vols.)
12. s.v. kawan, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
13. s.v. hañar, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
14. s.v. kami, this could mean both first person singular and plural, Old Javanese-English Dictionary, P.J. Zoetmulder and Stuart Robson, 1982
15. Javanese English Dictionary, Stuart Robson and Singgih Wibisono, 2002
16. از اسپانیایی "galgo"
17. From Spanish "nuevo"

• Cohen, E. M. K. (1999). Fundaments of Austronesian roots and etymology. Canberra: Pacific Linguistics. ISBN 0-85883-436-7
• ویکی‌پدیای هلندی.

پیوند به بیرون

• Blust's Austronesian Comparative Dictionary
• Swadesh lists of Austronesian basic vocabulary words (from Wiktionary's Swadesh-list appendix)
• "Homepage of linguist Dr. Lawrence Reid". Retrieved July 28, 2005.
• Summer Institute of Linguistics site showing languages (Austronesian and Papuan) of Papua New Guinea.
• "Austronesian Language Resources". Archived from the original on November 22, 2004.
• Spreadsheet of 1600+ Austronesian and Papuan number names and systems – ongoing study to determine their relationships and distribution
• Languages of the World: The Austronesian (Malayo-Polynesian) Language Family
• Introduction to Austronesian Languages and Culture (video) (Malayo-Polynesian) Language Family در یوتیوب
• 南島語族分布圖