زبان مالایی

زبان مالایی (به مالایی: Bahasa Melayu) زبانی آسترونزیایی است که توسط ۲۹۰ میلیون نفر جمعیت که عمدتاً از مردم مالایی هستند در کشورهای مالزی، اندونزی، برونئی، سنگاپور و بخش‌هایی از تایلند صحبت می‌شود. مالایی زبان ساکنان سراسر تنگه مالاکا شامل سواحل شبه‌جزیره مالایا در مالزی و ساحل شرقی سوماترا در اندونزی است و همچنین به عنوان زبان بومی در غرب ساراواک و کالیمانتان غربی در بورنئو نیز کاربرد دارد. مالایی زبان بازرگانی در بخش‌هایی از فیلیپین به ویژه مجمع‌الجزایر سولو و پالاوان است.

مالایی
Bahasa Melayu بهاس ملایو
زبان بومی در	برونئی مالزی (به عنوان مالزیایی) سنگاپور جزایر کوکوس (زبان قانونی) جزیره کریسمس[1] تایلند (به عنوان زبان جاوی) اندونزی (به عنوان زبان اندونزیایی) تیمور شرقی (به عنوان زبان اندونزیایی)
شمار گویشوران	۷۷ میلیون  (۲۰۰۷)[2] کل: ۲۲۰ میلیون یا بیشتر[3]
تبار	آسترونزیایی مالایو-پلی‌نزیایی (MP) مالایو-پلی‌نزیایی هسته‌ای مالایی-سومباوان مالایی‌تبار مالایان مالایی
گونه‌های نخستین	مالایی باستانی مالایی کلاسیک مالایی
گونه‌های معیار	مالزیایی اندونزیایی
سامانه نوشتاری	الفبای لاتین (الفبای مالایی) خط عربی (الفبای جاوی)[4] تایلندی (در تایلند) در طول تاریخ پالاوا، کاوی، رنکونگ
گونه‌های اشاره	زبان اشاره مالزیایی زبان اشاره اندونزیایی
وضعیت رسمی
زبان رسمی در	برونئی  مالزی  سنگاپور  جزایر کوکوس (قانونی)  اندونزی
زبان اقلیت شناخته‌شده در	اندونزی (زبان محلی مالایی‌های سوماترا جدای از زبان اندونزیایی رسمی در کل کشور)
تنظیم‌شده توسط	Dewan Bahasa dan Pustaka (مؤسسه زبان و ادبیات)؛ Majlis Bahasa Brunei–Indonesia–Malaysia (شورای زبان برونئی، اندونزی و مالزی – MABBIM)
کدهای زبان
ایزو ۱–۶۳۹	ms
ایزو ۲–۶۳۹	may (B) msa (T)
ایزو ۳–۶۳۹	zlm – کد همگانی کدهای اختصاصی: zsm – زبان مالزیایی ind – زبان اندونزیایی lrt – مالایی لارانتوکا kxd – مالایی برونئی meo – کداح مالای zmi – زبان مینغکاباو dup – زبان دوانو jak – زبان جاکون orn – زبان اورنج کاناق ors – زبان اورنج سلتار tmw – زبان تموان
گلاتولوگ	indo1326  (تطابق جزئی)[5]
مالزی   اندونزی   سنگاپور و برونئی که مالایی معیار یک زبان رسمی است   تیمور شرقی، که اندونزیایی یک زبان کاربردی است   جنوب تایلند و جزایر کوکوس که در آن‌ها گونه‌هایی از مالایی سخن گفته می‌شود

مالایی دارای نام‌های رسمی پرشماری است. در مالزی بدان Bahasa Melayu (زبان مالایی) یا Bahasa Malaysia (زبان مالزیایی)، در برونئی و سنگاپور بدان Bahasa Melayu (زبان مالایی) و در اندونزی بدان Bahasa Indonesia (زبان اندونزیایی) گفته می‌شود. گرچه اندونزیایی‌ها از گونه‌های مالایی رایج در مرکز تا جنوب سوماترا که بومی این مناطق است، به عنوان Bahasa Melayu (زبان مالایی) یاد می‌کنند و آن‌ها را یکی از زبان‌های محلی خود می‌دانند. گویش میانجی میان مالایی‌تباران اندونزیایی است که دلیل آن وجود انبوه فیلم‌ها و برنامه‌های تلویزیونی و رادیویی و منابع مالایی به این گویش است.[6]

مالایی معیار که مالایی دیوانی نیز نامیده می‌شود، زبان ادبی سلطان‌نشین‌های ملاکا و جوهور تا پیش از استعمار بود و بدین دلیل گاه به مالایی، ملاکایی، جوهوری و ریائویی می‌گویند تا با سایر زبان‌های مالایی‌تبار اشتباه نشود. مطابق اتنولوگ، چندین گونه از زبان‌های مالایی که در حال حاضر به عنوان زبان‌های جداگانه فهرست می‌شوند، از جمله گونه‌های اورنگ اصلی شبه‌جزیره مالایی، چنان با مالایی معیار ارتباط نزدیکی دارند که می‌توان آن‌ها را به عنوان گویش این زبان دسته‌بندی کرد. همچنین چندین زبان کریول و مخلوط بر پایه مالایی وجود دارد که از مالایی کلاسیک و همچنین مالایی ماکاساری ایجاد شده‌اند.

ریشه

زبان‌شناسان تاریخی در مورد احتمال گسترش سرزمین اولیه مالایی‌زبان در غرب بورنئو تا سواحل برونئی اتفاق نظر دارند. گونه‌ای که به نام نیامالایی شناخته می‌شود حداقل تا سال ۱۰۰۰ پیش از میلاد در بورنئو صحبت می‌شد و گفته می‌شود زبان اجدادی تمام زبان‌های مالایی بعدی است. نیای آن، نیامالایو-پلی‌نزیایی، از نوادگان زبان نیاآسترونزیایی، حداقل در سال ۲۰۰۰ قبل از میلاد، و احتمالاً در نتیجه گسترش مردمان آسترونزیایی به جنوب شرق آسیا از جزیره تایوان، شروع به تجزیه کرد.[7]

تاریخ

تاریخ زبان مالایی را می‌توان به پنج دوره تقسیم کرد: مالایی باستان، دوره گذار، دوره ملاکا (مالایی کلاسیک)، مالایی نوین پسین و مالایی نوین.[8]

مالایی باستان بسیار تحت تأثیر زبان سانسکریت بود و به الفبای گرانتا نوشته می‌شد. ‏کهن‌ترین نمونه‌های یافت شده از مالایی باستان متعلق به سنگ نوشته‌های کدوکان بوکیت یافته‌شده در سوماترا است و به قرن هفتم میلادی بازمی‌گردد.

زبان مالایی کلاسیک در زمان سلطان‌نشین ملاکا و ورود اسلام به منطقه به عنوان زبان میانجی درآمد و واژگان عربی و فارسی بسیاری وارد آن شدند. ملاکا یک مرکز تجاری بین‌المللی بود و مردمان مختلفی در آن‌ها حضور داشتند. به همین دلیل واژگانی از زبان‌های دیگر مثل تامیلی و چینی نیز وارد این زبان شدند. در این دوران، دو گونه از زبان مالایی کاربرد داشت؛ یک نوع، مالایی کلاسیک بود که زبان رسمی ملاکا بود و از آن در متون ادبی استفاده می‌شد و نوع دوم، زبان مالایی محاوره‌ای که به عنوان زبان میانجی در بین مردم این منطقه استفاده می‌شد. الفبای جاوی نیز در این دوران پدید آمد.

‏در قرن نوزدهم مالایی کلاسیک توسط حکومت استعماری هلند در اندونزی و بریتانیا در مالزی، به عنوان زبان معیار انتخاب شد و با انتشار کتاب و تدریس به آن در مدارس و دانشگاه‌ها، بین مردم عادی بیشتر روایج یافت. در این دوران سامانه نوشتاری لاتین نیز ایجاد و جایگزین الفبا جاوی شد. با گسترش ادبیات در قرن نوزدهم، مالایی به شکوفایی رسید و پژوهشگران تصمیم به معیارسازی آن گرفتند و در سال ۱۹۳۶ فردی به نام زین‌العابدین احمد چند کتاب دستور زبان مالایی را منتشر کرد. ‏این کتاب‌ها اساس زبان‌های مالایی و اندونزیایی بودند. ‏معیارسازی زبان‌های مالایی و اندونزیایی نقش مهمی در جنبش‌های ملی و استقلال‌طلبانه ایفا کرد. ‏در سال ۱۹۴۵ اندونزی کشور به استقلال رسید و زبان اندونزیایی، زبان رسمی این کشور شد و در سال ۱۹۵۷ نیز مالزی به عنوان کشوری مستقل اعلام شد و زبان مالزیایی، زبان رسمی این کشور شد.

دسته‌بندی

مالایی بخشی از خانواده زبان‌های آسترونزیایی است، که شامل زبان‌هایی از جنوب شرق آسیا و اقیانوس آرام، با شمار کمتری در قاره آسیا است. زبان مالاگاسی نیز در ماداگاسکار در اقیانوس هند، بخشی از این خانواده است. گرچه این زبان‌ها نسبت یکدیگر قابل درک نیستند، اما شباهت‌های آنها بسیار چشمگیر است و بسیاری از ریشه‌ها عملاً از نیای مشترک خود، نیاآسترونزیایی تغییر نکرده‌اند. اشتراکات بسیاری در این زبان‌ها برای اسامی خویشاوندان، بهداشت، اعضای بدن، حیوانات و به ویژه اعداد یافت می‌شود.

در خانواده آسترونزیایی، مالایی بخشی از یک خوشه از زبان‌گونه‌های به هم مرتبطی به نام زبان‌های مالایی‌تبار است که توسط بازرگانان مالایی از سوماترا در سراسر مالایا و مجمع‌الجزایر اندونزی پخش شده‌اند. در مورد اینکه کدام یک از گویش‌هایی که به‌طور عمومی «مالایی» خوانده می‌شود، گویش‌های این زبان هستند و کدام یک باید به عنوان زبان‌های مالایی مجزا طبقه‌بندی شوند، اختلاف نظر وجود دارد. برای مثال زبان محلی برونئی (مالایی برونئی) به راحتی نسبت به مالایی معیار قابل درک نیست و همین امر در مورد برخی گویش‌ها در شبه جزیره مالایا مانند مالایی کداحی نیز صدق می‌کند. گرچه مالایی برونئی و کداحی بسیار به هم نزدیک هستند.[9]

نزدیک‌ترین خویشاوندان مالایی زبان‌های رایج در سوماترا همچون مینانگ‌کابائو با ۵٫۵ میلیون گویشور در ساحل غربی هستند.

واج‌شناسی

واج‌های مالایی در زیر نشان داده شده‌اند:[10][11]

واکه‌ها

	جلو	میانه	پشت
بسته	i		u
میانه	e	ə	o
باز		a

همخوان‌ها

		لبی	دندانی	لثوی	پسالثوی/کامی	نرم‌کامی	چاکنایی
خیشومی		m		n	ɲ	ŋ
انسدادی/انسایشی	بی‌واک	p		t	t͡ʃ	k	(ʔ)
	واک‌دار	b		d	d͡ʒ	g
سایشی	بی‌واک	(f)	(θ)	d	(ʃ)	(x)	h
	واک‌دار	(v)	(ð)	(z)		(ɣ)
ناسوده	مرکزی				j	w
	کناری			l
لرزشی				r

سامانه نوشتاری

زبان مالایی امروزه به خط لاتین نوشته می‌شود که در مالزی، برونئی و سنگاپور معروف به خط رومی (Rumi) است و در چهار کشور اندونزی، مالزی، برونئی و سنگاپور رسمیت دارد. با این وجود الفبای جاوی که بر پایه خط عربی است نیز هنوز کاربرد دارد و در کنار الفبای مالایی، یکی از دو الفبای رسمی برونئی است. الفبای مالایی دارای ۲۶ حرف است. نام حروف در اندونزی پیرو نام حروف در الفبای هلندی است درحالی که در سایر کشورها از نام حروف الفبای انگلیسی پیروی می‌کند. با وجود تفاوت در نام، این حروف در تمام کشورهای مالایی زبان به‌طور یکسان تلفظ می‌شوند. حروف V ,Q و X تنها در وام‌واژه‌ها یافت می‌شوند.

حرف	نام		صدا
	اندونزی	مالزی، برونئی و سنگاپور	رسمی		برابر انگلیسی
			مالزی، برونئی و سنگاپور	اندونزی
Aa	a (/a/)	e (/e/)	/a/		a در father
			/ə/	-	a در sofa
Bb	bé (/be/)	bi (/bi/)	/b/		b در bed
Cc	cé (/t͡ʃe/ or /se/)	si (/si/)	/t͡ʃ/		ch در check
Dd	dé (/de/)	di (/di/)	/d/		d در day
Ee	é (/e/)	i (/i/)	/ə/		e در tolerant
			/e/		e در hey
			/e/	/ɪ/	e در packet
			/ɛ/		e در get
Ff	éf (/ef/)	éf (/ef/)	/f/		f در effort
Gg	gé (/ge/)	ji (/d͡ʒi/)	/ɡ/		g در gain
Hh	ha (/ha/)	héc (/het͡ʃ/)	/h/		h در harm
Ii	i (/i/)	ai (/ai̯/)	/i/		i در machine، اما کوتاه‌تر
			/e/	/ɪ/	i در igloo
Jj	jé (/d͡ʒe/)	jé (/d͡ʒe/)	/d͡ʒ/		j در jam
Kk	ka (/ka/)	ké (/ke/)	/k/		k در skate
Ll	él (/el/)	él (/el/)	/l/		l در let
Mm	ém (/em/)	ém (/em/)	/m/		m در mall
Nn	én (/en/)	én (/en/)	/n/		n در net
Oo	o (/o/)	o (/o/)	/o/		o در owe
			/o/	/ʊ/
			/ɔ/		o در bought، اما کوتاه‌تر
Pp	pé (/pe/)	pi (/pi/)	/p/		p در speak
Qq	ki (/ki/)	kiu (/kiu/ or /kju/)	/q/ ~ /k/		q در Qatar
Rr	ér (/er/)	ar (/ar/ or /a:/)	/r/		Spanish rr در puerro
Ss	és (/es/)	és (/es/)	/s/		s در sun
Tt	té (/te/)	ti (/ti/)	/t/		t در still
Uu	u (/u/)	yu (/ju/)	/u/		u در rule، اما کوتاه‌تر
			/o/	/ʊ/	oo در foot
Vv	vé (/ve/ or /fe/)	vi (/vi/)	/v/ ~ /f/		v در van
Ww	wé (/we/)	dabel yu (/dabəlˈju/)	/w/		w در wet
Xx	éks (/eks/)	éks (/eks/)	/ks/		x در box
			/z/	/s/	x در xenon
Yy	yé (/je/)	wai (/wai̯/)	/j/		y در yarn
Zz	zét (/zet/)	zed (/zed/)	/z/		z در zebra

وام‌واژه‌ها

مالایی تحت تأثیر زبان‌های بسیاری به ویژه عربی (اصطلاحات دینی)، سانسکریت، تامیلی، چینی، فارسی، پرتغالی، هلندی و اخیراً انگلیسی (اصطلاحات علمی و فناوری) قرار گرفته‌است. برای مثال، طبق تخمین‌ها در اندونزیایی نوین، حدود ۷۵۰ وام‌واژهٔ سانسکریت، ۱۰۰۰ وام‌واژهٔ عربی، برخی با اصالت فارسی و عبری، حدود ۱۲۵ وام‌واژهٔ پرتغالی، اسپانیایی و ایتالیایی و ۱۰٬۰۰۰ وام‌واژهٔ هلندی وجود دارد.[12] با این وجود عمده واژگان اندونزیایی از ریشه آسترونزیایی هستند.

گویش‌ها

گویش‌های مالایی و زبان‌های نزدیک به آن در سراسر برونئی، اندونزی، مالزی، سنگاپور، جنوب تایلند و بخش‌های دور جنوب فیلیپین توسط مالایی‌ها و مردم وابسته صحبت می‌شود. این زبان‌ها را به‌طور سنتی به عنوان مالایی، پیرامالایی و مالایی محلی دسته‌بندی می‌کنند. زبان‌های مالایی به میزان متفاوتی برای دیگر زبان‌ها قابل درک هستند، گرچه تمایز بین زبان و گویش در بسیاری از موارد نامشخص است.

زبان‌های پیرامالایی شامل زبان‌های سوماترا می‌شود: مینانگ‌کابائو، مالایی مرکزی (بنگکولو)، پکال، موسی (پالمبانگ)، نگری سمبیلی (مالزی) و دونائو.[13]

مالایی محلی زبان‌های مالایی مردم اورنگ اصلی (نیامالایی) در مالزی شبه‌جزیره‌ای هستند: جاکون، اورنگ کاناک، اورنگ سلتار و تموآن.

سایر زبان‌های مالایی، که شامل این گروه‌ها نیستند، با گسترش مالایی‌ها در سراسر مجمع الجزایر ارتباط دارند. آن‌ها شامل مالایی ملاکایی (مالزیایی و اندونزیایی)، مالایی کداحی، مالایی برونئی، مالایی برائو، مالایی بانگکا، مالایی جامبی، مالایی کوتایی، لونکونگ، مالایی پاتانی و بانجاری هستند. احتمالاً منتراپ نیز بخشی از این گروه باشد.

زبان‌های کریول پرشماری نیز بر پایه مالایی شکل گرفته که از آن‌ها می‌توان به بتاوی، مالایی کوکوس، مالایی ماندو و مالایی صباح اشاره کرد که کمابیش از مالایی معیار (ملاکایی) مجزا هستند.

مثال‌ها

همه سخنوران مالایی قادر به درک هر یک از ترجمه‌های زیر که بیشتر انتخاب واژگان آن‌ها متفاوت است هستند. واژگان برای «مقاله»، "pasal" و "perkara" و «اعلامیه»، "pernyataan" و "perisytiharan" به ترتیب مخصوص گونه‌های اندونزیایی و مالزیایی است، اما به جز این دو مورد، تمام کلمات در هر دو گونه یافت می‌شود.

ماده ۱ اعلامیه جهانی حقوق بشر

فارسی	اندونزیایی	مالزیایی[14]
اعلامیه جهانی حقوق بشر	Pernyataan Umum tentang Hak Asasi Manusia	Perisytiharan Hak Asasi Manusia sejagat
ماده ۱	Pasal 1	Perkara 1
تمام ابنای بشر آزاد زاده شده و در حرمت و حقوق با هم برابرند. عقلانیت و وجدان به آن‌ها ارزانی شده و لازم است تا با یکدیگر عادلانه و برادرانه رفتار کنند.	Semua orang dilahirkan merdeka dan mempunyai martabat dan hak-hak yang sama. Mereka dikaruniai akal dan hati nurani dan hendaknya bergaul satu sama lain dalam semangat persaudaraan.	Semua manusia dilahirkan bebas dan sama rata dari segi maruah dan hak-hak. Mereka mempunyai pemikiran dan perasaan hati dan hendaklah bergaul dengan semangat persaudaraan.

جستارهای وابسته

• فهرست سرزمین‌هایی که مالایی در آنجا زبان رسمی است

منابع

1. Influences come بیشتر از زبان اندونزیایی
2. Nationalencyklopedin "Världens 100 största språk 2007" The World's 100 Largest Languages in 2007
3. Uli, Kozok (10 March 2012). "How many people speak Indonesian". University of Hawaii at Manoa. Retrieved 20 October 2012. Even if we are very conservative and consider only two third of Malaysians and 85% of Indonesians as fluent speakers (either native, or near-native), there are still more than 215 million speakers of Malay-Indonesian.
4. "Kedah MB defends use of Jawi on signboards". The Star. 26 August 2008.
5. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Indonesian Archipelago Malay". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
6. Sneddon, James N. (2003). The Indonesian Language: Its history and role in modern society. UNSW Press.
7. Andaya, Leonard Y. (2001). "The Search for the 'Origins' of Melayu" (PDF). Journal of Southeast Asian Studies. 32 (3): 315–330. doi:10.1017/S0022463401000169.
8. Wurm, Stephen; Mühlhäusler, Peter; Tryon, Darrell T. (1996). Atlas of Languages of Intercultural Communication in the Pacific, Asia, and the Americas: Vol I: Maps. Vol II: Texts. Walter de Gruyter. p. 677. ISBN 978-3-11-081972-4.
9. اتنولوگ 16 classifies them as distinct languages, ISO3 kxd and meo, but states that they "are so closely related that they may one day be included as dialects of Malay".
10. Clynes, Adrian; Deterding, David (2011). "Standard Malay (Brunei)". Journal of the International Phonetic Association. 41 (2): 259–268. doi:10.1017/S002510031100017X..
11. Soderberg, Craig D.; Olson, Kenneth S. (2008). "Indonesian". Journal of the International Phonetic Association. 38 (2): 209–213. doi:10.1017/S0025100308003320. ISSN 1475-3502.
12. This is research led by Prof. Dr. J. W. de Vries of the University of Leiden in the Netherlands
13. Ethnologue 16 also lists Col, Haji, Kaur, Kerinci, Kubu, Lubu'.
14. "Universal Declaration of Human Rights (Bahasa Melayu (Malay))". Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights.

• مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «Malay language». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۲۹ ژوئن ۲۰۲۰.