زبان‌های مغولی‌تبار

زبان‌های مغولی‌تبار (به انگلیسی: Mongolic languages)، گروهی از زبان‌ها هستند که بیشتر در آسیای شرقیِ مرکزی و به ویژه در مغولستان و کناره‌های آن و قالموقستان به آنها سخن می‌گویند.[3]

Mongolic
پراکنش:Mongolia; Inner Mongolia and regions close to its border, Xinjiang, Gansu, Qinghai (China); Buryatia, Kalmykia (Russia) and Herat (Afghanistan)
تبار:Khitan–Mongolic?[1] (see below)
Otherwise one of the world's primary language families
نیا:Proto-Mongolic
زیرگروه‌ها:
Central Mongolic
Southern Mongolic
Daur
Moghol
ایزو ۵–۶۳۹xgn
گلاتولوگmong1329[2]
Geographic distribution of the Mongolic languages
زبان‌های مغولی

به‌نام‌ترینِ این زبانها، زبان مغولی است که زبان رسمی کشور مغولستان و مغولستان درونی در چین است. این زبان امروزه بیش از پنج میلیون و هفتصد هزار گویشور دارد و شمارِ گویشوران همه زبان‌های مغولی که شامل ۱۰ زبان می‌شود را با هم حدود شش میلیون دانسته‌اند.

زبان‌هایِ مغولی‌تبار، بیشتر در کشورهای مغولستان، چین (مغولستان داخلی، سین کیانگ، گانسو و چینگ‌های)، افغانستان (هرات)، روسیه (قالموقستان و بوریاتیا) سخنگو دارند.[4]

گویا نزدیک‌ترین زبان به زبان‌های مغولی، زبانِ از میان رفتهٔ خیتان است که تا سال ۱۲۴۳ سخنگویانی داشت و سپس منقرض شد. برخی زبان‌شناسان، زبان‌های مغولی را با شاخهٔ زبانهای ترکی، تونگوزی و حتی با زبان‌های ژاپنی و کره‌ای هم خانواده دانسته‌اند و در گروهی پرجنجال به نام خانواده زبان‌هایِ اورال-آلتایی گروه بسته‌اند؛ ولی این انگاره امروزه میان زبان‌شناسان پذیرفته نیست و بسیار به آن خرده گرفته‌اند.[3]

امروزه بیشترِ زبانشناسان این شاخه زبانی را با زبان ختان در یک گروه نهاده و «ختان - مغولی» نامند هر چند که هنوز دربارهٔ آن بیگمان نیستند. (البته شواهد قوی برای هم خانوادگیِ میان این دو زبان وجود دارد). اگر این انگاره نادرست باشد، زبان‌های مغولی خود یکی از شاخه‌هایِ زبانی عمده جهان است (چون شاخه‌هایِ آفرو-آسیایی یا هندو-اروپایی).

دلیل این دودلی دربارهٔ هم‌خانواده بودن یا نبودن مغولی و ختان این است که نبشته‌های این زبان به دبیره‌هایی نوشته شده‌اند که امروزه از میان رفته‌اند و هنوز زبان‌شناسان به‌کلی رمزشان را نگشوده‌اند و از این روی نتوان آنان را کامل خواند. زبان‌های دیگری نیز هستند که به علت کمیِ نوشته‌ها و واژه‌های به جای مانده نمی‌توان اثبات کرد که هم‌خانوادهٔ شاخه زبان‌های مغولی‌اند و تنها می‌توان فرضیه‌هایی انگاشت.

طبقه‌بندی

زبان‌های مغولیِ تاریخی:

  • مغولیِ میانه (از سده سیزدهم تا پانزدهم یا شانزدهم میلادی بدان سخن می‌گفتند)
  • مغولیِ کلاسیک (تقریباً از سال ۱۷۰۰ تا ۱۹۰۰ میلادی)

زبان‌های مغولیِ امروزی:

  • زبانِ داور (Daur یا Daghur) که کم و بیش صدهزار تن گویشور می‌دارد.
  • زبان مغول (Moghol یا Mogholi) که پیدا نیست امروزه سخن گویی دارد یا نه.
  • زبان‌های مغولیِ جنوبی که بیش از هفت صد هزار تن بدان سخن گویند.
  • زبان‌های مغولیِ مرکزی که دربردارنده زبان مغولی اصلی (زبانِ رسمی مغولستان و مهم‌ترین زبان این شاخه) می‌باشد و در کل شش تا هفت میلیون گویشور دارد.

زبان فرامغولی

اگر زبانهایِ مغولی کنونی را پی بگیریم تا به زبانهای باستانیِ نزدیک به زبان نیامغولی برسیم، پیداست که زبانی به نام زبان ختان (که تا به سال ۱۲۳۴ سخنگو داشت) به آن شباهت هایِ فراوان دارد. البته نمی‌توان این زبان را زیرشاخه ای از زبانهای مغولی و ادامهٔ زبان نیامغولی دانست، پس زبانهایِ مغولی و ختان را در گروهی به نام زبان‌های فرامغولی (به انگلیسی: Para-Mongolic) دسته‌بندی می‌کنند.

زبانِ نیامغولی

زبانِ نیامغولی (به انگلیسی: Proto-Mongolic Language)، زبانی فراساخته است که زبانشناسان از سنجش زبان هایِ مغولی به دست آمده (چون زبان‌های مغولی زنده دنیا و زبان‌های کهنِ به دست آمده) بازسازی کرده‌اند و به عنوان نیایِ زبان‌های مغولیِ شناخته شده در نظر گرفته‌اند. این زبان بسیار به زبان مغولیِ میانه (به انگلیسی: Middle Mongol Language) نزدیک است و همانست که در زمان فرمانرواییِ مغولان و چنگیز خان بدان سخن می‌گفتند.

واژگان

شماری از واژگانِ این زبان فراساخته را می‌توانید در جدول زیر ببینید:

عددها
۱*nikēn
۲*koxar
۳*gurbān
۴*dörbēn
۵*tabūn
۶*jirguxān
۷*doluxān
۸*na(y)imān
۹*yersǖn
۱۰*xarbān
۲۰*korīn
۳۰*gucīn
۴۰*döcīn
۵۰*tabīn
۶۰*jirān
۷۰*dalān
۸۰*nayān
۹۰*yerēn
۱۰۰*minggān

منابع
  1. Juha Janhunen (2006). The Mongolic Languages. Routledge. p. 393. ISBN 978-1-135-79690-7.
  2. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "Mongolic". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  3. «Mongolic languages». ویکی‌پدیای انگلیسی.
  4. «Mongolische Sprachen». ویکی‌پدیای آلمانی.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.