زبان‌های پلی‌نزیایی

زبان‌های پلی‌نزیایی (به انگلیسی: Polynesian languages) یک خانواده زبانی گفتاری در جغرافیای پلی‌نزی است که از نقاط دورافتاده جنوب مرکزی میکرونزی تا جزایر کوچک در شمال شرق جزایر سلیمان و همچنین وانواتو سخن گفته می‌شود. آرایه‌شناسان زبانی این شاخه را به عنوان هموندی از شاخه اقیانوسیه‌ای خانواده بزرگتر و گوناگون‌تر آسترونزیایی دسته‌بندی می‌کنند.[2] پلی‌نزیایی‌ها دارای بسیاری ویژگی‌های خاص فرهنگی هستند که فقط در حدود ۱۰۰۰ سال پیشرفت مشترک، از جمله پیشرفت مشترک زبانی، در مناطق تونگا و ساموآ در طول هزاره اول پیش از میلاد حاصل شده‌است.

پلی‌نزیایی
پراکنش:پلی‌نزی
تبار:آسترونزیایی
نیا:نیاپلی‌نزیایی
زیرگروه‌ها:
تونگی
پلی‌نزیایی هسته‌ای
گلاتولوگpoly1242[1]
زبان‌های آرام مرکزی
زیتونی پلی‌نزیایی است (نشان داده نشده: رپا نویی)

تقریباً چهل زبان پلی‌نزیایی وجود دارد. برجسته‌ترین آن‌ها تاهیتیایی، ساموآیی، تونگایی، مائوری و هاوایی هستند. از آنجا که بشر به نسبت اخیراً در جزایر پلی‌نزی ساکن شده‌است و تنوع زبانی داخلی فقط در حدود ۲۰۰۰ سال پیش آغاز شده‌است، زبانهای پلی‌نزیایی دارای اشتراکات بسیار زیادی هستند. هنوز هم بسیاری ریشه مشترک واژگانی در سراسر جزایر مختلف وجود دارد.

تمام زبان‌های پلی‌نزیایی شباهت‌های زیادی به ویژه در واژگان دارند. واکه‌ها (تقریباً همیشه a ,e، i ,o و u) غالباً در زبان‌های نواده باقی مانده‌اند. تغییرات همخوان‌ها کاملاً منظم است؛ مثلاً سرزمین افسانه‌ای بسیاری از مردم پلی‌نزیایی، که به عنوان ساوایکی بازسازی شده‌است، در زبان مائوری نیوزیلند به صورت هاوایکی (جایگزینی س با هـ)، در جزایر کوک به صورت آوایکی (جایگزینی س با انسداد زبانی)، در هاوایی، بزرگترین جزیره در جزایر هاوایی، (جایگزینی س با هـ و ک با انسداد زبانی)، ساوایی، بزرگترین جزیره در ساموآ (جایگزینی ک با انسداد زبانی) و همچنین هاوایی در جزایر انجمن (جایگزینی س با هـ و ک با انسداد زبانی) نمود یافته‌است.[3]

زبان‌ها

زبان‌های پلی‌نزیایی به دو شاخه تونگی و پلی‌نزیایی هسته‌ای تقسیم می‌شوند. تونگایی و نیوویایی شاخه تونگی را تشکیل می‌دهند. سایرین همه بخشی از شاخه پلی‌نزیایی هسته‌ای هستند.

اعداد به زبان‌های پلی‌نزیایی

[6]

فارسی یک دو سه چهار پنج شش هفت هشت نه ده
نیوویایی taha ua tolu fa lima ono fitu valu hiva hogofolu
تونگایی taha ua tolu fa nima ono fitu valu hiva hongofulu
ساموآیی tasi lua tolu fa lima ono fitu valu iva sefulu
تووالویی tasi lua tolu fa lima ono fitu valu iva agafulu
نانومئایی tahi lua tolu fā lima ono fitu valu iva toa
توکلائویی tahi lua tolu fa lima ono fitu valu iva hefulu
والیسی tahi lua tolu fā nima ono fitu valu hiva hogofulu
پوکاپوکایی tayi lua tolu wa lima ono witu valu iva laugaulu
رنه‌ای tahi ŋgua toŋgu hā ŋgima ono hitu baŋgu iba katoa
پیلنی tasi rua toru fā lima ono fitu valu iva kʰaro
تیکوپیایی tasi rua toru fa rima ono fitu varu siva fuaŋafuru
آنوتایی tai rua toru paa nima ono pitu varu iva puangapuru
اوویایی غربی tahi ƚua toƚu fa lima tahia-tupu luaona-tupu toluona-tupu faona-tupu limaona-tupu
امائه‌ای tasi rua toru fa rima ono fitu βaru siβa ŋafuru
مله‌ای tasi rua toru fa rima ono fitu βaru siβa siŋafuru
فوتونایی-آنیوایی tasi rua toru fa rima ono fitu varo iva tagafuru
سیکاینایی tahi lua tolu hā lima ono hitu valo sivo sehui
اوتونگ جاوایی kahi lua kolu hā lima oŋo hiku valu sivo sehui
تاکوئو tasi lua toru fa rima ono fitu varu sivo sinafuru
کاپینامارنگیایی dahi lua dolu haa lima ono hidu walu hiwa mada
نوکوریایی dahi ka-lua ka-dolu ka-haa ka-lima ka-ono ka-hidu ka-valu ka-siva ka-hulu
رپا نویی tahi rua toru ha rima ono hitu vaʼu iva ʼahuru
تاهیتیایی tahi piti toru maha pae ōno hitu vaʼu iva hōeʼahuru
پنرینی tahi lua tolu hā lima ono hitu valu iva tahi-ngahulu
رارونونگایی taʼi rua toru ā rima ono ʼitu varu iva ngaʼuru
توآموتویی tahi rua toru fā rima ono hitu varu iva rongoʼuru
مائوری tahi rua toru whā rima ono whitu waru iwa tekau (also ngahuru)
موریوری tehi teru toru tewha terima teono tewhitu tewaru teiwa meangauru
مانگاروایی tahi rua toru ha rima ono hitu varu iva rogouru
مارکیزی e tahi e úa e toú e fa e íma e ono e fitu e vaú e iva ónohuú
هاوایی ‘e-kahi ‘e-lua ‘e-kolu ‘e-hā ‘e-lima ‘e-ono ‘e-hiku ‘e-walu ‘e-iwa ‘umi

نوشتار

برای نوشتار خط زبان‌های پلی‌نزیایی از خط لاتین استفاده می‌شود. بیشتر زبان‌های پلی‌نزیایی دارای پنج واکه هستند که تقریباً با واکه‌های i , e، a , o، u در لاتین برابر است. با این حال، قراردادهای املایی برای واج‌هایی که به راحتی با خط معیار لاتین نوشته نمی‌شوند، ایجاد شده‌است. دستور خط زبان‌های نانوشته پلی‌نزیایی برای نخستین بار تحت تأثیر مبلغین مذهبی و قوانین نوشتاری زبان‌هایی که با آن‌ها آشنایی داشتند، ابداع شد. اما این دستورها میزان کشیدگی واکه‌ها یا انسداد زبانی را مشخص نمی‌کردند. زمانی که زبان‌شناسان با روش‌های امروزی‌تر راهی اقیانوس آرام شدند، کتاب مقدس از قبل با توجه به سیستم املایی توسعه‌یافته توسط مبلغین، حداقل برای زبان‌های اصلی، چاپ شده بود و مردم خواندن و نوشتن را بدون نشانه‌گذاری میزان کشیدگی واکه‌ها یا انسداد زبانی یادگرفته بودند.

این وضعیت در بسیاری از زبان‌های پلی‌نزیایی ادامه دارد. علی‌رغم تلاش‌های بسیار برای اصلاح دستور خط توسط آکادمی‌های محلی، یک مقاومت عمومی محافظه‌کارانه در برابر تغییر نوشتار منجر به بروز پیامدهای متفاوتی در زبان‌های پلی‌نزیایی شده‌است که یکی از آن‌ها وجود چندین شیوه نوشتاری برای یک زبان است. با این حال در متداول‌ترین روش، از ماکرون برای نشان دادن یک واکهٔ بلند استفاده می‌شود، و واکه‌های بدون آن کوتاه هستند، به عنوان مثال، ā در مقابل a. در مواردی نیز برای یک واکهٔ بلند دو واکهٔ کوتاه استفاده می‌شود مثلاً مائوری به صورت Maaori نوشته می‌شود.

جستارهای وابسته
  • زبان نیاپلی‌نزیایی

منابع
  1. Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2013). "پلی‌نزیایی". Glottolog 2.2. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  2. In terms of numbers of languages, the 38 members of the Polynesian branch represent 7 percent of the 522 Oceanic languages, and 3 percent of the Austronesian family (source: Glottolog).
  3. Hīroa, Te Rangi (1964). Vikings of the Sunrise. New Zealand: Whitcombe and Tombs Ltd. p. 69. ISBN 0-313-24522-3. Retrieved 21 August 2010.
  4. Marck, Jeff (2000), Topics in Polynesian languages and culture history. Canberra: Pacific Linguistics
  5. Source: The Numbers List http://www.zompist.com/numbers.shtml
  6. Source: The Numbers List http://www.zompist.com/numbers.shtml

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ زبان‌های پلی‌نزیایی موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.