تربت حیدریه

تربت حیدریه یکی از شهرهای استان خراسان رضوی و مرکز شهرستان تربت حیدریه است. وسعت این شهر ۵۳ کیلومتر مربع است.

تربت حیدریه
تربت حیدریه
کشور ایران
استانخراسان رضوی
شهرستانتربت حیدریه
بخشمرکزی
نام(های) پیشینزاوه، ولایت رخ
سال شهرشدنقرن هفتم هجری
مردم
جمعیت۱۴۰٬۰۱۹ نفر (سرشماری ۱۳۹۵)[1]
رشد جمعیت۷٪+ (۵سال)
جغرافیای طبیعی
مساحت۵۳ کیلومتر مربع
ارتفاع۱۴۵۰
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۲۱
روزهای یخبندان سالانه۵۱
اطلاعات شهری
شهردارمهندس اکبریان
ره‌آوردزعفران، ابریشم، پسته، بادام
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۵۱
شناسهٔ ملی خودروایران ۳۲ ل

ایران ۳۲ ن

ایران ۳۶ ن

ایران ۴۲ ی
کد آماری۱۳۶۱
تربت حیدریه

این شهر، مهم ترين و بزرگترین شهر در جنوب خراسان رضوی است و با شهرستانهای مجاور خود، جمعیتی بیش از یک میلیون نفر را در بر مي گيرد. در سال ۱۳۸۳ و در طرح تقسیم خراسان بزرگ، تربت حیدریه به عنوان مرکز استان خراسان مرکزی از سوی مجلس شورای اسلامی پیشنهاد گردید.

تربت حیدریه در ۱۵۰ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۰۰۵ کیلومتری تهران واقع شده و ارتفاع آن ۱۴۵۰ متر از سطح دریا است.

نام تربت حیدریه به اعتبار نام قطب‌الدین حیدر تونی بر واژه اصیل و ایرانی زاوه در قرن نهم و بعد از آن غلبه یافت.[2]

تاریخچه

تربت حیدریه در قدیم با نام زاوه و همچنین ولایت رخ شهرت داشته‌است. پیشینه تاریخی تربت حیدریه به نام زاوه به دوران قبل از اسلام و دوره اشکانیان برمی گردد و به مناسبت مقبره قطب‌الدین حیدر از معاصرین عطار و از صوفیان قرن ششم هجری بوده به این نام خوانده شده‌است. قطب‌الدین حیدر، از مشاهیر عرفان اواخر قرن ششم و اوائل قرن هفتم (درگذشتهٔ ۶۱۸ ه‍. ق)، سرسلسلهٔ طریقت حیدریه، از ترکستان به زاوه مهاجرت کرد و در همان‌جا درگذشت و مدفون شد و شهر به حرمت او به تدریج تربت قطب‌الدین حیدر و بعدها تربت حیدری نام گرفت، و سرانجام به تربت حیدریه معروف شد. مزار وی هم اینک یکی از جاذبه های گردشگری این شهر است.[3] [4] بنای زاوه را به زوطهماسب نسبت می‌دهند.[5] براساس شواهد و کشفیات باستان شناسی در اطراف شهرستان تربت (بویژه غار ماه‌پری، سنگ نگاره های کدکن و سفال های مکشوفه از چندین محوطه تاریخی) حکایت از وجود زیستگاه هایی در هزاره های چهارم و پنجم قبل از میلاد در این منطقه دارد.[6] اولین گزارش‌ها از منطقه زاوه را در منابع تاریخ پس از اسلام می‌بینیم. در جریان فتح خراسان اشاره بر آن است که خلیفه سوم، عبدالله بن عامر را مأمور خراسان کرد. این عامر رخ، زاوه، خواف، اسفراین، و ارغیان در نیشابور را فتح کرد تا به تختگاه نیشابور رسید. از دقت در گزارش‌های جوینی و عبدالله بن فضل‌الله، در می‌یابیم که زاوه نخستین شهری بوده‌است که درگیری پیش‌بینی نشده‌ای را بر دشمن تحمیل کرد و به قیمت سقوط خود افتخار آفرید. مردم زاوه نخستین قربانیان حمله سراسری مغول‌ها بودند مقارن همین ایام قطب الدین حیدر عارف مشهور قرن ششم که از مدت‌ها پیش در شهر زاوه اقامت گزیده بود درگذشت.[7] تربت حیدریه پس از دوره صفوی به صورت شهر درآمد. در واقع شهر در حدود دویست سال پیش یعنی دوره حاکمیت اسحاق‌خان قرایی از خوانین و رجال سیاسی عصر قاجاریه رونق گرفت. اسحاق خان به مرمت و آبادانی شهر پرداخته و آن چنان تحولی در شهر به‌وجود آورد که این شهر تا مدت‌ها به تربت اسحاق‌خان معروف بوده‌است.[8]

کنسولگری‌ها: تا پیش از جنگ جهانی دوم، کنسولگری‌های انگلستان و روسیه در تربت حیدریه و در منطقهٔ باغ‌سلطانی شهر مشغول فعالیت بوده‌اند که نشان دهنده اهمیت سیاسی و اقتصادی این شهر در آن دوره است [9] [10].

موقعیت جغرافیایی شهرستان (شهرستان تربت حیدریه)

شهرستان تربت حیدریه با وسعت ۶۱۷۵ کیلومتر مربع در جنوب غربی مشهد قرر دارد. موقعيت شهر در مدار ۵۹ درجه و ۱۲ دقیقه طول شرقی و ۳۴ درجه و ۱۷ دقیقه عرض شمالی قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا ۱۴۵۰متر است. بلندترین قله شهرستان، قله مُلکان به ارتفاع ۳۰۱۳ متر می‌باشد.

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۱۴۰٬۰۱۹ نفر (در ۴۳٬۰۲۹ خانوار) بوده‌است که از این نظر رتبه چهارم استان را داراست.[11] جمعیت کل شهرستان تربت حیدریه ۲۲۴٬۶۲۶ نفر است. تا سال ۱۳۷۲، شهرستان تربت حیدریه رتبه دوم جمعیت را در استان خراسان بزرگ بعد از مشهد دارا بود که با تفکیک آن به ۵ شهرستان، رتبه آن تنزل یافت.

جمعیت تاریخی
سالجمعیت±%
۱۳۴۵۳۰٬۱۰۶—    
۱۳۵۵۴۳٬۲۵۹+۴۳٫۷٪
۱۳۶۵۷۲٬۰۶۸+۶۶٫۶٪
۱۳۷۰۸۱٬۷۸۱+۱۳٫۵٪
۱۳۷۵۹۴٬۶۴۷+۱۵٫۷٪
۱۳۸۵۱۱۹٬۳۶۰+۲۶٫۱٪
۱۳۹۰۱۳۱٬۱۵۰+۹٫۹٪
۱۳۹۵۱۴۰٬۰۱۹+۶٫۸٪

زبان و مردم

مردم تربت حیدریه به زبان فارسی و با گویش خراسانی صحبت می‌کنند. لهجه مردم تربت حیدریه نزدیکی زیادی به لهجهٔ دیگر شهرهای خراسان به خصوص لهجه مشهدی دارد. کتاب شعرهایی نیز با لهجه تربتی همچون سمندر خان سالار نوشتهٔ علی اکبر عباسی فهندری و همچنین فریاد تربتی اثر محمد قهرمان تألیف شده‌اند.[12]

جاذبه‌های طبیعی
مزارع کشاورزی در روستاهای اطراف تربت حیدریه
رودخانه حصار
جامه سنتی اهالی رودمعجن

باغات کامه علیا و سفلی در شمال تربت حیدریه و رودخانه حصار و صنوبر، آبشار رودمعجن و شکارگاه از جاذبه‌های طبیعی این شهرستان هستند. از جاذبه‌های دیدنی و تفریحی شهر تربت حیدریه می‌توان به اماکنی همچون مجموعه باغ ملی و پارک ملت و پارک جنگلی پیشکوه اشاره کرد.

  • رودخانه حصار

این رود خانه که سرچشمه آن کوه‌های حصار می‌باشد رودخانه تقریباً پرآبی است که باعث ایجاد سرسبزی در این روستا شده و پس از حصار آب آن به چند روستای دیگر سرازیر می‌شود.[13]

  • آبشار رودمعجن

روستای رودمعجن در ۴۸ کیلومتری غرب تربت حیدریه واقع است. در ۴ کیلومتری این روستا آبشاری زیبا به ارتفاع ۲۸ متر پدید آمده که از سلسله جبال چهل تن در ۴۵ کیلومتری غرب شهرستان سرچشمه می‌گیرد. رودمعجن پس از ایجاد آبشار و مشروب کردن آبادی، در نزدیکی روستای رودمعجن وارد رودخانه حصارچه می‌شود.[14]

  • روستای صنوبر و ارتفاعات شصت دره

مناظر طبیعی و چشم‌نواز مسیر هفده کیلومتری روستای صنوبر تا بخش مرکزی تربت حیدریه در ضلع شمال غربی این شهرستان افراد زیادی را به دیدن آنجا ترغیب می‌کند. جاری بودن آب رودخانه در روستای صنوبر، وجود باغات میوه و قرار گرفتن خانه‌های مسکونی به صورت پلکانی از جاذبه‌های دیدنی این روستا است. این روستا در میان کوه و جریان رودخانه شصت دره منطقه خوش آب و هوا و نسبتا سرد و سرسبزی پدید آورده‌است. از جاذبه‌های گردشگری این روستا می‌توان به کوه شصت دره از کوه‌های مرتفع رشته کوه مرکزی شهرستان تربت حیدریه اشاره کرد.[15]

  • پارک کوهستانی پیشکوه

این پارک در حاشیه شهر تربت حیدریه واقع شده‌است با مساحت ۸۰۰ هکتار بزرکترین پارک جنگلی خاراسان نام گرفته‌است. بخشی از این پارک تا ارتفاعات ۳ قله امتداد یافته‌است. این پارک شامل گلزار شهدا، پارک سنگی، رستوران، کافه سنتی و مصلا است که در آن وسایل تفریح کودکان قرار دارد. لازم است ذکر شود که عملیات اجرایی این پروژه از سال ۱۳۷۸ آغاز شده و هنوز ادامه دارد.پارک پیشکوه یکی از فضاهای سبز شهرستان تربت حیدریه است. موقعیت جغرافیایی، منابع غنی آب و خاک و مناظر زیبا از دلایل معرفی این پارک به عنوان منطقه نمونه گردشگری است و به دلیل قرار داشتن در دامنه کوه و اشراف داشتن به شهر تربت حیدریه، چشم‌انداز زیبایی را به وجود آورده‌است. در حال حاضر پارک مذکور دارای یکسری امکانات رفاهی و در حال بهره برداری شهروندان تربت حیدریه و مسافران گذری می باشد اما نیازمند تکمیل تاسیسات و تبديل شدن به مجموعه ای گردشگری جهت بهره برداری بیشتر و خدمت رسانی به گردشگران است.[16]

  • مناطق شکار ممنوع بزمای و ژرف

این مناطق در شرق شهرستان تربت حیدریه و در ارتفاعات شهرستان زاوه قرار دارند. این مناطق جلگه‌ای در بعضی نواحی دارای ارتفاعات سنگی زیبایی هستند که مامنی مناسب برای زیست حیوانات وحشی به‌شمار می‌روند. در این مناطق حیواناتی نظیر قوچ، میش، قرقاول، سیاه سینه، گرگ و عقاب زندگی می‌کنند.[17]

  • غار ماه پری

به رغم وجود آثار باستانی متعدد و شواهد برجای مانده که حکایت از پیشینه‌ای مشخص و رد پای انسان ماقبل تاریخ در منطقه تربت حیدریه دارد از دیگر نمونه‌های با اهمیت آثار غاری است موسوم به ماه پری در ۱۹ کیلومتری شمال غربی تربت حیدریه و در نزدیکی روستایی به نام صنوبر که به استناد بررسی باستان‌شناسی از نخستین زیست گاه‌های این منطقه مربوط به پیش از تاریخ بوده‌است.

  • ارتفاعات ملکان(یا عامیانه مُلکوه)

این ارتفاعات در ۷۰ کیلومتری شمال غربی تربت، در بخش کدکن قرار دارد. هر ساله تعداد زیادی از کوهنوردان جهت صعود به قلل این ارتفاعات عازم منطقه می‌شوند. در مسیر این ارتفاعات باغات میوه بسیار و چشمه سارهای جوشان و چشم‌اندازهای بدیع فراوان وجود دارد.

  • چشمه کاریز آب باریک

این چشمه زیبا قدمت زیادی داشته و آب این چشمه از نظر مواد معدنی از بهترین آب‌های جهان محسوب می‌شود. این چشمه در روستای قوزان در ۱۰ کیلومتری جاده تربت حیدریه-کاشمر قرار دارد.

آثار باستانی
آتش کده بازه هور
حمام حاجی رئیس
آرامگاه قطب الدین حیدر از نمای بالا
این مزار مدفن قطب‌الدین حیدر عارف قرن ششم هجری (۶۱۸–۵۱۳ هجری قمری) و سرسلسلهٔ فرقهٔ حیدریه است، این بنا در داخل شهر تربت حیدریه واقع شده و از آثار دوره صفویان می‌باشد.[18]
  • بنای آرامگاه

مقبره قطب الدین حیدر مشتمل بر ایوانی مرتفع، ورودی و محوطه زیر گنبد است که فضایی به صورت گنبد خانه با وسعت حدود ۱۰۰ متر شکل گرفته و نقشه آن در نمای خارجی به شکل چلیپایی است. مدفن شیخ در میان محوطه زیر گنبد قرار گرفته و ضریح چوبی آن دارای تاریخ ۹۸۷ ه‍.ق است. در امتداد فضای ورودی نیز محرابی تعبیه شده‌است. بنای موجود در چندین دوره تاریخی مورد توجه قرار گرفته‌است بنحوی شالوده آرامگاه احتمالاً در دوره تیموری با گنبد دو پوسته گسسته استوار بر طاق نماهای شانزده‌گانه ایجاد شده، در دوره صفویه در سال ۱۰۲۳ هجری به همت خواجه سلطان محمود تربتی نیز تغییراتی در معماری آن صورت گرفته‌است.[19]

همانگونه که از نام آن برمی آید حاجی رئیس آن را در اواخر دوره قاجاریه بنا کرده‌است. از فضاهای مهم این حمام می‌توان به رشته پلکان‌های ورودی، سربینه، بینه، گرمخانه و مخازن آبگرم و سرد اشاره کرد که از ویژگی‌های جالب توجه آن هشت پر نقاشی ستون‌های سنگی بسیار زیبا است که فضای گنبدی بینه را پدیدآورده است و در میان فضای آن نیز حوض سنگی به شکل هشت ضلعی قرار دارد. فضای ورودی حمام در قسمت سردر ورودی مزین به کاشی کاری لاجوردی منقوش به گل و بوته است.[20]

  • خانه امینی

این بنای تاریخی مربوط به دوره قاجار و محل زندگی امین التجار، از تجار معروف تربت حیدریه در آن دوران [21] و نماینده این شهرستان در مجلس شورای ملی در دوره رضاشاه بوده‌است. این بنا دارای تزئینات آجرکاری، کاشیکاری و گچ بری‌های زیبایی است که هنوز پس از گذشت سالیان متمادی، پابرجا مانده است. این بنا در سال ۱۳۸۸ توسط سازمان میراث فرهنگی تملک و سپس مرمت شد که اکنون اداره میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری شهرستان در آن مستقر است. این بنا در هزار متری مرکز شهر و نزدیک باغ‌ملی است.[22]

  • رباط لاری

این بنا در بازار شهر و در محله میدان رباط قرار دارد و به همت حاج محمد رضا لاری از تجار معروف شهر به سال ۱۳۰۸ ه‍.ق ساخته شده‌است. این رباط از بناهای دو ایوانی است و مشتمل بر هشتی ورودی، صحن، حجره، غرفه، اصطبل و… است. همچنین فضای ایجاد شده در این بنا به صورت ۲۴ غرفه تابستانی بوده و اتاقک‌های پشتی استفاده زمستانی داشته‌است. علاوه بر آن ۴ فضای وسیع به صورت انبار در چهارگوشه رباط ایجاد شده‌است. آرامگاه حاج محمد رضا لاری نیز در غرفه‌ای در بازارچه جنب رباط قرار دارد.

ت. محرابی هشت گوشه زینت بخش این مسجد گردیده و دیواره شمالی شبستان نیز در دو طبقه ساخته شده‌است که اشکوب زیرین آن دارای ۴ حجره است.

  • بنای مقبره شیخ حیدر

در سمت جنوبی مسجد بنایی با نقشه چلیپایی ایجاد شده‌است و این بنا در گذشته دارای کاشی‌های فیروزه‌ای و مسدس بوده که هم‌اکنون آثار کمی از آن برجای مانده‌است. بر گوشواره‌های فضای داخلی بقعه هشت ستون سنگی در نبش دیوار نصب است که بر آن با گچ قسمتی از سوره مبارکه (یس) با خط سفید در زمینه لاجوردی نقش بسته است و در زاویه جنوب غربی در بخش باقی‌مانده کتیبه عبارت (فی شهر ذی الحجه ۹۰۶) مشاهده می‌شود.

در ضلع غربی مقبره قطب الدین حیدر ایوان مسجد جامع قدیم تربت حیدریه جلب نظر می‌کند. ارتفاع ایوان مذکور ۵/۱۱ و طول آن حدود ۵/۱۰ متر است. فضای داخلی ایوان مقصوره یا گنبد خانه مسجد با وسعت بیش از ۲۰۰ متر شامل غرفه و محرابی مزین به مقرنس و نیز تزییناتی به شیوه کاربندی در بخش زرین گنبد است. بنای مسجد جامع آجری است و تاریخ بنای آن که نام بانی را نیز شامل می‌شود بر سنگ سیاه و لوح مانندی حک شده‌است که نشان دهنده سال ۱۰۴۵ ه‍.ق زمان شاه صفی و به نام خواجه عبدالله فرزند درویش علی تربتی است.

صنایع دستی

از صنایع دستی تربت حیدریه می‌توان به آهنگری، مسگری، نمدبافی، حصیربافی، مصنوعات چرمی و همچنین فرش‌ بافی اشاره کرد، و به سبب پرورش کرم ابریشم، چله کشی ابریشم نیز رواج دارد.[24]

مینیاتور و سیاه قلم، ترمه، گلیم، فرت بافی، زیورآلات، چرم دوزی، تراش سنگ، رودوزی سنتی، تابلو و تابلو فرش از دیگر محصولات تولیدی در تربت حیدریه است.[25]

بزرگان و نامداران تربت حیدریه

فهرست مشاهیر و نام آوران شهر تربت حیدریه در بخش اهالی تربت حیدریه قابل مشاهده است.

فرهنگ و هنر

سینماها

تربت حیدریه پیش از انقلاب دارای چهار سینما به نام‌های فردوسی، تاج، سعدی و مولن روژ بود که پس از انقلاب به غیر از سینما تاج بقیهٔ آن‌ها تعطیل شدند. تا سال ۱۳۸۴ سینما بیست و دو بهمن (تاج سابق) که با دارا بودن هزار صندلی یکی از منحصر به فردترین سینماهای ایران قلمداد می‌شد فعال بود، اما در آن سال به بهانه بازسازی و ترمیم تخریب شد ولي مراحل بازسازی آن هرگز آغاز نگردید.[26] در سال ۱۳۹۳ طرح تجهیز سالن اندیشه در این شهر برای بهره‌برداری از آن به عنوان سالن سینما با ظرفیت ۲۳۲ نفر آغاز شد و از آن زمان به بعد این سالن به صورت محدود به اکران فیلم‌های سینمایی روز ایران می‌پردازد.[27]

فرهنگسراها

تربت حیدریه فاقد فرهنگسرا می‌باشد.

فرهنگسراي بزرگ تربت حيدريه از سال ۱۳۸۶ در منطقه پيشكوه در حال احداث مي باشد كه متاسفانه هنوز به بهره برداري نرسيده است.

کتابخانه‌ها

فهرست کتاب‌خانه‌های تربت حیدریه بر حسب جدول زیر است: [28]

کتابخانه‌های تربت حیدریه
تأسیسنامشمار نسخه‌هاتوضیحات
۱۳۹۳امام رضا(ع) (آستان قدس رضوی)۱۳۴۰۲[29]
۱۳۶۴شهید بهشتی۲۲۴۰۷
۱۳۶۲علی‌اکبر عبداللهی۱۰۶۷۸
۱۳۹۱کتابخانه مرکزی دانشگاه دولتی تربت‌حیدریه۱۴۰۰۰[30]
۱۳۷۴آیت الله کاشانی۱۴۰۰۰





زعفران
مزارع زعفران در تربت حیدریه

تربت حیدریه با تولید بیش از ۵۰ تن زعفران خشک اولین منطقه از لحاظ تولید زعفران در دنیا است. ایران در مجموع با تولید ۱۵۰۰–۱۷۰۰ تن زعفران بزرگترین کشور تولیدکننده زعفران در جهان محسوب می‌شود و استان خراسان رضوی بیشترین مقدار زعفران تولیدی کشور را دارا می‌باشد به نحوی که در سال ۱۳۸۶ بیش از ۴۱هزار هکتار از اراضی این استان زیر کشت این محصول قرار گرفت.[31]

صنایع و معادن

تربت حیدریه دارای دو شهرک صنعتی است و مهم‌ترین واحدهای تولیدی صنعتی شهرستان شامل کارخانه قند تربت حیدریه، طلای زرمهر ، کاشی زرین، كارخانه کائولن و محصولاتی چون شیر و فرآورده‌های لبنی، آرد، زیره و پنبه پاک کنی، خوراک دام ،سردخانه بزرگ ده هزار تنی و کارگاه‌های ابریشم کشی است.

بزرگترین پروژه صنعتی شرق کشور [32]:

مجتمع فولاد تربت حیدریه که در بخش رُخ این شهرستان در حال احداث است، در زمینی به مساحت ۵۵۰ هکتار و با اعتبار یک میلیارد یورو در فاز‌های اول و دوم عملیات اجرایی آن شروع شده است. با اتمام  ساخت این مجتمع، برای ۲هزار و ۸۰۰ هزار نفر به صورت مستقیم و ۱۲ هزار نفر غیرمستقیم اشتغال فراهم خواهد شد. اهمیت و حجم این طرح با بزرگی مجتمع فولاد مبارکه قابل قیاس خواهد بود و با ایجاد زنجیره‌های پایین دستی و صنایع وابسته می‌تواند اقتصاد شرق کشور را متحول کند [33].

همچنين دو كارخانه ي فولادسازي ديگر در تربت حيدريه داراي مجوز هستند كه به دلايل مختلف از جمله عدم گشايش اعتبار و همچنين نياز به منابع زياد آب، كار احداث آنها پيشرفت بسيار ناچيزي داشته است [34]. از اين رو عمليات انتقال آب از درياي عمان به منطقه خراسان رضوي يكي از طرحهاي عظيم ديگري است كه از سال 99 شروع شده تا جهت استفاده در صنايع بزرگ منطقه از جمله كارخانجات فولادسازي تربت حيدريه و معادن سنگان خواف به كار گرفته شود. [35]

تربت حیدریه دارای معادن غنی و متنوع بیش از ۲۳ نوع ماده معدنی می‌باشد. وجود معادن غنی سیلیس به عنوان غنی‌ترین منابع سیلیس جهان، باریت، منیزیت، آگات، بنتونیت، کالک، خاک‌های صنعتی، گل سفید، گچ، آهک، کرومیت، منگنز، مس، نقره، طلا، فیروزه و سنگ‌های تزئینی (تراورتن-گرانیت-مرمر) شهرستان تربت حیدریه را در زمره یکی از قطب‌های معدنی استان خراسان رضوی قرار داده است.[36]

بایگ، یکی از شهرهای تربت حیدریه مرکز ابریشم ایران نام گرفته و بالغ بر ۸۰٪ ابریشم کشور در این محل تولید و فرآوري می‌شود.[37] هرچند واردات بی‌رویه پیله چینی صنعت نوغانداری تربت حیدریه را تهدید می‌کند. [38] پسته و بادام نیز از دیگر محصولات کشاورزی این منطقه‌است. معادن طلای زرمهر تربت حیدریه تولیدکننده اولین شمش‌های طلا در کشور است که در بازار بورس اوراق بهادار تهران معامله می‌شوند.[39]

ساير كارخانجات و واحدهای تولیدی شهرستان شامل کارخانه بزرگ سیمان زاوه تربت، کارخانه سیم رضا، کارخانه مس توس، کارخانه آرد والسی، کارخانه آرد بهنام، کارخانه ایران نکتار، زیره پاک کنی و پنبه پاک کنی طلای سفید، کارخانه شیر پاکان رضوان، کارگاه‌های ابریشم کشی، کارخانه خوراک دام رخ، کارخانه خوراک دام زاوه، مجتمع صنایع تبدیلی رادوار توس، کارخانه ماکارونی مهسان، شرکت زعفران کیان توس، کارخانه خوراک دام خراسان، کارخانه نمک سرهنگ، کارخانه گچ رخ و ... می‌باشد.[40]

سوغات

مهم‌ترین سوغاتی‌های تربت حیدریه زعفران، پسته ،بادام، گردو و خشکبار هستند. همچنین نوعی حلوا به نام حلوا جوزی (حلوا گردویی) در بخش بایگ تربت حیدریه از دیگر سوغات‌های این شهرستان است.[41] به دلیل تنوع هوایی گیاهان مختلفی همچون کنگر، انواع گون، انواع درمنه، لاله و ریواس در منطقه می‌روید. از گیاهان دارویی می‌توان به گل گاوزبان، کلپوره، آویشن، گل ختمی، و کما اشاره کرد، که این گیاهان دارویی نیز می‌تواند جزو سوغات شهرستان در نظر گرفته شود.[42]

دانشگاهها و مراکز آموزش عالی

تربت حیدریه در سال‌های اخیر به عنوان قطب دانشگاهی در خراسان رضوی، از امکانات آموزش عالی خوبی برخوردار است.

مراکز آموزش عالی تربت حیدریه عبارتند از:

بیمارستانها

بیمارستانهای شهر تربت حیدریه عبارتند از:

بیمارستان 190 تختخوابی نهم دی

بیمارستان 160 تختخوابی رازی وابسته به تامین اجتماعی [45]

بیمارستان 270 تختخوابی امام حسین (در آستانه بهره برداری)

بیمارستان ارتش

حمل و نقل و ترانزیت

قرار گرفتن تربت حیدریه در میانه استان خراسان رضوی و ترانزیت شمال-جنوب باعث شده‌است این شهر از موقعیت استراتژیک بسیار مهمی برخوردار باشد.[46] موقعیت شهرستان تربت حیدریه به گونه‌ای است که از همهٔ راه‌های مواصلاتی مهم فاصله کمی داشته و کوریدور شمال به جنوب و شرق به غرب محسوب می‌شود. تربت حیدریه و شیراز دو مرکز دریافت و انتقال مایکروویو در ایران بوده که از لحاظ توپوگرافی بهترین موقعیت را داشته‌اند. این ویژگی منحصر به دو شهر مذکور بوده و تمامی خطوط دیتا و اینترنتی ایران از این دو نقطه مخابره می‌گردد.[47]

راه‌آهن

تربت حیدریه از سال ۸۴ به راه‌آهن سراسری متصل شده که ایستگاه آن واقع در ۵ کیلومتری تربت‌حیدریه است.[48] ایستگاه راه‌آهن تربت حیدریه، بزرگترین ایستگاه تشکیلاتی در حوزه راه آهن شرق است و علاوه بر امکانات لجستیکی بالا، دارای ۱۳ خط ریلی است. این ایستگاه، همچنین بزرگترین پایانه ی صادرات ریلی سیمان کشور را داراست که ظرفیت بارگیری روزانه ی سیمان در آن بیش از دوهزار تن است.[49]

با توجه به موقعیت تربت حیدریه، ایستگاه راه‌آهن آن از پتانسیل بسیار زیادی برای پیشرفت برخوردار است. در آذرماه ۱۳۹۹، خط راه آهن خواف به هرات افغانستان، با ارسال محموله ی سیمان از ایستگاه تربت حیدریه رسما افتتاح شد و کشور افغانستان از طریق این ایستگاه به شبکه ریلی سراسری ایران و آبهای آزاد متصل گردید. این پروژه ی مهم ریلی، زمینه ساز تحول اقتصادی بزرگی در منطقه خواهد بود [50].

تاکسیرانی

هم اکنون حدود ۷۵۰ تاکسی زرد در این شهر خدمت‌رسانی می‌کنند و با توجه به استقبال مردم از اسفند سال ۹۴ تاکسی بی‌سیم در سطح شهر به بهره‌برداری رسید.[51] همچنین تاکسی‌های اینترنتی اسنپ و تپسی نیز در این شهر فعال هستند.[52] [53]

اتوبوسرانی

سازمان اتوبوسرانی تربت حیدریه از سال ۱۳۷۹ آغاز به کار کرده‌است و در این مدت توانسته جایگاه خود را در میان مردم بیابد.[54] ۶۸ دستگاه اتوبوس در ناوگان اتوبوسرانی تربت حیدریه موجود است که ۲۲ دستگاه آن در اختیار سازمان و بقیه به بخش خصوصی واگذار شده‌است. هم‌اکنون ۲۴ خط که ۱۱ خط آن درون‌شهری است روزانه ۱۱ هزار نفر را در مسیرهای درون‌شهری جابجا می‌نمایند. البته به دلیل رفع راه‌بندان و روان‌سازی تردد درون شهری، ایستگاه‌های اتوبوس را از مرکز شهر دور کرده‌اند که دسترسی آسان به ایستگاه اتوبوس را برای شهروندان کمی دشوار کرده‌است.[55]

نگار خانه
  • نمایی از تربت حیدریه از پیشکوه
  • پسته
  • زنی در روستای مهنه
  • برداشت زعفران در تربت حیدریه
  • مزار قطب الدین حیدر
  • برداشت محصول در روستای چخماق
  • سقف زیبای آرامگاه قطب الدین حیدر
  • مردی در مزار قطب الدین حیدر

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای تربت حیدریه دارد.

منابع
  1. {{سرشماری ۱۳۹۵}}
  2. «چرا نام این شهر تربت حیدریه است؟». سایت ایسنا. ۱۸ می ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۵ جولای ۲۰۱۷.
  3. جغرافیای تاریخی ولایت زاوه. به کوشش محمدرضا خسروی.
  4. «چرا نام این شهرستان "تربت حیدریه" است؟». ایسنا. ۲۰۱۶-۰۵-۱۷. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۹.
  5. همان
  6. «اداره میراث فرهنگی شهرستان تربت حیدریه - معرفی تربت حیدریه». torbateheydarieh.razavichto.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۹.
  7. شبان، مرتضی (۱۳۹۲). دیار حیدریه. مهرسیما.
  8. «خاندان قرائی». شهرداری تربت حیدریه. ۲۵ مرداد ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ دسامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۹ آذر ۱۳۹۷.
  9. «یک سند انگلیسی درباره تربت حیدریه؛ این سند را فرماندهی ارتش بریتانیا در هندوستان منتشر کرده است».
  10. «در جستجوی حقایق شهریور 1320، رقابت پنهان روس و انگلیس (6)».
  11. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  12. بهمن صباغ‌زاده (۳۰ نوامبر ۲۰۱۷). «نگاهی به شعر گویشی تربت حیدریه». روزنامه اطلاعات. دریافت‌شده در ۱۹ نوامبر ۲۰۱۸.
  13. «رودخانه حصار تربت حیدریه جان تازه‌ای گرفت». خبرگزاری توس آنلاین. ۱۸ مهر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  14. «آبشار رودمعجن، بهشت گردشگری تربت حیدریه». خبرگزاری ایرنا. ۱۲ تیر ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  15. «صنوبر، نگین سرسبز تربت حیدریه». خبرگزاری ایرنا. دریافت‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸.
  16. «بزرگترین پارک جنگلی خاورمیانه، فاقد هرگونه زیرساخت گردشگری». خبرگزاری ایسنا. ۲۵ اسفند ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  17. «پایان سرشماری وحوش منطقه شکار ممنوع برنای و ژرف تربت حیدریه». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. ۱ آذر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  18. «قطب الدین حیدر، چهره‌ای درخشان در تربت حیدریه». قدس آنلاین. ۸ خرداد ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  19. «مزار قطب الدین حیدر تربت حیدریه». خبرگزاری ایرنا. ۱۵ فروردین ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  20. «بنای تاریخی حمام حاجی رئیس تربت حیدریه تملک شد». خبرگزاری مهر. ۴ دی ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  21. «تربت حیدریه، چشم به راه مسافران نوروزی». خبرگزاری ایرنا. ۱۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸.
  22. «خانه امینی در تربت حیدریه». سایت گردشگری. دریافت‌شده در ۲۹ نوامبر ۲۰۱۸.
  23. «همایش ملی بی‌بی حسنیه». خبرگزاری ایرنا. ۲۴ تیر ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  24. «صنایع دستی تربت حیدریه». اداره میراث فرهنگی شهرستان تربت حیدریه. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
  25. «سوغات و صنایع تربت حیدریه به نمایش درآمد». خبرگزاری ایرنا. ۸ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
  26. «تربت حیدریه بعد از ۱۲ سال صاحب سینما شد». سینما تیکت. ۶ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  27. «تربت حیدریه صاحب پردیس سینمایی شد». مهرنیوز. ۶ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  28. «فهرست کتابخانه‌های تربت حیدریه». پایگاه اطلاع‌رسانی کتابخانه‌های ایران. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  29. «کتابخانه امام رضا- تربت حیدریه». سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و اسناد آستان قدس رضوی. ۲۱ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  30. «سایت کتابخانه مرکزی دانشگاه تربت حیدریه». دانشگاه تربت حیدریه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۴ نوامبر ۲۰۱۸.
  31. «سایت اختصاصی شهرستان تربت حیدریه». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ مارس ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۶ آوریل ۲۰۰۸.
  32. «مجتمع-فولاد-تربت-حیدریه-بزرگ-ترین-پروژ-صنعتی-شرق-کشور-است». ۲۱ مرداد ۱۳۹۳.
  33. «شتغال-۱۴هزار-نفر-با-بهره-برداری-از-مجتمع-فولاد-رخ-تربت-حیدریه».
  34. «3 پروژه فولادی تربت حیدریه در انتظار گشایش ال سی. روزنامه خراسان».
  35. «نشست-مشترک-نمایندگان-خراسان-رضوی-با-مجری-طرح-پروژه-انتقال-آب-خلیج-فارس».
  36. بایگانی‌شده در ۷ سپتامبر ۲۰۱۱ توسط Wayback Machine اداره صنایع و معادن و خانه صنعت ومعدن
  37. «تلاش نوغانداران پایتخت ابریشم ایران برای تولید طلای سفید». خبرگزاری صدا و سیما. ۲۵ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۱۲ دسامبر ۲۰۱۸.
  38. «پایتخت ابریشم ایران گرفتار پیله‌های چینی». قدس آنلاین. ۱ خرداد ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۱ آذر ۱۳۹۷.
  39. «صفحه تربت‌حیدریه در سایت اداره کار و رفاه اجتماعی». ۱۰ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۵ جولای ۲۰۱۷.
  40. «نگاهی به ظرفیت‌ بخش‌های مختلف شهرستان تربت حیدریه». سایت جماران. ۲۸ آبان ۱۳۹۷. دریافت‌شده در ۱۹ آذر ۱۳۹۷.
  41. «سوغات تربت حیدریه». اداره میراث فرهنگی تربت حیدریه. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
  42. «ایجاد خانه صنایع دستی و سوغات در تربت حیدریه». خبرگزاری باشگاه خبرنگاران جوان. ۲۶ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۶ دسامبر ۲۰۱۸.
  43. «دانشگاه تربت حيدريه».
  44. «دانشگاه علوم پزشكي تربت حيدريه».
  45. «بيمارستان رازي تربت حيدريه».
  46. «جاذبه‌های تربت حیدریه». سایت تورسیم ایران. ۲۴ تیر ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۵.
  47. «وضعیت حمل و نقل تربت حیدریه». دانشگاه تربت حیدریه. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۵.
  48. «اداره کل راه‌آهن شرق کشور». دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۶.
  49. بزرگترین-ایستگاه-صادرات-ریلی-سیمان-کشور «ایستگاه راه‌آهن تربت حیدریه بزرگترین ایستگاه صادرات ریلی سیمان کشور» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک). خبرگزاری صداوسیما. ۱۲ شهریور ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۶.
  50. «تغییر-مسیر-بار-افغانستان-و-کاهش-هزینه-صادرات-ایران-با-افتتاح-خواف-هرات».
  51. «توسعه تاکسی بی‌سیم در تربت حیریه». تاکسیرانی تربت حیدریه. ۱۴ بهمن ۱۳۹۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۵.
  52. «مشکلات تاکسیرانی در تربت حیدریه». خبرگزاری ایرنا. ۹ اسفند ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۶.
  53. اسنپ (۲۰۲۰-۰۲-۰۳). «اسنپ در چه شهرهایی فعال است؟ - وبلاگ اسنپ شهرهای اسنپ». وبلاگ اسنپ. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۲-۲۹.
  54. «نگاهی بر اتوبوسرانی تربت حیدریه». نوید تربت. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۴.
  55. علی‌اصغر ایزدی (۱۱ دی ۱۳۹۵). «زیان ۱۶ میلیاردی اتوبسرانی تربت حیدریه». خبرگزاری ایرنا. دریافت‌شده در ۱۵ تیر ۱۳۹۵.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.