عطر

عطر (از عربی) مخلوطی از اسانس‌ها یا ترکیبات معطر، مواد تثبیت‌کننده و حلال‌ها است که معمولاً به صورت مایع بوده و برای خوشبوسازی بدن انسان، حیوانات، غذا، اشیا، و محل زندگی استفاده می‌شود.[1] مواد اولیه معطر سازندهٔ عطر از طریق استخراج از منابع گیاهی، حیوانی یا از روش‌های تولید مصنوعی مواد شیمیایی تهیه می‌گردد.

انبیق، قرن سیزدهم هجری شمسی، ساخته‌شده در تبریز

از طریق متن‌ها و حفاری‌های باستان‌شناسی معلوم شده‌است عطرها در بعضی از تمدن‌های اولیه وجود داشته‌اند. عطرسازی مدرن از اواخر قرن ۱۹ که تولید مصنوعی مواد معطری همچون وانیلین و کومارین به‌طور تجاری ممکن شد، شروع شد.

ارزش بازار جهانی عطر در سال ۲۰۱۸ معادل ۳۱٫۴ میلیارد دلار برآورد شده‌است و انتظار می‌رود از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۵ با نرخ رشد مرکب سالانه ۳٫۹٪ گسترش یافته و به ۴۰٫۹ میلیارد دلار در سال برسد.[2]

تاریخچه
تولید عطر زنبق در مصر باستان

هنر عطرسازی در زمان باستان از میان رودان و مصر شروع شده و درایران و روم باستان توسعه پیدا کرد. اولین شیمی‌دان ثبت شده در دنیا زنی بنام تاپوتی می‌باشد، یک عطر ساز که طبق لوحه‌های خط میخی در هزاره دوم قبل از میلاد در میان رودان می‌زیسته‌است.[3] او گل‌ها، روغن‌ها و وج را با دیگر مواد معطر چندین بار متوالی تقطیر و صاف می‌کرده تا عطر مورد نظر را تولید کند.[4]

در سال ۲۰۰۵،[5] باستان شناسان آنچه که تصور می‌شود قدیمی‌ترین عطر جهان باشد را در پیرگوس، قبرس کشف کردند. این عطرها قدمتی بیش از ۴٬۰۰۰ سال دارند. در این مجموعه حداقل ۶۰ دستگاه تقطیر، کاسه برای مخلوط کردن، قیف و بطری عطر در یک کارگاه ۴٬۰۰۰ متر مربعی کشف شد.[6] در زمان‌های قدیم مردم با استفاده از گیاهان و ادویه جاتی مانند بادام، گشنیز، گل تلفونی (نوع سبز)، رزین رسته مخروطیان، ترنج، و همچنین انواع گل عطر تولید می‌کرده‌اند.[7]

«در اواخر هزاره چهارم پیش از میلاد در سیلک کاشان ..... غیر از ظروف سفالین بعضی تُنگ‌های کوچک از مرمر، که گویا مخصوص نگهداری عطر بود در حفریات سیلک پیدا شده‌است و همچنین مقداری آئینه مسی جهت آرایش به دست آمده‌است.»[8]

درقرن نهم میلادی ابویوسف کندی شیمیدان عرب، کتابی دربارهٔ عطرها به نام شیمی عطر و تقطیر نوشته‌است. این کتاب شامل بیش از یک صد دستور برای تهیه روغن‌های معطر، مرهم‌ها، عرق‌های گیاهی و جایگزین‌هایی برای داروهای پر هزینه می‌باشد. به علاوه در این کتاب ۱۰۷ روش و دستورالعمل برای عطرسازی و ساخت تجهیزات مربوطه، از جمله انبیق، شرح داده شده‌است.[9]

ابن سینا دانشمند ایرانی فرایند عصاره‌گیری از گل‌ها با استفاده از روش تقطیر را که امروزه به‌طور معمول استفاده می‌گردد معرفی کرد. اولین تجربه او با گل رز بوده‌است. از زمان این کشف، عطر از مخلوطی از روغن‌ها، گیاهان یا گلبرگ‌های خرد شده که یک ترکیب قوی معطر را به وجود می‌آورند به دست می‌آید. از این میان گلاب بلافاصله میان مردم محبوب شد. مواد اولیه و تکنولوژی تقطیر در کشورهای شرقی به‌طور قابل توجهی صنعت عطرسازی و پیشرفت‌های علمی و بخصوص شیمی را در غرب تحت تأثیر قرار داده‌اند.

غلظت
بطری اصلی ادوکلن

محصولاتی که به‌عنوان انواع عطر شناخته می‌شوند تنها در میزان غِلظت مواد اولیهٔ معطر در حلال آن که می‌تواند شامل اتانول یا ترکیبی از آب و اتانول باشد متفاوت هستند. شدت و ماندگاری عطر بر اساس غلظت، شدت و طول عمر ترکیبات معطر (اسانس طبیعی / مواد اولیهٔ مصنوعی) مورد استفاده در آن می‌باشد: هر قدر درصد ترکیبات معطر افزایش می‌یابد، شدت و ماندگاری آن نیز زیادتر می‌شود.

معیارهایی که برای توصیف غِلظت تقریبی یک عطر با استفاده از درصد یا حجم روغن معطر در آن، مورد استفاده قرار می‌گیرد معمولاً مبهم و غیر دقیق می‌باشند. فهرستی از عبارات معمول به شرح زیر ارائه شده‌است:[10]

  • پودر عطر شامل ۳۱٪ اسانس عطری در پودر تالک آرایشی بدون وجود الکل می‌باشد.
  • عطر یا perfume با غلظتی بین ۳۰–۴۰٪ از مواد معطر؛ غلیظ‌ترین، خالص‌ترین، ماندگارترین و در عین حال گران‌ترین نوع عطر است.
  • اسپریت دو پرفیوم یا ESdP شامل ۱۵–۳۰٪ مواد معطر، یک ترکیب که به‌ندرت بین عصاره عطر و ادوپرفیوم استفاده می‌شود.
  • ادو پرفیوم یا EdP به معنی «مایع عطر» با غلظتی در حدود ۱۰–۲۰٪ رایج‌ترین نوع عطر است که ماندگاری مناسبی دارد و به گرانی عطر هم نیست. این نوع عطر را با عبارت (millésime) نیز نشان می‌دهند.
  • اُدوتویلت یا EdT به‌معنی «مایع آرایش» در حدود ۸–۱۶٪ غلظت داشته و بوی ملایمی دارد که ماندگاری زیادی هم ندارد و برای تمدید بوی آن باید چندین بار در طول روز از آن استفاده شود.
  • ادوکلن یا EdC، به‌معنی «مایع کلن» با غلظتی در حدود ۳–۶٪ از مواد معطر قابل ذکر است که عبارت Original Eau de Cologne یک نام تجاری ثبت شده‌است.
  • پرفیوم میست با غلظت ۳–۸٪ مواد معطر در حلال غیرالکلی.
  • اسپلش و افترشیو (EdS) با ۱–۳٪ غلظت مواد معطر.

در تمام این محصولات اتانول یا ترکیب آب و اتانول به عنوان حلال مواد معطر به کار می‌رود. مواد اولیهٔ معطر می‌توانند در روغن‌های بی‌بوی دیگری نظیر روغن نارگیل تصفیه شده یا در موم‌های مایعی نظیر روغن جوجوبا (Jojoba oil) حل شوند.

نحوه استفاده از عطرها

عطرها به‌طور عُرفی بر روی نقاطی از بدن که نبض دارند پاشیده می‌شوند. نقاطی مانند پشت گوش‌ها، پشت گردن، سمت داخلی مچ، آرنج و زانوها از آن جمله‌اند تا گرمای این نقاط عطر را گرم کرده و رایحه آن را به‌طور مداوم پخش کند. البته با توجه به استفاده از مواد صنعتی در عطرها استفاده از عطر روی پوست پیشنهاد نمی‌شود. در صنعت عطر جدید، استفاده از عطرهایی با غلظت‌های متفاوت با توجه به زمان استفاده از آن‌ها در طول روز پیشنهاد می‌شود: محصولاتی با شدت پخش بوی ملایم مانند روغن حمام، شامپو بدن و لوسیون بدن برای صبح؛ اُدوتویلت برای بعدازظهر و عطرهایی که ماندگاری زیادی ندارند برای شب پیشنهاد می‌گردند که مزاحم خواب نشوند.[11] اُدکلنها به‌سرعت متصاعد شده و تا دو ساعت پخش بو دارند. اُدوتویلتها از دو تا چهار ساعت بویشان پخش می‌شود، در صورتی که عطرها تا شش ساعت نیز می‌توانند پخش بو داشته باشند.[12]

عوامل مختلفی می‌توانند بر چگونگی تأثیر عطرها بر بدن استفاده‌کننده و در نهایت بوی رایحه عطر مؤثر واقع شوند. از رژیم غذایی به‌عنوان یکی از این عوامل می‌توان نام برد، به‌طوری‌که مصرف غذاهای تند، ادویه‌دار و چرب می‌تواند بر رایحهٔ عطر اثر بگذارد.[13] مصرف داروها نیز می‌تواند خصوصیات عطر را تحت تأثیر قرار دهد.[13] خشکیِ نِسبی پوست استفاده‌کننده نیز مهم است، عطرها بر روی پوست‌های چرب مدت بیشتری نسبت به پوست‌های خشک ماندگاری دارند.[12]

رایحه درمانی (عطر درمانی یا آروماتراپی)

رایحه درمانی، استفادهٔ درمانی از گیاهان است که بر اساس اسانس‌ها پایه‌گذاری شده و به وسیلهٔ روش‌هایی مانند ماساژ، کمپرس، اسپری، حمام، دوش، استنشاق و … باعث تعادل و هماهنگی بین شرایط فیزیکی، روحی و روانی فرد می‌گردد.[14]

چگونگی توصیف عطر
هرم رایحه‌ها

فرمول دقیق عطرهای تجاری محرمانه نگه داشته می‌شوند. حتی اگر آن‌ها را منتشر کنند، آنچنان رایحه آن‌ها تحت تأثیر مواد و بوهای پیچیده‌ای می‌باشند که کمک زیادی برای تشخیص و توصیف آن عطر خاص نمی‌کنند. با این حال، یک فرد متخصص در عطر می‌تواند به طرز ماهرانه‌ای به اجزاء و عناصر سازنده آن پی ببرد.[15]

عملی‌ترین راه برای توصیف یک عطر توجه به عناصر آن رایحه یا «خانواده» ای است که به آن تعلق دارد، تمام آن رایحه‌هایی که احساس کلی از یک عطر را از شروع استفاده از آن تا آخرین لحظه‌ای که اثر آن باقی‌مانده، می‌سازد.[16][17]

نُت‌های عطر

عطر نیز در تشابه با نت‌های موسیقی به داشتن سه گروه از نت‌های گوناگون توصیف می‌شود که یک رایحه هماهنگ را به وجود می‌آورند. این نت‌ها به مرور زمان آشکار می‌شوند، اولین بویی که از عطر به مشام می‌رسد مربوط به نت ابتدایی یا اولیه می‌باشد. به‌دنبال آن، نت میانی احساس می‌شود و در آخرین مرحله نت پایانی خود را به‌تدریج آشکار می‌نماید. این نت‌ها به ترتیب تبخیر عطر به وجود می‌آیند.

  • نت ابتدایی: رایحه‌ای است که به محض استفاده از یک عطر به مشام می‌رسد. نت‌های بالایی شامل ملکول‌های کوچک و سبکی هستند که به‌سرعت تبخیر می‌شوند. آن‌ها در شکل‌گیری احساس اولیه یک فرد نسبت به آن عطر نقش مهمی ایفا کرده و در نتیجه در فروش آن عطر بسیار حیاتی می‌باشند.
  • نت میانی: رایحه‌ای است که درست زمانی که نت ابتدایی در حال محو شدن می‌باشد خود را نشان می‌دهد. ترکیبات نت میانی قلب یا بدنهٔ اصلی یک عطر را تشکیل می‌دهند و به‌عنوان یک پوشش برای عدم احساس بوی نامطبوع اولیه نت پایانی عمل می‌کنند. این بوی ناخوشایند ابتدایی در نت‌های پایانی با گذشت زمان مطبوع و دل‌انگیز می‌شوند.
  • نت پایانی: هنگام محو شدن نت میانی، نت پایه شروع به آشکار شدن می‌کند. نت‌های پایانی و میانی یک عطر با یکدیگر اساس عطر را تشکیل می‌دهند. نت‌های پایانی عمق و استحکام هر عطر را به‌وجود می‌آورند. ترکیبات این گروه از بوها غنی و عمیق بوده و معمولاً تا ۳۰ دقیقه بعد از استفاده به مشام نمی‌رسند.

رایحه‌های نت‌های ابتدایی و میانی تحت تأثیر رایحه نت پایانی قرار می‌گیرند، به‌علاوه رایحه نت پایانی نیز به وسیلهٔ مواد استفاده‌شده در نت میانی تغییر می‌کند. سازندگان عطرها معمولاً نت‌های عطرها را منتشر کرده و به‌طور معمول آن‌ها را به‌صورت هرم رایحه‌ها با عبارات نمایشی و انتزاعی به نمایش می‌گذارند.

گروه‌بندی بر اساس فراریت

مواد معطر بر اساس فراریت و ضریب تبخیر آن‌ها (نُت‌های عطر) به وسیلهٔ فردی بنام پُوشِر (Poucher) بین ۱ تا ۱۰۰ طبقه‌بندی شده‌اند.[18]

نُتضریب تبخیر
نُت‌های ابتدایی:۱ تا ۱۴ (بیشترین فراریت)
نُت‌های میانی:۱۵ تا ۶۰
نُت‌های پایانی:۶۱ تا ۱۰۰ (کمترین فراریت)

اصالت عطر

عطرها به سه گروه اصلی تقسیم می‌شوند:

اورجینال یا اصلی یا اصیل: به آن دسته از عطرها گفته می‌شود که تولید شده توسط کارخانه مادر بوده یا توسط کارخانه‌های تحت لیسانس و دارای مجوز نمایندگی با استفاده از مواد اولیهٔ کارخانه مادر پر و بسته‌بندی می‌شود.

غیر اورجینال یا فیک به‌معنی غیراصلی یا غیراصیل: به آن‌دسته از عطرها گفته می‌شود که از لحاظ ظاهری کاملاً مشابه عطر اورجینال بوده ولی عطرمایهٔ آن توسط کارخانه مادر تولید نشده و بدون مجوز از کارخانه مادر تولید می‌شوند که این دسته از عطرها معمولاً ماندگاری کمی نسبت به عطر اصیل داشته و همچنین کیفیت عطردان، ذره‌پاش و نت‌های بویایی آن نیز با عطر اصیل تا حد قابل توجه‌ای متفاوت است.

تستر یا نمونه: به آن دسته از عطرهایی گفته می‌شود که توسط کارخانه‌های مادر تولید شده و دقیقاً همان رایحهٔ عطر اصیل را یدک می‌کشند. لکن به‌منظور جلوگیری از فروش‌شان، معمولاً بدون درب یا جعبه، یا با جعبه‌ای بی‌شباهت به جعبهٔ اصیل تولید و به همراه عطر اصیل و مجانی برای کمک به مشتری به منظور انتخاب عطر روانهٔ بازار می شودند. اما بعضاً این عطرها با قیمتی کمتر از عطر اصیل به فروش می‌رسند.

خانواده‌های بویایی

گروه‌های مختلف عطرها را مانند هر طبقه‌بندی دیگری نمی‌توان به‌طور کامل در طبقات مجزا قرار داد، هر رایحه‌ای طیف‌هایی از دیگر گروه‌های بویایی دارد. حتی عطرهایی که به عنوان تک گل ارائه می‌شوند، هرچند به‌طور خیلی ظریف ته بوها و اثراتی از خانواده‌های دیگر در خود دارد. رایحه‌ای که کاملاً بشود آن را به یک خانواده بویایی خاص منسوب کرد به ندرت پیدا می‌شود چرا که منوط به اینست که مواد تشکیل دهنده آن فقط از یک مواد آروماتیک خاص تشکیل شود.

به عنوان نقطه شروع برای تشریح یک رایحه از طبقه‌بندی خانواده‌های مختلف بویایی استفاده می‌شود، اما آن به تنهایی قادر به بیان خصوصیات خاص آن عطر نمی‌باشد. طبقه‌بندی سنتی از حدود ۱۹۰۰ میلادی به وجود آمد؛ که شامل هفت خانواده گل تنها، دسته گلها، شرقی، چوب، چرم، کاج و سرخسی (معطر) می‌شد، اما امروزه از طبقه‌بندی مدرنی استفاده می‌شود که از سال ۱۹۴۵ میلادی در پی پیشرفت‌های وسیع در تکنولوژی عطرسازی و همچنین تغییرات در سبک و مذاق مردم به وجود آمد:

  • گل‌ها: رایحه‌های که شامل بوی یک یا چند گل مختلف باشد. یک مثال مناسب عطر Beautiful از شرکت Estée Lauder می‌باشد.
  • سبز: این رایحه احساسی نظیر بوی چمن بعد از کوتاه کردن آنها، برگ‌های سبز که له شوند یا خیار ایجاد می‌کنند. به عنوان دو مثال می‌توان به Sisley's Eau de Campagne یا Aliage از شرکت Estée Lauder اشاره کرد.
  • آبی، اقیانوسی یا اُزونی: جدیدترین طبقه در خانواده عطرها که از سال ۱۹۹۱ میلادی با تولید عطر Dune توسط Christian Dior وجود آمد. یک بوی بسیار تمیز و مدرن که منجر به تولید عطرهای دو جنسیتی جدید (که به‌طور مشترک توسط خانم‌ها و آقایان استفاده می‌شوند) شده‌است. به‌طور معمول کالون، یک ماده مصنوعی که از سال ۱۹۶۶ میلادی تولید می‌گردد، در این عطرها به کار گرفته می‌شود. این ماده همچنین برای تغییر جزئی در رایحه‌های گل، شرقی و چوب به کار گرفته می‌شود.
  • مرکبات: یک خانواده قدیمی در گروه‌های بویایی که حتی تا این اواخر در ادوکلن‌های خنک و تازه استفاده می‌شد. پیشرفت‌های جدید عملاً ساخت مواد جدیدی با رایحه‌های مشابه در این گروه را ممکن ساخته‌است. عطر Brut یک مثال خوب در این زمینه‌است.
  • میوه‌ای: شامل عطری از میوه‌ها، به غیر از مرکبات مانند هلو، cassis (انگور فرنگی سیاه، گونه‌ای قره قات)، انبه، میوه گل ساعتی، و غیره می‌باشد. عطر Botrytis توسط شرکت Ginestet جزو این گروه می‌باشد.
  • خوراکی:بویی با کیفیتی مانند " خوراکی " یا " دسر ". این بو شامل نت‌هایی مانند وانیل، لوبیای تونکا (tonka bean) و کومارین (coumarin)، و ترکیبات مصنوعی طراحی شده با بویی شبیه به طعم غذا می‌باشد. Angel توسط Thierry Mugler یک نمونه از این عطرها می‌باشد.

چرخ رایحه

چرخ رایحه روش طبقه‌بندی نسبتاً جدیدی است که به‌طور گسترده‌ای در خرده فروشی و در صنعت عطر از آن استفاده می‌شود. این روش در سال ۱۹۸۳ توسط مایکل ادواردز، یک مشاور در صنعت عطر، به وجود آمد که طرح خود را از طبقه‌بندی رایحه و عطر ارائه داد. طرح جدید به منظور تسهیل در طبقه‌بندی عطرها و برنامه نام‌گذاری هر طبقه، و همچنین برای نشان دادن ارتباط بین هر یک از کلاس‌های منحصر به فرد ساخته شده‌است.[19]

در طبقه‌بندی سال ۱۹۸۳ پنج خانواده استاندارد از گل، شرقی، چوبی، آروماتیک، و تازه تشکیل شده‌است. چهار خانواده اول بیشتر کلاسیک و سنتی می‌باشند در حالی که گروه آخر متشکل از رایحه جدید، روشن و تمیز مرکبات و رایحه اقیانوسی می‌باشد که با توجه به پیشرفت در تکنولوژی عطر به وجود آمده‌اند. هر یک از خانواده‌ها به نوبه خود به زیر گروه‌هایی تقسیم شده و در اطراف چرخ مرتب گردیده‌اند.

نسخه ۱۹۸۳
آروماتیک گلی گلی
گلی ملایم
گلی شرقی
شرقی شرقی ملایم
شرقی
شرقی چوبی
چوبی چوبی خزه دار
چوبی خشک
تازه مرکبات
سبز
آب

این جدول برای آخرین بار در سال ۲۰۱۰ تغییر یافته‌است، گروه آروماتیک به میان مرکبات و چوب خشک حرکت کرده تا نمودار را با مطالعات اخیر در درک بو همسان سازد.

نسخه ۲۰۱۰
گلی گلی
گلی ملایم
گلی شرقی
شرقی شرقی ملایم
شرقی
شرقی چوبی
چوبی چوبی
چوبی خزه دار
چوبی خشک
آروماتیک
تازه مرکبات
میوه‌ای
سبز
آب

منابع ترکیبات معطر

گیاهی

زمان زیادی است که گیاهان به عنوان منابع اسانس و ترکیبات معطر استفاده می‌شوند. این مواد معطر معمولاً به عنوان یک فرایند ثانویه در گیاهان جهت محافظت آن‌ها در برابر گیاهخواران، امراض و جذب حشرات گرده افشان تولید می‌شود. گیاهان بزرگترین منبع در تأمین مواد معطر در صنعت عطرسازی می‌باشند. منابع این ترکیبات از قسمت‌های مختلف گیاه می‌تواند باشد. یک گیاه بیش از یک ماده معطر می‌تواند داشته باشد، برای مثال دانه گشنیز نسبت به ساقه و برگ آن بوی کاملاً متفاوتی دارد. برگ‌های نارنج، شکوفه‌های آن، و پوست میوه اش به ترتیب منابعی برای پتیتگرین (petitgrain)، اسانس بهار نارنج(neroli)، و روغن نارنج (orange oils) می‌باشند.

قسمت‌های مختلف نارنج
  • پوست درخت: پوسته‌هایی که به‌طور معمول استفاده می‌شوند شامل دارچین و درخت گنه گنه عطری می‌باشند. روغن معطر پوسته ریشه گیاه ساسافراس (Sassafras) به منظور استفاده از ماده اصلی آن سافرول (safrole) که برای ساخت مواد معطر مصنوعی دیگر استفاده می‌شود، به‌طور مستقیم یا خالص شده‌استفاده می‌شود.
  • گل و شکوفه: بدون شک یکی از بزرگ‌ترین منابع عطرسازی می‌باشد، که شامل گل‌های واریته‌های مختلفی از رز و یاس، گل مریم، نرگس، شمعدانی عطری، اُسمانتوس(osmanthus)، پلومریا، میموزا (mimosa)، پیچ امین الدوله، گل یخ، کاسی (Cassie) از درخت آکاسیا فارنسیانا (Acacia farnesiana) و امبرِت (ambrette)به همراه شکوفه‌های مرکبات و درخت یلانگ-یلانگ (ylang-ylang) می‌شود. غنچه‌های بازنشده میخک صدپر نیز هر چند به عنوان گل در نظر گرفته نمی‌شوند اما استفاده می‌گردند. ارکیده‌ها به‌طور تجاری در عطرسازی استفاده نمی‌شوند به غیر از وانیل که به عنوان یک ارکیده بعد از گرده افشانی و تشکیل کیسه بذر آن در عطرسازی استفاده می‌شود.
  • میوه‌ها: میوه‌های تازه‌ای مثل سیب، توت فرنگی و گیلاس بعد از استخراج متأسفانه بوی مورد انتظار را ندارند. اگر این بوها در عطری وجود داشته باشد ناشی از ترکیبات مصنوعی می‌باشد. میوه‌های لیتسه آ (litsea cubeba)، وانیل و اُرِس (juniper berry) از استثناها می‌باشند. بیشتر میوه‌هایی که به‌طور معمول استفاده می‌شوند مانند مرکباتی نظیر پرتقال، نارنج، لیمو ترش و لیمو شیرین، ترکیبات معطرشان از پوست آن‌ها استخراج می‌گردد. اگر چه پوست گریپ فروت هنوز برای مواد معطرش استفاده می‌شود، اما از آنجاییکه مواد طبیعی آن دارای ماده سولفور بوده و بوی بدی ایجاد می‌کنند، بیشتر ترکیبات معطر با بوی گریپ فروت در بازار به‌طور مصنوعی ساخته می‌شوند.
  • برگ و جوانه: برگ‌هایی که به‌طور معمول در صنعت عطر استفاده می‌شوند شامل برگ اسطوخودوس، نعناع هندی (Patchouli)، مریم گلی، بنفشه، رزماری و برگ‌های مرکبات می‌شود. گاهی اوقات برگ‌ها به علت اضافه کردن نُت‌های «سبز» به عطرها ارزش پیدا می‌کنند، برگ‌هایی مانند گوجه فرنگی و کاه از این جمله هستند.
  • ریشه، ریزوم و پیاز: قسمت‌های زیر زمینی گیاهانی که به‌طور معمول در صنعت عطرسازی استفاده می‌شوند شامل ریزوم‌های زنبق، ریشه‌های خس خس (vetiver، در هند به آن خوس گفته می‌شود) و ریزوم‌های مختلف از خانواده زنجبیل می‌باشند.
  • بذر: بذر هویج، لوبیای تونکا (Tonka bean)، گشنیز، زیره، لوبیای کاکائو، جوز هندی، هل سبز و انیسون از منابع معمول در عطرسازی می‌باشند.
  • چوب درختان: استفاده از روغن و عصاره چوب بعضی از درختان، از آنجاییکه تأمین‌کننده نُت پایه در صنعت عطرسازی می‌باشند، غیرقابل چشم پوشی هستند. درختانی که چوبشان در این صنعت استفاده می‌شوند شامل عود هندی (agarwood)، صندل (sandalwood)، رُزوود (rosewood)، توس یا غان، سرو، اُرِس و کاج می‌باشند.
  • مر مکی یکی از انواع رزین مورد استفاده در ساخت عطرها می‌باشد.
    رزین (صمغ): صمغ‌ها از دیرباز در صنعت عطر و عودسازی با ارزش بوده‌اند. رزین‌های معطر و ضدعفونی‌کننده و عطرهای شامل رزین‌ها در بسیاری از فرهنگ‌ها به عنوان دارو در درمان بیماری‌های بیشماری بکار می‌رفته‌است. صمغ‌هایی که بیشتر در عطرسازی استفاده می‌شوند شامل رزین لابدانوم (Labdanum)، باریجه، بوته کندر، مرّ، بلسان پرویی (Peru Balsam)، صمغ بنزوئین (Benzoin resin)، بلسان (درخت گل حنا) می‌باشند. صمغ کاج و نراد منابع ترپن‌ها هستند، ماده‌ای که در تولید مصنوعی بسیاری از مواد معطر دیگر به کار می‌روند. کهربا و کوپال که در عطرسازی استفاده می‌شوند فسیل تراوشات صمغ‌های مخروطیان می‌باشند.

منابع جانوری
آهوی مشک سیبریایی
  • سیویت آفریقایی: همچنین به مشک سیویت معروف است، که از کیسه معطر این جانور به دست می‌آید.
  • هایر رِیسیوم: به سنگ آفریقایی معروف است، که از فضولات سنگ شدهٔ خرگوش کوهی صخره به دست می‌آید.[20]
  • مشک آهو: در اصل از کیسه مشک آهوی آسیایی گرفته می‌شود، امروزه این نوع مشک با نوع مصنوعی آن که به مشک سفید معروف است جایگزین گردیده‌است.
  • کاستوریوم: از بدن سگ آبی آمریکای شمالی گرفته می‌شود.
  • عنبر سائل: تکه‌ای از ترکیبات چربی اکسید شده، که از بدن نهنگ عنبر گرفته می‌شود. از آنجایی که برداشت عنبر سائل از بدن نهنگ عنبر بدون هیچ گونه آسیبی به بدن جانور انجام می‌شود، از معدود عوامل معطر حیوانی است که دربارهٔ آن بحث‌های جانبی کمی وجود دارد.
  • شانه عسل: که از کندوی زنبور عسل بدست می‌آید. موم عسل و خود عسل هردو از طریق حلال‌ها می‌توانند استخراج شوند و ابسولوت (absolute) به وجود آورند. موم عسل در اتانول حل شده و اتانول تبخیر می‌شود تا ابسولوت موم عسل بدست آید.

دیگر منابع طبیعی
  • گلسنگ: گلسنگ‌های متعارف مورد استفاده شامل اوکمُس (oakmoss) و تریمُس (treemoss) می‌باشند.
  • جلبک دریایی: تقطیر شده آن‌ها گاهی به عنوان روغن اسانس در عطرسازی استفاده می‌شود. جلبک‌هایی از نوع Fucus vesiculosus که به‌طور عامه به آن bladder wrack گفته می‌شود بدین منظور استفاده می‌گردند. اسانس جلبک‌های به علت هزینه‌های زیاد تولید و قدرت بویایی کمترشان به ندرت استفاده می‌شوند، در عوض جانشینان مصنوعی آن‌ها بیشتر در بازار کاربرد دارند.

منابع مصنوعی

خیلی از عطرهای مدرن شامل مواد معطر مصنوعی می‌باشند. در فرایندهای مصنوعی رایحه‌هایی به وجود می‌آیند که در طبیعت یافت نمی‌شوند. برای مثال کالون (calone) که یک ترکیب مصنوعی می‌باشد، بوی اُزونی، تازه و براقی دارد و به‌طور گسترده‌ای در عطرهای جدید استفاده می‌شود. گاهی مواد مصنوعی جانشین مواد طبیعی ای می‌شوند که به سختی از طبیعت بدست می‌آیند. به‌طور مثال کومارین و لینالول دو ماده طبیعی هستند که بسیار ارزانتر از سنتز ترپن نیز بدست می‌آیند. بوی ارکیده (اسید سالیسیلیک) معمولاً به‌طور مستقیم از خود گیاه گرفته نمی‌شود بلکه به‌طور مصنوعی طوری ساخته می‌شود تا مطابق بوی ارکیده‌های مختلف باشد.

یکی از گروه‌هایی که به‌طور گسترده‌ای از روش‌های مصنوعی ساخته می‌شود مشک سفید می‌باشد. این مواد در همه اشکال عطرهای تجاری به عنوان پس زمینه خنثی در نت میانی بکار می‌رود. این مشک‌ها به مقدار زیادی در پودرهای رختشویی اضافه می‌گردند تا یک بوی تمیزی را تا زمان زیادی در لباس‌های شسته شده ایجاد کند.

بیشتر مواد معطر مصنوعی در دنیا توسط تعداد معدودی از شرکت‌ها تولید می‌شوند مانند:

هر یک از این شرکت‌ها سالانه تعدادی از روش‌های منحصر بفرد تولید خود را در ساخت مواد معطر مصنوعی ثبت اختراع می‌کنند.

خصوصیات

مواد طبیعی و مصنوعی بخاطر داشتن خصوصیات بویایی متفاوتشان در عطرسازی استفاده می‌شوند.

مواد طبیعی مواد مصنوعی
پراکنش کیفیت مواد اولیه با توجه به زمان و مکان درو و همچنین چگونگی استخراج محصولات از مواد خام با هم فرق می‌کنند. تولید محصولاتی با کیفیت بویایی ثابت و یکسان در طول سال‌های درو و تولید بسیار مشکل می‌باشد. از اینرو، عطرساز مجبور است تا به منظور تأمین کیفیت عطر، پراکندگی طبیعی مواد افزودنی را به‌طور دستی یکسان سازد. بعلاوه، عرضه‌کنندگان بی پروا ممکن است با تغییر منابع مواد خام واقعی در آن (مانند اضافه کردن یاس هندی به یاس گرس (Grasse)) یا با تغییر در مواد (مانند اضافه کردن لینالول به رُزوود) به منظور سودآوری بیشتر تقلب کنند. کیفیتشان بسیار ثابت تر از مواد معطر طبیعی می‌باشد. اگرچه، تفاوت در تولیدات ارگانیک ممکن است باعث وجود تغییرات جزئی در درصد ناخالصی‌های باقی‌مانده شود. اگر بوی این ناخالصی‌ها با درصدهای پایین قابل تشخیص باشد، آنگاه تفاوت بوهای مواد معطر مصنوعی یکسان، زیاد خواهد بود.
اجزاء سازنده هزاران ترکیب شیمیایی در آن‌ها وجود دارد و پتانسیل بالایی برای ایجاد حساسیت دارند. بسته به خلوص آنها، شامل یک ترکیب شیمیایی می‌شوند. گاهی ترکیب دست سانی از ساختارهای همپار هستند.[21]
یکسانی بو بسته به شیوه استخراج مواد معطر، شباهت بویایی کمی با مواد اصلی خود دارند. اگر ترکیبات مشابه باشند کاملاً شبیه بوی طبیعی هستند. ترکیباتی با بوهای جدید، در طبیعت یافت نمی‌شوند و بوی منحصر بفردی دارند.
پیچیدگی بو رایحه‌هایی با نت‌های عمیق و پیچیده دارند. ملایم، با اختلاف بوهای مختصر. رایحه‌هایی با نت‌های خالص و مشخص.
قیمت عطرهایی که قسمت بیشتری از آن‌ها از ترکیب مواد طبیعی به وجود آمده باشند بسیار گرانتر می‌باشند. مقدار نیروی کار و سختی استخراج مناسب هر ماده اولیه و کنترل کیفی آن قیمت را تعیین می‌کند. عطرهایی که از مواد مصنوعی به‌طور وسیعی در آن‌ها استفاده شده با قیمت‌های مناسب تر در دسترس می‌باشند. مواد مصنوعی الزاماً ارزانتر از مواد طبیعی نیستند، چرا که به دلایل مختلفی همچون پیچیدگی روش تولید یا مراحل استخراج، هزینه تولید آن‌ها می‌تواند گرانتر تمام شود. اگرچه، بعلت پایین بودن مرز حس شوندگی بویایی آنها، برای تولید عطر نیاز نیست مقدار زیادی از آن استفاده شود.

روش‌های تهیه مواد معطر

قبل از اینکه عطر از ترکیب مواد معطر بدست بیاید، مواد معطر اولیه مورد استفاده در عطرهای مختلف باید تهیه گردند. مواد معطر مصنوعی از طریق واکنش‌های موجود در شیمی آلی تولید شده، تخلیص می‌گردند. مواد معطر موجود در منابع طبیعی با استفاده از روش‌های استخراج مختلف از مواد خام استخراج می‌شوند. نتیجه این استخراج بسته به میزان موم در مواد استخراج شده اسانس، ابسولوت(absolute)، کُنکریت(concrete) یا کره نامیده می‌شوند.[22] همه این روش‌ها، تا اندازه‌ای، بوی ترکیبات معطر بدست آمده از مواد اولیه را تغییر می‌دهند. این مشکل بعلت استفاده از گرما، حلال‌های قوی یا تأثیر اکسیژن در روند استخراج می‌باشد که ترکیبات معطر را از حالت طبیعی خارج کرده به‌طوری‌که خصوصیات بویایی آن را تغییر داده یا کاملاً بی‌بو می‌سازد.

روش‌های استخراج مایع-مایع (استخراج با حلال)
نمایش طرح کلی دستگاه‌ها در استخراج با سیال فوق بحرانی

مهمترین و متداول‌ترین روش اقتصادی استخراج ترکیبات معطر در عطرسازی نوین می‌باشد. در این روش مواد خام در حلالهایی که می‌توانند ترکیبات معطر مورد نظر را در خود حل کنند غوطه ور می‌گردند. عمل خیساندن در این روش از چند ساعت تا چند ماه می‌تواند طول بکشد. اغلب ترکیبات معطر مواد چوبی، فیبری و حیوانی از این روش استخراج می‌شوند. مواد معطری که بعلت فراریت زیاد از طریق تقطیر نمی‌توانند استخراج گردند و همچنین آن‌هایی که دما، ترکیبات و ماهیت آن‌ها را عوض می‌کند، از این روش استخراج می‌شوند. حلال‌هایی که معمولاً در روش خیساندن/استخراج با حلال استفاده می‌گردند شامل هگزان و دی متیل اتر می‌شوند. محصول این روش بنام کنکریت (concrete) معروف است.

  • استخراج با سیال فوق بحرانی: یک روش نسبتاً جدید برای استخراج ترکیبات معطر از مواد خام که در آن از دی‌اکسید کربن فوق بحرانی استفاده می‌شود. با توجه به دمای پایین پروسه و همچنین غیرفعال بودن دی‌اکسید کربن، ترکیبات معطر استخراج شده بویی بسیار نزدیک به مواد خام اولیه دارند.
  • استخراج با اتانول: نوعی از استخراج با محلول که ترکیبات معطر را مستقیماً از مواد خام خشک بدست می‌آورد، علاوه بر آن مقداری ترکیبات روغنی ناخالص در نتیجه این فرایند باقی می‌ماند. این روش برای استخراج مواد معطر از گیاهان تازه استفاده نمی‌شود، چرا که مقدار زیادی آب باقی می‌ماند که ترکیبات معطر آن دوباره بایستی توسط حلال استخراج شود.

تقطیری
دستگاه تقطیر قدیمی شرکت Fragonard

یک روش معمول در تهیه ترکیبات معطر از گیاهانی نظیر بهار نارنج و گل رز می‌باشد. در این روش، مواد خام حرارت داده شده و مواد معطر از طریق میعان بخار به وجود آمده بدست می‌آیند.

  • تقطیر با بخار آب: بخار آبی که از جوشاندن آب ایجاد می‌شود از مواد خام عبور داده شده و مواد معطر فرار را جدا می‌کند. میعانات بدست آمده از تقطیر در بالن فلورنس جمع‌آوری می‌گردد. اینکار باعث می‌شود تا آب به آسانی از روغن‌های معطر جدا شود. آب بدست آمده از میعان که مقداری مواد معطر در خود دارد به هیدروسُل معروف بوده و گاهی فروخته می‌شود. این روش استخراج برای منابع گیاهی تازه مانند گل، برگ و ساقه‌ها بسیار مرسوم می‌باشد.
  • تقطیر خشک/تقطیر تخریبی: در این روش مواد خام به‌طور مستقیم و بدون حلال نگهدارنده‌ای مانند آب در ظرف تقطیر حرارت داده می‌شوند. ترکیبات معطری که با حرارت زیاد بدست آمده‌اند اغلب تحت تأثیر فرایند گرماکافت بدون آب قرار گرفته و ترکیبات معطر دیگری را به وجود می‌آورند. این روش برای استخراج ترکیبات معطر از کهربا و رایحه‌های چوبی که در آن‌ها حالت سوختگی مد نظر باشد بکار گرفته می‌شود.
  • تقطیر جزء به جزء: با استفاده از برج تقطیر اجزاء مختلف تقطیر شده از یک ماده به‌طور انتخابی می‌توانند جدا گشته تا بوی محصول نهایی را بهبود ببخشند. اگر چه این روش بسیار گران تمام می‌شود، اما گاهی برای حذف بوهای نامطبوع از مواد، بکارگرفته می‌شود تا عطر ساز را در کنترل فرایند ترکیب عطرها کمک کند.

پرس سرد

برای تهیه روغن در این روش مواد خام تحت فشار و پرس قرار می‌گیرند. از میان تمام مواد خام موجود، این روش فقط برای استخراج روغن‌های معطر پوست میوه مرکبات استفاده می‌شود، چراکه روغن موجود در آن به اندازه‌ای زیاد است که استفاده از آن را به‌طور اقتصادی ممکن می‌کند.

استخراج بوسیله روغن‌های جاذب

در این روش مواد معطر جذب یک چربی یا موم جامد شده و بعد به وسیلهٔ اتانول روغن‌های مطر از آن‌ها جدا می‌گردند. این روش وقتی بکار می‌رود که بعلت تغییر ماهیت روغن‌های معطر، بعلت وجود حرارت بالا، از روش تقطیر نتوان استفاده کرد. این روش امروزه بعلت هزینه‌های گزاف آن و وجود روش‌های مؤثرتر دیگر، به‌طور معمول استفاده نمی‌شود.[16]

نام رایحه‌های استخراج شده

به رایحه‌های استخراج شده از روش‌های بالا به‌طور کلی «اسانس» (Essntial oils) گفته می‌شود. در صنعت عطرسازی زبان دقیقتری وجود دارد تا منبع، خلوص و تکنیک استخراج یک اسانس را شرح دهد. از این مواد استخراج شده، فقط ابسولوت، اسانس، و تنتورها به‌طور مستقیم در فرمول بندی عطرها استفاده می‌شوند.

  • ابسولوت: مواد معطری هستند که از طریق خلوص پماد یا کنکریت و با استفاده از اتانول بدست می‌آیند. با استفاده از یک ترکیب آب دوست مانند اتانول، بدون حل کردن ملکول‌های مواد غیرمعطر مومی، بیشتر ترکیبات معطر از مواد مومی شکل استخراج می‌شوند. ابسولوت‌ها به شکل یک مایع روغنی دیده می‌شوند.
  • کُنکریت: مواد معطری که با استفاده از روش استخراج با حلال با هیدروکربنهای فرار، از مواد خام بدست می‌آیند. کنکریت‌ها بعلت سهولت حل شدن ترکیب‌های آب گریز در حلال‌ها، حاوی مقدار زیادی موم هستند. به همین دلیل کنکریت‌ها در مراحل بعدی با استفاده از روش تقطیر یا استخراج با حلال اتانول بیشتر تصفیه می‌شوند. کنکریت‌ها موادی مومی شکل یا جامدهای رزینی یا روغن‌های غلیظ مایع می‌باشند.
  • اسانس: مواد معطری که از طریق روش تقطیر یا پرس سرد از مواد خام بدست آمده و به شکل مایع روغنی دیده می‌شوند. گاهی اوقات به مواد بدست آمده از روش پرس سرد، روغن پرس گفته می‌شود.
  • پماد: چربی جامد معطری که از روش استخراج با روغن‌های جاذب بدست می‌آید، پماد گفته می‌شود، که ترکیبات معطر در مواد خام در آن به چربی حیوانی جذب می‌شوند. پمادها بشکل مواد جامد روغنی و چسبناک دیده می‌شوند.
  • تنتور: به مواد معطری که مستقیم از طریق شناور کردن مواد اولیه در اتانول بدست می‌آیند. تنتورها به شکل مایع رقیق دیده می‌شوند.

محصولاتی که از روش‌های گوناگون استخراج می‌شوند به نام‌های مختلفی معروفند حتی اگر منابع اولیه‌شان یکی باشد. برای مثال، شکوفه‌های بهار نارنج که تحت فرایند استخراج با حلال قرار می‌گیرند، محصولاتی بنام «ابسولوت بهار نارنج» می‌دهند اما اگر از روش تقطیر اسانس‌گیری شوند به محصول آن «روغن نرولی»(neroli oil) گفته می‌شود.

ساخت عطر

ساخت عطرها بخش مهمی از خیلی از صنایع را از تولید کالاهای لوکس گرفته، تا صنایع غذایی و مواد شیمیایی خانگی، دربر می‌گیرد. استفاده از عطر یا ترکیبات معطر در این صنایع، به منظور استفاده از حس بویایی مصرف‌کنندگان جهت جلب توجه آن‌ها برای خرید عطر یا محصول معطر می‌باشد. به همین دلیل تمایل زیادی برای پیدا کردن فرمول عطرهایی که به لحاظ زیبایی شناختی برای مردم دلپذیر باشد وجود دارد.

عطرساز
نوارهای کاغذی جاذب جوهر(Paper blotters) اغلب توسط عطر سازان برای نمونه‌گیری و استشمام عطرها استفاده می‌شوند.

ساخت عطرها به متخصصین ترکیب عطرها، که در این صنعت به عطرساز یا پرفیومر (perfumer) معروف هستند سپرده می‌شود. گاهی به آن‌ها بعلت توانایی خوب بویایی اشان و مهارتشان در ترکیب عطرها، نِز (Nez) که معادل فرانسوی کلمه انگلیسی (nose) یا بینی است گفته می‌شود. ساخت عطرها با راهنمایی و نظرات مشتری‌ها یا کارکنان یک عطرساز شروع می‌شود. مشتری یک عطرساز یا کارکنانش، شامل خانه‌های مُد و شرکت‌های بزرگ از صنایع مختلف می‌باشند. در مرحله بعد، عطرساز با ترکیب رایحه‌ها و مواد معطر مختلف به بوی مورد نظر دست یافته و فرمول آن را به مشتری می‌فروشد. این عطرها آنگاه یا در ساخت محصولات دیگر، به عنوان رایحه‌های کاربردی (مانند شامپو، لوازم آرایش، شوینده‌ها، داخل اتومبیل و غیره) استفاده گشته، یا به عنوان رایحه‌های لطیف (fine fragrance) در جامعه بازاریابی شده و به فروش می‌رسند.[15]

تکنیک

اگرچه هیچ روش یگانه و استانداردی برای ساخت و فرمولبندی عطر وجود ندارد، اما چارچوب‌های کلی ای وجود دارند تا چطور یک عطر، از یک مفهوم می‌تواند ساخته شود. خیلی از افزودنی‌های موجود در عطر در بوی آن تأثیری ندارند. خیلی از عطرها حاوی مقادیری از آنتی‌اکسیدان‌ها و مواد رنگزا می‌باشند تا طول عمر و بازاریابی و فروش آن‌ها را بهبود بخشند.

چارچوب اساسی
یک «اُرگ عطر» در شهر گرس، که در آن عطرساز با صدها اسانس می‌نوازد

هر روغن معطری شامل ده‌ها تا صدها مواد افزودنی مختلف می‌باشد و این مسئله بسته به نوع نقشی است که آن عطر بازی خواهد کرد. این مواد افزودنی را می‌توان به سختی به چهار گروه مختلف تقسیم کرد:

  • بوهای اصلی(قلب): شامل یک یا چند ماده برای مفهوم خاصی مانند «رز» می‌باشد. در عوض، چند ماده مختلف می‌توانند با هم ترکیب شوند تا یک بوی اصلی به صورت «انتزاعی» به وجود بیاید به‌طوری‌که هیچ تشابهی با مواد موجود در طبیعت نداشته باشد. برای مثال بوهای یاس و رز می‌توانند با هم ترکیب شوند تا یک رایحه با بوی انتزاعی گل‌ها به وجود آورند. طعم دهنده کولا (cola) یک مثال خوب برای بوی اصلی انتزاعی می‌باشد.
  • اصلاح‌کنندهها: این مواد بوی اصلی را طوری تغییر می‌دهند تا یک خصوصیت خاصی را در آن ایجاد نمایند: برای مثال، استرهای میوه‌ای به یک بوی اصلی گلی اضافه می‌شود تا بویی با خصوصیات گلی-میوه‌ای به وجود بیاورند؛ کالون و بوی مرکبات می‌توانند به منظور تازه‌تر کردن رایحه گلی اضافه شوند. بوی گیلاس در کولا-گیلاس می‌تواند به عنوان یک اصلاح‌کننده در نظر گرفته شود.
  • مخلوط گرها: یک گروه بزرگ از مواد افزودنی هستند که انتقال بوی یک عطر بین لایه‌های مختلف موجود در آن را ملایم و روان تر می‌کنند. این‌ها خودشان به عنوان جزئی از افزودنی‌های بوی اصلی نیز می‌توانند استفاده شوند. از ترکیبات معمول که به عنوان مخلوط گر استفاده می‌شوند می‌توان از لینالول و هیدروکسی سیترونلال (hydroxycitronellal) نام برد.
  • تثبیت‌کنندهها: به عنوان یک بالشتک یا تکیه‌گاه برای تقویت بوی اصلی بکار می‌روند. خیلی از رزینها، بوهای چوب و پایه‌های amber به عنوان تثبیت‌کننده استفاده می‌شوند.

نُت‌های بالایی، میانی و پایه هر عطری می‌توانند جداگانه بوهای اصلی و افزودنی‌های تقویت‌کننده جداگانه‌ای داشته باشند. آنگاه عطرساز، مخلوط روغن‌های معطر بدست آمده را در اتانول و آب حل کرده، و در تانک‌هایی برای چند هفته نگه می‌دارد و بعد آن‌ها را با ابزارهای خاصی فیلتر می‌کند تا مواد موجود در مخلوط عطر تثبیت شده و هر گونه خرده ریزه و ته‌نشینی از آن زدوده گردد. آنگاه مخلوط عطر در بطری‌های مخصوص بسته‌بندی می‌شوند.[23]

پایه‌های رایحه

امروزه به جای اینکه یک رایحه را از بنیان تا انتها بسازند، خیلی از عطرها و ادوکلن‌های مدرن با استفاده از پایه‌های رایحه یا به‌طور خلاصه پایهها ساخته می‌شوند. هر پایه در ذات خود یک عطر پیش ساخته‌است که از اسانس‌ها و مواد شیمیایی معطر ساخته شده‌است، و بر اساس یک مفهوم ساده مانند «علف تازه بریده شده» و «سیب ترش آبدار» فرمول بندی شده‌اند. خیلی از عطرهای خط Aqua Allegoria از شرکت Guerlain با مفاهیم رایحه‌ای ساده‌شان مثال خوبی از این هستند که پایه‌های رایحه چگونه می‌توانند باشند.

از آنجایی که پایه‌ها قابل استفاده مجدد در عطرهای مختلف می‌باشند، تلاش برای ساخت و توسعه پایه‌های جدید به اندازه تولید خود عطرهای موجود در بازار زیاد می‌باشد. بغیر از استفاده مجدد، بکارگیری پایه‌ها در عطرسازی منافع دیگری نیز دارد:

  1. استفاده از مواد افزودنی ای که بوی «سخت» یا «پرقدرت» دارند، و بشکل پایه‌های ترکیب شده به‌وجودآمده‌اند، در عطرسازی راحت‌تر می‌باشد.
  2. یک پایه می‌تواند بوی واقعی‌تری از یک چیز را نسبت به عصاره خود آن چیز ایجاد نماید. برای مثال، پایه‌ای برای انتقال بوی «گل رز تازه مرطوب» می‌تواند تقریب بهتری نسبت به اسانس گل رز ساده برای رساندن مفهوم بوی گل رز بعد از باران باشد. گل‌هایی مانند گاردنیا و سنبل که تاکنون قادر به عصاره‌گیری از آن‌ها نشده‌اند، از طریق ترکیب پایه‌هایی به وجود می‌آیند که از داده‌های به وجود آمده از تکنولوژی هِدسپِیس*[24] تولید گردیده‌اند.
  3. یک عطرساز پس از دریافت یک درخواست می‌تواند با ترکیب چند پایه بسرعت یک مفهوم را ایجاد کرده، بازخورد آن را مشاهده نماید. پس از دریافت پاسخ مثبت می‌توان «لبه‌های» عطر را صیقلی و صاف کرد.

مهندسی معکوس
نمونه‌ای از دستگاه‌های GC-MS

عطرها از طریق مهندسی معکوس با استفاده از تکنیک‌های تحلیلی ای نظیر کروماتوگرافی گازی- اسپکترومتری جرمی Gas chromatography–mass spectrometry که به‌طور خلاصه (GC-MS) به آن گفته می‌شود و می‌تواند فرمول عمومی هر نوع عطری را آشکار کند، قادرند به وجود بیایند. سختی روش (GC-MS) ناشی از پیچیدگی مواد اولیه عطرها می‌باشد. بخصوص وجود اسانس‌های طبیعی و ترکیب‌های پیچیده شیمیایی این کار را سخت‌تر می‌کنند. هرچند هر کسی با ابزار خوب و تجربه کافی در عرض چند روز می‌تواند فرمول هر عطری را بدست آورد… مشتریان و رقبا می‌توانند به‌طور تقریباً دقیقی فرمول بیشتر عطرها را تحلیل کنند.[25] آنالیز عطرهای قدیمی یا عطرهایی که در شرایط بدی نگهداری شده‌اند نیز بعلت تجزیه ویا ترکیب خیلی از مواد اولیه و به وجود آمدن ناخالصی‌ها به مرور زمان مشکل می‌باشد. مواد اولیه و ترکیبات معمولاً به وسیلهٔ شناساگر کروماتوگرافی گازی می‌توانند تشخیص داده شوند. این دستگاه هر ماده شیمیایی را از طریق بو یا خصوصیات فیزیکی آن تشخیص می‌دهد. مهندسی معکوس عطرهای موفق در بازار، بعلت آسانی نسبی کار با ابزار GC، فشار موجود برای تولید عطرهای پر طرفدار و طبیعت پر سود بازار عطر، بسیار معمول می‌باشد.

نگهداری عطر

ترکیبات عطرها در صورت عدم نگهداری مناسب به علل زیر می‌توانند کیفیت شان را از دست داده یا کاملاً از بین بروند:

نگهداری مناسب عطرها به معنی دور نگه داشتن آن‌ها از گرما و نور خورشید می‌باشد. یک بطری بازشده در صورتی که درست نگهداری شود تا چندین سال می‌تواند کیفیت بوی خود را ثابت نگهدارد.[15] اما وجود اکسیژن در فضای بالای بطری و همچنین عوامل محیطی در بلند مدت بوی عطر را تغییر خواهند داد.

بهترین شرایط نگهداری عطرها اینست که در هنگام عدم مصرف در محفظه‌های تاریک آلومینیومی یا بسته‌بندی اصلی خود نگهداری شده و در دمایی بین ۳ تا ۷ درجه سلسیوس نگهداری شوند. موزه (Osmothèque Osmothèque) که یک مرکز و موزه نگهداری عطر می‌باشد، عطرهای خود را در محفظه‌های آلومینیومی که فضای خالی آن‌ها با گاز آرگون پر شده و در دمای ۱۲ درجه سلسیوس نگهداری می‌کند.[26] اگرچه خارج کردن اکسیژن از فضای بالایی بطری‌ها سخت است اما استفاده از پاشنده‌های اسپری نسبت به بطری‌های درباز، یا غلطکی کمتر عطر را در معرض اکسیژن قرار می‌دهد. بعلاوه، اسپری، عطر داخل بطری را از قاطی شدن و برخورد با گردوخاک، خرده ریزه‌ها و پوست که می‌توانند کیفیت عطر را کاهش دهند دور نگه می‌دارد.

مباحث بهداشتی و زیست‌محیطی

مواد اولیه عطرها فارغ از طبیعی یا مصنوعی بودن آن‌ها در صورتی که به‌طور چشمگیری بکار بروند ممکن است باعث به وجود آمدن مشکلات بهداشتی یا زیست‌محیطی شوند. هرچند این حوزه در دست مطالعه می‌باشد، اما هنوز نکات بسیار زیادی در ارتباط با اثر رایحه‌ها بر سلامتی انسان و محیط زیست ناشناخته باقی مانده‌است.

ایمنی بدن

شواهد موجود در نتایج مطالعات نشریات علمی معتبر در این زمینه نشان می‌دهد که بعضی از رایحه‌ها می‌توانند برخی افراد را منجر به عوارض تنگی نفس کنند، بخصوص آن‌هایی که دچار آسم شدید یا حساسیتی هستند.[27] بعضی از رایحه‌ها نیز می‌توانند برخی را دچار سردرد یا عوارض حساسیتی پوست[28] یا تهوع بنمایند.[29][30][31]

در بعضی شرایط، استفاده زیاد از عطر می‌تواند منجر به عوارض حساسیت پوستی شود. برای مثال، استوفنون، اتیل استات و استون[23] در حالیکه در بسیاری از عطرها وجود دارند، به عنوان عوامل بالقوه به وجود آورنده آلرژی‌های تنفسی نیز شناخته شده‌اند. هر چند اثر بسیاری از این مواد شیمیایی (طبیعی یا مصنوعی) بستگی به شرایط محیطی و غلظت آن‌ها در عطر دارد. برای مثال لینالول که به عنوان یک ماده سوزش‌آور و تحریک‌کننده پوست معرفی شده‌است، بعلت تبدیلش به پراکسید بر روی پوست آن را دچار سوزش می‌کند، اما کاهش غلظت یا استفاده از آنتی‌اکسیدان‌ها در عطر از این مشکل جلوگیری می‌کنند. فورانوکومارین ماده طبیعی که در گریپ فروت یا کرفس وجود دارد، می‌تواند موجب واکنش‌های شدید حساسیتی ویا افزایش حساسیت به اشعه ماوراء بنفش گردد.[32]

بعضی از تحقیقات بر روی مواد معطر نشان می‌دهند که خیلی از ترکیبات آن‌ها می‌توانند باعث سوزش پوست شوند.[33] هر چند برخی از پژوهش‌ها نشان داده‌اند موادی نظیر اوپوپوناکس بسیار خطرناک‌تر از آنی هستند که در عطرسازی از آن‌ها استفاده شود، اما هنوز اجماع علمی در این زمینه وجود ندارد.[34] همچنین صحیح است که گاهی استنشاق هوای خالی نیز می‌تواند پوست را دچار سوزش کند.

سرطان‌زایی

شواهد علمی وجود دارد که نیترو-مشک‌هایی نظیر ماسک زیلن (Musk xylene) می‌توانند منجر به بروز سرطان شوند، در حالیکه مواد افزودنی عمومی دیگری نظیر مشک‌های مصنوعی پلی سیکلیک خاصی می‌توانند موازنه هورمون‌ها را در بدن انسان از بین ببرند.[35][36] بعضی از ترکیبات طبیعی نظیر ابسولوت اوکمُس نیز شامل ترکیبات حساسیت زا و سرطان‌زا می‌باشند.[33][37]

مسمومیت

مواد شیمیایی خاصی که در عطرسازی استفاده می‌شوند حتی اگر نه برای انسان، اما حداقل برای حشرات، سمی می‌باشند. برای مثال ترکیب تریسیکلودسنیل آلیل اتر که اغلب در عطرهای مصنوعی یافت می‌شود خاصیت دافع حشرات دارد.[38][39]

آلودگی

مشک‌های مصنوعی خوشبو بوده و نسبتاً ارزان می‌باشند، به همین دلیل به مقادیر معتنابهی در محصولات شوینده لباس و تمیزکننده‌های شخصی جهت پوشش بوی بد آن‌ها استفاده می‌گردند. به همین جهت ترکیبات چند نوع از این مشک‌ها در چربی و شیر انسان[40] و همچنین رسوبات و آب دریاچه‌های بزرگ واقع در شمال آمریکا یافت شده‌است.[41]

این آلوده‌کننده‌ها با ورود به چرخه غذایی حیوانات و انسان ممکن است مشکلات بهداشتی و محیطی اضافه‌ای را به وجود آورند.

انقراض گونه‌ها

بعلت تقاضایی که برای مواد معطری نظیر چوب صندل، عود هندی و مشک وجود دارد، این گونه‌های گیاهی و جانوری در معرض خطر انقراض قرار گرفته‌اند. قاچاق و کشت و نگهداری غیرقانونی این گونه‌ها نیز از دیگر مشکلات موجود می‌باشد.

مقررات ایمنی

در آمریکا صنعت عطرسازی به‌طور مستقیم تحت نظارت و کنترل مقررات سازمان مدیریت غذا و داروی دولتی نمی‌باشد. در عوض این سازمان بر سلامت عطرها از طریق کنترل مواد اولیه آن‌ها نظارت می‌نماید به‌طوری‌که بایستی تست شده و به عنوان موادی که به‌طور عمومی سالم شناخته شده‌اند، تشخیص داده شوند. از آنجاییکه نیاز به حفاظت از رموز تجارت و فرمول‌های تولیدی در این صنعت حیاتی می‌باشد، شرکت‌های تولیدی بدون توجه به اثر مواد تولیدی اشان بر سلامت افراد فرمول و لیست کامل مواد افزودنی خود را به ندرت در اختیار این سازمان قرار می‌دهند. در اروپا، فهرست اجباری ۲۶ ماده معطر شناخته شده آلرژی زا از ۱۱ مارس ۲۰۰۵، به اجرا درآمده‌است.[42] نیازمندی به فهرست کردن این مواد بستگی به استفاده از آن‌ها در محصول نهایی دارد. محدودیت‌هایی که سبب الزام به لیست کردن مواد آلرژی زا می‌شود شامل ۰٫۰۰۱٪ برای محصولاتی که بر روی پوست باقی می‌مانند و ۰٫۰۱٪ برای محصولاتی که شسته می‌شوند، می‌گردد. این قانون باعث شده‌است که خیلی از عطرهای قدیمی بخصوص در دسته کاج و سرخسی که حاوی مقادیر زیادی عصاره اُوکمس می‌باشد فرمولشان را تغییر دهند.

طبقه‌بندی شرکت‌ها و برندهای عطرسازی

معمولاً برندهای عطرسازی بر اساس نحوه و ساختار فعالیتشان به گروه‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که شامل دیزاینر (Designer)، نیش (Niche) و آرتیزان (Artisan) می‌شود.

دیزاینر (Designer)

شرکتهای خیلی بزرگ با قدرت مالی فراوان هستند که در گستره وسیعی از صنعت مد یا اتومبیل سازی، ساعت‌سازی و … به تولید مشغول بوده و به عنوان یک بخش مکمل، در زمینه تولید عطر هم فعالیت دارند. بیشتر اسم‌های شناخته شده در صنعت مد در این گروه قرار دارند مانند Calvin Klein. روش عمومی این شرکت‌ها این است که با استفاده از نظر سنجی‌ها و روش‌های علمی در آمار روند سلیقه مشتری‌ها را در ارتباط با رایحه‌های مورد علاقه، رنگ عطر، شکل محفظه و سطح درآمد آن‌ها و توان آن‌ها در پرداخت جهت هر شیشه بررسی کرده و بر اساس بازار مورد نظر خود عطری با رایحه، کیفیت و قیمت مشخصی ارائه می‌دهند. به همین دلیل این عطرها اغلب حالت عامه پسندتری داشته و مقبولیت عمومی بیشتری بدست می‌آورند. بعلت قدرت مالی فراوان کمپین‌های تبلیغاتی وسیعی راه انداخته در نتیجه اسم این برندها و عطرهای تولیدی آن‌ها بیشتر شناخته شده هستند.

نیش (Niche)

عبارت نیش یا بازار نیش به فارسی جاویژه بازار به بخش حاشیه‌ای کوچکی از بازار گفته می‌شود که بر روی یک نیاز ویژه یا یک کالای ویژه متمرکز شده‌است. این گونه از مدیریت بازاریابی بازار هدف خود را بر پایه نیاز بسیار ویژه، دامنه قیمتی، کیفیت کالا و ویژگی‌های جمعیت‌شناختی تعریف کرده‌است. هدف از بازاریابی جاویژه تمرکز کردن بر برآورده کردن یک کالا یا خدمت برای بخش کوچکی از بازار است که کالاها یا خدمات موجود نتوانسته‌اند نیاز آن بخش را به خوبی برآورده سازند. در صنعت عطر اغلب شرکتهایی که این‌گونه بازاریابی را انتخاب کرده‌اند نسبت به غول‌های چند ملیتی توان مالی کمتری داشته و بیشتر اهتمام خود را در افزایش کیفیت رایحه‌ها و سلایق خاص بکار می‌برند. در بعضی از این برندها عطار و صاحب شرکت یکی هستند، هرچند در بعضی از آن‌ها طراحی عطر به عطارهای خارج از شرکت سپرده شده‌است. یکی از تفاوت‌های اصلی روش تولید این شرکت‌ها با غول‌های دیزاینری در این است که طراح عطر در این شرکت‌ها کمتر به روندها و نظرسنجی‌های عمومی توجه نشان داده و بیشتر کار تولید عطر را مانند یک اثر هنری بر اساس ذهنیت، داستان و ایده خودش طراحی و تولید می‌کند، به همین دلیل عطرهای این خانه‌ها اغلب خاص پسندتر بوده و کمتر مورد اقبال عمومی قرار می‌گیرند. از معروفترین برندهای این حوضه می‌توان از Serge Lutens و Guerlain در این زمینه نام برد. بعضی از برندهای دیزاینری جهت رقابت با شرکتهایی که در بازارهای نیش فعالیت می‌کنند خط تولیدهای جداگانه‌ای تحت عنوان «اختصاصی» یا «ویژه» راه انداخته‌اند که بر روی همین بازارهای حاشیه‌ای تمرکز می‌کنند. از معروفترین این کارها می‌شود از خط Private Blend شرکت Tom Ford یا La Collection Privée برند Dior نام برد. امروزه شرکت‌های عطرسازی فعال در بازارهای نیش بعلت نیاز کمتر به منابع مالی و افزایش مصرف بخصوص در بازارهای حوضه خاورمیانه رشد قارچ گونه‌ای داشته‌اند.

آرتیزان (Artisan)

زیر مجموعه‌ای از شرکتهایی با استراتژی نیش مارکتینگ هستند که یک عطار خود، برند خیلی کوچکی ایجاد کرده و صاحب برند و عطار در آن یکی می‌باشد. به این گروه ایندی نیش (Indie Niche) هم گفته می‌شود. تعداد کارکنان این شرکت‌ها از تعداد انگشتان دست فراتر نمی‌رود. این برندها اغلب سعی می‌کنند کمبود خود در زمینه مسایل مالی و امکانات بازاریابی را با استفاده از خلاقیت و ایجاد آثار هنری از رایحه، جبران نمایند. آن‌ها اغلب گستره فروش محلی داشته و در نهایت از امکانات فروش آنلاین استفاده می‌نمایند. خیلی از این شرکت‌ها به حوضه تولید عطرهای طبیعی (عطرهایی که صد در صد مواد اولیه استفاده شده در آن‌ها طبیعی می‌باشد) روی آورده‌اند. از برندهایی که در حوضه ایندی نیش معروف می‌باشند می‌توان از Andy Tauer و DSH نام برد.

جستارهای وابسته

منابع
  1. "Perfume – Definition and More from Dictionary". Merriam-Webster.
  2. "Perfume Market Size, Share | Industry Trends Report, 2019-2025". www.grandviewresearch.com. Retrieved 2021-01-06.
  3. Strathern, Paul (2000). Mendeleyev's Dream - The Quest For the Elements. New York: Berkley Books. ISBN 0-425-18467-6.
  4. Levey, Martin (1973). Early Arabic Pharmacology: An Introduction Based on Ancient and Medievl Sources. Brill Archive. pp. ۹. ISBN 90-04-03796-9.
  5. «Archaeologynews.multiply.com». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ اکتبر ۲۰۱۱. دریافت‌شده در ۵ نوامبر ۲۰۱۲.
  6. 4,000-Year-Old Perfumes Found
  7. Fox News: Ancient Perfumes Recreated, Put on Display in Rome
  8. تاریخ سرزمین ایران، عباس پرویز، انتشارات نگاه، 1390، ص 29.
  9. al-Hassani, Woodcok and Saoud (2006) 1001 Inventions; Muslim Heritage in Our World, FSTC, p.22.
  10. "blog.roozemehmooni.ir/عطر-و-ادکلن/". roozemehmooni.ir. Retrieved October 23,2013. Check date values in: |accessdate= (help)
  11. Agata A. Listowska, MA and Mark A. Nicholson, ASO (2011). Complementary Medicine, Beauty and Modelling. Xlibris Corporation. pp. ۱۵۳–۴. ISBN 978-1-4568-8895-4.
  12. Turkington, Carol and Jeffrey S. Dover (2009). The Encyclopedia of Skin and Skin Disorders. Infobase Publishing. pp. ۱۴۸. ISBN 978-0-8160-7509-6.
  13. "Fragrance Info / FAQs". The Fragrance Foundation. Archived from the original on 8 November 2012. Retrieved November 7, 2012.
  14. نجفی، فرزاد. عبادی، محمدتقی. عباسیان، جلال. ۱۳۹۰. فرایندهای برداشت، خشک کردن و فرآوری گیاهان دارویی و معطر. انتشارات دانشگاه بهشتی تهران. ۴۸۰ ص
  15. Burr, Chandler (2003). The Emperor of Scent: A Story of Perfume, Obsession, and the Last Mystery of the Senses. New York: Random House. ISBN 0-375-50797-3.
  16. Perfume connoisseurs speak of a fragrance's "sillage", or the discernible trail it leaves in the air when applied. Fortineau, Anne-Dominique (2004). "Chemistry Perfumes Your Daily Life". Journal of Chemical Education.81(1)
  17. Edwards, Michael (2006). "Fragrances of the World 2006". Crescent House Publishing. ISBN 0-9756097-1-8
  18. Poucher, W. A. (1993). Poucher's Perfumes, Cosmetics and Soaps. ۲ (Ninth ed.). Great Britain: Chapman & Hall. pp. ۵۵. ISBN 0-412-27350-0.
  19. Osborne, Grant (1 May 2001). "Interview with Michael Edwards". Basenotes. Archived from the original on 6 February 2007. Retrieved 17 December 2006.
  20. Aftelier.com
  21. "Iso E Super®". International Flavors & Fragrances. 2007. Archived from the original on 23 February 2008. Retrieved 4 November 2012.
  22. Camps, Arcadi Boix (2000). "Perfumery Techniques in Evolution". Allured Pub Corp. ISBN 0-931710-72-3
  23. Burr, Chandler (2008). The Perfect Scent: A Year Inside the Perfume Industry in Paris & New York. Henry Holt and Co. ISBN 978-0-8050-8037-7.
  24. headspace technology
  25. Calkin, Robert R. & Jellinek, J. Stephen (1994). "Perfumery: practice and principles". John Wiley & Sons, Inc. . ISBN 0-471-58934-9
  26. Martin, Marianne (15-11-2088). "BSP visit to Osmothèque". British Society of Perfumers. Archived from the original on ۲۲ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved ۲۲ نوامبر ۲۰۱۲ Check date values in: |date= (help)
  27. Kumar P, Caradonna-Graham VM, Gupta S, Cai X, Rao PN, Thompson J (1995). "Inhalation challenge effects of perfume scent strips in patients with asthma". Ann. Allergy Asthma Immunol. 75 (5): 429–33. PMID 7583865. Unknown parameter |month= ignored (help)
  28. Frosch PJ, Rastogi SC, Pirker C, et al. (2005). "Patch testing with a new fragrance mix - reactivity to the individual constituents and chemical detection in relevant cosmetic products". Contact Derm. 52 (4): 216–25. doi:10.1111/j.0105-1873.2005.00563.x. PMID 15859994. Unknown parameter |month= ignored (help)
  29. Deborah Gushman. "The Nose Knows". http://www.hanahou.com/. Archived from the original on 13 February 2008. Retrieved 7 May 2008. External link in |publisher= (help)
  30. Apostolidis S, Chandra T, Demirhan I, Cinatl J, Doerr HW, Chandra A (2002). "Evaluation of carcinogenic potential of two nitro-musk derivatives, musk xylene and musk tibetene in a host-mediated in vivo/in vitro assay system". Anticancer Res. 22 (5): 2657–62. PMID 12529978.
  31. Schmeiser HH, Gminski R, Mersch-Sundermann V (2001). "Evaluation of health risks caused by musk ketone". Int J Hyg Environ Health. 203 (4): 293–9. doi:10.1078/1438-4639-00047. PMID 11434209. Unknown parameter |month= ignored (help)
  32. Berenbaum, May (August 2011). "Furanocoumarins as potent chemical defenses" Check date values in: |year= / |date= mismatch (help)
  33. Environmental and Health Assessment of Substances in Household Detergents and Cosmetic Detergent Products
  34. EC.europa.eu
  35. Schreurs RH, Legler J, Artola-Garicano E, et al. (2004). "In vitro and in vivo antiestrogenic effects of polycyclic musks in zebrafish". Environ. Sci. Technol. 38 (4): 997–1002. doi:10.1021/es034648y. PMID 14998010. Unknown parameter |month= ignored (help)
  36. Schreurs RH, Sonneveld E, Jansen JH, Seinen W, van der Burg B (2005). "Interaction of polycyclic musks and UV filters with the estrogen receptor (ER), androgen receptor (AR), and progesterone receptor (PR) in reporter gene bioassays". Toxicol. Sci. 83 (2): 264–72. doi:10.1093/toxsci/kfi035. PMID 15537743. Unknown parameter |month= ignored (help)
  37. Rastogi SC, Bossi R, Johansen JD, et al. (2004). "Content of oak moss allergens atranol and chloroatranol in perfumes and similar products". Contact Derm. 50 (6): 367–70. doi:10.1111/j.0105-1873.2004.00379.x. PMID 15274728. Unknown parameter |month= ignored (help)
  38. Insect Repellents - Patent 6660288
  39. Detailed patent information
  40. Duedahl-Olesen L, Cederberg T, Pedersen KH, Højgård A (2005). "Synthetic musk fragrances in trout from Danish fish farms and human milk". Chemosphere. 61 (3): 422–31. doi:10.1016/j.chemosphere.2005.02.004. PMID 16182860. Unknown parameter |month= ignored (help)
  41. Peck AM, Linebaugh EK, Hornbuckle KC (2006). "Synthetic Musk Fragrances in Lake Erie and Lake Ontario Sediment Cores". Environ. Sci. Technol. 40 (18): 5629–35. doi:10.1021/es060134y. PMC 2757450. PMID 17007119. Unknown parameter |month= ignored (help)
  42. "DIRECTIVE 2003/15/EC"
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.