گیلاس
گیلاس، آلوکک به میوه بسیاری از درختان سرده پرونوس گفته می‌شود که دارای هسته و گوشت‌دار است. ترکیه، ایالات متحده آمریکا و ایران از عمده تولیدکنندگان میوه گیلاس در جهان هستند.
میوه گیلاسی که خرید و فروش می‌شود معمولاً ارقام گونه‌های محدودی مانند: گیلاس شیرین (گیلاس خودرو) و گیلاس ترش (آلبالو) هستند. نام «گیلاس» به درخت گیلاس هم گفته می‌شود و گاهی‌اوقات در مورد بادام و درختان گلدار مشابه سرده پرونوس مانند «گیلاس تزئینی» یا «ساکورا» هم استفاده می‌شود. گیلاس وحشی ممکن است به هر یک از گونه‌هایی که بدون کاشتن رشد می‌کنند اطلاق شود، گرچه در جزایر بریتانیا اغلب به گیلاس خودرو با نام «گیلاس وحشی» اشاره می‌شود.
گیلاس دارای گونه‌های متعدد و در تمام ایران پراکنده‌است. از گیلاس علاوه بر مصرف به عنوان میوه خام، مربا و کمپوت ساخته می‌شود. برگ آن به صورت دم کرده برای درمان بیماری کلیه و کبد مورد استفاده قرار می‌گیرد. میوه گیلاس در سلامت چشم، سلامت پوست، پیری و کاهش وزن بسیار مؤثر می‌باشد. این گیاه احتمالاً از منطقه‌ای بین دریای سیاه و دریای خزر منشأ گرفته‌است؛ ولی به نظر می‌رسد که در زمانهای قدیم آن را به اروپا برده باشند. بیشتر ارقام کشت شده آن در سرتاسر دنیا از اروپا منشأ گرفته‌اند، ولی تعدادی از ارقام مهم، در مناطق گیلاس خیز محلی انتخاب یا اصلاح گردیده‌اند.
ایران با تولید ۲۲۵ هزار تن (۱۲درصد تولید دنیا) سومین تولیدکننده گیلاس در جهان می‌باشد (بعد از ترکیه و آمریکا).
نام‌شناسی
نام گیلاس از زبان یونانی و واژه kerási گرفته شده‌است که آن هم از یونانی باستانی kerasós آمده‌است.
گیاه‌شناسی
بسیاری از گیلاس‌ها عضو زیرسرده Cerasus هستند که با داشتن گل در گل‌آذین دیهیم چندگانه (نه به صورت منفرد و نه گل‌آذین خوشه‌ای) و با داشتن میوهٔ صافی با یک شیار کم‌عمق در امتداد یک طرف یا بدون شیار مشخص می‌شوند. این زیرسرده بومی مناطق معتدل نیمکره شمالی هستند که دو گونه از آن در آمریکا، سه گونه در اروپا و بقیه در آسیا وجود دارند. بقیه آنها عضو زیرسرده گیلاس‌های پرنده هستند.
ارزش غذایی
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
گیلاس‌های شیرین خام دارای ۸۲٪ آب، ۱۶٪ کربوهیدرات، ۱٪ پروتئین و مقدار ناچیزی چربی (جدول) هستند. فیبر غذایی وویتامین ث متوسطی دارند در حالیکه دیگر ویتامینها و مواد مغذی معدنی هر کدام کمتر از ۱۰٪ مقدار نیاز روزانه در هر وعده غذایی هستند (جدول).[1] در مقایسه با گیلاس‌های شیرین، گیلاس ترش خام (آلبالو) در هر ۱۰۰ گرم حاوی مقدار کمی بیشتر ویتامین ث (۱۲٪) و ویتامین آ (۸٪)هستند (جدول).[2]
کشت
اشکال کشت شدهٔ گونهٔ گیلاس که بیشتر گیاهان گیلاس متعلق به آن هستند گیلاس شیرین و گیلاس ترش (آلبالو) است که بیشتر برای آشپزی استفاده می‌شود. منشأ هر دوی این‌گونه‌ها از اروپا و آسیای غربی است، آنها به‌طور مصنوعی گرده‌افشانی نمی‌کنند. بعضی از گونه‌های دیگر، علیرغم داشتن میوه‌های خوراکی، جهت مصرف به‌طور گسترده‌ای کشت نمی‌شوند، به جز در مناطق شمالی که دو گونه اصلی رشد نمی‌کنند. آبیاری، سم‌پاشی، کار لازم برای پرورش، و آسیب‌پذیر بودن آنها در برابر باران و تگرگ، باعث می‌شود قیمت گیلاس نسبتاً گران باشد. با این حال تقاضا برای آن زیاد است. در تولید تجاری، گیلاس با استفاده از یک «لرزاننده» مکانیکی چیده می‌شود.[3]البته چیدن با دست هم برای جلوگیری از آسیب رسیدن به میوه و درختان به‌طور وسیعی رایج است.
فصل رویش
همانند بسیاری از درختان عرض جغرافیایی معتدل، دانه‌های گیلاس نیاز به قرار گرفتن در معرض سرما برای جوانه‌زدن دارند (سازگاری که در طول پاییز مانع از جوانه‌زنی و از بین رفتن آن در اثر سرمای زمستان می‌شود). گیلاس‌ها در پاییز (پس از آغاز خنک شدن هوا) کاشته می‌شوند و نهال‌ها در بهار ظاهر می‌شوند.[4]درخت گیلاس سه یا چهار سال طول می‌کشد تا برای اولین بار میوه تولید کند و هفت سال هم طول می‌کشد تا به درختی بالغ و کامل تبدیل شود.[4] به دلیل نیاز به شرایط آب و هوایی سرد، هیچ‌یک از سرده‌های پرونوس در هوای گرمسیری رشد نمی‌کند.
گیلاس فصل رشد کوتاهی دارد و می‌تواند در بیشترین عرض‌های مناطق معتدل رشد کند.[4] گیلاس در ماه آوریل شکوفه می‌دهد (در نیمکره شمالی) و اوج فصل برداشت گیلاس در تابستان است. در اروپای جنوبی در ماه ژوئن، در آمریکای شمالی در ماه ژوئن، در انگلستان در اواسط ماه ژوئیه و در جنوب بریتیش کلمبیا (کانادا) در ماه ژوئن تا اواسط ماه اوت شکوفه می‌دهد. در بسیاری از نقاط آمریکای شمالی، آنها در میان اولین میوه‌های درختی هستند که گل داده و در اواسط بهار می‌رسند.
در نیمکره جنوبی، گیلاس معمولاً اواخر ماه دسامبر در حداکثر میزان و به‌طور گسترده‌ای همراه کریسمس هستند.
آفات و بیماری‌ها
به‌طور کلی کاشت و نگهداری درخت گیلاس کار دشواری است.[5] در اروپا اولین آفت قابل مشاهده در فصل رشد بلافاصله پس از شکوفه‌دادن (در ماه آوریل در اروپای غربی) شته سیاه گیلاس است که با تجمع مگس‌های سیاه در پشت برگ آنها از شیره گیاهی استفاده نموده و سبب پیچ خوردگی برگ و سر شاخه‌ها، ضعف عمومی و انتقال بیماری‌های ویروسی می‌شوند. در مرحله کشت در ماه ژوئن / ژوئیه (در اروپا)، مگس گیلاس در میوه‌های نارسیده تخم می‌گذارند، بعدها لارو آنها از گوشت گیلاس تغذیه می‌کنند و از طریق یک سوراخ کوچک (حدود ۱ میلی‌متر قطر) خارج می‌شوند، که به نوبه خود پس از بارندگی نقطه ورود عفونت قارچی به میوه گیلاس است.[6] علاوه بر این، درختان گیلاس به زغالک (شانکر باکتریایی)، شانکر سیتوسپورائی، پوسیدگی ریشه، خاک بسیار مرطوب، پوسیدگی تاج و چندین ویروس حساس هستند.[5]
ارقام گیلاس در ایران
- گیلاس سیاه مشهد
- گیلاس تکدانه مشهد
- گیلاس سفید همدان
- گیلاس سفید اصفهان
- گیلاس قرمز ارومیه
- گیلاس سیاه دانشکده کرج
- گیلاس زرد دانشکده کرج
- گیلاس قرمز کرج کرج
- گیلاس سیاه شبستر
- گیلاس صورتی لواسانات
- گیلاس حاج یوسفی
- گیلاس سیاه قزوین
- گیلاس زرد مشگین‌شهر
- گیلاس فرنگی
- گیلاس ژاپنی
- گیلاس پیش رس سیلویا
- از ارقام خارجی که کشت آنها در ایران رواج دارد:
- بینگ - Bing
- پروتیوا -Protiva
- گیلاس ناپلئون
- گیلاس لامبرت
- گیلاس باربون
- گیلاس زرد چینی
- گیلاس رژینا
- معروف‌ترین رقم آلبالوی ایران چمپای مشهد است.
تولید
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
در سال ۲۰۱۴ تولید جهانی گیلاس‌های شیرین ۲٫۲۵ میلیون تن بود که ترکیه ۲۰ درصد از این کل را تولید می‌کرد. سایر تولیدکنندگان عمده گیلاس‌های شیرین ایالات متحده و ایران بودند. در سال ۲۰۱۴ تولید جهانی گیلاس‌های شیرین ۱٫۳۶ میلیون تن بود که عمده تولیدکنندگان آن روسیه، اوکراین، ترکیه و لهستان بود.
خاورمیانه
عمده باغ‌های گیلاس تجاری در غرب آسیا در ترکیه (عمدتا آناتولی)، ایران، سوریه، ازبکستان، لبنان (دره بکا) و اسرائیل (گلن هیتز، گشوس و گالیله شمالی) قرار دارند.
اروپا
عمدهٔ باغ‌های گیلاس تجاری اروپا در ترکیه، ایتالیا، اسپانیا و دیگر مناطق مدیترانه‌ای هستند و درکشورهای حوزه دریای بالتیک و مناطق جنوبی اسکاندیناوی هم به میزان کمتری وجود دارند.
در فرانسه اولین گیلاس‌های فصل در ماه آوریل/ مه از منطقه سره (پیرنه-اورینتال) می‌آیند.[9] آنجا تولیدکنندگان محلی به عنوان سنتی از سال ۱۹۳۲ شروع شده‌است، نخستین جعبه گیلاس را برای ریاست جمهوری ارسال می‌کنند.[10]
آمریکای شمالی
در ایالات متحده، بیشتر گیلاس‌های شیرین در واشینگتن، کالیفرنیا، اورگان، ویسکانسین و میشیگان پرورش داده می‌شوند.[11]ارقام مهم گیلاس‌های شیرین آمریکا عبارتند از:گیلاس آمریکایی (بینگ)، آلستر، رینیِر، بروکس، تولارِ، کینگ و سویت‌هارت هستند.[12]
گیلاس‌های بومی و غیر بومی در استان‌های انتاریو و بریتیش کلمبیا در کانادا به خوبی رشد می‌کنند. جشن سالانه گیلاس در آن استان‌ها به مدت هفت دهه متوالی در دره اوکناگن شهر اوسیوس برگزار شده‌است.[13]
استرالیا
در استرالیا، گیلاس در همه ایالت‌ها به جز قلمرو شمالی پرورش می‌یابد. مناطق تولیدکننده اصلی در مناطق معتدل در نیو ساوت ولز، ویکتوریا، استرالیای جنوبی و تاسمانی قرار دارند. استرالیا غربی تولیدات محدودی را در بخش‌های مرتفع در ایالت‌های جنوب غربی دارد. مناطق تولید کنندهٔ کلیدی عبارتند از:منطقه یانگ و باتورست در نیو ساوت ولز، وندین در گولبرن و مناطق دره موری در ویکتوریا، منطقه آدلاید هیلز دراسترالیای جنوبی و دره هوون و درونت در تاسمانی.
برنامه اصلاح نژاد گیلاس استرالیا در حال توسعه یک سری از گونه‌های جدید است که تحت بررسی هستند.[14]
شهر یانگ در نیو ساوت ولز، «پایتخت گیلاس استرالیا» نامیده می‌شود و میزبان جشنواره گیلاس ملی است.
استفاده‌های دیگر
چوب گیلاس برای رنگ باشکوه و مرتب آن در تولید مبلمان خوب، به ویژه میز، میز و صندلی ارزشمند است.[15][16]زنبور عسل از گل‌های این درخت شهد و گرده برمی‌دارد.[17]
نگارخانه
گیلاس
گیلاس‌های شیرین رسیده تهران
گیلاس شیرین یا گیلاس خودرو
گیلاس رقم رینیِر از ایالت واشینگتن،ایالات متحده
منابع
- "Nutrition facts, cherries, sweet, raw, 100 g". US Department of Agriculture National Nutrient Database, Standard Reference 21. Nutritiondata.com. Archived from the original on 11 February 2013. Retrieved 19 February 2013.
- "Nutrition facts, cherries, sour, red, raw, 100 g". US Department of Agriculture National Nutrient Database, Standard Reference 21. Nutritiondata.com. Archived from the original on 31 March 2013. Retrieved 19 February 2013.
- Chainpure (2009-06-23). "Soul to Brain: Wow! Its Cherry Harvesting". Chainpure.com. Archived from the original on 2012-03-07. Retrieved 2011-11-26.
- "Cherry". Fruit and Nut Information Center. Department of Plant Sciences, University of California at Davis. 2016. Archived from the original on 8 July 2016. Retrieved 28 June 2016.
- Ingels, Chuck, et. al. (2007). The Home Orchard: Growing Your Own Deciduous Fruit and Nut Trees. University of California Agriculture and Natural Resources. pp. 27–8.
- "cherry fruit fly (Rhagoletis cingulata)". plantwise.org. Archived from the original on 2015-09-24.
- "Crops/Regions/Production of Cherries by Countries (from pick lists)". UN Food & Agriculture Organization , FAOSTAT, Statistics Division. 2014. Archived from the original on 11 May 2017. Retrieved 12 September 2017.
- «FAOSTAT». www.fao.org. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۴.
- (فرانسوی) Fabricio Cardenas, Vieux papiers des Pyrénées-Orientales, Premières cerises de Céret et d'ailleurs بایگانی‌شده در ۲۰۱۵-۰۶-۲۷ توسط Wayback Machine, August 24, 2014
- (فرانسوی) Fabricio Cardenas, Vieux papiers des Pyrénées-Orientales, Des cerises de Céret pour le président de la République en 1932 بایگانی‌شده در ۲۰۱۴-۱۰-۲۶ توسط Wayback Machine, June 1st 2014
- Cherry Production (Report). National Agricultural Statistics Service, USDA. June 23, 2011. ISSN 1948-9072. http://usda.mannlib.cornell.edu/usda/current/CherProd/CherProd-06-23-2011.pdf. Retrieved 2011-10-06.
- "Cherry Varieties". Archived from the original on 8 December 2014. Retrieved 24 October 2014.
- "Cherry Fiesta 2106". Osoyoos Festival Society. 2016. Archived from the original on 21 November 2016. Retrieved 21 November 2016.
- "ANNUAL INDUSTRY REPORT 08 • 09" (PDF). Horticulture Australia Limited (HAL). Archived from the original (PDF) on 2012-04-25.
- "Types of Ontario wood: Black cherry". Queen's Printer for Ontario, Canada. 2016. Archived from the original on 25 December 2016. Retrieved 25 December 2016.
- "Selecting wood furniture" (PDF). Utah State University. 1987. Archived (PDF) from the original on 25 December 2016. Retrieved 25 December 2016.
- «The 10 Best Trees for Bees». ThoughtCo. دریافت‌شده در ۲۰۱۸-۰۴-۰۹.
