منبت‌کاری

[1]منبت یکی از هنرها و صنایع دستی است. در این هنر نقش‌ها به صورت نقش برجسته روی زمینه کار قرار می‌گیرند. امروز مهمان حسین سوری که از نفرات برتر و جزو اولین منبت کاران برجسته ایران هستند بودیم. ایشان در زمینه مبل و منبت بسیار کارهای متنوعی انجام داده‌اند. همچنین خدمات بسیاری در حوزه منبت کاری انجام دادند مانند منبت درب‌های حرم امام رضا (ع) و امامزاده صالح. ایشان متولد سال ۱۳۴۶ می‌باشند و از سال ۱۳۶۰ شروع به منبت کارینموده و جزو اساتید و منبت کاران برجسته ایران هستند. همچنین در حال حاضر نمایشگاه منبت کاری ایشان واقع در تهران، رسالت، خیابان سی و پنج متری استقلال پلاک ۱۹۶ می‌باشد. منبت‌کاری چوب یکی از شاخه‌های منبت‌کاری است و بیشتر به صورت کنده کاری روی چوب اجرا می‌شود. ملایر به عنوان پایتخت جهانی منبت در سازمان میراث فرهنگی به ثبت رسیده و ثبت جهانی آن در آستانه اعلام است.

منبت کاری گلپایگان کار استاد محمدرضا توسلی
منبت‌کاری‌های بسیار ظریف بر روی در اصلی صحن نمازخانه مسجد جامع قیروان کار استاد حاج حسین سوری
  • درب امام زاده محمد اوسط کار دست استاد حاج حسین سوری

این شهر با بیش از ۵۰۰۰ کارگاه و ۲۰۰۰۰ نفر اشتغال مستقیم تولید۲۰٪ منبت ایران را برعهده داشته و یکی از صادرکننده‌های منبت به آسیا به ویژه عراق و حاشیه خلیج فارس است، اما بزرگترین تولیدکننده مصنوعات چوبی در ایران نیست. بلکه به ترتیب استانهای قم(۴۰درصد) وتهران(۳۰درصد) بیشترین تولید در زمینه منبت ومصنوعات چوبی را دارا هستند. شهرهای اراک، اصفهان، بروجرد، گلپایگان وآباده هم تولیدات زیادی در این رشته دارند. بیشترین صادرات از تهران انجام می‌شود. منبت از صنایع‌دستی مشهور ملایر بوده و شهرتی جهانی دارد و این شهر در سال ۱۳۹۱ به عنوان پایتخت منبت ایران انتخاب گردید. طراحی و اجرای منبت به روش سنتی وصنعتی و تلفیق این دو روش انجام می‌شود.در روش سنتی طرح به صورت دستی توسط استاد طراحی می‌شود وبعد با ابزارهای کنده کاری که هر کدام سایز، شکل وعملکرد متفاوتی دارند اجرا می‌شود. روش صنعتی به این صورت است که همه مراحل طراحی واجرا با نرم‌افزار انجام می‌شود، که البته این کار هم تخصص بالایی می‌طلبد. در روش تلفیقی طرح به صورت دستی کشیده می‌شود و بعد با نرم‌افزار به صورت منبت اجرا می‌شود. متاسفانه در سالهای اخیر بسیاری از طرحهای ترکیه ای در کشور ما کپی شده وتولید کنندگان به دلیل قیمت بسیار پایینی که این مدلها دارند حاضر به خرید طرحهای اصیل وجدید ایرانی که بسیار با کیفیت تر وزیباتر هستند نیستند.

بیشتر طراحان مبل ومنبت در شهرهای قم، تهران وملایر فعالیت می‌کنند. منبت ایرانی بیشتر برگرفته از تلفیق ذوق وسلیقه طراح و طبیعت وطرحهای اسلیمی ایرانی است.

منبت اروپایی چند سبک کاری دارد که با توجه به عمق وحجم نام گذاری شده‌است.

از مهترین سبک‌ها اورلیف و بارلیف می‌باشد. در سطح جهانی کشورهای ایران، مصر، ایتالیا، چین، روسیه ولهستان مهمترین وزیباترین طرحها را اجرا می‌کنند. کشور ترکیه هم در سالهای اخیر پیشرفت بسیار زیادی در این زمینه کرده‌است و حجم صادرات مبلمان ترکیه بسیار بالاتر از کشور ایران است.

تاریخچه

در ایران منبت کاری قدمتی چند هزار ساله دارد و روی دستهٔ شمشیرها، نیزه‌ها و سپرهای چوبی ارتشیان مادها و هخامنشیان توسط اهالی ملایر منبت‌کاری صورت می‌گرفته و پس از آن به در و پنجره و مبلمان امروزی تسری یافته‌است.[2]منبت گل و مرغ ملایر به عنوان یکی از کهن‌ترین سبک‌های منبت ایران است.

منبت ملایر بیشتر در عرصهٔ مبل است اما شهرهایی مانند گلپایگان و آباده در عرصهٔ تابلو، قاب و منبت‌های تزئینی دیگرفعالیت دارند.

منبت گلپایگان نیز قدمتی حدود ۸۰۰ ساله دارد و هم‌اکنون هم استادهای ماهر در این شهر فعالیت می‌کنند.

شهر ملایر در سال ۱۳۹۱ به عنوان شهر ملی منبت و پایتخت مبل و منبت ایران در لیست شهرهای صنایع‌دستی کشور ثبت شده‌است و جهانی شدن این هنر در دست بررسی می‌باشد.[3]

تاریخچه منبت ملایر

ملایر از دیرباز مهد منبت ایران به‌شمار می‌رفته و در دوران حکومت زندیه و پیش از آن و قبل از رواج هر نوع مبلمان به شیوهٔ نوین اجداد و نیاکان ملایری‌ها روی در و پنجره‌های چوبی منازل و مساجد از منبت استفاده می‌کردند و طرح‌های زیبایی را با ابزار کاملاً ابتدایی آن دوران بر روی چوب پیاده می‌کردند و رفته رفته هنر خود را از در و پنجره به مبلمان منازل و سایر صنایع دستی منتقل کردند.

استاد حسن ترک متولد جوکار (از توابع ملایر) معروف به حسنی، جوانی جسور و انسانی کامل و یک نجارزاده بود که در سال ۱۳۴۳ جهت تحقق خواسته‌های خود به تهران عزیمت و کار در یک کارگاه مبل سازی را آغاز کرد که برای مبل فروشان آن زمان تهران کلاف‌های مبل را با منبت انجام می‌دادند و در دههٔ چهل سه گروه معروف بازار مبل تهران را در دست داشتند. عدالت، فرد و گالیستان که رقیب هم بودند و دارای کارگاه رنگ و رویه کوبی بودند. در آن زمان مبل منبت یک کالای لوکس محسوب می‌شد که در کمتر منزلی مشاهده می‌شد.[4]

حسن طی ۳ سال کار فوت و فن کار و ریزه کاری و راه‌های ارتباطی این صنعت و هنر را فرا گرفت و با اجاره محلی در نظام آباد حوالی باشگاه دیهیم با تکیه بر پیشینه آباء و اجدادی و آموخته‌های نوین خود در تهران کار خود را شروع و سفارش‌های کلان دریافت کرد. سه مبل فروش تهرانی بر سر دادن کار به کارگاه حسن رقابت داشتند مدتی بعد از شروع کار حسن، نسل اول منبت کاران ملایری نزد ایشان آموزش دیدند و شروع به فعالیت کردند. مرحوم حسن با توجه به نیاز این هنر به مقار وسوهان جهت کارهای ظریف اقدام به طراحی مقار و سوهان‌های دو سر کج نمود که طی دو سفر به اصفهان ساخت آن‌ها را به صنعت‌گران اصفهانی سفارش داد و پس از آمدن حسن به جوکار در سال ۱۳۵۶ ارسال کار خام از تهران سرعت گرفت. هنوز هنرمندان نسل اول و شاگردان حسنی در جوکار و ملایر مشغول به کار و آموزش هنرمندان جدید بودند از نسل دومی‌ها هم بودند. بیشتر منبت کاران همه با هم فامیل بودند و هیچ‌کس حتی خود حسن آقا هم فکر نمی‌کرد که هنر منبت و این شغل تا این اندازه جذابیت و استعداد این حد توسعه را داشته باشد که اشتغال بیش از نیمی از جامعهٔ جوان و جویای کار شهرستان ملایر را فراهم کند و برای ۲۰۰۰۰ نفر در این شهرستان شغل ایجاد کند و روزی در ملایر بلوار ۳۲ متری بزرگترین بازار مبل و منبت غرب کشور راه اندازی شود و بیش از هررشته دیگری در شهرستان و استان اشتغال ایجاد کند و باعث تقویت اقتصادی خانواده و شهر و روستا باشد کارگاه حسن آقا جنب خانهٔ پدری و در سرپیچ مسجد امام رضا و قهوخانه بود. با فوت ناگهانی حسن آقا در پنجم خرداد ماه ۱۳۶۷ در چهل سالگی هنر منبت‌کاری پیش‌کسوتی بزرگ را از دست داد. هنر منبت که مرکزیت خاصی نداشت حالا به شهرستان ملایر هویت گرفته و همین رشد و تعالی چشمگیر باعث انتخاب ملایر بعنوان پایتخت مبل و منبت ایران زمین گردید. البته ناگفته نماند ملایربه تنهایی شهر منبت نیست وتویسرکان که همسایهٔ ملایر است به عنوان شهر ملی منبت گلریز که خاص آن منطقه است و نشان جغرافیایی منبت را دارد و همچنین آباده در استان فارس نیز به عنوان شهر جهانی منبت باستانی شناخته شده‌اند.

منبت کاری با دست یا دستگاه cnc

منبت کاری غالباً یا با شیوهٔ دستی انجام می‌شود یا با استفاده از دستگاه cnc. استفاده از دستگاه مزایایی نسبت به روش‌های سنتی دارد. یکی از این مزایا سرعت عمل و صرفه جویی در زمان است. مورد دیگر دقت بسیار بالای دستگاه است که قادر به پیاده‌سازی ریزکاری‌های نقوش و طرح‌های بسیار پیچیده را نیز دارد. مانند دیگر هنرهای دستی؛ تفاوت و گاهی برتری اصلی کارهای دستی هنری، منحصر به فرد بودن هر نسخهٔ دستی آن است.

تفاوت با معرق‌کاری

در برخی دیگر از رشته‌های هنری چوبی مثل خراطی، و ابزار زنی و معرق‌کاری نیز نوعی کنده‌کاری اجرا می‌شود بنابراین نمی‌توان به آنها عنوان منبت‌کاری اطلاق نمود زیرا منبت‌کاری نوعی کنده‌کاری غیرهمگن برای رسیدن به نقش برجسته مطابق طرح‌های مورد نظر است.

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «ملایر؛ پایتخت مبل و منبت ایران». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۹-۱۲.
  2. کتاب تاریخ مادها صفحه 278
  4. وبلاگ مشاهیر ملایر

2. http://hamedan.isna.ir/Default.aspx?NSID=5&SSLID=46&NID=10073

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ منبت‌کاری موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.