امامزاده صالح (تجریش)

امامزاده صالح نام زیارتگاهی در شهرستان شمیرانات، تجریش است. آن‌گونه که از کتیبه بالای سردر صحن برمی‌آید و بر اساس کتب بحرالانساب و کنز الانساب، از پسران امام موسی کاظم و برادران امام هشتم شیعیان علی پسر موسی (رضا) است. بنای امامزاده از سال ۱۳۵۱ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته و به شماره ۹۰۹ ثبت گردیده‌است. تعداد زائران این امامزاده در حدود ۳۰ هزار تن در روز برآورد شده‌است.[2]

مختصات: ۳۵°۴۸′۱۸٫۴۳″ شمالی ۵۱°۲۵′۴۷٫۴″ شرقی
امامزاده
«صالح»
گنبد و گلدسته امامزاده صالح بن موسی الکاظم
نقشفرزند موسی بن جعفر و برادر علی بن موسی
نام«صالح»
زادروزمتولیان امامزاده صالح ۵ ذیقعده را به مناسبت روز بزرگداشت این امامزاده تعیین کرده‌اند.[1]
مدفنشهرستان شمیرانات تجریش
پدرموسی بن جعفر
امامزاده صالح
نامامامزاده صالح
کشورایران
استانتهران
شهرستانشمیرانات
اطلاعات اثر
کاربری کنونیزیارتگاه
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۹۰۹
تاریخ ثبت ملی۱۳۵۱/۱/۲۸
اطلاعات بازدید
وبگاهhttp://www.amsaleh.com

نسب امامزاده صالح

در کتاب کنز الانساب دربارهٔ نسب امامزاده صالح آمده‌است: «امامزاده صالح فرزند امام موسی کاظم است؛ که به شهرری آمده و در تجریش ایشان را به قتل رسانده‌اند.» در زیارت‌نامه وی نیز بدین موضوع اشاره شده‌است. همچنین کتیبه قدیمی ای که در گذشته بر سردر ورودی رواق نصب بوده‌است، این نکته را مورد تأکید قرار می‌دهد.

طبق اسناد موجود در کتب تاریخی علم انساب این امامزاده در اردبیل می‌زیسته‌است که پس از شهادت سر مبارک ایشان از تن جدا و برای حاکم ری فرستاده می‌شود و شیعیان و دوستداران خاندان عصمت و طهارت سر مبارک این امامزاده را در روستایی نزدیک ری (میدان تجریش امروزی) به خاک سپرده و همینک این امامزاده دارای دو زیارتگاه می‌باشند.

گفته شده‌است که فرزندان وی نیز به همراه او به ری آمده‌اند و بدین‌جهت برخی بقعه‌ها در تهران به ایشان منسوب است.[3]

تاریخچه بقعه

بنای بقعه اصلی شامل ساختمان چهارگوش بزرگ و مستحکمی با دیوارهای قطور است و فضای درونی آن تقریباً ۵٫۶ متر مربع مساحت دارد. وضع طاق‌نماها و معماری ساختمان و پوشش آن از معماری بناهای سدهٔ هفتم و هشتم است. بنا به شواهد در امامزاده صالح کتیبه‌ای به سال ۷۰۰ ق وجود داشته که ظاهراً در تعمیرات و تغییر مدخل بنا از میان رفته‌است که بنا بر آن هم‌زمان با پادشاهی غازان خان بوده‌است.

در داخل حریم وسیع امامزاده صالح صندوقی چوبین وجود دارد که احتمالاً به دوران اواخر صفوی یا افشار تعلق دارد و ضریح ممتاز نقره‌ای آن که اضلاع شرقی و شمال شرقی و غربی آن دارای محفظه مشبک مزین به نقره و ضلع جنوبی آن مشبک چوبی است از وقفیات مرحوم آقای میرزا سعیدخان وزیر امور خارجه اواخر قاجار است. در توسعه اول در حدود ۱۲۰۰ ق مسجد، حسینیه و حمام در صحن شمالی و در زمین‌هایی که توسط شجاع السلطنه، پسر ششم فتح‌علی‌شاه وقف امامزاده شد ساخته شده‌است.

ایوان ورودی و رواق در سمت شمال حرم واقع است و بالای حرم در رواق، لوح مستطیل خشتی کاشی‌کاری شده‌است که تاریخ ۱۲۱۰ هجری قمری را بر خود دارد و نام فتح‌علی‌شاه بر آن حک شده‌است. هلاکو میرزا فرزند فتح‌علی‌شاه قاجار در سال ۱۲۱۰ ق، بانی بازسازی و آذین‌کاری آن بوده‌است. وی گنبد را با کاشی پوشاند و در ورودی را از غرب به شمال که حیاط موقوفه پدرش بود بازگرداند. کتیبه‌ای بدین مضمون در بالای ورودی حرم نصب شد که اکنون موجود نیست:

ادخلوها بسلام آمنین
ایران که نظیر روضهٔ رضوان شداز فتح‌علی‌شاه شه دوران شد
هر جا ز ملک‌زاده‌ای آمد آباداین روضه چو جنت از هلاکوخان شد

معیر الممالک ساعتی را وقف حرم کرد که بر روی برجی نصب شده بود و توسط حسین‌قلی‌خان قاجار، برادر فتح‌علی‌شاه قالی به اندازه صحن تهیه و وقف گردید. این دو بیت از صبای کاشانی روی این قالی بافته شده‌است:

زهی حسین‌قلی‌خان که قالی‌ای گستردبر این رواق معلی ز همت عالی
نوشت کِلک صبا از برای تاریخشکه وقف مرقد صالح شده همین قالی

گنبد کاشی‌کاری‌شده بقعه در سال ۱۳۳۸ در آخرین سال عمر حسن فداکار با هزینه شخصی تعمیر و کاشی‌کاری مجدد شد. محوطه امامزاده صالح پیش از تغییر فضای خیابانی تجریش، محوطه‌ای کاملاً محصورشده همچون دیگر زیارتگاه‌های ایران بوده‌است؛ ولی امروزه از حصار دیوارها خارج شده‌است.

از سال ۱۳۵۴ تاکنون توسعه مرمت بنا در مراحل مختلفی توسط خیرین از جمله نقی فکری و اداره اوقاف انجام گرفته‌است.

در طبقه زیرین حرم سرداب است که سنگ قبر اصلی در آنجاست و تابه‌حال کسی اجازه ورود به آنجا را نداشته‌است.

طرح توسعه حال حاضر

طرح توسعه حرم با توجه به افزایش زائران از سال ۱۳۷۴ شروع شده و با خرید خانه‌ها و واحدهای تجاری اطراف جهت توسعه ادامه دارد. طبق طرح جامعی که برای این امامزاده در نظر گرفته شده، قرار است در سه مرحله، ۱۶ هزار متر مربع به فضای زیارتگاه اضافه شود.[4]

چنار کهن‌سال

یکی از معروف‌ترین چنارهای کهن‌سال ایران که قدمت دست‌کم هشتصدساله داشته‌است در محوطه این امامزاده واقع شده بود که در آثار جهان‌گردان خارجی نیز بدان اشاره شده‌است. ژان دیولافوا دربارهٔ آن می‌نویسد[5] :

محیط آن تقریبآ به ۱۵ متر می‌رسد، هریک از شاخه‌های آن مانند تنه درخت کهن‌سالی بر فراز بنای مسجد و اطراف آن سر به آسمان کشیده‌است. این درخت عده کثیری را در سایه خود پناه می‌دهد. مؤمنین در زیر آن نماز می‌خوانند. مکتب‌دار کودکان را در آنجا جمع کرده و درس می‌دهد. قهوه‌چی سماور و استکان و لوازم خود را درون حفره پایه درخت جای داده‌است.

سر هنری رالینسون نیز نوشته‌است در تجریش چنار بزرگی را اندازه گرفته که در ارتفاع پنج‌پایی، محیطش ۱۰۸ پا بوده‌است. این چنار در سال ۱۳۷۹ بریده شد.[5] یاکوب ادوارد پولاک نیز در نوشته‌های خود بدین درخت اشاره کرده‌است.[6]

در مجله American Breeders Magazine شماره ۶ چاپ ۱۹۱۵ نیز بدین چنار و امامزاده صالح اشاره شده‌است.[7]

در سال ۱۳۶۳ ش بر اثر نشست و ریزش مجرای قنات یادشده برپایی درخت چنار به مخاطره افتاد این سند دربارهٔ چنین وضعیتی است (گزارش سازمان ملی حفاظت دربارهٔ چنار امامزاده صالح «جمهوری اسلامی ایران ۱۰۷۱/۱_۲۳/۷/۶۳ سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران / دفتر فنی تهران / ریاست محترم سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران

احتراماً پاسخ نامه شماره ۴۳۶۴/۱۴_۹/۶۳ در مورد چنار قدیمی امامزاده صالح تجریش توسط آقای حاج کریمی –معمار دفتر فنی –از چنار مزبور بازدید به عمل آمد. گزارش آن بشرح زیر به استحضار می‌رسد: ظاهراً علت نشست، ریزش مجرای قناتی است که سابقاً از این محل عبور می‌نموده که برای رفع خطر پیشنهاد می‌گردد ابتدا درخت به‌طور کامل به نحوی که صدمه‌ای به آن وارد نشود مهار گشته، سپس خاکبرداری در محل فرونشسته برای مجرای قنات انجام شود و مجرا با سنگ و آجر و سیمان پی بندی و محکم گردد. هزینه مورد نیاز ۶۰۰۰۰ ریال برآورد.»

تنه این درخت به میزانی بوده‌است که پاره دوزی در آن دکه داشته، اما با وجود تلاش‌های صورت گرفته خشک شده و بقایای آن در سال‌های دهه هفتاد با مجوز میراث فرهنگی قطع شد.

کتاب‌شناسی

در آثار جهانگردان داخلی و خارجی از جمله دیالافوا به امامزاده صالح اشاره شده‌است و چند کتاب نیز پیرامون این امامزاده نگاشته شده.

  • جغرافیای تاریخی شمیران؛ نوشته منوچهر ستوده، موسسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی «قسمتی از کتاب در بارهٔ تجریش و جغرافیای تاریخی آن و قسمتی در مورد امامزاده صالح دارد»
  • بقاع متبرکه استان تهران؛ نوشته محمد جعفر سروقدی
  • آشنایی باسلاله پاکان «امامزاده صالح و امامزاده قاسم؛ نوشته سید احمد موسوی؛ انتشارات تورنگ «اطلاعات چندانی ندارد»

دایرة المعارف امامزادگان تهران، به کوشش جمعی از مؤلفان، بنیاد ایرانشناسی، جغرافیای تاریخی تهران. جعفر شهری. مرکز نشر دانشگاهی.

دو کتاب نیز خود آستان در چند سال آخر تألیف کرده ۱-مفاتیح السعاده. به نشر. انتشارات آستان قدس رضوی ۲-شرح حال و زیارت نامه صالح ابن موسی الکاظم. شکور لطفی. انتشارات زرین و سیمین

کتاب‌های الانساب شیعه

کتاب ناسخ التواریخ جلد ۷–۸ در شرح حال موسی ابن جعفر و علی ابن موسی الرضا

افراد و اشخاص مرتبط

مدفونان سرشناس

آستان امامزاده صالح در دورهٔ قاجار یک قبرستان بوده‌است. برخی چهره‌های برجسته ایران بنا به وصیت در محوطه دفن شده‌اند. بنا به کتاب جغرافیای تاریخی شمیران تا سال ۱۳۷۱، ۵۰ تن از مشاهیر در این صحن مدفون هستند؛ که مدفونین در حیاط و صحن اصلی در دورهٔ بازسازی امامزاده از بین رفته‌اند و اکنون امامزاده تنها یک قبرستان در زیرزمین آستان با نام رواق معصومیه دارد، پیکر پنج سرباز گمنام در صحن مدفونند.[8]

واعظان و امامان جماعت

محمود طالقانی هفته‌ای یکبار در مسجد وعظ داشته‌است. شاه آبادی، سید محمدرضا عالمی، سرابی و سید ضیاء، حاج سید جوادی قزوینی از دیگر امامان جماعت این بقعه بوده‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۳ از آقای مجتبی یزدانی به جهت مشارکت در ساخت بقعه تجلیل شد.[11]

خادمان و متولیان

از ۳۰ مهر ۱۳۸۹ تا مرداد ۱۳۹۹ عبدالعلی گواهی از سوی سازمان اوقاف متولی امامزاده بود.

از مرداد ۱۳۹۹ احسان بی‌آزار تهرانی مسئولیت تولیت این مکان را بر عهده دارد.[12]

روز بزرگداشت

متولیان امامزاده صالح، ۵ ذیقعده را به مناسبت روز بزرگداشت این امامزاده تعیین و مراسم بزرگداشت امامزاده هر ساله در ۵ ذیقعده در آستان با عرض ارادت به آستان امامزاده برگزار می‌شود.[13]

فیلم مستند صالح شمیران توسط مستندساز ایرانی، بابک مینایی، دربارهٔ تاریخچه و نقش این مکان زیارتی بر مردم تهران و خاطرات و آداب مردم این منطقه دربارهٔ این امامزاده کارگردانی شده‌است. [14]

نگارخانه
  • مردم تهران در امامزاده صالح تجریش دوران قاجار
  • امامزاده صالح و درخت چنار آن - دوره پهلوی
  • گنبد امامزاده صالح
  • گلدسته امامزاده صالح
  • درب ورودی امامزاده صالح
  • درب ورودی و مناره‌های امامزاده صالح
  • حرم مطهر امامزاده صالح
  • محوطه اصلی امامزاده صالح

منابع
  1. «مراسم بزرگداشت امامزاده صالح (ع) برگزار شد». خبرگزاری ایسنا. دریافت‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۱۷.
  2. «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۶ اکتبر ۲۰۱۹.
  3. «اما مزاده صالح». وبگاه امامزاده‌ها. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  4. «پارکینگ، سرویس بهداشتی، کوچکی فضای حرم و …؛ مجموعهٔ امامزاده صالح تهران و مشکلاتی که با آن‌ها دست به گریبان است». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  5. «چنار». دانشنامه بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ دسامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  6. «تجریش». دانشنامه بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  7. «American Breeders Magazine,» (Volume ۶). ۱۹۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  8. «گزارش کتابی از بقعه «امامزاده صالح» تهران». وبگاه کتابخانه مجلس. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  9. «تنکابنی». دانشنامه بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  10. «تدین». دانشنامه بزرگ اسلامی. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مارس ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  11. «اهدای نشان مودت به هفت نفر از هیئت امناء و خادمین نمونه امامزادگان کشور». خبرگزاری مهر. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  12. «حجت‌الاسلام گواهی متولی آستانه امامزاده صالح تهران شد». شمال نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  13. «با حضور خانواده شهدای هسته‌ای مراسم بزرگداشت امامزاده صالح برگزار شد». ایسنا. دریافت‌شده در ۲۸ سپتامبر ۲۰۱۴.
  14. «مرور زندگی برادر امام رضا».

پیوند به بیرون
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.