شاهچراغ
شاهچراغ، نام مسجد و آرامگاهی است در شیراز که بنا بر اعتقاد شیعیان احمد بن موسی، پسر ارشد موسی کاظم و همچنین محمد بن موسی، از برادران علی بن موسی الرضا، در آن به خاک سپرده شده‌اند. او در راه پیوستن به برادر خود به سوی خراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز کشته شد.
| آرامگاه شاه چراغ | |
|---|---|
 | |
| |
| نام | آرامگاه شاه چراغ |
| کشور | ایران |
| استان | استان فارس |
| شهرستان | شیراز |
| اطلاعات اثر | |
| نوع بنا | معماری |
| کاربری | آرامگاه |
| دیرینگی | اتابکان فارس |
| بانی اثر | ملکه تاشی خاتون |
| مالک اثر | آستان مقدس احمد بن موسی شاهچراغ |
| اطلاعات ثبتی | |
| شمارهٔ ثبت | ۳۶۳ |
| تاریخ ثبت ملی | ۲۰ خرداد ۱۳۲۱ |
| اطلاعات بازدید | |
| وبگاه | www.shahecheragh.ir |
| «احمد» | |
|---|---|
 حرم احمد بن موسی | |
| نقش | فرزند موسی بن جعفر و برادر بزرگتر علی بن موسی |
| نام | «احمد» |
| لقب(ها) | شاهچراغ |
| زادروز | ۱۶ ذی القعده |
| علت مرگ | در راه پیوستن به برادر خود علی بن موسی به سویخراسان سفر نمود ولی در راه توسط افراد مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز کشته شد. |
| قاتل | افراد مأمون خلیفه عباسی |
| مدفن | شیراز |
| پدر | موسی بن جعفر |
| مادر | ام احمد مدفن در شیراز |
این آرامگاه در شمال خیابان احمدی در شهر شیراز قرار دارد. آرامگاه سید میر محمد برادر سید میر احمد نیز در نزدیکی شاهچراغ است.∗ که به سبک معماری آذری بنا شده‌است.[1]
پیشینه
شاهچراغ آرامگاه «میر سید احمد» ملقب به شاهچراغ، پسر موسی کاظم هفتمین پیشوای شیعیان است.
این بنا در دوره اتابکان فارس در سده ششم هجری قمری ساخته شده‌است و گنبد و بارگاه آن دارای کاشی کاری‌های زیبایی است.∗ در سال‌های ۴۰–۱۳۳۹ خورشیدی و در پی مرمت و نوسازی ساختمان گنبد، طراحی کاشی‌کاری آن توسط استاد عیسی بهادری صورت گرفته و به اجرا درآمد.[2]
مشخصات ساختمان
درون حرم را با به کار بردن آئینه‌های ریز رنگین، به سبکی هنرمندانه، آئینه کاری کرده و انواع خط‌های زیبای فارسی و عربی، تزیین‌کننده نمای اطراف آینه‌ها و کاشی‌ها است.
بنای حرم، مشتمل بر ایوانی در جلو و حرمی گسترده در پشت ایوان است که در چهار جانب حرم، چهار شاه‌نشین قرار گرفته و مسجدی نیز در پشت حرم (سمت غرب) ساخته شده‌است. ضریح آن در شاه‌نشین زیر گنبد قرار دارد و از نقره ساخته شده‌است.
حیاط شاه چراغ دارای دو در اصلی ورودی است که در سمت جنوب و شمال حرم از زیر دو سر در بزرگ کاشی کاری شده گذشته و وارد حیاط وسیع حرم می‌شویم. در میان حیاط، حوض بزرگ فواره داری ساخته شده و در اطراف حوض درختکاری شده‌است. حرم شاهچراغ در سمت غرب حیاط و حرم سید میر محمد- برادر شاه چراغ - در سمت شمال شرقی حیاط قرار دارد.
غیر از دو در اصلی، دو در فرعی دیگر نیز وجود دارد که یکی به بازار حاجی و دیگر به مسجد جامع عتیق می‌رود درگاه مانندی نیز از ضلع شمال حیاط وارد بازار شاه چراغ می‌شود.
در دور تا دور حیاط، اتاق‌هایی دو طبقه ساخته شده که در پیشانی و جرزهای جلو آن‌ها کاشی کاری شده‌است. ستون‌های آهنی ایوان حرم به وسیله چوب‌های نفیس پوشش داده شده و در سقف مسطح آن نیز چوب منبت کاری شده به کار رفته‌است. امکانات وسیعی مثل پاسگاه انتظامی، دفتر پست و مخابرات، کتابخانه و موزه در این حیاط وسیع برای رفاه مردم ایجاد شده‌است.
تاریخچه آرامگاه احمد بن موسی
- در سال ۷۴۵ ه.ق) مادر ابواسحاق اینجو پادشاه فارس، ملکه تاشی خاتون اقدامات نیکویی بر بارگاه او انجام داد. این بانوی نیکوکار، اقدام به بهسازی بارگاه کرد و در عرض ۵ سال از سال ۷۴۵ تا ۷۵۰ ه.ق) آرامگاهی وسیع و گنبدی بلند بر آن ساخت. همچنین در جنب آرامگاه، مدرسه‌ای وسیع بنا کرد. او همچنین تعداد زیادی از مغازه‌های بازار نزدیک حرم و ملک میمند فارس را وقف بر این آستان مقدس کرد.
ابن بطوطه جهانگرد مراکشی که در سال ۷۴۸ ه.ق) برای بار دوم به شیراز سفر کرده، در سفرنامه خود دربارهٔ اقدامات ملکه تاشی خاتون و توصیف آرامگاه، چنین نوشته‌است:
این آرامگاه در نظر شیرازی‌ها احترام تمام دارد و مردم برای تبرک و توسل به زیارتش می‌روند. تاشی خاتون، مادر شاه ابواسحاق، در جوار این بقعه بزرگ، مدرسه و زاویه‌ای ساخته‌است که در آن به اطعام مسافران می‌پردازند و عده‌ای از قاریان پیوسته بر سر تربت امامزاده، قرآن می‌خوانند شب‌های دوشنبه، خاتون به زیارت آرامگاه می‌آید و در آن شب قضات و فقها و سادات شیراز نیز حاضر می‌شوند. این جمعیت در بقعه جمه می‌شوند و با آهنگ خوش به قرائت قرآن مشغول می‌شوند. خوراک و میوه به مردم داده می‌شود و پس از صرف طعام، واعظ، بالای منبر می‌رود و تمام این کارها در بین نماز عصر و شام انجام می‌گیرد. خاتون در غرفه مشبکی که مشرف به مسجد است، می‌نشیند. در آخر هم (به احترام این بقعه) همانند سرای پادشاهان طبل و شیپور و بوق می‌نوازند.
- در سال ۹۱۲ ه.ق) به دستور شاه اسماعیل صفوی، بهسازی گسترده‌ای بر آرامگاه انجام گرفت. ۸۵ سال بعد بر اثر زلزله سال ۹۹۷ ه.ق)، نیمی از گنبد آرامگاه ویران شد که دوباره در سال‌های بعد بازسازی گردید.
- در سال ۱۱۴۲ ه.ق) نادر شاه افشار بهسازی گسترده‌ای بر این آرامگاه انجام داد و به دستور او قندیل بزرگی در زیر سقف و گنبد آویزان کردند. نادرشاه پیش از گرفتن شیراز و غلبه بر افغان‌ها، پیمان بسته بود که اگر در جنگ پیروز شود، بهسازی شایسته‌ای بر این بقعه انجام دهد؛ بنابراین پس از پیروزی بر افغان‌ها و تسلط شیراز، ۱۵۰۰ تومان پول آن زمان را صرف بهسازی شاه چراغ کرد و قندیل او ۷۲۰ مثقال وزن داشته که از طلای ناب و زنجیر نقره‌ای ساخته بوده‌اند. این قندیل تا سال ۱۲۳۹ ه.ق) همچنان آویزان بود.
- در زلزله سال ۱۲۳۹ ه.ق) شیراز با خاک یکسان شد و این آرامگاه نیز به کلی مخروبه گردید، نویسنده تذکره دلگشا که خود شاهد این زلزله بوده‌است چنین می‌نویسد:
گنبد بقعه (شاه چراغ) که از غایت ارتفاع، آفتاب جهان تاب هر روز در نیم روز خود را در سایه آن کشیدی به یک دفعه چنان بر زمین‌خورد که زمین شکافته و در اعماق خاک فرورفت… و آن عمارات عالی… تو گویی همیشه ویران بوده…
پس از زلزله، قندیل اهدایی نادرشاه را فروختند و صرف بازسازی آرامگاه کردند.
- در سال ۱۲۴۳ ه.ق) به دستور فتحعلی شاه قاجار، حسینعلی میرزا فرمانفرما، پی گیر شد تا کف بقعه را یک متر از سطح زمین بلندتر بسازد. این کار صورت گرفت و به جای استفاده از سنگ و ساروج، آن را از سنگ و آجر و گچ بنا کردند و در آخر ضریحی نقره‌ای بر گور نصب کردند. در سال ۱۲۶۹ ه.ق) بر اثر زلزله، گنبد آرامگاه شکست و فرو ریخت. در همان سال محمدناصر ظهیرالدوله آن را نوسازی کرد.
- در سال ۱۲۸۹ ه.ق) مسعود میرزا ظل السلطان دری نقره ای بر ورودی حرم نصب کرد و در سال ۱۲۹۲ ه.ق) شاهزاده ظل السلطان، ساعت زنگ دار بزرگی بر برج جنوبی بقعه نصب کرد.
- در سال ۱۳۰۶ ه.ق) آینه کاری مفصلی بر دیوارهای داخل حرم انجام گرفت.
- در سال ۱۳۳۶ خورشیدی، آخرین گنبد قدیمی آرامگاه برچیده شد و اولین گنبد اسکلت فلزی توسط انجمن آثار ملی و اداره باستان‌شناسی فارس به همت هنرمندان فقید سید احمد و سید محمد رضازاده ساخته شد.
- در سال ۱۳۶۰ طی حکمی از سوی سید روح‌الله خمینی، سید محمدمهدی دستغیب به تولیت آستان احمدی و محمدی منصوب شد.
- در ۱۴ اسفند ۱۳۹۲ طی حکمی از سوی علی خامنه‌ای، سید علی‌اصغر دستغیب تولیت آستان احمدی (شاهچراغ) و محمدی را بر عهده گرفت.
روز شاهچراغ
در سال ۱۳۸۶ شورای فرهنگ عمومی استان فارس نامگذاری یک روز به نام بزرگداشت شاهچراغ مطرح شد و متولیان امر تصمیم گرفتند که روز تولد او را به عنوان مراسم بزرگداشت انتخاب کنند؛ لذا برای مشخص شدن روز دقیق تولد، مورخان و محققان تحقیقات خود را آغاز کردند اما پس از بررسی‌های به عمل آمده کارشناسان به این نتیجه رسیدند که روز تولد شاهچراغ ۱۶ ذی القعده است ولی قطعی نیست . از این رو تصمیم بر این شد که در دهه کرامت یعنی حدفاصل تولد معصومه و رضا یک روز به عنوان روز بزرگداشت احمد بن موسی «شاهچراغ» تعیین شود.[4] شورایعالی انقلاب فرهنگی در تاریخ ۲۴ شهریور ۱۳۸۸ روز ششم ذیقعده یعنی پنجمین روز از دهه کرامت را به نام روز بزرگداشت احمدبن موسی شاهچراغ جهت ثبت در تقویم مناسبت‌های ملی- اسلامی کشور تصویب کرد.[5]
توسعه حرم شاهچراغ
آستان احمدبن‌موسی شاهچراغ که در طول تاریخ مرکزی برای رشد معارف شیعه در جنوب کشور به‌شمار می‌رفت، اما در چند سال اخیر به دلیل واقع شدن در بافت تاریخی و فرهنگی شیراز مورد غفلت قرار گرفت و با ناهنجاری‌های مختلفی روبرو شد تا آنجا که داد برخی از مقامات استان فارس را برآورد. اخیراً طرح جامع توسعه حرم مطهر شاهچراغ و سیدعلاءالدین حسین در شیراز تصویب شده تا با اجرای آن بسیاری از معضلات اطراف و محدوده حرمین در شیراز برچیده می‌شود. این طرح جامع در محدوده‌ای به وسعت ۵۵ هکتار تصویب شده تا برای نخستین مرتبه، این دو آستان مقدس دارای یک طرح جامع و کامل برای توسعه، بازسازی و عمرانی شوند. در این طرح بحث‌های مهمی از جمله حل معضل ترافیک عبوری، احداث ساختمان‌های خدماتی، زائرسرا، مجموعه‌های فرهنگی، مذهبی و زیارتی مورد نیاز پیش‌بینی شده‌است. در قدم نخست و بنا به دستور وزیر مسکن و شهرسازی قرار است ۳۰ هکتار زمین برای این امر اختصاص یافته و مابقی زمین‌های مورد نیاز که در طرح اولیه نیز تعریف شده‌است در مراحل بعدی اختصاص می‌یابد.
همچنین به دستور سید علی خامنه‌ای، رهبر ایران، هیئت امنای این آستان متشکل از برخی افراد با سابقه و زیر نظر نماینده وی در استان فارس هم‌زمان با آغاز فعالیت‌ها برای توسعه حرم تشکیل شد.[6]
متولیان
- سید محمدمهدی دستغیب که از سال ۱۳۶۰ با حکم سید روح‌الله خمینی تا ۱۴ اسفند ۱۳۹۲ این سمت را بر عهده داشت.
- سید علی‌اصغر دستغیب پس از سید محمدمهدی دستغیب، از سال ۱۳۹۲ با حکم سید علی خامنه‌ای عهده‌دار این منصب شد.
- به گزارش « ایرنا » محسن ابراهیمی مدیر تولیت شاهچراغ در تاریخ ۷ تیر ۹۹ اعلام کرد: سید علی اصغر دستغیب تولیت این آستان به دلیل کهولت سن و بیماری قلبی از سمت خود استعفاء داد.
- به گزارش « ایرنا » در تاریخ ۱۹ تیر ۹۹ به حکم سید علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی ایران لطف الله دژکام باحفظ سمت های خود به طور موقت به تولیت آستان شاهچراغ منصوب شد.*
جستارهای وابسته
نگارخانه
نمای درون حرم
یکی از مناره‌های مسجد شاهچراغ
طبل و نقاره زنی در شاه چراغ
نمایی از شاه چراغ
بارگاه سید میر محمد بن موسی
ورودی شمالی شاه چراغ
ورودی شمالی محوطه بارگاه
قسمتی از کاشی کاری‌های سردر شمالی
پی‌نوشت‌ها
- آذری (معماری) بایگانی‌شده در ۱۸ دسامبر ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی ج ۱. (بازنشر در تبیان)
- «ساختمان گنبد حضرت شاه چراغ» (۱). تهران: هنر و مردم. آبان ۱۳۴۱: ۱۲–۱۳. دریافت‌شده در ۱ اسفند ۱۳۹۴.
- ابن بطوطه، سفرنامه، ترجمهٔ محمدعلی موحد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۳۷ شمسی، صص ۲۰۴–۲۰۵
- به مناسبت ششم ذی قعده روز بزرگداشت شاه چراغ حضرت احمد بن موسی (س)، سایت حوزه، تاریخ بازدید ۲۲ مهر ۱۳۸۹
- ثبت روز بزرگداشت احمدبن موسی شاهچراغ (ع) در تقویم مناسبت‌های ملی- اسلامی کشور بایگانی‌شده در ۱۳ دسامبر ۲۰۱۳ توسط Wayback Machine، خبرگزاری موج، تاریخ بازدید ۲۲ مهرماه ۱۳۸۹
- ISNA - 10-19-2010 - 89/7/27 - سرویس: / شهرستان‌ها / شماره خبر: ۱۶۳۶۸۹۰
منابع
.^ چهره ایران، راهنمای سیاحتی و مسافرتی، سازمان جغرافیائی و کارتوگرافی گیتاشناسی، تهران ۱۳۷۴خ.
جستارهای وابسته
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ شاهچراغ موجود است. |
جاهای مقدس اسلامی | ||
|---|---|---|
| شهرهای مقدس شیعه |  | |
| جاهای مقدس شیعه | مساجد: مسجدالحرام • مسجدالنبی • مسجدالاقصی • قبةالصخره • مسجد قبا • مسجد ذوقبلتین • مسجد کوفه • مسجد سهله • مسجد جمکران حرم‌ها: حرم علی بن ابی‌طالب • حرم امام حسین • بقیع • حرم کاظمین • حرم امام رضا • حرم عسکریین • حرم عباس بن علی • حرم زینب کبری • حرم فاطمه معصومه • حرم رقیه • باب‌الصغیر • مرقد دانیال • مقبره شهدای احد • آرامگاه سید حسن مدرس • امام‌زاده‌ها: حرم شاه عبدالعظیم • حرم شاهچراغ • امامزاده سید مرتضی • امامزاده سیدحمزه کاشمر • ... تکیه • حسینیه • مهدیه | |
| شهرهای مقدس اهل سنت | ||
| جاهای مقدس اهل سنت | ||
| اصول |  | |
|---|---|---|
| فروع | ||
| عقاید برجسته | ||
| چهارده معصوم | ||
| صحابه | ||
| علما |
| |
| رویدادها | ||
| آیات و روایات | ||
| ادعیه و مناسک | ||
| کتاب‌ها | ||
| مکان‌های مقدس | ||
| روزهای مقدس | ||
| منابع اجتهاد | ||
| وابسته | ||
