عاشورا

عاشورا، دهمین روز از ماه محرم در گاه‌شماری هجری قمری، روز مقدس مسلمانان (و عزای شیعیان) است.[1] آنچه مشهور است عاشورا از ریشه عَشر به معنای ده و دهم، فقط بر دهمین روز محرم اطلاق شده‌است. اما نظری وجود دارد که عاشورا و تاسوعا را در سلسله اعداد معنی نمی‌دانند. عاشورا را از عِشر یعنی معاشرت و مصاحبت، روزی روزی که میل معاشرت و رفاقت [با حسین بن علی] به شدت بالا می‌رود، دانسته‌اند؛ و این نامگذاری را به علی بن حسین (امام چهارم شیعه) نسبت داده‌اند.[2] شهرت این روز نزد شیعیان به دلیل وقایع عاشورای سال ۶۱ هجری قمری است که در این روز حسین بن علی -امام سوم شیعیان- و یاران وی در رویداد کربلا در جنگ با لشکر عمر سعد کشته شدند. شیعیان در این روز سوگواری می‌کنند. اهل سنت روز عاشورا را سالگرد روزی می‌دانند که موسی دریای سرخ را شکافت و خودش و پیروانش از آن عبور کردند و این روز را گرامی و روزه گرفتن در این روز را سنت می‌دانند.[3]

برای دیگر کاربردها، عاشورا (ابهام‌زدایی) را ببینید.
سوگواری محرم
رویدادها
نبرد کربلا • شام غریبان
اسارت در شام
کَسان

حسین بن علی
عباس بن علی
علی‌اکبر
علی‌اصغر
زینب کبری
سکینه بنت حسین
مسلم بن عقیل

فهرست کشتگان
جای‌ها
حرم امام حسین
حرم عباس بن علی • حسینیه
موزه محرم
روزهای ویژه
تاسوعا • عاشورا • اربعین
آیین‌ها

مرثیه • نوحه • تعزیه • روضه • تکیه
زنجیرزنی • سینه‌زنی • عَلَم
سقاخانه • دسته عزاداری

تشت‌گذاری • نخل‌گردانی

تطبیق تاریخی
نوشتار(های) وابسته: عاشورای شمسی

عاشورای سال ۶۱ هجری قمری طبق بعضی محاسبات نجومی با توجه به گاه‌شماری هجری قمری هلالی با سه شنبه، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری خورشیدی (۹ اکتبر ۶۸۰ میلادی) برابر است.[4] اما براساس محاسبات جدولی گاه‌شماری هجری قمری قراردادی این روز با چهارشنبه، ۲۱ مهرماه خورشیدی (۱۰ اکتبر میلادی) همان سال تطبیق داده می‌شود.[5][6]

کودکی در حال زدن سنج در شهر قم در ماه محرم

پیش‌زمینهٔ تاریخی
نوشتار اصلی: نبرد کربلا
نگاره واقعة الطف نحوهٔ آرایش سپاهیان یزید و حسین بن علی را نشان می‌دهد

در دهم محرم ۶۱ هجری قمری نبردی میان سپاه حسین بن علی و سپاه اعزامی از سوی یزید بن معاویه در نزدیکی محلی به نام کربلا (در عراق کنونی) درگرفت. گفته می‌شود دلیل یزید بن معاویه برای جنگ، بیعت نکردن حسین بن علی با او بود؛ از طرفی حسین بن علی نیز حکومت و زمامداری یزید بن معاویه را غیرشرعی و غیرقانونی می‌دانست.

در پایان این نبرد حسین بن علی به همراه ۷۲ تن از همراهانش کشته شدند، پس‌از آن شیعیان هرساله در روز دهم محرم به عزادارای برای این کشته‌شدگان می‌پردازند.

نگرش شیعه
هیئت قمه‌زنان در ۱۰ مُحرم اثر فائوستو زونارو.

شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان می‌گوید: «روز دهم ماه محرم روز شهادت امام حسین است، روز مصیبت و حزن ائمه اطهار و شیعیان آنان است و شایسته‌است که شیعیان در این روز مشغول کارهای دنیوی نگردند و مشغول گریه و نوحه باشند و زیارت عاشورا بخوانند.»

پیشینه تاریخی سوگواری برای حسین

سابقهٔ سوگواری و برپایی عزاداری برای حسین بن علی به اولین روزهای بعد از عاشورا، در محرم سال ۶۱ هجری می‌رسد. اولین مراسم سوگواری را زینب خواهر حسین در زندان برگزار کرد. همچنین دختر سه سالهٔ حسین، رقیه، در زندان اغلب برای پدرش گریه می‌کرد تا اینکه دستور دادند سر بریدهٔ پدر را به حضورش ببرند که این عمل باعث مرگ دختر شد. مرگ رقیه باعث بلوایی در شام شد که عاقبت یزید مصلحت دید اسرای کربلا را آزاد کرده آن‌ها را به مدینه بفرستد.[7]

همچنین از سجاد روایت شده که تا بیست سال پس از مرگ پدرش هر وقت می‌خواست اب بنوشد به گریه می‌افتاد. نقل شده‌است که روزی خدمتکاری از او پرسید "ای پسر رسول خدا! آیا وقت آن نرسیده‌است که اندوه‌تان به پایان برسد؟" سجاد پاسخ داد: "وای بر تو! یعقوب پیامبر دوازده پسر داشت و خداوند یکی از آن‌ها را از چشمش پنهان کرد. از گریهٔ زیاد چشمانش کم سو و از غصه سرش سفید شد و پشتش خمیده گشت. (قرآن: ۱۲:۸۴) اگر چه پسرش زنده بود، اما من با چشم خود دیدم که پدر و برادر و عمو و هفده تن از اعضای خانواده‌ام در اطرافم قربانی شدند. چگونه اندوهم به پایان رسد؟"[8][9]

سینه‌زنی
نوشتار اصلی: سینه‌زنی
عزاداری روز عاشورا در کربلا
یک نقاشی از دوران قاجار که عزاداری برای حسین بن علی را نمایش می‌دهد.

از مراسم سنتی عزاداری برای حسین بن علی و دیگر امامان شیعه، که همراه نوحه خوانی و با آهنگی خاص بر سر و سینه می‌زنند، گاهی هم سینه خود را لخت‌کرده، بر آن می‌زنند. اصل این سنت، به ویژه در میان عربها رواج داشته‌است. بعدها به صورت موجود درآمده که با انتخاب نوحه‌های سنگین، حرکات دست بر سینه می‌خورد. به فردی هم که‌بر سینه خود زده، عزاداری می‌کند، «سینه زن» می‌گویند. این‌گونه نوحه‌گری، ابتدا به صورت فردی بوده، اما با مرور زمان به شکل گروهی و دسته‌جات سوگواری درآمده‌است.[10]

«دسته گردانی و سینه زنی و نوحه خوانی که در زمان صفویه رایج شده و توسعه پیدا کرده بود، در عصر قاجاریه با توسعه و تجمل بیشتر در پایتخت رواج داشت… دسته گردانی در عصر قاجار، به ویژه در زمان ناصر الدین شاه با آداب و تشریفات و تجمل بسیار برگزار می‌شد. دسته‌های روز با نقاره و موزیک جدید و علم و بیرق و کتل، و دسته‌های شب با طبقهای چراغ زنبوری و حجله و مشعل به راه می‌افتاد و در فواصل دسته سینه‌زن‌ها با آهنگ موزون سینه می‌زدند. نوحه‌خوانی و سینه‌زنی حتی در اندرونی شاهان قاجار، بین زنان اندرون نیز متداول بود…»[11]

ادبیات عاشورایی
نوشتار اصلی: ادبیات عاشورایی

بخش اندکی از قصیدهٔ سیف فرغانی (قرن ششم و متعلق به سرزمین کنونی فرغانه در ازبکستان) در مصیبت حسین و یاران او:

ای قوم، در این عزا بگریید برکشتهٔ کربلا بگریید
در ماتم او خمش مباشید یا نوحه کنید، یا بگریید
اشک از پی چیست؟ تا بریزید چشم از پی چیست؟ تا بگریید

همچنین شعر معروف محتشم کاشانی (سدهٔ ۱۰ قمری) در رثای واقعه کربلا که این‌گونه آغاز می‌شود:

باز این چه شورش است که در خلق عالم است باز این چه نوحه و چه عزا و چه ماتم است؟
باز این چه رستخیز عظیم است؟ کز زمین بی نفخ صور، خاسته تا عرش اعظم است
این صبح تیره باز دمید از کجا کزو کار جهان و خلق جهان جمله در هم است
گویا طلوع می‌کند از مغرب آفتاب کآشوب در تمامی ذرات عالم است
گر خوانمش قیامت دنیا، بعید نیست این رستخیز عام، که نامش محرم است

سوگواری در میان غیر مسلمانان
دیگ‌های نذری در عاشورا

سوگواری عاشورا مختص شیعیان نیست. در ایران ارامنه نیز دسته‌جات عزاداری دارند.[12][13]

در ترینیداد و توباگو[14] و جامائیکا[15] تمامی گروه‌های قومی و مذهبی در مراسمی که به زبان محلی «هوسِی» خوانده می‌شود شرکت می‌کنند و به سوگواری می‌پردازند. [15][14]

نگرش مذاهب دیگر

اهل سنت

در مورد واقعه عاشورای سال ۶۱ اغلب تاریخ نگاران اهل سنت از جمله محمد بن جریر طبری، بلاذری، عمر بن سعد، ابن قتیبه دینوری، احمد بن داوود دینوری و عزالدین بن اثیر واقعه کربلا را به تفصیل و بر اساس روایت ابومخنف بیان کرده‌اند.[16] این درحالی است که شیعیان معتقد هستند که بعد از واقعه عاشورا، بنی امیه به جعل منابع اسلامی پرداخت و به بهانه کشتن امام سوم شیعیان آن را روز مبارک و عید، روزه، توبه آدم، نجات یونس از شکم ماهی، استقرار سفینه نوح در کوه جودی، روز شکافته شدن دریا برای موسی، خاموش شدن آتش برای ابراهیم و… اعلام نمود.[17]

یهودیت

صحیح بخاری این روز را معادل یوم‌کیپور شمرده‌است.[18] در این روایت ذکر شده‌است که زمانی که محمد به مدینه رسید مشاهده کرد که یهودیان برای یوم کیپور روزه می‌گیرند. او از آنان پرسید دلیل روزه گرفتن چیست. آن‌ها پاسخ دادند که خداوند در این روز قوم موسی را از دست فرعون نجات داد. او گفت ما از شما به موسی نزدیکتریم و دستور داد که پیروانش روزه بگیرند.

بر اساس نظر بعضی محققان نیز عاشورا بر روی یوم کیپور بنا نهاده شده‌است. از این رو بعضی اعتقاد دارند که تا زمان کمی قبل از فوت محمد که تغییر در تقویم در آیه نسیء منع شد دو روز عاشورا و یوم کیپور در انتهای تابستان بر روی یکروز قرار داشتند. بعد از نازل شدن آیه نسیء و ممنوع شدن سالهای سیزده‌ماهه دو تقویم عبری و عربی از یکدیگر جدا شدند و عاشورا از یوم کیپور جدا گشت.[19] مراسم یوم کیپور در یهودیت نیازمند انجام قربانی به عنوان کفاره گناهان است که در آن خون قربانی در معبد ریخته می‌شد. همچنین در زبان عبری لغت دهم عاشارا یا عاسارا (عبری: עשרה) و دارای ریشه سامی ع-ش-ر به معنی ده است.

حال آنکه بعضی دیگر اعتقاد دارند چون ۱۰ محرم ۶۱ هجری قمری برابر با ۱۰ حشوان ۴۴۴۱ عبری بوده‌است در حالی که یوم‌کیپور در روز دهم ماه تیشری می‌باشد این دو واقعه به یکدیگر مرتبط نیستند.

تعطیلی

عاشورا در مناطق زیر تعطیل عمومی و رسمی است:

نام منطقه تعداد روزهای تعطیل
ایران[20]دو روز
عراق[21]دو روز
هندوستان[22][23]یک روز
ترکیه[24]یک روز
پاکستان[25]دو روز
لبنان[26]یک روز
بحرین[27][28]دو روز
افغانستان[29]یک روز
بنگلادش[30]یک روز
الجزایر[31][32][33]یک روز
اقلیم کردستان[34]یک روز
مناطق تحت سیطره انصارالله[35]یک روز
جنوب لبنان (تحت سیطره حزب‌الله)[36]دو روز
هامبورگ[37]یک روز
برمن[38]یک روز
مارنئولی[39]یک روز

تصاویر سوگواری روز عاشورا
  • مراسم «هوسِی» در ترینیداد و توباگو
  • مراسم سینه زنی در بحرین
  • مراسم سوگواری حسین در کربلا
  • مردی در لباس شیر مراسم عاشورای تهران
  • حمل علامت - مراسم عاشورا در تهران
  • یک زنجیرزن در مراسم سوگواری عاشورا در هفتکل
  • مراسم زنجیرزنی در هفتکل
  • مراسم عاشورا در سبزه‌میدان تهران (حدوداً ۱۹۰۷ میلادی)

جستارهای وابسته

منابع
  1. "Ashura | Definition & Facts". Encyclopedia Britannica. Definition & Facts. Retrieved 2019-08-25.
  2. https://iqna.ir/fa/news/3839973/معنای-دقیق-کلمات-عاشورا-و-تاسوعا-چیست
  3. "The Fast of 'Ashura". Al-Islam.org. 2013-03-02. Retrieved 2019-08-25.
  4. «عاشورا سه‌شنبه بود، ۲۰ مهر سال ۵۹ هجری شمسی!». خبرآنلاین. ۲۰۱۲-۱۰-۰۶. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
  5. تبدیل تاریخ هجری قمری به جلالی
  6. «امروز سالروز شهادت امام حسین (ع) است». خبرآنلاین. ۲۰۱۱-۱۰-۰۹. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
  7. "Zaynab Bint Ali". Encyclopedia of Religion. Retrieved January 19, 2008.
  8. Sharif al-Qarashi, Bāqir (2000). The Life of Imām Zayn al-Abidin (as). Translated by Jāsim al-Rasheed. Iraq: Ansariyan Publications, n.d. Print.
  9. Imam Ali ubnal Husain (2009). Al-Saheefah Al-Sajjadiyyah Al-Kaamelah. Translated with an Introduction and annotation by Willian C. Chittick With a foreword by S. H. M. Jafri. Qum, The Islamic Republic of Iran: Ansariyan Publications.
  10. «پایگاه جامع عاشورا - امام حسین علیه السلام». www.ashoora.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
  11. موسیقی مذهبی ایران، ص ۲۶.
  12. «سوگواری عاشورا مختص شیعیان نیست/ در ایران ارامنه نیز دستجات عزاداری دارند». www.yjc.ir. ۲۳ آبان ۱۳۹۲. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
  13. «مسیحیان و زرتشتیان ایران در عزای حسینی (ع)+ویدیو». fa.alalamtv.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۸-۲۵.
  14. Korom, Frank J. (۲۰۰۳). Hosay Trinidad: Muharram Performances in an Indo-Caribbean Diaspora. University of Pennsylvania Press, Philadelphia. ISBN 0-8122-3683-1.
  15. Shankar, Guha (2003) Imagining India(ns): Cultural Performances and Diaspora Politics in Jamaica. Ph.D. Dissertation, University of Texas, Austin pdf
  16. «شور حسینی». پایگاه اطلاع رسانی حوزه.
  17. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ اکتبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱ اکتبر ۲۰۱۷.
  18. صحیح بخاری جلد ۳ کتاب ۳۱ شماره ۲۲۲
  19. Muhammad and the Origins of Islam, Francis E. Peters, SUNY Press, 1994, p. 204.
  20. «تعطیلات رسمی ایران | مرکز اطلاعات فنی ایران». tici.info. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  21. العراق, اخبار. "هل یوم 9 نیسان عطلة رسمیة فی العراق؟" Check |url= value (help). اخبار العراق الآن.
  22. «تعطیلات رسمی هندوستان». Aftab Travel. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  23. «تعطیلی یک کشور غیر اسلامی در عاشورا - ShiaWaves Persian». shiawaves.net. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  24. «تقویم ترکیه | روزهای تعطیل رسمی و تعطیل مذهبی ترکیه را بشناسید». سفر به استانبول با تیرنگ. ۲۰۱۹-۰۵-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
  25. «تاسوعا و عاشورا در پاکستان تعطیل رسمی شد». خبرآنلاین. ۲۰۰۹-۱۲-۲۵. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  26. «لبنان تعطیلات عمومی 2019 :». HolsDB.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  27. «وکالة أنباء البحرین». www.bna.bh. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  28. «اعلام دو روز تعطیلی رسمی در بحرین بمناسبت عاشورا - ShiaWaves Persian». shiawaves.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  29. «روز عاشورا تعطیل رسمی است». www.afghanpaper.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
  30. «روز عاشورا در بنگلادش تعطیل رسمی است/معرفی مراکز مهم عزاداری نشانی=https://www.mehrnews.com/news/4102665/روز-عاشورا-در-بنگلادش-تعطیل-رسمی-است-معرفی-مراکز-مهم-عزاداری». خبرگزاری مهر | اخبار ایران و جهان | Mehr News Agency. ۲۰۱۷-۱۰-۰۲. پیوند خارجی در |title= وجود دارد (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  31. «الجزایر تعطیلات عمومی 2019 :». HolsDB.com. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  32. "National Holidays in Algeria in 2019". Office Holidays. Retrieved 2019-09-17.
  33. «وزارة الشؤون الدینیة تعلن الاحد أول محرم والثلاثاء 10 سبتمبر یوم عاشوراء | الإذاعة الجزائریة». www.radioalgerie.dz (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۷.
  34. «دولت اقلیم کردستان روز عاشورا را تعطیل اعلام کرد - خبرگزاری کردپرس». خبرگزاری کردپرس - فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
  35. «حضور گسترده مردم یمن در مراسم روز عاشورا». مشرق نیوز. ۲۰۱۹-۰۹-۱۰. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
  36. «فی أجواء من الحزن.. شیعة العالم یحیون عاشوراء». قناة الحرة (به عربی). دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
  37. «عاشورا در هامبورگ آلمان تعطیل رسمی شد». خبرآنلاین. ۲۰۱۲-۱۱-۲۱. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
  38. Zahiri (۲۰۱۲-۱۲-۰۲). «روز عاشورا در ایالت «برمن» آلمان تعطیل اعلام شد». Imam Ali Islamic Center. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۹-۱۴.
  39. نیوز، l Shia News Agency l خبرگزاری شیعیان l شیعه (۱۳۹۵/۰۷/۲۸–۱۰:۲۵). «تعطیلی رسمی شهر مارنئولی بزرگترین شهر شیعیان در گرجستان در روز عاشورا». fa. دریافت‌شده در 2019-09-14. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ عاشورا موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.