آیه اطاعت
آیه اطاعت یا آیه اولی‌الامر آیه ۵۹ سوره نساء در قرآن است. آیه دستور می‌دهد که مؤمنان از الله، و همچنین از پیامبر و آنان که صاحب اختیار امور هستند (اولی الامر) اطاعت کنند. منابع شیعی، این آیه را به عنوان یکی از اثبات‌ها برای معصومیت و امامت علی و دیگر امامان دوازده‌گانه معرفی می‌کنند.
 متن آیه اطاعت | |
| مشخصات قرآنی | |
|---|---|
| نام آیه | آیه اطاعت |
| نام سوره | نساء |
| شماره آیه | ۵۹ |
| محل نزول | مدینه |
| شأن نزول | دارد |
| شماره جزء | ۵ |
| شماره حزب | ۹ |
| نام‌های دیگر | اولی‌الامر |
| اختلاف در | شأن نزول، معنا |
| اطلاعات دیگر | |
| شماره کلمه | ۳۴ |
| شماره حرف | ۱۶۶ |
| حروف مقطعه | ندارد |
| قرآن |
|---|
 |
|
شیعیان معتقدند که حدیث جابر نیز در پی توضیح واژه اولی الامر در این آیه از سوی پیامبر اسلام گفته‌شده‌است.
آیه
متن
﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ۖ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ۚ ذَٰلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا﴾(سورهٔ نساء-آیهٔ ۵۹)
ترجمه‌ها
- ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را [نیز] اطاعت کنید؛ پس هر گاه در امری [دینی] اختلاف نظر یافتید، اگر به خدا و روز بازپسین ایمان دارید، آن را به [کتاب] خدا و [سنت] پیامبر [او] عرضه بدارید، این بهتر و نیک‌فرجام‌تر است. (محمدمهدی فولادوند)
شأن نزول
فردی به ظاهر مسلمان (منافق) با یک مرد یهودی بر سر موضوعی اختلاف پیدا کردند، فرد یهودی گفت: موضوع را نزد محمد بن عبدالله ببریم، زیرا مرد یهودی می‌دانست که محمد رشوه نمی‌پذیرد، امّا مرد به ظاهر مسلمان گفت: حَکَم میان من و تو کعب بن اشرف یهودی باشد، زیرا می‌دانست که او رشوه می‌گیرد و به نفع رشوه دهنده داوری می‌کند. در این ماجرا آیه اولی الامر و آیه پس از آن نازل شد.[1]
تفاسیر
در این آیه تعیین مفهوم و مصداق واژه «اولواالامر» مورد اصلی اختلاف شیعه و سنی است.[2]
دیدگاه شیعه
تقریباً تمام مفسران شیعه اتفاق نظر دارند؛ که واژه «اولوالامر» بر امامان شیعه دلالت دارند. در تفسیر نمونه، این نکته یاد شده و آمده‌است:
رهبری مادی و معنوی جامعه اسلامی، در تمام شؤون زندگی از طرف خداوند و پیامبر به آنها سپرده شده‌است، و غیر آنها را شامل نمی‌شود؛ و البته کسانی که از طرف آنها به مقامی منصوب شوند و پستی را در جامعه اسلامی به عهده بگیرند، با شروط معینی اطاعت آنها لازم است نه به خاطر این که اولی الامرند، بلکه به خاطر این که نمایندگان اولی الامر می‌باشند.[3]
علمای شیعه می‌گویند که یکی از شرایط مهم اولی الامر عصمت است و فقط دوازده امام از این شرط برخوردارند.
داوود فیرحی در فصل‌نامه شیعه‌شناسی می‌نویسد:
بر اساس عقل شیعی، «امر به اطاعت» در آیه از خدا و رسول و اولی‌الامر، دلیل بر عصمت هر سه منبع اقتدار است، زیرا امر به اطاعت از امام و رهبر خطاپذیر خلاف قواعد عقل است.[2] محدحسین طباطبایی نیز در تفسیر المیزان یکی از شرایط اولی‌الامر بودن را عصمت می‌داند و تنها مصداق این واژه را چهارده معصوم یاد می‌کند.[4]
ابوبصیر از محمد بن علی، امام پنجم شیعیان نقل می‌کند که این آیه در شأن علی بن ابیطالب نازل شده‌است، و در پاسخ به این پرسش که چرا نام او صراحتاً ذکر نشده، می‌گوید:
خداوند نماز را بر پیامبرش نازل کرد، اما هرگز از سه یا چهار رکعتی بودن آن سخن نگفت. زکات را نازل فرمود، ولی از تفصیل آن نام نبرد. حج را نازل کرد و اما دربارهٔ شماره طواف چیزی نگفت و همه این جزئیات را به تفسیر پیامبر وانهاد. این آیه را نازل کرد و پیامبر توضیح داد که دربارهٔ علی، حسن و حسین و … است.[2][5]
روایات زیادی دلالت دارند بر این که مراد از «اولی الامر» در این آیه، ائمه معصومین هستند، که برخی عبارتند از:
پیامبر در جواب جابر بن عبدالله انصاری که از "اولی الامر" سؤال کرده بود، فرمود: "آنان جانشینان من و امامان مسلمانان بعد از من هستند، که اول ایشان علی بن ابی طالب است و بعد از او به ترتیب حسن و حسین و علی بن الحسین و محمد بن علی..."[6]
محمد باقر امام پنجم شیعیان در تفسیر این آیه نیز می‌گوید: «اولی الامر امامان از فرزندان علی و فاطمه هستند، تا آنکه روز قیامت بر پا شود.» در جای دیگر نیز فرموده‌است: «خداوند از اولی الامر فقط ما را قصد کرده‌است وهمه مؤمنان را تا روز قیامت به پیروی ما فرمان داده‌است.»[7]
جعفر بن محمد امام ششم شیعیان نیز می‌گوید: «آنان (اولی الامر) علی بن ابی طالب، حسن، علی بن الحسین، محمد بن علی و جعفر یعنی من هستیم، سپاس خدا را به جای آورید که به شما امامان و رهبرانتان را در زمانی شناساند که مردم آنان را آنکار می‌کنند.»[8]
عصمت اولی الامر
از نظر مفسران شیعه در دلالت آیه بر عصمت اولی الامر تردیدی وجود ندارد، زیرا:
۱ ـ هرگاه خداوند به اطاعت بی‌قید و شرط از کسی فرمان دهد آن فرد معصوم خواهد بود، چون در صورت غیر معصوم بودن، اگر به گناه امر کند اجتماع نقیضین لازم می‌آید؛ یعنی هم باید از او اطاعت شود و هم اطاعت نشود.[9]
۲ ـ در این آیه «اولی الأمر» بدون تکرار فعل «أطیعوا» بر رسول عطف شده‌است، و از آن‌جا که اطاعت از رسول به خاطر معصوم بودنش به‌طور مطلق واجب است اطاعت از «اولی الأمر» نیز همانند آن مطلق خواهد بود و این امر کاشف از معصوم بودن «اولی الأمر» می‌باشد.[10]
دیدگاه سنی
علمای سنی در تفسیرشان از این آیه می‌گویند عبارت اولی الامر، کاربرد کلی دارد و صریح و مشخص نیست. تفاسیر سنی خلفای راشدین، فرماندهان سپاه، صحابه، رهبران سیاسی، و علما را به عنوان معنای عبارت اولی الامر نقل کرده‌اند، در حالی که برخی از آنان اشخاص بخصوصی را به عنوان اولی الامر تفسیر کرده‌اند.
داوود فیرحی می‌گوید که محمد بن ادریس شافعی «در تفسیر آیه و مشروعیت خلافت خلفای راشدین راه دیگری پیموده‌است.»[2][11]
جستارهای وابسته
پانویس
- مجمع البیان، ج 2، ص 264
- فیرحی، داوود (۱۳ شهریور ۱۳۸۴). «مختصات عمومی امامت شیعه». فصل‌نامه شیعه‌شناسی، شماره ۳ و ۴، به نقل از خبرگزاری فارس. دریافت‌شده در ۲ مرداد ۱۳۸۸.
- مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، جلد ۱، ص. ص ۴۱۴
- طباطبایی، محمدحسین، تفسیر المیزان، جلد ۲، ص. ص ۳۸۶
- ناصری، علی‌اکبر (به نقل از: حسن عبّاس حسن) (۱۳۵۱)، امامت و شفاعت، تهران: شرکت سهامی طبع کتاب، ص. صص ۲۰۳–۲۰۴
- ینابیع الموده قندوزی، ص494
- البرهان بحرانی، سید هاشم، همان، ص 383 و 386
- تفسیر عیاشی، ص 252، ح174
- دلائل الصدق، المظفر، ج۲، ص۱۷، محمدحسن، مکتبة الذجاج، تهران
- مجمع البیان، طبرسی، ج۲، ص۶۴، فضل بن الحسن، داراحیاء التراث العربی، بیروت، ۱۳۷۹ش
- فیرحی، داوود (۱۳۷۸)، «فصل ششم»، قدرت؛ دانش و مشروعیت در اسلام، تهران: نشر نی، ص. صص ۲۲۹–۲۶۵
منابع
- مشارکت‌کنندگان ویکی‌پدیا. «The obedience verse». در دانشنامهٔ ویکی‌پدیای انگلیسی، بازبینی‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۸.