کشف‌الاسرار و عدةالابرار
کشف الاسرار و عدة الابرار کتابی در تفسیر قرآن و عظیم‌ترین و قدیمی‌ترین تفسیر عرفانی فارسی، نوشته ابوالفضل رشید الدین میبدی در دهه ۵۲۰ قمری است. این کتاب بر اساس تفسیر الهروی خواجه عبدالله انصاری (که هم‌اکنون در دست نیست) در ده جلد نوشته شده‌است.[1]
نویسنده
در گذشته نویسنده‌ای این تفسیر که به عنوان اولین و مهم‌ترین تفسیر عرفانی از قرآن شهرت دارد به درستی مشخص نبود. برخی آن را نوشته خواجه عبدالله انصاری و برخی دیگر از جمله محمد معین آن را به سعدالدین تفتازانی نسبت می‌دادند.[2] در نتیجه‌ای تحقیقات علی‌اصغر حکمت، نویسنده‌ای این کتاب مشخص و در سال ۱۳۳۷ توسط دانشگاه تهران به چاپ رسید.
رشیدالدین میبدی در این کتاب ابتدا بخشی از آیات را بدون توضیح به فارسی ترجمه کرده، سپس عقاید مفسرین و تحقیقات اهل فن را درباره‌ای تفسیر همان قسمت شرح می‌دهد و در بخش سوم به بیان نکات عرفانی خصوصاً به نقل از مدارد خود خواجه عبدالله انصاری می‌پردازد.[3]
این کتاب توسط علی‌اصغر حکمت در ده جلد تصحیح و منتشر گردیده‌است. وی درباره‌ای این کتاب می‌گوید:
نخستین بار که راقم سطور به وجود این تألیف شریف و تفسیر لطیف آگاه شد در سال ۱۳۲۵ شمسی بود در آن موقع که در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران برای زمره‌ای از دانشجویان دانش‌پژوه خلاصه‌ای از تاریخ علم تفسیر قرآن بیان می‌نمود به مجموعه‌ای مراجعه نمود که پروفسور استوری راجع به آثار ادبی زبان فارسی نگاشته‌است.... و این کتاب را به غلط به سعدالدین تفتازانی نسبت داده‌است. و به وجود کاملی از آن را در کتابخانه ینی جامع استانبول تصریح می‌نماید.... دو نسخه از همان تقسیر متعلق به آقای خلیل الله خان خلیلی در کابل بود... و نیز در کتابخانه آستان قدس رضوی نیز به دو نسخه از این کتاب برخورد نمودم.... با کمال تأسف اصل تفسیر خواجه انصاری در دست نیست.... از مطالعه و تصفح در این نسخ معلوم شد که کتاب مذکور خزانه ایست آگنده به لئالی و جواهر، مشتمل بر تفسیر قرآن شریف به سبک مفسرین عامّه.... کتابی است بی نظیر و بدیل و گنجی است بی شبیه و مثیل که در بحث از کلمات رب جلیل برای عباد ذلیل به پارسی گرد کرده و به روزگاران، به یادگار گذاشته‌است.... پس به عنایات وزارت معارف دولت جمهوری ترکیه در استانبول از نسخه موجود در ترکیه عکسبرداری شد... و به یاری رحیم الله خان سفیر افغانستان در تهران از نسخه‌ای در میر گازرگاه هرات نیز عکسبرداری شد... و شورای دانشگاه تهران در تاریخ آذر ۱۳۲۹ طبع کشف الاسرار و عدة الابرار را تصویب نمود... کتاب قطع نظر از جنبه دینی از لحاظ ادبی و همچنین در مباحث عرفانی و تصوّف یکی از نوادر زبان فارسی است که مانند گنجی ثمین هزاران فایده علمی و ادبی و لغوی و تاریخی را به پارسی زبانان تقدیم می‌دارد و صدها لغات و اصطلاحات رایج در قرن پنجم و ششم هجری که دوره اوج ادبیات فارسی بوده‌است، در این گنجینه وجود دارد و طالبان ادب و لغت و صرف و نحو از آن بهره‌مند توانند شد
پانویس
- «رشیدالدین ابوالفضل میبدی». بایگانی‌شده از اصلی در ۲ اکتبر ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۴ اکتبر ۲۰۰۸.
- http://www.tooba-ir.org/_DefainBook/DefainBookInfo.asp?Key=5028&Links=0-179%5Bپیوند+مرده%5D
- محیط طباطبایی، محمد. «داستان تفسیر خواجه انصاری (بحث فنی راجع به تفسیر خطی)». مجله دانش. دریافت‌شده در ۱۱ نوامبر ۲۰۱۱.