خلفای راشدین

خلفای راشدین، خلفای اربعه یا چهار یار اصطلاحی است که از سوی مسلمانان سنی در اشاره به چهار شخصی که پس از وفات پیامبر به خلافت رسیدند، به کار می‌رود. این چهار تن به ترتیب عبارت‌اند از: ابوبکر، عمر، عثمان و علی. همچنین برخی منابع اهل سنت، حسن را پنجمین خلیفهٔ راشد و کامل‌کنندهٔ خلافت راشدین می‌دانند.[1]

نام ابوبکر، عمر، عثمان و علی

اهل سنت با اعتقاد به مرجعیت صحابه و اجماع آنان دربارهٔ خلفای راشدین، شرایط و شیوه استقرار خلفای چهارگانه را نمونه آرمانی و مشروع دولت اسلامی می‌دانند.[2] و الگوی خلافت راشدین به‌خصوص در زمان ابوبکر و عمر، از نظر کسانی که خواستار خلافت در زمان کنونی هستند مورد تأیید است.[3]

ابوبکر
نوشتار اصلی: ابوبکر

نام کامل وی عبدالله بن عثمان بن عامر بن عَمرو بن کعب ابن سعد بن تَیم بن مُرة بن کعب بن لؤّی القرشی التیمی. کنیه‌اش «صدیق» و نام مادرش أم الخیر سلمی بنت صخر بن عامر بن کعب بن سعید بن تیم بن مُرة است. ابوبکر در سال ۵۷۳م در مکه متولد شد. او ۳ سال از محمد بن عبدالله کوچک‌تر و دختر وی عایشه، یکی از همسران پیامبر اسلام بود. وی نخستین خلیفهٔ قلمروی اسلام است که از ۱۰ ق. هـ تا ۱۳ هـ حکومت کرد.

عمر
نوشتار اصلی: عمر بن خطاب

او در سال ۵۸۱ میلادی در مکه متولد شد. کنیهٔ عمر «ابو حفص» و نام کاملش عمر بن الخطاب بن نفیل بن عبدالعزی بن رباح بن عبدالله بن قُرط بن رزاح بن عدی بن کعب بن لؤّی بن غالب القرشی العدوی نزد اهل سنت ملقب به «فاروق» است،[4] او در سال ۵۸۶ میلادی متولد شد.[5][6] عمر در سال ششم بعثت در حالیکه ۲۶ سال داشت ایمان آورد و مسلمان شد. دخترش حفصه همسر پیامبر اسلام می‌باشد.[7] وی دومین خلیفه در خلافت راشدین (از ۱۳ تا ۲۳) است.

عثمان
نوشتار اصلی: عثمان بن عفان

وی سومین تنی بود که خلافت راشدین را از تاریخ ۲۳ ق هـ تا ۳۵ هـ متصدی شد. نام کامل او عثمان بن عفان بن ابی العاص بن امیه بن عبد شمس بن عبد مناف القرشی الاموی. نسب او و محمد پیامبر مسلمانان در عبد مناف به هم می‌رسند. مادرش اروی بنت کریز بن ربیعه بن حبیب بن عبد شمس بن عبد مناف. مادر بزرگش البیضاء بنت عبدالمطلب عمه محمد. کنیتش «ابی عبدالله و ابی عمرو».

او در سال ۵۷۶ میلادی در شهر طائف متولد شد. او با دو دختر محمد بن عبدالله به نام‌های «رقیه» و «ام کلثوم» ازدواج کرد.

علی
نوشتار اصلی: علی بن ابی‌طالب
نوشتار(های) وابسته: شورش‌ها در زمان خلافت علی بن ابی‌طالب

چهارمین خلیفه (۳۵ ق هـ - ۴۰ هـ)، نام کامل او علی بن ابی طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف بن قصی بن کلاب بن مُرة بن کعب بن لؤّی بن غالب بن فهر بن مالک بن نضر بن کنانه بن خزیمة بن مدرکه بن الیاس بن مضر بن نزار بن معد بن عدنان. مادرش فاطمه بنت اسد. داماد و پسر عموی محمد. کنیه‌اش «ابو الحسن» و «ابو السِبطَین». او در سال ۶۰۰ میلادی در مکه متولد شد.

علی که نوجوانی تحت سرپرستی محمد بود، نخستین فرد ایمان‌آورده به اسلام است. فاطمه دختر پیامبر، همسر وی می‌باشد.

حسن
نوشتار اصلی: حسن مجتبی

پس از ترور علی بن ابی‌طالب، مردم کوفه با فرزند ارشدش حسن مجتبی بیعت کردند. او علاوه بر این‌که پسر علی بود، نوهٔ محمد هم بود. با این حال، حسن بن علی به عنوان خلیفهٔ جدید در کوفه با مخالفانی مثل معاویه بن ابی‌سفیان در شام مواجه شد و به خاطر نگرانی از آیندهٔ امت اسلامی، پس از ۶ یا ۷ ماه خلافت، به نفع معاویه کناره‌گیری کرد و به این ترتیب، خلافت راشدین با روی کار آمدن خلافت امویان پایان یافت.[8]

اهل سنت، حسن مجتبی را پنجمین خلیفهٔ راشد و خلافت او را ادامهٔ خلافت راشدین و کامل‌کنندهٔ آن می‌دانند. حدیث «الخلافه فی امتی ثلاثون سنه ثم ملک بعد ذلک» (خلافت در امت من سی سال خواهد بود و پس از آن سلطنت و پادشاهی است) را ترمذی و احمد بن حنبل در کتاب‌هایشان ذکر کرده‌اند و ابن کثیر در تفسیر این حدیث گفته که این ۳۰ سال با خلافت حسن مجتبی کامل می‌شود؛ چراکه تفویض خلافت به معاویه دقیقاً ۳۰ سال پس از درگذشت محمد صورت گرفت. به گفتهٔ ابوبکر بن العربی، این حدیث محمد با خلافت ۸ ماههٔ حسن مجتبی (بدون حتی یک روز اختلاف از ۳۰ سال) محقق گشت.[1]

ابن ابی العز حنفی نیز می‌گوید: خلافت ابوبکر ۲ سال و چند ماه، خلافت عمر ۱۰ و نیم سال، خلافت عثمان ۱۲ سال، خلافت علی ۴ سال و ۹ ماه و خلافت حسن ۶ ماه طول کشید.[9] مناوی هم ۶ ماه خلافت حسن را تکمیل‌کنندهٔ ۳۰ سال خلافت راشدینی می‌داند که محمد به آن اشاره کرده بود.[10]

عقاید شیعیان

شیعه دوازده‌امامی و اسماعیلیان، فرمانروایی سه خلیفهٔ نخست را نادرست می‌گویند.[11][12][13] گروه زیدیه به خِلافت فرد خوب با وجود فرد خوب‌تر باور دارند، بدین گونه که علی شایسته‌ترین تن برای خلافت است ولی خلافت ابوبکر، عُمر و عُثمان را هم می‌پذیرند.

خلفای ثلاثه

گروهی از شیعیان به سه خلیفه نخست خلفای راشدین یعنی ابوبکر بن ابی قحافه، عمر بن خطاب و عثمان بن عفان به منظور جدا کردن نام علی بن ابی طالب و حسن بن علی بن ابی‌طالب از سه خلیفهٔ دیگر نام خلفای ثلاثه اطلاق می‌کنند. مثلاً می‌گویند: شاه اسماعیل دوم امر کرده بود روزهای جمعه و در بالای منابر از خلفای ثلاثه به نیکویی سخن گفته شود و از لعنت فرستادن به ایشان خودداری گردد.[14][15][16]

خلفای راشد در شعر و ادب فارسی

سلمان ساوجی
رضوان جنان سرای دارتجبریل امین امیر بارت
کرده سر آسمان متوجیمن قدم بزرگوارت
ای پنج ستون خانه شرعقایم به وجود چار یارت
اول به وجود ثانی اثنینصدیق که بود یار غارت
ثانی عمر است آنکه زد خشتو افراخت بنای استوارت
عثمان که از حیای ابرششد تازه و سبز کشتزارت
باقی است علی ولی عهدتاو بود وصی حق گزارت
داری دو گهر که گوش عرش استآراسته زان دو گوشوارت
این گل عرقی است از تو ماندهبر روی زمین به یادگارت

فردوسی
به گفتار پیغمبرت راه جویدل از تیرگیها بدین آب شوی
چه گفت آن خداوند تنزیل و وحیخداوند امر و خداوند نهی
که خورشید بعد از رسولان مهنتابید بر کس ز بوبکر به
عمر کرد اسلام را آشکاربیاراست گیتی چو باغ بهار
پس از هر دوان بود عثمان گزینخداوند شرم و خداوند دین
چهارم علی بود جفت بتولکه او را به خوبی ستاید رسول
که من شهر علمم علیم در ستدرست این سخن قول پیغمبرست

سعدی
درود ملک بر روان تو بادبر اصحاب و بر پیروان تو باد
نخستین ابوبکر پیر مریدعمر، پنجه بر پیچ دیو مرید
خردمند عثمان شب زنده‌دارچهارم علی، شاه دلدل سوار
خدایا به حق بنی فاطمهکه بر قولم ایمان کنم خاتمه
اگر دعوتم رد کنی ور قبولمن و دست و دامان آل رسول
چه کم گردد ای صدر فرخنده پیز قدر رفیعت به درگاه حی
که باشند مشتی گدایان خیلبه مهمان دارالسلامت طفیل
خدایت ثنا گفت و تبجیل کردزمین بوس قدر تو جبریل کرد

گاهشمار

توجه شود که سال‌های خلافت دقیقاً مصادف با اولین روز سال جدید نیستند

علی بن ابی طالبعثمان بن عفانعمر بن خطابابوبکر

پانویس
  1. «حضرت حسن بن علی (رضی الله عنهما) از منظر اهل سنت». سنت فید. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ دسامبر ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۷ مهٔ ۲۰۱۷.
  2. داوود فیرحی (بهار ۱۳۸۲)، «سیمای عمومی نظام سیاسی و دولت در اسلام»، نظام سیاسی و دولت در اسلام، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها، ص. ص ۳۵، شابک ۹۶۴-۴۵۹-۷۰۱-X
  3. مصطفی حلمی (2006): الخلافة، فصل الخوارج، ص156.
  4. احمد، نذیر، الاسلام فی التاریخ العالمی: از مرگ محمد تا جنگ جهانی اول (به زبان عربی)، مؤسسه آمریکایی فرهنگ و تاریخ اسلامی، ۲۰۰۱، ص. ۳۴. شابک ‎۰−۷۳۸۸−۵۹۶۳-X .
  5. تاریخ الخلفا، تألیف: جلال‌الدین سیوطی، ص۱۳۳.
  6. مقالهٔ عمر، دانشنامه بریتانیکا، تاریخ بازبینی ۹ مارس ۲۰۱۴.
  7. Nasr, Seyyed Hossein. "Ali". Encyclopædia Britannica Online:Ali and the first caliphs
  8. Madelung، Wilferd (۱۹۹۷). The Succession to Muhammad: A Study of the Early Caliphate. Cambridge University Press. شابک ۰-۵۲۱-۶۴۶۹۶-۰.
  9. ابن ابی العز حنفی، شرح العقیده الطحاویه، ص ۵۵
  10. مناوی، فیض القدیر، جلد ۲، صفحهٔ ۴۰۹
  11. الشافی فی الامامة ج ۱ شریف المرتضی ص ۱۸۲ ۱۸۲
  12. کفایة الأثر للخزاز القمی ص ۱۲۰
  13. المزار شیخ مفید ص ۱۵۴
  14. حسینی استرآبادی، حسن بن مرتضی. از شیخ صفی تا شاه صفی. به کوشش احسان اشراقی. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۶، صفحهٔ ۹۹.
  15. «آیا شهدای کربلا هم نام خلفای ثلاثه بوده‌اند؟». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ نوامبر ۲۰۱۴.
  16. بررسی سیره امام علی ( علیه السلام ) در زمان خلفای ثلاثه

جستارهای وابسته

منابع
  • کتاب: «الخلفاء الراشدون» نوشته: عبدالوهاب النجار به (عربی).
  • کتاب: «ابوبکر الصدیق»، «عمر بن الخطاب»، «عثمان بن عفان»، «علی بن ابی طالب» نوشته: محمد رضا به (عربی).
  • کتاب: «موسوعة السیاسة» نوشته: دکتر عبدالوهاب الکیالی به (عربی).
  • محمد، رضا، (الامام علی بن ابی طالب کرم الله وجهه، رابع الخلفاء الراشدین). چاپ یاز دهم، بیرون، لبنان،: سال انتشار ۱۹۹۸ میلادی.
  • کتاب: (دیوان الامام علی). چاپ دار مکتبة الهلال، بیروت، لبنان، چاپ سوم،: سال انتشار ۲۰۰۳میلادی.
مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به خلفای راشدین در ویکی‌گفتاورد موجود است.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ خلفای راشدین موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.