اشعث بن قیس

ابو محمد معدی کرب بن قیس بن معدی کرب از تیره حارث بن معاویه و بزرگ قبیله کنده در حضرموت بود. وی ملقب به اشعث است که به معنای ژولیده مو می‌باشد. بعضی جاها به وی لقب اشج (شکسته پیشانی) و عرف النار (به معنای خائن) داده‌اند.[1] همچنین او پدر محمد بن اشعث و جعده، همسر حسن بن علی بوده است.

اشعث بن قیس
زادهحضرموت
درگذشته۶۶۱
کوفه
وفاداریخلافت راشدین (۶۳۲–۶۴۱)
شاخه نظامیارتش خلفای راشدین
جنگ‌ها و عملیات‌هانبرد قادسیه (۶۳۶)
فتح مدائن (۶۳۷)
نبرد جلولا (۶۳۷)
نبرد نهاوند (۶۴۲)
نبرد صفین (۶۵۷)
خویشاوندانمحمد بن الاشعث (پسر)
عبدالرحمن بن محمد(نوه)
Banu Mu'awiya al-Akramun (clan)
کنده (قبیله)
کارهای دیگرحاکم آتورپاتکان
حاکم موصل

دوران جوانی و زمان محمد

اشعث پیش از اسلام خودش و اجدادش يهودی بودند [2][3] ، در سال‌های جوانی وی به قبیله مراد که پدرش را کشته بودند حمله کرد، اما اسیر شده و مجبور به پرداخت ۳۰۰۰ شتر به عنوان فدیه گردید. در سال ۱۰ هجری/۶۳۱ میلادی او سرکرده گروهی بود که برای تسلیم بخشی از قبیله کَنده در مدینه به محمد، مأموریت یافته بودند. قرار بود خواهر أشْعَث به نام قُتَیْلَة به ازدواج محمد در آید، اما پیش از آنکه قتیله به مدینه بیاید، محمد درگذشت.[1]

دوران خلافت ابوبکر

بعد از درگذشت محمد، اشعث به همراه قبیله‌اش شورش کرده و مسلمانان آنان را در قلعه نَجیر، محاصره نمودند. نقل است که اشعث شرط تسلیم قلعه را به در امان بودن خود و ۹ نفر دیگر گذاشت، اما از نوشتن نامش در عهدنامه تسلیم سرباز زده و بدین سان از اعدام رهایی یافت و به مدینه فرستاده شد و ابوبکر نه تنها وی را بخشید بلکه خواهرش اُمِّ فَروَه (قریبه) را به ازدواج اشعث درآورد. اما برخی روایات حاکی از آنند که این ازدواج باید در زمان نمایندگی اشعث از سوی محمد صورت گرفته باشد.[1]

دوران خلافت عمر و عثمان

اشعث در غزای شام حضور داشت و بینایی یکی از چشمانش را در جنگ یرموک از دست داد. پس از ابوعُبَیْدة، اشعث و قبیله اش را به نزد سَعْد بن ابی وَقّاص در قادسیه فرستاد و اشعث در آن جا فرمانده سپاهی بود که شمال عراق را تصرف کرد.[1]

اشعث و قبیله اش در کوفه اقامت کردند و وی در سال ۲۶ هجری/۷–۶۴۶ میلادی، در لشکر کشی به سمت آذربایجان حضور داشت.[1] وی مسئولیت اسکان و ثبت نام اعراب در آذربایجان را بر عهده داشت و به آنان فرمان داد تا ایرانیان را به دین اسلام دعوت کنند.[4]

دوران خلافت علی و حسن

اشعث در زمان خلافت علی، مدتی والی آذربایجان بود و مسجدی در اردبیل بنا نمود. همچنین وی مردان قبیله اش کنده را در منطقه سراب آذربایجان اسکان داد.[5]

اشعث در جنگ صفین، چه در جنگیدن و چه در مذاکرات حکمیت نقش مؤثری داشت و از کسانی بود که علی را مجبور به پذیرش حکمیت و انتخاب ابوموسی اشعری به عنوان حکم اهالی عراق نمود. بر همین اساس روایات شیعی وی را «یک خیانت کار دیرینه» قلمداد می‌کنند.[1] اشعث که قدرتمندترین رهبر قبیله‌ای کوفه بود، بر پایهٔ روایت‌ها، به علی گفت که اگر پیشنهاد صلح را نپذیری، یک نفر هم از قبیلهٔ من برای تو نخواهد جنگید. وی همچنین به عنوان پیک علی به سوی معاویه رفت تا از قصدش برای به قرآن کردن نیزه‌ها آگاه شود. در خلال شکل‌گیری حکمیت، اشعث آرزو داشت که بلاتکلیفی بین علی و معاویه طولانی شود تا بتواند از قدرت علی جلوگیری کرده و نفوذ گذشته خود را دوباره بدست آورد.[6]

اشعث بن قيس كسی است كه علی بن ابی طالب بر فراز منبر او را منافق پسر كافر خطاب كرده است و نشان می‌دهد كه از نظر علی بن ابی طالب، اشعث منافق بوده است، ضمن اينكه در ادامه خطاب به اشعث چنين گفته است: «به خدا سوگند یک بار در زمان کفر اسیر شدى و بار دیگر در اسلام، و در هر مرتبه نه ثروتت تو را سودى داد و نه تبارت به دادت رسید. مردى که عشیره خود را به دم شمشیر بسپارد، و مرگ را به سوى آنان کشاند حق اوست نزدیکانش با او دشمنى ورزند، و بیگانگان از او ایمن نباشند.»[7][8]

اشعث بن قیس و توطئه کشتن علی

بسیاری از منابع می‌گویند وی از نقشه کشتن علی خبر داشته و ابن ملجم شب واقعه را در مسجد اعظم در حال مشاوره با وی به سر می‌برده‌است. در هنگام سحر، اشعث به ابن ملجم علامتی نشان داد که حُجْر بنِ عُدَی آن را شنید و از آن توطئه‌ای حس کرد و قصد داشت به علی اطلاع دهد، اما دیر رسید. اشعث به ابن ملجم رسیدن سحر را خبر داد که منابع شیعی آن را نشانه‌ای از تشویق وی برای کشتن علی می‌دانند. روایاتی دیگر می‌گویند که اشعث در خانه‌اش با ابن ملجم گفتگو کرده نه مسجد و حجر بعد از کشته شدن علی به اشعث می‌گفت که در اصل تو قاتل علی بودی. بر طبق نقل یعقوبی، ابن ملجم یک ماه در خانه اشعث بود و شمشیرش را تیز می‌کرد. مسعودی روایتی متفاوت با دیگر منابع دارد که حاکی از آن است که وقتی اشعث از نقشه ابن ملجم آگاه شد، وی را سرزنش نمود. ابوالعباس مبرد نیز می‌گوید که اشعث نقشه کشتن را به علی اطلاع داد اما علی در پاسخ گفت که ابن ملجم هنوز وی را نکشته‌است و بنابراین نمی‌تواند وی را بکشد؛ بنابراین روایات از اشعث تصاویری مختلف از یک توطئه چی قتل علی تا یک یار وفادار به او، ارائه می‌دهند.[9]

اشعث در سال ۴۰ هجری/۶۶۱ میلادی در زمان خلافت حسن بن علی در کوفه درگذشت. وی دخترش جُعْدَه را به ازدواج حسن بن علی درآورد که نهایتاً مطابق روایت مشهور وی را مسموم کرد.[1]

پانویس
  1. Reckendorf, “al-As̲h̲ʿat̲h̲”, 1:‎ 696–7.
  2. الحيدر آبادي، محمد حميد الله. مجموعة الوثائق السياسية للعهد النبوي والخلافة الراشدة. ۱ جلد. دار النفائس. صص. ۳۵۳.
  3. «مجموعة الوثائق السياسية للعهد النبوي والخلافة الراشدة - الحيدر آبادي، محمد حميد الله - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.efatwa.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۷.
  4. Daniel, “ʿARAB iii. Arab settlements in Iran”, 2:‎ 210–214.
  5. Bosworth, “AZERBAIJAN iv. Islamic History to 1941”, 3:‎ 224–231.
  6. Poonawala، ʿALĪ B. ABĪ ṬĀLEB.
  7. بن الحسن الموسوي [ السيّد الرضيّ ]، أبو الحسن محمّد الرضي. نهج البلاغة. دار الكتاب اللبناني. صص. ۶۱.
  8. «نهج البلاغة - السيد الشريف الرضي - کتابخانه مدرسه فقاهت». lib.efatwa.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۷.
  9. Veccia Vaglieri, “Ibn Muld̲j̲am”, 3:‎ 887–90.

منابع
  • Reckendorf, H (1986). "al-As̲h̲ʿat̲h̲". Encyclopaedia of Islam. ۱ (second ed.). Leiden: E. J. Brill. p. ۶۹۶–۷. ISBN 90-04-08114-3.
  • Poonawala, Ismail (2011). "ʿALĪ B. ABĪ ṬĀLEB". Encyclopædia Iranica. Retrieved 21 March 2012.
  • Veccia Vaglieri, L (1986). "Ibn Muld̲j̲am". Encyclopaedia of Islam. ۳ (second ed.). Leiden-London: E. J. Brill. p. ۸۸۷–۹۰. ISBN 90-04-08118-6.
  • Bosworth, C.E (1987). "AZERBAIJAN iv. Islamic History to 1941". Encyclopædia Iranica. ۳ (first ed.). Bibliotheca Persica Press. p. ۲۲۴–۲۳۱. ISBN 0710091214.
  • Daniel, E.L (1986). "ʿARAB iii. Arab settlements in Iran". Encyclopædia Iranica. ۲ (first ed.). Bibliotheca Persica Press. p. ۲۱۰–۲۱۴. ISBN 0710091079.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.