زیارت نامه اربعین
زیارت اربعین تنها دربارهٔ حسین بن علی وارد شده و هیچ پیشینه ای را نمی‌توان برای اربعین و اعمال مربوط به این روز تا پیش از حادثه عاشورا تصدیق کرد و این ویژگی و امتیاز، تنها برای حسین دانسته شده‌است.[1] البته در باب علت اهمیت این روز نزد عرف شیعیان، این نکته نیز قابل توجه است که هرچند روایاتی بر اهمیت و زیارت اربعین وارد شده‌است، لکن نمی‌توان این احتمال را انکار کرد که برخی گزارش‌های تاریخی مبنی بر حضور اهل بیت و بازماندگان کشته‌شدگان کربلا در کربلا در اربعین[2] از عوامل توجه خاص ایشان به اربعین باشد.
مورخان نوشته‌اند که جابر بن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت حسین رفتند.
زیارات اربعین
سه روایت و گزارش در موضوع اربعین حسین بن علی آمده است:
زیارت اول روایت حسن عسکری: «قال العسکری علیه السلام: علامات المؤمنین خمس: صلاةُ الإحدی و الخمسین، و زیارةُ الاربعین، والتـَختم فی الیَمین، و تـَعفیرُ الجبین، و الجهر بِبِسم الله الرحمن الرحیم: علامات مؤمن پنج چیز است: اقامه پنجاه و یک رکعت نماز در شبانه روز (هفده رکعت واجب و سی و چهار رکعت نافله)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، جبین را در سجده بر خاک گذاشتن، در نماز بسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.» که شیخ طوسی در کتاب تهذیب الاحکام[3] و شیخ حرّ عاملی در وسائل الشیعه[4] این روایت را آورده‌اند. این روایت، اهمیت زیارت اربعین را آن هم در کنار اقامه نماز به عنوان یکی از نشانه‌های مؤمن یا ایمان بیان می‌کند و اگر لفظ مؤمن به معنی شیعه باشد، زیارت اربعین هم از نشانه‌های شیعه بودن خواهد بود. همان‌طور که سجده بر خاک داشتن و بلند گفتن بسم الله الرحمن الرحیم در نماز هم تقریباً از مختصات شیعیان است.
در این گزارش به متن خاصی برای زیارت اربعین اشاره نشده و می‌توان اینطور برداشت کرد که مطلق زیارت به معنای عرفیِ آن، در روز اربعین دارای این ویژگی است که زائر را دارای نشان ایمان می‌نماید. خصوصاً با ضمیمه روایات دیگر که زیارت اباعبدالله را مختص به حضور در کربلا ندانسته و بر سلام از راه دور هم زیارت اطلاق کرده‌اند.[5] برای نمونه: «قال اباعبدالله (علیه السلام): إصعد فوق سطحک، ثم التفت یمنة و یسرة، ثم ترفع رأسک إلی السماء، ثم تنحو نحو القبر فتقول: السلام علیک یاأباعبدالله السلام علیک ورحمة الله وبرکاته، تکتب لک زورة، والزورة حجة وعمرة»[6] پس می‌توان این نتیجه را گرفت که سلام و درودی که در روز اربعین به سمت او صادر شود، إن شاء الله گوینده را مزین به زینت و علامت ایمان می‌گرداند. البته ممکن است گفته شود ذکر حسن عسکری از لفظ اربعین در این سخن، اشاره به سخن جدّشان جعفر صادق باشد که زیارتی را تعلیم صفوان کرده‌اند. آن همان متن معروف زیارت اربعین در مفاتیح‌الجنان است و در روایت سوم خواهد آمد. در نتیجه خواندن این زیارت از نشانه‌های ایمان خواهد بود. لکن این احتمال بعید به نظر می‌رسد چراکه القای خطاب حسن عسکری لزوماً به آگاهان از روایت جعفر صادق نبوده‌است، لذا این روایت، سخن و بیان جدیدی دانسته می‌شود. لکن این نیز پذیرفته‌است که متیقن از روایت حسن عسکری، زیارت زائر در کربلا نزد قبر سیدالشهداء و به لفظ تعلیمی از جعفر صادق می‌باشد.
دوم: زیارتی است که از جابر بن عبدالله انصاری، اولین یا از اولین زائران سیدالشهداء در اربعین نقل شده‌است. در این گزارش آمده است که وقتی جابر به غاضریه رسید در آب فرات غسل کرد، پیراهن پاکیزه‌ای پوشید، آنگاه قدری از بوی خوش بر سر و بدن پاشید و پابرهنه روانه شد تا نزد سر مبارک حسین بن علی ایستاد و سه مرتبه اللّه اکبر گفت. پس افتاد و بیهوش شد، چون به هوش آمد می‌گفت: «السّلام علیکم یا ال اللّه…» جملات جابر در اینجا تقریباً همان زیارت سیدالشهدا در نیمه رجب است و جز در چند کلمه تفاوت ندارد، که احتمالاً ناشی از اختلاف نسخه هاست. متن کامل این زیارت را علامه مجلسی در بحارالانوار آورده‌اند.[7]
سوم: این زیارت در کتاب تهذیب الاحکام و … آمده که صفوان از جعفر صادق نقل می‌کند و می‌گوید: «مولایم صادق علیه السّلام دربارهٔ زیارت اربعین به من فرمود: هنگامی‌که قسمت قابل توجهی از روز برآمده، این زیارت را بخوان…»[8] و این همان زیارت معروف اربعین است. متن این زیارت در ویکی‌نبشته آمده است.
سوگواری محرم
در ایران سوگواری بیشتر در ماه‌های محرم و صفر و به ویژه اربعین برگزار می‌شود. معمولاً هر مجلس روضه از دو بخش زنانه و مردانه تشکیل می‌شود. برخی روضه‌ها ممکن است کاملاً زنانه باشند و بعضی کاملاً مردانه. مجلس روضه ممکن است در خانه، تکیه‌ها، مساجد و حسینیه‌ها برپا شود؛این مجالس معمولاً با قرائت قرآن یا زیارت عاشورا شروع می‌شود و با سخنرانی و ذکر مصیبت(مداحی وروضه خوانی) ادامه می یابد. سخنرانان بابیان احکام شرعی، احادیث و اخلاق اسلامی، مسائل سیاسی و اجتماعی روز، و مداحان با یادآوری مصائب و اهداف سیدالشهدا مردم را با فلسفه و آرمان اسلام حقیقی آشنا میسازند.
در سال‌های اخیر جمعیت حاضر در مراسم سوگواری اربعین در عراق در صدر فهرست بزرگترین اجتماعات مسالمت‌آمیز جهان قرار دارد. در اربعین 1440 قمری (اکتبر 2018) بیش از 25 میلیون نفر از مردم عراق، ایران، پاکستان، افغانستان، و دیگر کشورها در عراق حاضر شدند.
منابع
- رک: اربعین در فرهنگ شیعه، سید محمد محسن حسینی طهرانی، ص۷۵
- رک: نفس المهموم ترجمه شعرانی، ص۴۳۰؛
نزهه الزاهد، ص۲۱ - «تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج۶، ص۵۲». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۴.
- «وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج۱۰، ص۳۷۳، ح۱». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۴.
- «رک: وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج10، ص385». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۴.
- رک: وسائل الشیعه، شیخ حر عاملی، ج10، ص385 بایگانی‌شده در ۸ ژانویه ۲۰۱۴ توسط Wayback Machine؛ برای نمونه: «قال اباعبدالله (علیه السلام): إصعد فوق سطحک، ثم التفت یمنة و یسرة، ثم ترفع رأسک إلی السماء، ثم تنحو نحو القبر فتقول: السلام علیک یاأباعبدالله السلام علیک ورحمة الله وبرکاته، تکتب لک زورة، والزورة حجة وعمرة»
- بحارالانوار، علامه مجلسی، ج98، ص329، باب25
- «تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج 6، ص 113». بایگانی‌شده از اصلی در ۸ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ ژانویه ۲۰۱۴.
- طبری آملی، عماد الدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی (ط - القدیمة) - نجف، چاپ: دوم، ۱۳۸۳ ق. ص ۷۴
- اربعین و زیارات آن، محمد مهدی محب الرحمان، حریم (نشریه آستان مقدس خمینی)، سال دوم، شماره ۹۷، آذرماه ۱۳۹۲
| اصول |  | |
|---|---|---|
| فروع | ||
| عقاید برجسته | ||
| چهارده معصوم | ||
| صحابه | ||
| علما |
| |
| رویدادها | ||
| آیات و روایات | ||
| ادعیه و مناسک | ||
| کتاب‌ها | ||
| مکانهای مقدس | ||
| روزهای مقدس | ||
| منابع اجتهاد | ||
| وابسته | ||