اسلام در ایران

در ایران، اسلام دین رسمی کشور و دین ۹۹٫۴ درصد جمعیت آن کشور است به‌طوری‌که ۹۵–۹۰ درصد آن شیعه و ۱۰–۵ درصد آن نیز سنی‌اند؛[2] هر چند بر پایهٔ نظرسنجی موسسهٔ گمان، نزدیک به ۵۰ درصد از جمعیت باسواد و بالای ۱۹ سال ایران در نظام جمهوری اسلامی ایران، دین‌ناباور (اعم از: خداناباور، انسان‌گرا، ندانم‌گرا، معنویت‌گرا و عرفان‌گرای دین‌ناباور…) شده‌اند.[4][5][6][7] پایگاه تحلیلی سدید می‌نویسد که این نظرسنجی از نظر روش انجام نظرسنجی مورد انتقاد قرار گرفته‌است.[8]

اسلام در ایران
اطلاعات کشور
نام کشور  ایران
جمعیت ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰
اسلام در کشور
جمعیت مسلمانان ~۷۹٬۴۴۶٬۷۱۲[1]
درصد مسلمانان ۹۹٫۴٪[2]
جمعیت سنیان ~۷٬۹۹۲٬۶۲۷[1][3]
اسلام شیعه
  
 ۹۰%
اسلام سُنّی
  
 ۱۰%
جمعیت شیعیان ~۷۱٬۵۰۲٬۰۴۰[1]
اسلام بر پایه کشور
اسلام در آفریقا
  • الجزایر
  • آنگولا
  • بنین
  • بوتسوانا
  • بورکینا فاسو
  • بوروندی
  • کامرون
  • کیپ ورد
  • جمهوری مرکزی آفریقا
  • چاد
  • کومور
  • جمهوری دموکراتیک کنگو
  • جمهوری کنگو
  • ساحل عاج
  • جیبوتی
  • مصر
  • گینه استوایی
  • اریتره
  • اتیوپی
  • گابن
  • گامبیا
  • غنا
  • گینه
  • گینه بیسائو
  • کنیا
  • لسوتو
  • لیبریا
  • لیبی
  • ماداگاسکار
  • مالاوی
  • مالی
  • موریتانی
  • موریس
  • مراکش
  • موزامبیک
  • نامیبیا
  • نیجر
  • نیجریه
  • رواندا
  • سائوتومه و پرینسیپ
  • سنگال
  • سیشل
  • سیرالئون
  • سومالی
  • آفریقای جنوبی
  • سودان
  • سوازیلند
  • تانزانیا
  • توگو
  • تونس
  • اوگاندا
  • صحرای غربی
  • زامبیا
  • زیمبابوه
اسلام در آسیا
اسلام در اروپا
اسلام در آمریکا
اسلام در اقیانوسیه
درگاه اسلام
بخشی از مجموعه مقاله‌های
دین در ایران
نوشتارهای اصلی
دین‌های ایرانی
نوشتارهای مرتبط

آشنایی ایرانیان به اسلام را می‌توان به همان دوره محمد (پایه‌گذار اسلام) مرتبط دانست و شخصی چون سلمان فارسی که از اولین ایرانیان مسلمان بود. محمد نامه‌ای را به شاه ایران زمین خسرو پرویز فرستاد. در دربار خسروپرویز، هنوز مترجم از خواندن نامه فارغ نشده بود که زمامدار ایران سخت برآشفت و نامه را از مترجم گرفت و پاره کرد.[9]

پیشینه
نوشتار(های) وابسته: آزادی ادیان در ایران، دین در ایران، اسلام آوردن ایرانیان و حمله اعراب به ایران

تغییر دین
نوشتار اصلی: اسلام آوردن ایرانیان

اسلام آوردن ایرانیان یا گرایش ایرانیان به اسلام، فرایندی پیچیده و تدریجی تاریخی بوده که چندین قرن به طول انجامیده و از ناحیه به ناحیه، تفاوت داشته و انگیزه و نیروی محرکه آن در موارد گوناگون، متفاوت بوده‌است. فرایند مسلمان شدن ایرانیان از زمان محمد بن عبدالله در سرزمین حجاز، شروع شد (ایرانیان بسیاری در یمن ساکن بودند). در زمان حمله مسلمانان به ایران اولین گروندگان به اسلام، سربازان ایرانی و سران محلی بوده‌اند که به گفته التون دانیل این گرایش، تنها اسمی بوده و برای حفظ موقعیت و جایگاه در حکومت جدید صورت گرفته‌است.[10]

تصرف ایران به‌طور مستقیم به تغییر مذهب منتهی نشد و دو قرن و نیم طول کشید تا ایران و ایرانیان مسلمان شوند. به گفته همایون کاتوزیان حکومت در ابتدا با گرفتن مالیات جزیه را برای افزون شدن نوکیشان مسلمان استفاده کرد، که این گروه از مالیات معاف بودند؛ در منابعی از کشتار و آتش زدن آتشکده‌ها و کشتن موبدان، اشاره شده‌است؛[11][12][13]و این خود غیرمسلمانان بودند که به تدریج به مزایای اقتصادی و امنیتی مسلمانی پی بردند.[14] نهایتاً، در جریان یک روند طولانی به دین غالب در فلات ایران تبدیل گشت. با این حال ایرانیان، برخلاف سایر مردم تحت فرمان مسلمانان، توانستند تا از عربی‌سازی اجتناب کرده و بخش‌های مهمی از فرهنگ خود را حفظ نمایند.[15]

ریچارد بولیت، اسلام‌شناس آمریکایی، می‌گوید در پایان دوران اموی (نیمه‌های سده هشتم و حدود ۱۵۰ سال پس از ظهور اسلام) تعداد مسلمانان امپراتوری اسلامی، از ده درصد فراتر نمی‌رفت. اما با ظهور عباسیان در میانه سده نهم (۱۰۰ سال پس از ظهور دولت عباسی) این عدد از چهل درصد فراتر رفته بود و حتی در پایان سده یازدهم میلادی، چیزی حدود هشتاد درصد از مردم سرزمین‌های خلافت مسلمان بودند.[16][17] دولت‌هایی مانند سامانی، با اینکه کماکان از زبان عربی و دین اسلام پشتیبانی می‌کردند، اما در احیای زبان پارسی نقش مهمی ایفا کردند. سامانیان با ترکیب فرهنگ ایرانی با عناصرهای اسلامی، فرهنگ تازه‌ای را به وجود آوردند، که رفته رفته بر تمام جهان ایرانی چیره شد.[18][19]

ادوراد براون می‌نویسد: «چه بسا تصور کنند که جنگجویان اسلام اقوام و ممالک مفتوحه را در انتخاب یکی از دو راه مخیر می‌ساختند: اول قرآن و دوم شمشیر؛ ولی این تصور صحیح نیست، زیرا گبر و ترسا (مسیحی) و یهود اجازه داشتند آیین خود را نگاه دارند و فقط مجبور به دادن جزیه بودند؛ و این ترتیب کاملاً عادلانه بود، زیرا اتباع غیر مسلم خلفا از شرکت در غزوات و دادن خمس و زکات که بر امت پیامبر فرض (واجب) بود معافیت داشتند.»[20] دوز مستشرق معروف هلندی نیز سخن او را تأیید می‌کند و می‌گوید مهمترین قومی که تغییر مذهب داد ایرانیان‌اند زیرا آنها بودند که اسلام را نیرومند و استوار نمودند، نه عرب.[21][22]

در توضیح این رویکرد، سید حسین نصر و مرتضی مطهری بر این باورند که در فرایند اسلام‌آوردن ایرانیان، اگر چنین پنداشت که ایرانیان نومسلمان زیر «فشار همگانی» ایمان آورده‌اند، راه به جایی نمی‌توان برد و این باور، پاسخی به پرسشِ چرایی پرورش دانشمندان بزرگ اسلامیِ بسیار به‌دست ایرانیان ندارد؛ زیرا می‌توان پذیرفت که ملتی وادار به انجام سبکی از زندگی شود، اما نمی‌توان ملتی را ناگزیر به انجام تلاش نوآورانه و ژرف و گسترده در آن سبک زندگی کرد، مگر این‌که روش و باورهای زندگی آن ملت از درون دگرگون شده‌باشد؛ و این دگرگونی اندیشه و زندگی ایرانیان کار به جایی می‌بَرد که داستان‌هایی دربارهٔ دریاچه‌ها و دیگر موارد در شب نزول قرآن یا به‌دست نیروهای فرازمینی برخی از صحابه، به‌ویژه علی بن ابی‌طالب آورده‌اند؛ و این‌همه، آن‌چنان ژرف بود که حتی با پایان چیرگی سیاسی اعراب بر ایران بی‌ایستایی ادامه یافت و به اوج خود رسید.[23]

در مقابل در منابعی نوشته شده‌است که پس از جنگ قادسیه، اعراب اسلام‌گرا از راه اِعمال فشار و در یک روند طولانی اسلامی‌سازی-که با شکنجهٔ زرتشتیان همراه بود-دین اسلام را در ایران گسترش دادند. ویران کردن کتاب‌خانه‌ها، مجازات مالیاتی برای پیروان ادیان دیگر، از بین بردن منابع دین زرتشت و نیز تغییر زبان فارسی به عربی، از اقدامات سخت‌گیرانهٔ عرب‌های اسلام‌گرا در دورهٔ حکمرانی‌شان بود.[24][25][26][27] همچنین از دیدگاه برخی دیگر از پژوهشگران تاریخ نیز حملات اعراب مسلمان به ایران، به ویژه در جنگ مدائن و نبرد جلولا با مقاومت مردم بسیاری از شهرها روبه‌رو شده؛ هر چند همگی سرکوب شدند.[28]

اسلام در دوره جمهوری اسلامی
نوشتار اصلی: دین در ایران
نوشتار(های) وابسته: بی‌دینی در ایران

به نوشته دویچه وله فارسی در دوره نظام جمهوری اسلامی ایران به دلیل استفاده از دین برای سرکوب معترضان (و دلایلی دیگر)، دین‌ناباوری مانند سونامی در میان جوانان ایرانی افزایش یافته‌است.[29]

بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۰، وضع دین در ایران این سال، اینگونه بود: ۹۹٫۹۸٪ مسلمان و ۰٫۰۲٪ به دیگر اقلیت‌های به رسمیت شناخته باور دارند؛ همانند مسیحیت، یهودیت و زرتشت. بر پایهٔ نظرسنجی انجام‌شده توسط مؤسسه جهانی پیمایش ارزش‌ها (WVS) انجام شده ۹۶٫۵٪ درصد از ایرانیان خود را مسلمان می‌دانند.[30] اگرچه بازنمایی واقعی شکاف دینی در ایران مورد اختلاف نظر است چرا که بی‌دینی و بعضی از دیگر ادیان در ایران توسط دولت به رسمیت شناخته نمی‌شوند.

هر چند در سال ۱۳۹۹ (۲۰۲۰ م) بر پایهٔ نظرسنجی‌ای که مؤسسه گمان («گروه مطالعات افکارسنجی ایرانیان») انجام داد، درصد بسیار کمتری از پاسخگویان (۴۰٪) خود را به عنوان مسلمان می‌شناسند که شامل ۳۲٫۲ شیعه، ۵ درصد سنی و ۳٫۲ درصد تصوف می‌شود.[31][32][33][34]

اعدام نوکیشان
نوشتار اصلی: نقض حقوق دین‌ناباوران و نوکیشان توسط جمهوری اسلامی ایران

مطابق قوانین جمهوری اسلامی ایران، کسانی که از دین اسلام روی‌گردان شوند، حکمشان اعدام است.[35]

هنر و دانش در ایران پس از اسلام
نوشتار(های) وابسته: نقش ایران در تمدن اسلامی، هنر اسلامی و معماری اسلامی

در طول چهار قرن پس از سقوط ساسانیان، ایرانیان به تدریج به اسلام گرویدند و بر پایهٔ اعتقادات تازه خود فرهنگی جهانی را شکل دادند که حاصل تلاقی سنت‌های گوناگون بود. در نتیجه هنر و معماری اوج گرفت، با ظهور دانشمندان مسلمانی همچون ابن سینا، فارابی، خوارزمی، جابر بن حیان و بعدها خواجه نصیرالدین طوسی علومی مانند پزشکی، شیمی، ریاضیات و نجوم پیشرفت‌های چشمگیر کرد و زبان فارسی با جذب واژگاه عربی گسترش بی‌نظیر یافت.[36][37][38] همچنین پس از ایجاد وقفه‌ای، فراگیری کتابت از یک سو و درهم‌تنیدگی علوم و فلسفه با شعر در آثار این دانشمندان، ادبیات و موسیقی در ایران توسعه یافت.[39]

مذاهب اسلامی در ایران

اماکن اسلامی

طبق آمارنامه مراکز مذهبی تعداد امکان اسلامی ایران به این شرح است.

ساختار مسجد مسجد جامع حسینیه فاطمیه زینبیه امامزاده درگاه حوزه علمیه
تعداد ۴۸۹۸۳[40] ۷۸۷۷[40] ۱۳۴۴۶[41] ۶۴۶۱[42] ۱۳۲۰[42]

معماری اسلامی
نوشتار اصلی: معماری اسلامی
مسجد شیخ لطف‌الله و میدان نقش جهان

مسلمانان پیشین

مسلمانان دین‌ناباور شده
نوشتار(های) وابسته: فهرست مسلمانان سابق
نوشتار(های) وابسته: نقض حقوق دین‌ناباوران و نوکیشان توسط جمهوری اسلامی ایران
علی دشتی؛ یکی از روشنفکران دین‌ناباور
مسعود انصاری؛ یکی از روشنفکران دین‌ناباور

مسلمانان مسیحی شده

مسلمانان بابی شده
نوشتار اصلی: بابیان § مجتهدان و مبلغان اسلام‌گرای بابی شده

مسلمانان بهائی شده
نوشتار اصلی: بهائیان ایرانی § مجتهدان و مبلغان اسلام‌گرای بهائی شده

جستارهای وابسته

منابع
  1. درصدی که در کتاب واقعیات سیا بود در جمعیت کشور ضرب شد.
  2. CIA - The World Factbook - Iran
  4. «گزارش نظرسنجی دربارهٔ نگرش ایرانیان به دین». گَمان؛ گروه مطالعات افکارسنجی ایرانیان.
  5. «نتایج یک نظرسنجی حرفه‌ای: حدود نیمی از جامعه ایران اظهار داشته‌اند که از دین‌داری به بی‌دینی رسیده‌اند». رادیو پیام اسرائیل.
  6. «نتایج یک نظرسنجی: نیمی از جامعه ایران از دین‌داری به بی‌دینی رسیده‌اند». اینترنشنال.
  7. «گزارش نظرسنجی دربارهٔ نگرش ایرانیان به دین (پی‌دی‌اف)» (PDF).
  8. سدید، پایگاه تحلیلی. «نظرسنجی موسسه هلندی «گمان» درباره «نگرش ایرانیان به دین»!». پایگاه تحلیلی سدید. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۵-۱۳.‏
  9. : نامه محمد به خسرو پرویز، پادشاه ایران
  10. Elton L. Daniel, CONVERSION ii. Of Iranians to Islam, Encyclopædia Iranica
  11. ابوریحان بیرونی. From The Remaining Signs of Past Centuries (الآثار الباقیة عن القرون الخالیة). p.35, 36, 48
  12. Sasanian Iran (224-651 CE): Portrait of a Late Antique Empire, Mazda publishers, p
  13. میرفطروس، ملاحظاتی در تاریخ ایران ۶۹
  14. Homa Katouzian, The Persians: Ancient, Mediaeval and Modern Iran, p. 66
  15. Iran in History بایگانی‌شده در ۲۰۰۷-۰۴-۲۹ توسط Wayback Machine by Bernard Lewis.
  16. Tobin 113–115
  17. The preaching of Islam: a history of the propagation of the Muslim faith By Sir Thomas Walker Arnold, pg.125–258
  18. The History of Iran By Elton L. Daniel, pg. 74
  19. Fred Astren pg.33–35
  20. تاریخ ادبی ایران، ادوارد براون (درگذشت: ۱۹۲۶م)، ترجمه علی پاشا صالح، چاپ تهران، انتشارات امیر کبیر، چاپ سوم، ۱۳۵۶، ج ۱، ص ۲۹۷–۲۹۸.
  21. تاریخ ادبیات مستر براون، جلد اول، صفحه 303
  22. خدمات متقابل اسلام و ایران، ج14، ص119.
  23. نصر و مطهری، «علوم دینی»، تاریخ ایران، ۴۰۲–۴۰۳.
  24. Suha Rassam (2005). Iraq: Its Origins and Development to the Present Day. Gracewing Publishing. p. 77. ISBN 978-0-85244-633-1.
  25. Zarrinkub,'Abd Al-Husain (1975). "The Arab Conquest of Iran and Its Aftermath". In Frye, Richard N. (ed.). Cambridge History of Iran. 4. London: Cambridge University Press. p. 46. ISBN 978-0-521-20093-6.
  26. Khanbaghi, Aptin (2006). The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran (reprint ed.). I.B. Tauris. p. 268. ISBN 978-1-84511-056-7.
  27. Meri, Josef W. ; Bacharach, Jere L. (2006). Medieval Islamic Civilization: L-Z, index. Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia. II (illustrated ed.). Taylor & Francis. p. 878. ISBN 978-0-415-96692-4.
  28. علی میرفطروس، ملاحظاتی در تاریخ ایران، ۷۲–۶۹.
  29. «هشدار نسبت به "رشد خداناباوری و بی‌دینی" در ایران». دویچه وله فارسی.
  30. National Population and Housing Census 2011 (1390): Selected Findings (PDF). The President’s Office Deputy of Strategic Planning and Control. Statistical Center of Iran. 2011. p. 8, table 3, graph 3. Retrieved 26 September 2020.
  31. «گزارش نظرسنجی دربارهٔ نگرش ایرانیان به دین». مرداد ۱۳۹۹.
  32. «نتایج یک نظرسنجی حرفه‌ای: حدود نیمی از جامعه ایران اظهار داشته‌اند که از دین‌داری به بی‌دینی رسیده‌اند». رادیو پیام اسرائیل.
  33. «نتایج یک نظرسنجی: نیمی از جامعه ایران از دین‌داری به بی‌دینی رسیده‌اند». اینترنشنال.
  34. «گزارش نظرسنجی دربارهٔ نگرش ایرانیان به دین (پی‌دی‌اف)» (PDF).
  35. «حبس و اعدام در انتظار شیطان پرستان». khabaronline.
  36. رضاییان، فرزین (۱۳۸۶)، هفت رخ فرخ ایران، انتشارات دایره سبز، ص. ۱۱۴
  37. Sabk Shenasi Mi'mari Irani (Study of styles in Iranian architecture), M. Karim Pirnia. 2005. شابک ‎۹۶۴−۹۶۱۱۳−۲−۰ ; Siddiq-a-Akbar, Aptul Rakumāṉ, Muhammad Ali Tirmizi, Sultanate period architecture: proceedings of the Seminar on the Sultanate Period Architecture in Pakistan, held in Lahore, November 1990, P 179; Fallahfar, Saeed (سعید فلاح‌فر). Dictionary of Traditional Iranian Architecture (فرهنگ واژه‌های معماری سنتی ایران). Kamyab Publications. Edition 1. Tehran. 2000. شابک ‎۹۶۴−۳۵۰−۳۱۶-X pp.106
  38. Hassan Pour (2013). "The Theoretical Inapplicability of Regionalism to Analysing Architectural Aspects of Islamic Shrines in Iran in the Last Two Centuries" [کاربست ناپذیری نظری رجینالیسم در تحلیل معماری اسلامی ایران در دو قرن گذشته] (PDF). The Collection of Articles of the International Congress of Imam's Descendants (Imamzadegan). Esfahan, Iran: The Charity Organisation. 4: 16–32.
  39. بابک, خضرایی (1391-01-01). "مبانی نظری موسیقی دوره سلجوقی در متون قرون پنجم تا هفتم هجری". 8 (15): 125–140. Check date values in: |date= (help)
  40. یافته‌های طرح آمارگیری جامع فرهنگی کشور، فضاهای فرهنگی ایران، آمارنامه اماکن مذهبی، ۲۰۰۳، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص ۳۹
  41. یافته‌های طرح آمارگیری جامع فرهنگی کشور، فضاهای فرهنگی ایران، آمارنامه اماکن مذهبی، ۲۰۰۳، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص ۱۵۴
  42. یافته‌های طرح آمارگیری جامع فرهنگی کشور، فضاهای فرهنگی ایران، آمارنامه اماکن مذهبی، ۲۰۰۳، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ص ۲۶۳
  43. On Ibn al-Rawandi, from the Encyclopaedia of Islam, 1971, Volume 3, E J Brill, Leiden, p 905
  44. Hecht, Jennifer Michael (2003). Doubt: A History: The Great Doubters and Their Legacy of Innovation from Socrates and Jesus to Thomas Jefferson and Emily Dickinson. Harper San Francisco. ISBN 0-06-009795-7.
  45. Mirfetros, Ali (1978), "Zendiqs and Materialistic Thinkers", Hallaj (10th ed.), Alborz Press, pp. 102–126.
  46. "Ахундов Мирза-Фатали". Mirslovarei.com. Retrieved March 22, 2013.
  47. «کتاب «دین سازان بیخدا» نوشته «دکتر مسعود انصاری»». بالاترین. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۱۴.
  48. کرمانی، عبدالحسین (میرزا آقا خان). سه مکتوب.
  49. دشتی، علی. ۲۳ سال (با مقدمه بهرام چوبینه).
  50. "Founder of ex-Muslim group threatened". United Press International. February 23, 2007.
  51. Craig Whitlock (November 11, 2005). "For Public Figures in Netherlands, Terror Becomes a Personal Concern". The Washington Post.
  52. نقد قرآن، سها
  53. قرآن کلام محمد، روزبهانی، لطف‌الله
  54. محمد پیامبرشاه عرب، روزبهانی، لطف‌الله
  55. سی، مهرداد فرهمند بی بی. «شجاع الدین شفا؛ حکایت دین ستیزی از دیار قم». BBC News فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۱۰-۲۲.
  56. لندن، کیهان (۲۰۱۵-۰۵-۳۰). «آرامش دوستدار: ما در اسلام پیر و فرتوت شدیم…». KAYHAN LONDON :: NEWS & VIEWS FOR A GLOBAL IRANIAN COMMUNITY / ENGLISH & PERSIAN. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۴-۰۴.
  57. Ottawa, The (April 15, 2007). "Flight from Iran". Canada.com. Archived from the original on 27 September 2011. Retrieved March 22, 2013.
  58. "Diplomats Concerned About Killing of Iranian Pastor". Iranvajahan.net. December 6, 2005. Archived from the original on 5 December 2008. Retrieved March 22, 2013.
  59. Merica, Dan (March 1, 2011). "Iranian pastor faces death for rape, not apostasy – report". CNN.
  60. (روسی) Alexander Kazembek: Light from the East by Alexei Pylev. April 13, 2003. Retrieved October 9, 2006
  61. Don Juan of Persia: A Shi'ah Catholic 1560–1604 (book review). Books.google.com. Retrieved March 22, 2013.
  62. Hussein Fardust, The Rise and Fall of the Pahlavi Dynasty:, Motilal Banarsidass, 1999, ISBN 81-208-1642-0, Google Print, pp. 122–123.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.