تریاک در ایران

تریاک در ایران به صورت گسترده در دسترس است و ایران دارای بالاترین سرانه معتادان به تریاک است.[1] حدود ۲٫۸٪ ایرانیان بالای ۱۵ سال، به تریاک اعتیاد دارند.[1] دولت ایران تعداد معتادان ایران را ۲ میلیون نفر برآورد کرده‌است.[2] محموله‌های تریاک و هروئین از افغانستان و پاکستان (که به هلال طلایی مشهور هستند) به صورت گسترده وارد این کشور می‌شود.[2] میزان موادی که به‌طور سالانه، توسط نیروهای انتظامی ایران کشف می‌شود، بیشتر از هر کشور دیگری‌است،[3] ولی دولت اذعان کرده که آن‌ها سالانه فقط می‌توانند جلوی ورود مقدار بسیار کمی از هزاران تن مواد قاچاق شده به کشور را بگیرند.[2]

خشخاش برداشت شده

تریاک در ایران بسیار ارزان‌تر از غرب است[2] و حتی از آبجو نیز ارزان‌تر است.[1] در زاهدان ۴٫۶ گرم تریاک معادل یک مثقال تنها ۱۲۰٬۰۰۰ ریال قیمت دارد، که معادل ۱ دلار آمریکا می‌شود و یک کیلوگرم آن ۲۱۶ دلار آمریکا ارزش دارد.[4] این درحالی است که در زابل با ۱ دلار می‌توان ۳۰ گرم تریاک خرید.[4] یکی دیگر از دلایل مصرف زیاد تریاک در ایران به علاوهٔ قیمت پایین، این است که الکل حرام است و هم‌چنین دولت در قبال تریاک سختگیرانه عمل نمی‌کند. بنا بر گزارش رسمی دولت ایران، در شهر تهران، روزانه ۴ تن تریاک مصرف می‌شود.[5] با توجه به برآورد دفتر مقابله با مصرف مواد مخدر و جرایم سازمان ملل، سالانه ۴۵۰ تن تریاک در ایران مصرف می‌شود.[6]

تاریخچه

در دوره قاجار کشت گسترده خشخاش به منظور صادرات آغاز شد. در این دوران تریاک در صندوق‌های ۱٫۲ شاهمنی (حدود ۶۰۰ کیلویی) صادر می‌شد. چون در طول مسیر حدود ۵ تا ۱۰ درصد به دلیل از دست دادن رطوبت از وزن آن کم شد وزن آن به یک پیکول چینی می‌رسید. در سال ۱۸۵۹ میلادی ۳۰۰ صندوق، در ۱۸۸۹ میلادی ۱۸۸۶ صندوق تریاک و در سال ۱۹۰۷ حدود ۱۰ هزار صندوق از ایران صادر شد که رشد سریع تولید این محصول را نشان می‌دهد.

به نوشته چاپ ۱۹۱۱ دانشنامه بریتانیکا؛ سود قابل توجه فروش تریاک موجب شد تا زمین‌های مخصوص کشت غلات، پنبه و محصولات دیگر به خشخاش‌کاری اختصاص پیدا کند و نتیجه آن یک قحطی بزرگ در سال‌های ۱۸۷۲–۱۸۷۱ بود که خشکسالی و عوامل دیگری هم در آن دخیل بودند. به ویژه در اصفهان که رودها و نهرهای زیادی در آن واقع بود. در شیراز، بهبهان و کرمانشاه بیشتر زمین‌ها به کشت این محصول اختصاص یافت و همین موجب کمیابی و گرانی گندم و غلات دیگر شد. مرغوبترین تریاک معروف به «تریاک عربستانی»(خوزستان کنونی) در دزفول و شوشتر کشت می‌شد و تریاک یزد و ساری و بابل هم تریاک مرغوبی بود.

در سال ۱۹۰۷ حدود نیمی از کل صادرات تریاک به چین می‌رفت. بیشتر صادرات به چین از طریق بندرعباس و بوشهر به بنادر هنگ کنگ و مالزی می‌رفت و بخش کوچکی هم از طریق زمینی از مسیر بخارا - خجند - کاشغر وارد غرب چین می‌شد. بریتانیا دومین مقصد صادرات تریاک ایران بود. مقدار کمی هم از طریق زمینی به استانبول فروخته می‌شد و بخشی از آن پس از مخلوط شدن با داروهای محلی به اروپا فروخته می‌شد. بخشی نیز به زنگبار در شرق آفریقا فروخته شده و مقداری هم از طریق بلوچستان به هند قاچاق می‌شد.

بیشتر تریاکی که به لندن فروخته می‌شد دوباره صادر می‌شد. فقط بخش کوچکی در داخل انگلستان مصرف شده و از آن برای تولید کدئین استفاده می‌شد. به گفته دکتر رویل؛ تریاک ایرانی ۷۵ تا ۸۴ درصد محلول در آب بود و ۱۳ تا ۳۰ درصد گلوکز (قند) داشت. این قند که نوعی تقلب برای افزایش محصول محسوب می‌شد، معمولاً قبل از برداشت به کاسبرگ گل خشخاش مالیده می‌شد و درخشندگی و سختی تریاک‌ها هم به همین دلیل بود. همچنین در برخی نقاط تریاک‌هایی که برای بازار چین ساخته می‌شد را پس از خشک کردن با کمی روغن (به اندازه ۵ درصد وزن تریاک) می‌آمیختند تا با ذائقه چینی‌ها سازگارتر باشد.

بهترین تریاک ایران که بعدها به «تریاک سناتوری» شهرت یافت در ماهان کرمان کشت می‌شد. دکتر پولاک، پزشک ناصرالدین شاه در این مورد نوشته‌است: «تریاک ماهان بسیار قوی است. جنس نامرغوب از شاه عبدالعظیم و کاشان و قم به دست می‌آید. مصرف آن عمومیت دارد، و مانند حشیش سرشگستگی ندارد، و قبول عامه یافته‌است. تقریباً هر ایرانی که بتواند از عهده خرج آن برآید، حداقل روزی یک بار حب تریاک می‌خورد، و در ساحل خزر مصرف دو برابر مناطق دیگر است.» قیمت تریاک هم در این دوره بسیار ارزان بود. قهوه‌خانه عرش در خیابان چراغ گاز تهران از پاتوق‌های شیره‌ای‌ها و تریاکی‌ها بود و در آنجا قیمت دو استکان چای ۳ شاهی و قیمت سه مثقال تریاک و یک وعده قلیان ۷ شاهی بود.

تحدید تریاک

تا پیش از سال ۱۲۸۹ خورشیدی هیچ قانونی برای تولید، مصرف یا خرید و فروش تریاک در ایران وجود نداشت و این ماده مخدر یکی از کالاهای صادراتی رسمی کشور بود تا اینکه وزارت مالیه در دوران وزارت مرتضی‌قلی خان صنیع‌الدوله در صدد نظام‌مند کردن این تجارت و تعیین مالیات برای آن برآمد و لایحه ای با عنوان «تحدید تریاک» به مجلس فرستاد. با طرح این لایحه در مجلس، شماری از نمایندگان کوشیدند با اعمال اصلاحاتی بر آن، مصرف تریاک را در ایران کاهش دهند. قانون تحدید تریاک سرانجام در شش ماده در ۲۱ اسفند ۱۲۸۹ به تصویب مجلس شورای ملی رسید که برای تریاک مالیات تعیین (مثقالی سیصد دینار) و مصرف شیره تریاک را که اعتیادآورتر از خود تریاک است، ممنوع و مصرف کنندگان تریاک را ملزم می کرد پس از مصرف، سوخته تریاک را که از آن شیره تهیه می شد به وزارت مالیه تحویل دهند و برای هر مثقال سه شاهی حق الزحمه دریافت کنند. دولت از این سوخته برای کسانی که قادر به ترک شیره نبودند، این ماده را تهیه می کرد. قانون تحدید تریاک در جهت از میان بردن کامل و تدریجی مصرف تریاک در ایران مقرر می کرد که از دو سال بعد، مالیات تریاک هرساله یکصد و پنجاه دینار افزایش یابد و پس از هفت سال، مصرف شیره به صورت کامل ممنوع و مصرف تریاک تنها به عنوان دارو مجاز شود. با این حال، تولید تریاک در ایران به منظور صادرات ادامه می یافت و حتی تشویق می شد چون این قانون، تریاک صادراتی را از مالیات معاف کرد. [7]

با وجود وضع این قانون و فشارهایی که هم از خارج برای ممنوع یا حداقل محدود کردن کشت تریاک به ایران می آمد و هم مأموران «اداره تحدید تریاک» برای کسب مالیات به زارعان و فروشندگان می آوردند، تولید و مصرف تریاک در داخل ایران افزایش یافت. در سالهای پایانی دوره قاجار، ایران از تأمین کننده‌های عمده تریاک جهان بود و سالیانه هفت و نیم میلیون تومان از این راه درآمد داشت. این درآمد در سالهای بعد، افزایش یافت. مصرف تریاک در ایران بیش از هر جا در شرق ایران مشهود بود. به گفته عبدالله یاسایی نماینده سمنان و دامغان، در سیستان و خراسان «اغلب عائله‌ها از زن و مرد و اطفال مبتلا هستند به استعمال افیون. ای بسا عائله‌ها که در نتیجه استعمال افیون از هستی ساقط شده‌اند و در تنگنای فقر و وفاقه افتاده، بی‌چاره و پریشان شده، به حدی که مشغول تکدی شده‌اند». رواج شیره‌خانه ها در ایران نیز در سالهای پایانی دوره قاجار از خراسان و سیستان آغاز شد و به تهران رسید». [8]

همزمان جامعه ملل تلاش زیادی برای ممنوع کردن کشت خشخاش در جهان می‌کرد و دولت ایران را زیر فشار می‌گذاشت. این موضوع باعث نگرانیهای زیادی در ایران شده بود که بخش مهمی از اقتصاد کشور را وابسته به صادرات تریاک می‌دیدند. در مارس ۱۹۲۷ (اسفند ۱۳۰۵) جامعه ملل برای منع کشت خشخاش و تولید تریاک در جهان وارد شور شد. انتشار خبر این جلسات در ایران نگرانی آفرید. دولت ایران دستورالعمل کتبى و صریحى به نماینده اش در مقر جامعه ملل داد که به این جامعه ابلاغ کند، هیچ نوع تعهدى و قولى از طرف دولت ایران بدون تصویب مجلس شورای ملی انجام پذیر نیست. [9]

انحصار تریاک

در سال ۱۳۰۷ دولت با به تصویب رساندن قانونی در مجلس، کلیه معاملات و نگاهدارى و فرآوری و حمل و نقل و صدور تریاک را در داخل و خارج کشور به انحصار خود درآورد. کشت تریاک از آن پس مشروط به کسب مجوز از اداره مالیه شد و تریاکی که برداشت می‌شد باستی تنها به این اداره فرخته شود. پس از مصرف تریاک نیز، سوخته آن به بهای مثقالی یکصد دینار از مصرف‌کنندگان خریداریی می‌شد. واردات تریاک کاملا ممنوع شد. بنابر این قانون، دو میلیون تومان بودجه برای تأسیس «مؤسسه انحصار تریاک» در اختیار دولت گذاشته شد. [10]

به پیشنهاد سید حسن تقی‌زاده که در آن زمان، نماینده تهران در مجلس شورای ملی بود، ماده‌ای به قانون انحصار تریاک افزوده شد که دولت را مکلف می‌کرد از سال ۱۳۰۸ به مدت ده سال، مصرف داخلی را سالیانه ده درصد پایین بیاورد و پس از ده سال، مصرف تریاک در غیر موارد طبى در تمام کشور متروک و ممنوع و فروش تریاک منحصر به داروخانه‌ها، آن هم با نسخه پزشک و برای مصارف طبی موارد شود. بنابر این ماده، دولت همچنین موظف می‌شد پزشک و داروی رایگان برای ترک اعتیاد در دسترس معتادان بگذارد. [11]

در سال‌های نخست دهه ۱۳۳۰ دولت ایران شمار معتادین کشور را بیش از ۱٫۵ میلیون نفر معادل ۷ درصد کل جمعیت کشور برآورد نمود که ۹۸ درصد این افراد را معتادین به تریاک و شیره تشکیل می‌دادند. در سال ۱۳۳۳ با اعلام ممنوعیت کشت خشخاش و مصرف تریاک، شمار معتادین کاهش یافت اما با ورود تریاک از کشورهای همسایه به ویژه از طریق مرزهای شرقی کشور که ممنوعیتی در آن‌ها وجود نداشت، شمار معتادین دوباره رو به افزایش گذاشت و دولت خط مشی تازه‌ای را در سال ۱۳۴۷ در مورد کشت و مصرف تریاک در پیش گرفت. در این طرح معتادین به دو گروه معتادین ثبت‌نام شده یا کوپن‌دار و معتادین غیرقانونی تقسیم شدند. گروه نخست را معتادینی تشکیل می‌دادند که سن بالاتر از ۶۰ سال داشتند. برای تأمین نیاز این افراد به تریاک، دولت، کشت خشخاش را در نواحی محدودی با نظارت دولت مجاز اعلام کرد.

برابر گزارش سال ۱۹۹۹ «کمیته بین‌المللی کنترل مواد مخدر سازمان ملل متحد»، پیش از انقلاب اسلامی در ایران، ۲ میلیون نفر (۴٪ کل جمعیت ایران) مصرف‌کننده مواد مخدر وجود داشته‌است. در بحبوحه انقلاب به دلیل آنکه نظارت دولت بر کنترل مواد مخدر به پایینترین سطح رسیده بود، تولید و توزیع مواد مخدر در کشور به یکباره رو به فزونی گرفت و به اذعان مقامات رسمی کشور حدود ۵ درصد از کل جمعیت کشور در آن هنگام معتاد به مواد مخدر بودند. در سال ۱۳۵۸ مبارزه جدی با مصرف و فروش مواد مخدر آغاز شد. بر اساس گزارشی که ایران در سال ۱۳۶۴ به کمیسیون بین‌المللی مواد مخدر سازمان ملل ارائه کرد؛ تعداد معتادان به ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر کاهش یافته بود که ۴۰ درصد از این افراد معتاد به هروئین بودند و بیشتر آن‌ها را جوانان تشکیل می‌دادند.[12]

شیوع

در سال ۱۹۹۷ از مجموع ۹۶۰ هزار نفری که برای ازدواج، مجوز کسب‌وکار و گواهینامه رانندگی مورد آزمایش اپیوئیدها قرار گرفتند ۲٫۳۹٪ پاسخ مثبت داشتند. با توجه به اینکه افرادی که مورد آزمون قرار می‌گرفتند از عواقب پاسخ مثبت، اطلاع داشتند این رقم بایستی پایینتر از میزان واقعی باشد.

یک مطالعه مهم دربارهٔ اپیدمیولوژی و الگوی مصرف مواد مخدر در ایران مطالعه «ارزیابی مختصر وضعیت سوء مصرف مواد در ایران» است که با همکاری دفتر کنترل مواد مخدر سازمان ملل UNDCP در سال‌های ۹۹–۱۹۹۸ انجام شده و بر اساس آن بیشترین گروه معتادین (۶۸٪) را افراد ۲۰ تا۴۰ ساله تشکیل می‌دادند. اکثریت افراد متأهل (۵۶ درصد) بودند. بیشتر افراد تحصیلات در حد ابتدایی و راهنمایی داشتند. از نظر شغلی کارگران در رده اول بودند (۲۴ درصد) و پس از آن بیکاران، مغازه‌داران و رانندگان به ترتیب در رده‌های بعدی قرار می‌گرفتند. بیشترین ماده مصرفی تریاک بود. ۷۳ درصد افراد در یک ماه گذشته تریاک مصرف کرده بودند. هروئین با ۳۹ درصد، شیره تریاک با ۲۲ درصد و حشیش با ۱۳ درصد در رتبه‌های بعدی قرار می‌گرفتند و مصرف کوکائین و محرک‌ها بسیار نادر بود. مردان بیش از ۹۰ درصد و زنان کمتر از ۱۰ درصد از معتادین را تشکیل می‌دادند. میانگین سن شروع مواد در این مطالعه هم ۲۲ سال بود.[13]

منابع
  1. ویک، کارل (23 September 2005). "Opiates of the Iranian People, Despair Drives World's Highest Addiction Rate". واشینگتن پست. Retrieved 28 May 2011.
  2. الیور، کریستین (3 January 2004). "Iran Opium Addicts Find Supplies Despite Earthquake". رویترز. Retrieved 18 August 2010.
  3. سامی، بیل (16 June 2006). "Iran: Opium Cultivation Makes A Return". Radio Free Europe Radio Liberty. Retrieved 18 August 2010.
  4. چمکا، مکس. "3grams of opium for 1 dollar". Caucaz.com. Retrieved 28 May 2011.
  5. ب. بامداد (24 August 2004). "Low times: The drug problem". The Iranian. Retrieved 12 January 2011.
  6. "United Nations World Drug Report 2010 and Iran". payvand.com. 2010. Retrieved ۲۰۱۱. Unknown parameter |ماه= ignored (help); Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  7. «مذاکرات جلسه ۲۲۳ دوره دوم مجلس شورای ملی».
  8. «مذاکرات جلسه ۸۶ دوره پنجم مجلس شورای ملی پنجم قوس ۱۳۰۳».
  9. «مذاکرات جلسه ۷۴ دوره ششم مجلس شورای ملی ۲۱ اسفند ۱۳۰۵».
  10. «مذاکرات جلسه ۲۶۱ دوره ششم مجلس شورای ملی نوزدهم تیر ۱۳۰۷».
  11. «مذاکرات جلسه ۲۶۴ دوره ششم مجلس شورای مجلی ۲۶ تیر ۱۳۰۷».
  12. کتاب جامع بهداشت عمومی، مهرداد افتحار اردبیلی، فصل ۱۲، گفتار ۵
  13. Azarakhsh Mokri, Brief Overview of the Status of Drug Abuse in Iran, Department of Psychiatry, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.