سانسور در ایران
در سال ۲۰۰۹ کشور ایران در ردهٔ ۱۷۲ جهان در فهرست آزادی مطبوعات سازمان گزارشگران بدون مرز قرارداشت. تنها سه کشور ترکمنستان، کره شمالی و اریتره در وضعیتی بدتر از وضعیت ایران قرار گرفته‌اند.[1] آزادی رسانه‌ها در ایران در سال‌های اخیر به مراتب کمتر شده و از رتبه ۱۴۶ در سال ۲۰۰۵ به سطح کنونی نزول یافته‌است.[2] موضوعاتی همچون مناسبات با آمریکا، برنامه هسته‌ای ایران، اسلام، مذهب و سنن و روحانیت در کشور ایران موضوعات ممنوعه محسوب می‌شوند.[3] سید علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران ازجمله چهل و دو رهبر و مقام دولتی در جهان است که از سوی گزارشگران بدون مرز به عنوان دشمنان آزادی مطبوعات برگزیده شده‌اند.[4]
| بخشی از مجموعه نوشتارها درباره | ||
| سانسور | ||
|---|---|---|
 | ||
| بر پایه کشور | ||
|
||
| همچنین ببینید | ||
| سانسور و جاسوسی اینترنتی بر حسب کشور | ||
| آزادی بیان بر پایه کشور | ||
مطبوعات
سانسور مطبوعات درایران به صورت «حذف اخبار و گزارش‌ها» و توقیف نشریات صورت می‌گیرد.
تاریخ سانسور مطبوعات درایران
از همان ابتدای شکل‌گیری انتشارات دولتی، سانسور جزو جدایی ناپذیر آن بوده‌است. آغاز سانسور دولتی در ایران هم‌زمان است با سلطنت ناصر الدین شاه قاجار و انتشار اولین روزنامه دولتی ایران به نام روزنامه وقایع اتفاقیه. این روزنامه که به هدف اطلاع‌رسانی عامه در مورد مسائل داخلی و خارجی تأسیس شده بود از همان ابتدا تبدیل به تریبون رسمی دولت شد و به‌خصوص مقالات سیاسی آن به جای گزارش دقیق رخدادهای داخلی و خارجی بیشتر به مدیحه سرایی درباریان و شرح غلوآمیز اقدام‌های دربار می‌پرداخت.[5] هم‌زمان با انتشار این روزنامه، روزنامه‌های فارسی‌زبان پرشماری در خارج از ایران توسط ایرانیان مقیم خارج از کشور چاپ می‌شد. از آن میان می‌توان به روزنامه قانون در لندن، روزنامه حبل‌المتین در کلکته، روزنامه ثریا در قاهره و روزنامه اختر در استانبول اشاره کرد. از آنجا که این روزنامه‌ها تحت نظر دولت نبودند انتقادات اجتماعی و سیاسی با آزادی بیان بیشتری درآنها درج می‌شد.[6] توزیع گسترده این روزنامه‌ها در سراسر کشور و محتوای منتقدانه آن‌ها وزیر انتشارات زمان محمدحسن خان صنیع‌الدوله را که بعدها به اعتماد السلطنه ملقب شد بر آن داشت که به شاه تأسیس اداره سانسور را پیشنهاد کند.[7] در سال ۱۸۶۳، حدود ۲۸ سال پس از چاپ اولین روزنامه ایران (کاغذ اخبار)، نخستین اداره سانسور مطبوعات به دستور ناصر الدین شاه تأسیس شد. ریاست این اداره ابتدا به چارلز برگز و صنیع الملک و بعدها به خود اعتماد السلطنه واگذار شد. وظیفه این اداره بررسی تمام روزنامه‌ها و کتاب‌های داخلی بود. متون بازرسی شده توسط رئیس اداره سانسور به نشان «ملاحظه شد» ممهور می‌شدند.[8]
سانسور
به علت ممنوعیت انتشار تصویر زنان ایرانی بدون حجاب، تصاویر ایشان در روزنامه‌های ایران به شکل‌های مختلف سانسور یا فتوشاپ می‌شود.[9]
در سال ۲۰۰۲ دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی ایران با صدور یک اطلاعیه انتشار هر گونه مطلب بر له یا علیه نامهٔ سرگشادهٔ طاهری نماینده ولی فقیه و امام جمعه اصفهان به علی خامنه‌ای رهبر ایران که در آن نامه به انتقاد از بیکاری، تورم و فساد مقامات رسمی ایران پرداخته بود را در مطبوعات ممنوع کرد. روزنامه نوروز با انتشار چند جای سفید در صفحات خود به این سانسور اعتراض کرد.
توقیف
در ۲۵ اسفند ماه ۱۳۸۶ یک روز پس از هشتمین دوره انتخابات مجلس شورای اسلامی، پروانه انتشار ۹ نشریه لغو و ۳ سایت اطلاع‌رسانی مسدود شد.[4][10] در سال ۲۰۰۲ هیجده نشریه در ایران توقیف شده‌است.[4] در سال ۲۰۰۴ بیش از ۲۰ نشریه و روزنامه در ایران توقیف شدند.[3] در۵ تیر سال ۱۳۸۱ خورشیدی مدیر مسئول روزنامهٔ همت نشریه شهرداری مشهد در پی چاپ عکسی از رضا شاه پهلوی، به اتهام نشر اکاذیب به دادگاه احضار گردید. در ۷ بهمن ۱۳۸۰ ماهنامهٔ گزارش فیلم به اتهام نشر اکاذیب و چاپ عکس‌های مستهجن و مغایر با موازین اسلامی توقیف گردید.[11]
مطبوعات خارجی
«رابرت تیت» خبرنگار روزنامه انگلیسی گاردین و «انگس مک دووال»، روزنامه‌نگار روزنامه انگلیسی ایندیپندنت، در طی سال ۲۰۰۷ رسماً از ایران اخراج شدند.[12]
سازمان گزارشگران بدون مرز در روز پنج‌شنبه ۱۹ دی ۱۳۹۸ توییت‌های هشدارآمیز مشاور رئیس‌جمهور ایران، حسام‌الدین آشنا علیه روزنامه‌نگاران رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور را محکوم کرد. وی در زمان جنایات موسوم به «قتل‌های زنجیره‌ای» معاون ویژه وزارت اطلاعات بوده‌است.[13]
رسانه‌ها
تلویزیون
در اوت ۲۰۰۷ پخش برنامه تلویزیونی کوله پشتی که مجری آن فرزاد حسنی بود به دنبال انتقادهای مسئولان و مقامات جمهوری اسلامی متوقف شده و مجری دیگری به جای او تعیین شد. در بخشی از مصاحبه فرزاد حسنی با سرتیپ احمدرضا رادان، فرمانده نیروی انتظامی تهران در این برنامه که به صورت زنده پخش می‌شد، انتقادهایی نسبت به نحوه برخورد مأموران انتظامی در طرح ارتقای امنیت اجتماعی با مردم مطرح کرد و دو مورد تجربه شخصی خود را روایت کرد. او گفت:
آقا ما تو همین اصفهان … داشتیم می‌رفتیم، دلستر «آبجو بدون الکل» توی ماشین بود، مأمور گفت: بیا پایین ببینم، به … چقدر هم آبکی «نوشیدنی الکلی» خریدین، چیکار می‌کنین؟
در بخشی دیگری از این مصاحبه، فرزاد حسنی از رئیس پلیس تهران پرسید که آیا فیلمی را دیده‌است که در آن نشان داده می‌شود مأموران نیروی انتظامی با کتک و لگد دختری را به داخل ماشین پلیس پرت می‌کنند؟[14][15]
شورای عالی امنیت ملی ایران در سال ۱۳۸۴خورشیدی فعالیت «شبکه تلویزیونی صبا» را غیرقانونی اعلام کرد. بنابر قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران همهٔ شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی در کنترل و انحصار دولت قرار دارند[16]
رادیو
در سال ۱۳۸۶ خورشیدی نیما رئیسی، مجری رادیو جوان، در پی طرح پرسش‌های چالش‌برانگیز در مصاحبه‌ای با حسین شریعتمداری، مدیر مسئول روزنامه کیهان از کار برکنار شد.[17]
کتاب
از کتاب‌های مشهور جهان که در ایران ممنوع شده‌اند می‌توان به «قمارباز» اثر داستایوفسکی، رمان «دختری با گوشواره مروارید» نوشته تریسی شوالیه، و برخی از کتاب‌های ویرجینیا وولف، مارگریت دوراس، وودی آلن، دن براون، و کتاب خاطرات روسپیان غمگین من اثر گابریل گارسیا مارکز اشاره کرد. کتاب خروس نوشته ابراهیم گلستان نیز در ایران ممنوع شده‌است؛ و کتاب‌های سلمان رشدی در ایران ممنوع و دستور قتل وی توسط خمینی صادر شد و همچنین کلیه آثار صادق هدایت در ایران اعم از خرید و فروش و ممنوع است و برا طبق فتوای علمای شیعه خواندن کتاب‌های هدایت حرام است[18]
فیلم
از فیلم‌هایی که پیش از انقلاب ۱۳۵۷ مورد سانسور واقع شدند یا توقیف شدند می‌توان به این موارد اشاره کرد:[19]
- اون شب که بارون اومد
- تهران پایتخت ایران است
- چنین کنند حکایت، ساخته محمدرضا اصلانی.
- قلعه شیردل
- رگبار و غریبه و مه اثر بهرام بیضایی
- «گاو» و «آقای هالو»، «پستچی» از آثار داریوش مهرجویی
- گوزن‌ها اثر مسعود کیمیایی
- شازده احتجاب اثر بهمن فرمان آرا
- دایره مینا از آثار داریوش مهرجویی
- آرامش در حضور دیگران اثر ناصر تقوایی
- ملکوت ساخته اثر خسرو هریتاش
- شطرنج باد اثر محمدرضا اصلانی
- سایه‌های بلند باد اثربهمن فرمان آرا
- جنگ اطهر اثر محمدعلی نجفی
از فیلم‌هایی که پس از انقلاب ۱۳۵۷ مورد سانسور واقع شدند یا توقیف شدند می‌توان به این موارد اشاره کرد:
- انفجار اثر ساموئل خاچیکیان
- گفت هر سه نفرشان اثر غلامعلی عرفان
- خط قرمز اثر مسعود کیمیایی
- مسافر شب اثر منصور تهرانی
- باشو غریبه کوچک اثر بهرام بیضایی
- شب‌های زاینده رود اثر محسن مخملباف
- نوبت عاشقی اثر محسن مخملباف
- سنتوری اثر داریوش مهرجویی
- آدم‌برفی
- مارمولک
- رحمان۱۴۰۰
دوبله
پس از انقلاب ۱۳۵۷ تاکنون در زمینهٔ دوبلهٔ فیلم‌های خارجی سانسورهای شدیدی اعمال شده‌است. در تمام دوبله‌ها، جملات و کلمات جنسی، تحریک آمیز، عاشقانه و گاهی اوقات سیاسی تغییر داده شده‌اند به‌طوری‌که حتی روی داستان کلی فیلم تأثیر گذاشته و آن را تغییر داده‌است. به‌طور مثال در نسخهٔ دوبلهٔ فیلم‌ها، از بکار بردن کلماتی مانند «دوست پسر» و «دوست دختر» خودداری کرده و از واژه‌هایی مثل «نامزد»، «برادر» و «خواهر» استفاده می‌کنند. صحنه‌های جنسی را به‌طور کلی از فیلم حذف کرده و فیلم‌هایی که داستان آن بر اساس ارتباطات جنسی است به هیچ وجه دوبله و عرضه نمی‌کنند. کلمهٔ «مشروب» را نیز معمولاً «نوشیدنی»، «نوشابه» یا «زهر ماری» دوبله می‌کنند.
اینترنت
دولت محمود احمدی‌نژاد در آذر ماه ۱۳۸۵ بر اساس آیین‌نامه «ساماندهی فعالیت پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی کشور»، پایگاه‌های اینترنتی ایران را ملزم به ثبت مشخصات مربوط و هویت مدیر مسوول خود در وزارت ارشاد کرد. بر اساس این آیین‌نامه در صورت بروز تخلفاتی چون اهانت به ادیان آسمانی و مقدسات اسلامی، درج مطالب تفرقه افکنانه و توهین به اقوام و اقلیت‌های مذهبی، اشاعه منکرات و ترویج فحشا، انتشار اطلاعات خصوصی و شخصی افراد و نشر اکاذیب و افتراء با مجازات‌هایی همچون تذکر رسمی تا مسدودسازی موقت یا تعطیل دائمی مواجه می‌شوند؛ و همچنین عمده سایت‌های خبری فارسی‌زبان و غیر فارسی‌زبان متعلق به خارج از کشور و تعداد زیادی سایت و وبلاگ متعلق به ایرانیان منتقد نظام و عملکرد دولت مسدود شده‌است.[20]
فیلتر کردن سایت‌های اینترنتی در ایران در سال ۲۰۰۵ توسط نرم‌افزار «smart Filter» محصول شرکت «secure computing» انجام می‌گرفته‌است که این شرکت موضوع استفاده از این نرم‌افزار در ایران را تأیید کرده‌است ولی فروش آن را به ایران رد کرده‌است.[21]
نظرسنجی
در ۲۴ شهریور ماه ۱۳۸۱ یک روز پس از سخنرانی ضد آمریکایی علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی ایران، نظر سنجی توسط خبرگزاری ایرنا منتشر شد که برطبق آن ۹۰٪، ایرانیان، با گفتگو برای برقراری رابطه با آمریکا موافق‌اند. چند روز بعد مدیران مؤسسه نظر سنجی دستگیر شدند. اتهامات آن‌ها «جاسوسی» و «دریافت پول از سفارتخانه‌های خارجی» و مؤسسه نظرسنجی آمریکایی گالوپ اعلام شد.[22]
ممنوعیت دسترسی به شبکه‌های ماهواره‌ای
حکومت ایران با تصویب طرحی در مجلس شورای اسلامی اقدام به ممنوعیت استفاده مردم از شبکه‌های ماهواره‌ای نموده‌است و سعی داشته مردم را از دسترسی به تجهیزات دریافت ماهواره به دور نگه دارد و طی سال‌های اخیر و مخصوصاً پس از انتخابات دهم ریاست جمهوری اقدام به ارسال پارازیت بر شبکه‌های ماهواره‌ای نموده‌است که همواره با شکایت سازمان‌ها و نهادهای بین‌المللی روبرو شده‌است همچنین اقدام به ورود بدون اجازه به حریم خانه‌های مردم در شهرهای ایران کرده و سعی داشته تجهیزات دریافت شبکه‌های ماهواره را جمع‌آوری نماید.[23]
جستارهای وابسته
نگارخانه
نمونه‌ای از سانسور: حذف نام محمدرضا شاه پهلوی از کتیبهٔ شرح بازسازی آرامگاه باباطاهر در شهر همدان
نمونه‌ای از سانسور: حذف عنوان پهلوی از سردر دبیرستانی در شهر بروجرد. نام دبیرستان مذکور از پهلوی به امام خمینی تغییر داده شده‌است.
پانویس
- رسانه‌های ایران به مرز آزادی مطلق نزدیک می‌شوند! بایگانی‌شده در ۲۴ اکتبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine عصر ایران
- وبگاه‌گزارشگران بدون مرز رده‌بندی جهانی آزادی مطبوعات ۲۰۰۵
- گزارش سالیانهٔ گزارشگران بدون مرز - ایران در ۲۰۰۴ وبگاه گزارشگران بدون مرز
- گزارش سالیانه گزارشگران بدون مرز ایران ۲۰۰۲ وبگاه گزارشگران بدون مرز
- Ekhtiar, 1994, pp 258-259
- Ekhtiar, 1994, p 260
- Ekhtiar, 1994, p 261
- Ekhtiar, 1994, p 262
- «ماجراهای عکس خانم میرزاخانی: انتشار عکس فتوشاپی در روزنامه ایران تا عکس بی‌حجاب در توییتر روحانی». RFI - ناظران. ۲۰۱۴-۰۸-۱۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ اوت ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۰۱۴-۰۸-۱۵.
- موج سانسور رسانه‌ها در فردای انتخابات بایگانی‌شده در ۴ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine وبگاه گزارشگران بدون مرز
- گزارش سالیانه گزارشگران بدون مرز ایران۲۰۰۲ وبگاه گزارشگران بدون مرز
- گزارش سالیانه ایران ۲۰۰۸ بایگانی‌شده در ۱۸ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine وبگاه گزارشگران بدون مرز
- محکومیت تهدید مشاور روحانی علیه روزنامه‌نگاران خارج از کشور
- پایان حضور حسنی در برنامه کوله پشتی وبگاه بی‌بی‌سی فارسی
- «کوله پشتی» و دشواری انتقاد در تلویزیون ایران بایگانی‌شده در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine وبگاه رادیو فردا
- شورای عالی امنیت ملی تلویزیون ماهواره‌ای صبا را هم ممنوع کرد وبگاه گزارشگران بدون مرز
- «کوله پشتی» و دشواری انتقاد در تلویزیون ایران بایگانی‌شده در ۱۶ ژوئن ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine وبگاه رادی فردا
- «بهار ادبیات ایران» چگونه به پایان رسید؟ بایگانی‌شده در ۱۱ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine وبگاه رادیو فردا
- تاریخچه ممیزی فیلم در ایران وبگاه بی‌بی‌سی فارسی
- ایران، کشور دشمن اینترنت بایگانی‌شده در ۴ آوریل ۲۰۰۸ توسط Wayback Machine وبگاه گزارشگران بدون مرز
- گزارش اینترنت در ایران سال ۲۰۰۵ وبگاه دیده‌بان حقوق بشر
- گزارش سالیانه گزارشگران بدون مرز ایران ۲۰۰۹ وبگاه گزارشگران بدون مرز
- پلیس ایران: در جمع‌آوری ماهواره کوتاه نمی‌آییم
منابع
- Ekhtiar, Maryam, 1994, "The Dar al-Funun: Educational reform and cultural development in Qajar Iran", Ph.D Dissertation, New York University, USA.
پیوند به بیرون
- «مروری بر تاریخ ۴ دهه توقیف در سینمای بعد از انقلاب ایران». رادیو فردا. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ ژوئیه ۲۰۱۹.
| اعـضـای سرشناس |
|  آرم کانون نویسندگان ایران | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| مرتبط |
| |||||||
رده | ||||||||