نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران به اختصار نهاجا هم گفته می شود، یکی از ۴ نیروی زیرمجموعه ارتش جمهوری اسلامی ایران است، که مسئولیت حفاظت از مرزهای هوایی و پشتیبانی نیروهای مسلح ایران را برعهده دارد.[2] ریشه‌های شکل‌گیری نیروی هوایی در ایران، به دوره سلطنت احمدشاه قاجار باز می‌گردد، که با کوشش نخست‌وزیر وقت؛ رضاخان سردار سپه، در سال ۱۳۰۳ نیروی هوایی شاهنشاهی ایران تأسیس شد.[3] نیروی هوایی در دوره سلطنت محمدرضا شاه، توسعه یافت و با وقوع انقلاب ۱۳۵۷ نام آن به فرم کنونی تغییر پیدا کرد. در خلال جنگ ایران و عراق و در پی اعمال تحریم‌های بین‌المللی، ناوگان نیروی هوایی ارتش بشدت آسیب دید و هم‌اکنون بر پایه آمار غیر رسمی، نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ۳۴۵ فروند هواپیمای جنگنده در اختیار دارد و بعنوان نهمین نیروی هوایی جهان شناخته می‌شود.[4] در حال حاضر سرتیپ خلبان عزیز نصیرزاده، فرماندهی نیروی هوایی ارتش را برعهده دارد.[5]

نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران

نشان رسمی نهاجا



پرچم های نهاجا
کنش ۱۳۳۴-تاکنون
کشور  ایران
وفاداری  جمهوری اسلامی ایران
رسته نیروی هوایی
اندازه ۵۲٫۰۰۰ نفر
بخشی از نیروهای مسلح ایران
نام مستعار نهاجا
سالگرد ۱۹ بهمن
تجهیزات ۷۵۱ هواگردنظامی
۶۴۳ هواپیما که از آن ۴۲۶ هواپیما عملیاتی است(۳۴۵جنگنده‌‌که از آن ۱۶۱ فروند عملیاتی است، ۱۱۱ فروند هواپیما ترابری و حمل و نقل، ۱۸۷ فروند هواپیما آموزشی که ۱۵۴ فروند عملیاتی هستند)
۴۱فروند هلیکوپتر
۶۷ فروند پهباد[1]
نبردها جنگ ایران و عراق
جنگ با داعش
وب سایت http://nahaja.aja.ir
فرماندهان
فرمانده سرتیپ عزیز نصیرزاده
جانشین فرمانده سرتیپ حمید واحدی
معاون هماهنگ‌کننده سرتیپ مهدی هادیان
نشان
نشان شناسایی
هواگردها
جنگنده ۳۴۵ فروند
آموزشی ۱۸۷ فروند
ترابری ۱۱۱ فروند
بالگرد ۴۱ فروند
بالگرد کاربردی ۶۷ فروند

تاریخچه
نوشتار اصلی: نیروی هوایی شاهنشاهی ایران

نیروی هوایی در سال ۱۳۰۳ و به کوشش نخست‌وزیر وقت، رضاخان سردار سپه بنیان‌گذاری شد. در خرداد ۱۳۰۳ حکم عمومی قشون، تحت شمار ۲۲۲ برای تأسیس نیروی هوایی صادر گردید و سرهنگ احمد نخجوان به ریاست ستاد آن، انتخاب شد.[6]

پایگاه‌ها
نوشتار اصلی: پایگاه‌های شکاری نیروی هوایی ارتش

نیروی هوایی ارتش هم‌اکنون ۱۴ پایگاه هوایی نظامی در اختیار دارد. از این تعداد، شمار ۱۱ پایگاه در زمان سلطنت محمدرضا پهلوی و با مشارکت ایالات متحده آمریکا ساخته‌ شدند.[7]

  • پایگاه اول: تهران (مهرآباد)
  • پایگاه دوم: تبریز ( فکوری)
  • پایگاه سوم: همدان ( نوژه)
  • پایگاه چهارم: دزفول (وحدتی)
  • پایگاه پنجم: امیدیه (اردستانی)
  • پایگاه ششم: بوشهر (یاسینی)
  • پایگاه هفتم: شیراز (عباس دوران)
  • پایگاه هشتم: اصفهان (عباس بابایی)
  • پایگاه نهم: بندرعباس
  • پایگاه دهم: چابهار (کنارک)
  • پایگاه یازدهم: تهران (دوشان ‌تپه)
  • پایگاه دوازدهم: بیرجند
  • پایگاه سیزدهم: زاهدان
  • پایگاه چهاردهم: مشهد (ناصر حبیبی زهام)

در سال ۱۳۸۶ (۲۰۰۷ میلادی) ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که نخستین پایگاه نظامی خود، پس از انقلاب ۱۳۵۷ را، در نزدیکی شهر بیرجند، مرکز استان خراسان جنوبی، در شرق ایران راه‌اندازی کرده‌ است.[7] از ۱۴ پایگاه هوایی فعال در ایران، دو پایگاه امیدیه و زاهدان، پس از تغییرات ساختاری در نیروی هوایی ارتش، به نیروی پدافند هوایی ارتش واگذار شدند و پایگاه دوشان‌تپه تهران نیز، پایگاه آموزشی می‌باشد.

گردان پهپادی

در اسفندماه سال ۱۳۹۳ نیروی هوایی ارتش، اقدام به راه‌اندازی گردان‌های رزمی پهپادی، در کلیه پایگاه‌های هوایی نمود. نخستین دوره خلبانان پهپاد نیز به صورت آکادمیک آموزش دیدند.[8] به گفته فرمانده پهپاد نیروی هوایی ارتش، از پهپاد در ماموریت‌های شناسایی، مراقبت، مشاهده صحنه نبرد، جمع‌آوری اطلاعات، انجام پروازهای رزمی، اجرای جنگ الکترونیک، عملیات فریب، عملیات‌های انتحاری، شکاری رهگیر، آموزشی و پشتیبانی فرماندهی، استفاده می‌شود. همچنین در کلیه مأموریت‌هایی که می‌خواهند نیروی انسانی به صورت مستقیم درگیر نشود، پهپادها به‌عنوان مکمل پروازهای جنگنده‌ها، مورد استفاده قرار می‌گیرند.

جنگ ایران و عراق

نیروی هوایی ارتش ایران در سالهای پس از وقوع انقلاب، در جریان آزادسازی کردستان از اشغال احزاب تجزیه طلب، جنگ ایران و عراق و مقابله با نیروهای طالبان، همچنین عقب راندن کشتی‌های اکتشافی جمهوری آذربایجان از میدان‌ها نفتی مورد مناقشه در دریای خزر و نیز در عملیات منجر دستگیری عبدالمالک ریگی، حضوری فعال داشت.

عملیات کمان ۹۹
نوشتار اصلی: عملیات کمان ۹۹

عملیات کمان ۹۹ (یا عملیات سایه البرز) پس از عملیات انتقام (نخستین پاسخ، در فاصله زمانی ۲ ساعت پس از حمله رسمی عراق به ایران) توسط نیروی هوایی ارتش طرح‌ریزی و اجرا شد. این عملیات اولین عملیات هوایی گسترده‌ای بود، که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از حمله عراق به ایران و در تاریخ ۱ مهرماه ۱۳۵۹ انجام گرفت.[9] در عملیات کمان ۹۹ شمار ۲۰۰ فروند هواپیمای جنگنده شرکت داشتند، که از این تعداد، تعداد ۱۴۰ فروند، از مرز عبور کردند و ۶۰ فروند دیگر نیز وظیفه پشتیبانی را برعهده داشتند. در این عملیات خلبانان ایرانی، فرودگاه‌ها و آشیانه‌های نظامی متعلق به نیروی هوایی عراق و ارتش عراق را در مناطق کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی، مورد هدف قرار دادند. در عملیات کمان۹۹ نیروی هوایی ارتش، از جنگنده-بمب‌افکن‌های اف-۵ و اف-۴؛ برای بمباران مواضع، از هواگردهای شکاری-رهگیر اف-۱۴؛ برای محافظت از هواپیماها، از هواپیماهای بوئینگ ۷۴۷ و بوئینگ ۷۰۷؛ برای سوخت‌رسانی و از هواپیمای سی-۱۳۰ هرکولس؛ به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات الکترونیکی جهت مشخص کردنِ محل پایگاه‌های موشکی، استفاده شد. کمان ۹۹ بزرگ‌ترین عملیات نظامی تاریخ نیروی هوایی ایران و عملیاتی موفق بود، که باعث برتری هوایی ارتش ایران در ماه‌های آغازین جنگ ایران و عراق شد.[10][11]

عملیات اچ-۳

عملیات اچ-۳ در تاریخ ۱۵ فروردین ۱۳۶۰ توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، با هدف حمله به پایگاه هوایی اچ-۳ در خاک عراق و در نزدیکی مرز اردن انجام گرفت. در این عملیات بیش از ۴۸ هواپیمای عراقی که بیشتر آن‌ها بمب‌افکن‌های ساخت روسیه بودند، از بین رفتند.[12]

عملیات اوسیراک

عملیات شمشیر سوزان (حمله به اوسیراک) یا عملیات اوسیراک، از عملیات‌های هوایی در طول جنگ ایران و عراق بود، که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و در تاریخ ۸ مهر ۱۳۵۹ (۳۰ سپتامبر ۱۹۸۰) سازماندهی و اجرا گردید. در طی این عملیات جنگنده‌های اف-۴ ایرانی، با نفوذ به عمق خاک عراق، تأسیسات اتمی اوسیراک را که در حال تکمیل و دریافت سوخت بود، بمباران کردند. ۳ ماه بعد، دومین حمله به این تأسیسات، توسط نیروی هوایی اسرائیل انجام شد، که این بمباران به انهدام کامل نیروگاه اتمی اوسیراک انجامید.

فرماندهان

کفیل فرماندهی نیروی هوایی ملی ایران:

کفیل ریاست ستاد نیروی هوایی ملی ایران:

رئیس ستاد نیروی هوایی ملی ایران:

فرمانده نیروی هوایی ارتش:

ناوگان

تعداد پرسنل نیروی هوایی ارتش در حدود ۵۲ هزار نفر است. هواپیماهای فعال در نیروی هوایی ارتش بر اساس آمار غیررسمی شامل این موارد است:[19]

هواگرد تصویر اصلیت نقش ویرایش‌ها در حال خدمت (تخمینی)[20][21] توضیحات
هواگردهای بال ثابت
صاعقه  ایران چند منظوره صاعقه 2 ۱۰ فروند
اف-۱۴ تام‌کت  ایالات متحده آمریکا جنگنده رهگیر و برتری هوایی ۶۲ فروند اکنون حدود 14 فروند از این جنگده ها فعال می باشند
داسو میراژ اف۱  فرانسه جنگنده رهگیر و چندمنظوره ۲۴ F1EQ5/6 و F1BQ3
میگ-۲۹آ شوروی جنگنده برتری هوایی ۴۳ فروند
اف-۴ فانتوم ۲  ایالات متحده آمریکا چند منظوره ۷۰ فروند
نورثروپ اف-۵ئی  ایالات متحده آمریکا چند منظوره ۶۰ فروند
چنگدو جی-۷ (اف-۷ام)  چین رهگیر ۲۰ فروند
آذرخش  ایران پشتیبانی نزدیک هوایی ۱۰ فروند
سوخو سو-۲۴ شوروی جنگنده بمب‌افکن ۳۴ فروند
بوئینگ ۷۴۷  ایالات متحده آمریکا هواپیمای ترابری ۷۴۷–۱۰۰F ۳ فروند
بویینگ kc-33a  ایالات متحده آمریکا هواپیمای سوخت رسان/ترابری ۷۴۷–۱۰۰ ۱ تا ۳ فروند
بوئینگ ۷۰۷  ایالات متحده آمریکا تشریفات/سوخت‌رسان/ترابری ۲۰ فروند
داسو فالکن-۵۰  فرانسه ترابری/VIP ۳ فروند
لاکهید جت استار  ایالات متحده آمریکا ترابری/VIP ۱ فروند
هسا درنا  ایران آموزشی درنا ۱۵ فروند
پرستو  ایران آموزشی ۱۲ فروند
کوثر  ایران چند منظوره ۱۲ فروند
اف-۵ بی (سیمرغ)  ایالات متحده آمریکا آموزشی ۱۰ فروند
بیچ‌کرفت بونانزا  ایالات متحده آمریکا آموزشی F33C ۲۵ فروند
لاکهید تی-۳۳ شوتینگ استار  ایالات متحده آمریکا آموزشی T-33A غیر عملیاتی
میگ-۲۹ یوبی شوروی آموزشی ۷ فروند
پیلاتوس پی سی-۷  سوئیس آموزشی ۳۵ فروند
چنگدواف تی-۷  چین آموزشی ۱۰ فروند
امبرائر ئی‌ام‌بی ۳۱۲ توکانو  برزیل آموزشی ۱۵ فروند
ساب سافاری  سوئد  پاکستان آموزشی Mushshak ۲۵ فروند
سی-۱۳۰  ایالات متحده آمریکا ترابری تاکتیکی C-130E
C-130H		 ۳۶ فروند
شرایک کمندر ۶۸۰  ایالات متحده آمریکا ترابری ۳ فروند
ایلیوشین آی‌ال-۷۶ شوروی ترابری ۷ فروند
سوکاتا تی‌بی  فرانسه حمل و نقل سبک تیبی-۲۱ ترینیداد
تیبی-۲۰۰ توباگو		 ۴ فروند
۸ فروند
فوکر اف۲۷ فرندشیپ  هلند ترابری F27-400M
F۲۷–۶۰۰		 ۱۰ فروند
پیلاتوس پی‌سی-۶ پورتر  سوئیس ترابری ۱۰ فروند
پی-۳ اوریون  ایالات متحده آمریکا گشت دریایی شناسایی

ضد زیردریایی

 P-3F ۳ فروند
بالگردها
آگوستا-بل ۲۰۶  ایتالیا هلی کوپتر سبک ۵ فروند
بل ۲۱۴  ایالات متحده آمریکا چندمنظوره - حمل و نقل متوسط بل-۲۱۴ سی ۱۶۷ فروند(بیشتر بالگرد ها در هوانیروز هستند و فقط ۲۶ فروند در نیروی هوایی خدمت می کند)
سی‌اچ-۴۷ شینوک  ایالات متحده آمریکا حمل و نقل سنگین CH-47C 51فروند بیشتر بالگرد ها در هوانیروز هستند و فقط حدود ۱۰ فروند در نیروی هوایی است
پهپادها
نورثروپ بی‌کیوام-۷۴ چوکار  ایالات متحده آمریکا هدف پرنده مورد استفاده در رزمایش و تمرینات
سفارش‌های لغو شده
اف-۱۶ فالکن  ایالات متحده آمریکا جنگنده چند منظوره بلوک ۳۰ ۱۶۰ فروند سفارش ساخت به همراه ۱۴۰ فروند حق سفارش لغو شده در جریان انقلاب ۱۳۵۷
اف-۱۴ تامکت  ایالات متحده آمریکا برتری هوایی F-14A یک فروند در ایالات متحده باقی ماند لغو شده در جریان انقلاب ۱۳۵۷
اف-۱۸ هورنت  ایالات متحده آمریکا جنگنده چند منظوره F-18L ۲۰۰ تا ۲۵۰ فروند بعلت مخالفت کنگره آمریکا و وقوع انقلاب، لغو شد.
بوئینگ سی‌اچ-۴۷ شینوک  ایتالیا بالگرد ترابری تولید آگوستا ۲۷ فروند از ۵۳ فروند تحویل نشد لغو شده در جریان انقلاب
اف-۴ فانتوم۲  ایالات متحده آمریکا جنگنده

بمب افکن

 ۳۱ فروند از ۳۸ فروند تحویل نشد لغو شده در جریان انقلاب
بویینگ ئی-۳ سنتری  ایالات متحده آمریکا AWACS ۷ فروند لغو شده در جریان انقلاب

سفارش‌ها به نیروی هوایی عربستان سعودی تحویل شد.

هواپیماهای پناهنده عراق

در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ میلادی، بیش از ۲۰۰ فروند هواپیمای متعلق به نیروی هوایی عراق، منهدم شدند و بمب‌های هدایت لیزری نیروهای ائتلاف، پناهگاه‌های هواپیماهای عراقی را نابود کردند. پس از آن حدود نیمی از ناوگان نیروی هوایی عراق، برای جلوگیری از انهدام بیشتر، به ایران پناهنده شدند. دلیل این کار به درستی مشخص نیست. تعداد این هواپیماها بر اساس یک برآورد ۱۲۲ تا ۱۳۷ فروند و بر اساس برآورد دیگری ۱۱۵ تا ۱۴۰ فروند بوده‌است. مقامات عراقی در سال ۲۰۰۰ مدعی بودند که بیش از ۱۰۰ فروند هواپیمای نظامی و ۳۳ هواپیمای غیرنظامی آن‌ها، به ایران رفته‌اند اما ایرانی‌ها تعداد آن‌ها را بسیار کمتر می‌دانند.[23]

هواپیما خاستگاه نقش تعداد فرار به ایران
میگ-۲۳ شوروی جنگنده بمب افکن ۱۲
میگ-۲۵ شوروی جنگنده رهگیر ۷
میگ-۲۹ شوروی جنگنده برتری هوایی ۴
میراژ اف-۱  فرانسه جنگنده چندمنظوره ۲۴
سوخو-۲۰ شوروی جنگنده بمب افکن ۴
سوخو-۲۲ شوروی جنگنده بمب افکن ۴۰
سوخو-۲۴ شوروی جنگنده ضربتی ۲۴
سوخو-۲۵ شوروی جنگنده پشتیبانی نزدیک ۷
ایلیوشین-۷۶ شوروی ترابری سنگین استراتژیک ۱۵
تعداد کل [24] ۱۳۷

دانشگاه نیروی هوایی

دانشگاه علوم و فنون هوایی شهید ستاری یا به‌اختصار؛ دانشگاه هوایی، دانشجویان داوطلب را در رشته‌های زیر آموزش می‌دهد:

  • دانشکده پرواز: خلبانی، خلبانی پهپاد و مراقبت پرواز
  • دانشکده هوافضا: مهندسی هوافضا و مهندسی نگهداری هواپیما
  • دانشکده کنترل: پدافند، فاشا (فرماندهی اطلاعات و شناسایی)
  • دانشکده برق: مهندسی برق و جنگال (جنگ الکترونیک)
  • دانشکده کامپیوتر: مهندسی رایانه گرایش مهندسی نرم‌افزار
  • دانشکده مدیریت: مدیریت
  • دانشکده تحصیلات تکمیلی: رمزخوانی و امنیت پرواز
  • از آنجا که دانش‌آموختگان این دانشگاه، افسران نیروی هوایی ارتش خواهند بود، در زمان دانشجویی، افزون بر آموزش‌های علمی، دوره‌های آموزش نظامی را نیز می‌گذرانند. ساختمان مرکزی دانشگاه علوم و فنون هوایی، در منطقه مهرآباد جنوبی مستقر می‌باشد.

کتاب‌شناسی

مهمترین کتاب‌های منتشر شده دربارهٔ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران:[25]

  • علی‌بابایی، غلامرضا، (۱۳۸۳)، تاریخ نیروی هوایی ایران از پهلوی تا انقلاب، تهران: انتشارات آشیان.
  • مهرنیا، احمد، (۱۳۹۱)، حمله هوایی به الولید، تهران: سوره مهر.[26]
  • مهرنیا، احمد، (۱۳۹۲)، ستاره‌های نبرد هوایی، تهران: سوره مهر.[27]

نگارخانه
اف۱۴ای تام‌کت در آموزشگاه تاپ‌گان، که به رنگ و نشان نیروی هوایی ایران، رنگ‌آمیزی شده‌است
سی-۱۳۰ هرکولس نیروی هوایی ایران

جستارهای وابسته

منابع
  1. «رتبه نظامی ایران در سال ۲۰۲۱». globalfirepower.com.
  2. «آیت‌الله خامنه‌ای پدافند هوایی را به نیروی‌های سه گانه ارتش ایران اضافه کرد». بی‌بی‌سی فارسی.
  3. «تاریخچه نیروی هوایی در ایران». ارتش جمهوری اسلامی ایران.
  4. «چگونه توان رزمی نیروی هوایی ایران پس از انقلاب تضعیف شد؟». بی‌بی‌سی فارسی.
  5. flightglobal p.7
  6. «فرمانده نیروی هوایی ارتش ایران تغییر کرد». رادیو فردا.
  7. افتتاح نخستین پایگاه هوایی ایران پس از انقلاب (بی‌بی‌سی فارسی)
  8. نیروی هوایی ارتش گردان پهپادی تشکیل داد خبرگزاری انتخاب
  9. یادواره بزرگ‌ترین عملیات هوایی
  10. 140 عقاب ایرانی در عملیات" کمان 99"
  11. "عملیات کمان ۹۹" ضربه‌ای کاری بر پیکره نیروی هوایی ارتش بعثی/ حمله ۱۴۰ فروند جنگنده ایرانی به خاک عراق
  12. «سالگرد بی نظیرترین عملیات هوایی تاریخ جهان». خبرگزاری کن نیوز. ۱۷ فروردین ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۸ خرداد ۱۳۹۸.
  13. بهنود، مسعود (۱۳۹۲). ۲۷۵ روز بازرگان. تهران: نشر علم. ص. ۳۶۲. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۰۴۹-۵.
  14. بهنود، مسعود (۱۳۹۲). ۲۷۵ روز بازرگان. تهران: نشر علم. ص. ۳۷۴. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۰۴۹-۵.
  15. بهنود، مسعود (۱۳۹۲). ۲۷۵ روز بازرگان. تهران: نشر علم. ص. ۶۵۷. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۰۴۹-۵.
  16. بهنود، مسعود (۱۳۹۲). ۲۷۵ روز بازرگان. تهران: نشر علم. ص. ۶۷۰. شابک ۹۶۴-۴۰۵-۰۴۹-۵.
  17. پس از درگذشت، نخست سرتیپ و سپس سرلشکر شد
  18. نخست سرتیپ و پس از درگذشت، سرلشکر شد
  19. Iran Air Force Equipment Global Security
  20. Aviation Week & Space Technology 2009, 26 JAN 2009 240. Web.5 Aug 2009.
  21. Flightglobal World Air Forces - December 2009
  22. «رتبه نظامی ایران در سال ۲۰۲۱». globalfirepower.com.
  23. Air Force Equipment - Introduction
  24. "Iraqi Air Force Equipment – Introduction". globalsecurity.org. 2005. Retrieved 2008-08-28.
  25. «کتابشناسی نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران». خبرگزاری کتاب. ۱۸ بهمن ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۲.
  26. http://sooremehr.avaabook.com/site/view/101577598
  27. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ اوت ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱ مه ۲۰۱۶.

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.