عملیات شمشیر سوزان

عملیات شمشیر سوزان که با عنوان حمله به اوسیراک نیز شناخته می‌شود، عملیاتی توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران علیه نیروگاه هسته‌ای در حال ساخت اوسیراک در عراق بود که در ۸ مهر ۱۳۵۹ در سال نخست جنگ ایران و عراق برنامه‌ریزی و اجرا شد. در طی این عملیات جنگنده‌های اف-۴ ایران با نفوذ به عمق خاک عراق تأسیسات اتمی اوسیراک را که در شرف تکمیل و دریافت سوخت بود، بمباران کردند. هدف نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران از حمله به این تأسیسات بازداشتن رژیم عراق از تبدیل شدن به قدرت اتمی بود.[1]

مختصات: ۳۳°۱۲′۳۰″ شمالی ۴۴°۳۱′۳۰″ شرقی
عملیات شمشیر سوزان (اوسیراک)
بخشی از جنگ ایران و عراق
زمان ۸ مهر ۱۳۵۹
۳۰ سپتامبر ۱۹۸۰
مکان عراق
نتیجه بمباران تأسیسات اتمی اوسیراک و آسیب نسبی

تخریب کامل نیروگاه توسط نیروی هوایی اسرائیل

جنگندگان
نیروی هوایی ایران
نیروها
چهار فروند مک دانل داگلاس اف-۴ فانتوم ۲

در این عملیات به دلیل کمبود اطلاعات از وضعیت رآکتور، مشکل سوخت‌گیری و خطر نشت آلاینده‌های هسته‌ای به شهرهای اطراف نظیر بغداد، هدف اصلی حمله منهدم کردن تأسیسات جانبی اطراف رآکتور به جای خود رآکتور بود.[2]

مدتی بعد نیروی هوایی اسرائیل در عملیات اپرا، تأسیسات اتمی اوسیراک را به‌طور کامل منهدم کرد.

اهمیت هدف

یکی از مهم‌ترین اماکنی که رژیم صدام حسین به شدت از آن محافظت می‌کرد و ادعا می‌کرد که سدی نفوذ ناپذیر می‌باشد، تأسیسات اتمی اوسیراک بود. این تأسیسات در یکی از مناطق دوردست کشور عراق قرار داشت. رژیم صدام حتی عنوان می‌کرد که این تأسیسات در آینده جنگ نقش عمده‌ای می‌تواند ایفا کند. این تأسیسات برای عراق و شخص صدام اهمیت ویژه‌ای داشت. این نیروگاه توسط کارشناسان فرانسوی که به عنوان یکی از مهم‌ترین همپیمانان عراق شناخته می‌شد، در حال ساخت بود. صدام حسین، رئیس‌جمهور وقت عراق، از احداث این تأسیسات فقط هدف ساختن بمب اتمی را دنبال می‌نمود. این مطلب بارها توسط صدام اعلام شده بود. او حتی درسخنرانی‌های خود علناً اعلام کرده‌بود:

عراق اولین کشور عربی خواهد بود که بمب اتم را ساخته و به تکنولوژی آن دست می‌یابد.

تبدیل شدن عراق به قدرت اتمی به ویژه برای ایران که در آن زمان در حال جنگ با عراق بود و اسرائیل که روابط خوبی با عراق نداشت خطر بزرگی محسوب می‌شد.

طراحی عملیات

به دلیل اهمیت بالای این تأسیسات برای عراق در اطراف تأسیسات اوسیراک پدافندهای زمین به هوا شامل سایت موشکی سام ۶ در ۲ کیلومتری جنوب شرق تأسیسات، موشک‌های فرانسوی رولند ۲ در فاصله‌های ۵۰۰ متری و بین ۳۰ تا ۴۰ قبضه توپ ضدهوایی ۲۳ و ۵۷ میلی‌متری که همگی توسط رادار هدایت می‌شدند، به کار گرفته شده‌بود. مشکل اصلی برای خلبانان نیروی هوایی ایران در حمله به اوسیراک همین موشک‌های رولند۲ بود. دستگاه‌های اخلالگر الکترونیکی (ECM) نصب شده بر روی فانتومهای ایرانی قابلیت اخلال درعملکرد رولند ۲ در اختیار نداشت. به همین منظور باید دو اصل در انجام این عملیات رعایت می‌شد:

  1. سبک بودن جنگنده‌ها
  2. سریع بودن حملات

عملیات ضربتی طراحی شد به دلیل حساسیت عملیات و همچنین پیچیدگی آن، تعدادی از بهترین خلبان‌ها انتخاب شدند. با توجه به مسائلی که گفته شد، خلبانان باید در ارتفاع بسیار پایین با حداکثر سرعت ممکن و با استفاده از مهارت شخصی سعی می‌کردند از تیررس پدافند قوی این منطقه خود را حفظ کرده و بتوانند عملیات را با موفقیت به پایان برند. قرار بر این شد به دلیل مسافت زیاد هواپیماها سوخت‌گیری هوایی کنند. برای همین منظور مقرر شد یک فروند هواپیمای سوخت‌رسان بوئینگ ۷۰۷ با اسکورت دوفروند تام‌کت در نزدیکی مرز مستقر شوند تا فانتوم‌ها بتوانند از آن سوخت‌گیری کنند و تامکت‌ها نیز از تانکر محافظت کنند که مبادا میگ‌های عراق بتوانند به آن صدمه‌ای بزنند.

بر طبق نقشه عملیات می‌بایست بعد از سوختگیری فانتوم‌ها به دو گروه تقسیم شوند، گروه اول ارتفاع خود را افزایش داده از مرز عبور کنند تا رادارهای عراقی آن‌ها را دیده و حواس شان از گروه دوم منحرف شود. در این هنگام گروه دوم باید ارتفاع خود را کم کرده با حداکثر سرعت به سمت اوسیراک حمله کند. افزایش ارتفاع برای گروه اول بسیار خطرناک بود به این دلیل که با افزایش ارتفاع احتمال هدف قرار گرفتن گروه اول توسط موشک‌های زمین به هوا تا ۸۰٪ افزایش می‌یافت ولی خلبانان خطرات آن را پذیرفتند. گروه اول می‌بایست نیروگاه برق بغداد را نیز بمباران می‌کرد.

پایگاه نوژه که یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های هوایی ایران بود، مأمور انجام این عملیات شده بود. شب قبل از عملیات، بنا به دستور صادره مسئولین فنی تا صبح بیدار بودند. آن‌ها وظیفه داشتند در تاریکی شب و با رعایت اصول حفاظتی چهار فروند هواپیمای جنگنده بمب افکن اف-۴ را آماده عملیات کنند. هر هواپیما به شش فروند بمب ۵۰۰ پوندی MK۸۲ و دو تیر موشک هوا به هوای راداری اسپارو مجهز شدند. همچنین محل‌های قرارگیری فشنگ‌های مسلسل ۲۰ میلی‌متری M۶۱ فانتوم با حداکثر فشنگ لود شد.

شرح عملیات

در اولین ساعات صبح روز ۸ مهر ۱۳۵۹(۳۰ سپتامبر ۱۹۸۰)، چهار فروند فانتوم مسلح متعلق به گردان ۳۳ پایگاه سوم شکاری همدان با قرار گرفتن در ابتدای باند پرواز آماده پرواز شدند. در همین زمان یک فروند هواپیمای سوخت‌رسان ۷۰۷ با اسکورت دو فروند تامکت مسلح به موشک‌های دوربرد فونیکس به پرواز درآمده بود و به سوی منطقه ملاقات با فانتوم‌ها پیش می‌رفتند. در نقطه ایستایی فانتوم‌ها با تانکر سوخت‌رسان ملاقات کرده و کار سوخت‌گیری انجام می‌شود. بعد از اتمام عملیات سوخت‌گیری فانتوم‌ها به سمت مرز حرکت می‌کنند قبل از عبور از مرز طبق طرح قبلی به دو گروه دو فروندی تقسیم شدند گروه اول شروع به افزایش ارتفاع کرد، این افزایش ارتفاع به قدری زیاد بود که رادارهای عراق به راحتی می‌توانستند آن‌ها را ردگیری کنند و به همین دلیل متوجه گروه دیگر که در ارتفاع بسیار پایینی پرواز می‌کردند نشدند. بعد از عبور گروه دوم از مرز، گروه اول بلافاصله ارتفاع خود را بسیار کم می‌کند و با سرعت به سمت نیروگاه برق بغداد روانه می‌شود در این هنگام گروه دوم به لیدری سرگرد محمد حسن قهستانی در راه تأسیسات اوسیراک بود.[3] با توجه به سرعت بالای فانتوم‌ها و همچنین پرواز در ارتفاع پایین، هرلحظه امکان داشت هواپیماها با کابل‌های برق و عوارض طبیعی برخورد کنند.

در حدود ۴ کیلومتری تأسیسات، فانتوم‌ها خود را برای زدن ضربه نهایی آماده کردند، لذا به سرعت ارتفاع خود را افزایش دادند و در یک موقعیت مناسب با شیرجه‌ای دقیق همه ۱۲ بمب خود را بر روی هدف رها کردند. بنابر گزارش خلبانان ایرانی، کل زمانی که فانتوم‌ها بر روی تأسیسات بودند به ۶ ثانیه هم نمی‌رسید، به همین جهت هیچ‌کدام از پدافندهای مستقر در تأسیسات فرصت این که به هواپیماها شلیک کنند را پیدا نکردند. در همین زمان و در نقطه‌ای دیگر گروه اول به هدف خود رسیده و نیروگاه برق نزدیک بغداد را با موفقیت کامل منهدم می‌کند.

عملیات این گروه به قدری با دقت انجام شده بود که شهر بغداد تا چند روز بعد از آن حمله برق نداشتند.

نتایج عملیات

علی‌رغم اینکه عملیات بدون هیچگونه تلفات به پایان رسید و خواسته‌های عملیات توسط هردو گروه محقق گردید، ولی قدرت تخریبی بمباران به حدی نبود که قابل جبران نباشد. این عملیات دقیق عملاً چندماه پیشروی پروژه را به عقب بازگرداند ولی عراقی‌ها از ادامهٔ فعالیت برای ساخت این رآکتور ناامید نشدند. از اینرو آن‌ها با کمک کارشناسان فرانسوی اقدام به بازسازی نیروگاه نمودند.[4]

پس از چند روز از پایان این عملیات، نیروی هوایی تصمیم گرفت برای مطلع شدن از میزان خسارات وارد از منطقه پایگاه عکس برداری هوایی کند.

بنابراین می‌بایست یک فروند فانتوم شناسایی آراف-۴ ئی بر روی منطقه پرواز کرده و عکس‌های لازم را تهیه کند تا میزان خسارت وارد به اوسیراک را بررسی نماید؛ لذا یک فروند فانتوم شناسایی آراف-۴ ئی با اسکورت دو فروند فانتوم مسلح به موشک‌های هوا به هوا، به سمت هدف به پرواز درآمد. بعد از ورود به خاک عراق، فانتوم‌های اسکورت برای جلب توجه رادارهای عراق سمت خود را تغییر می‌دهند تا هواپیمای فانتوم شناسایی بدون هیچ مزاحمتی به راه خود ادامه دهد. فانتوم شناسایی درحالی که هیچ گونه مهماتی را حمل نمی‌کرد، در ارتفاع پایین و با سرعت مافوق صوت به سمت اوسیراک در حرکت بود و در نهایت در ارتفاع خیلی پایین از جنوب تأسیسات اوسیراک وارد این منطقه شد و با سرعت از روی تأسیسات اوسیراک عبور کرد. در لحظه عبور دوربین‌های فانتوم شناسایی مشغول ثبت عکس‌های بعد از این عملیات بود. فانتوم شناسایی بلافاصله گردش کرده و با تمام سرعت به سمت ایران حرکت می‌کند. در نزدیکی مرز دو فروند فانتوم مسلح منتظر او بودند و فانتوم شناسایی با اسکورت آن‌ها به سلامت در پایگاه هوایی همدان به زمین می‌نشیند. بعد از ظهور عکس‌ها، میزان خسارات وارده به اوسیراک و موفقیت عملیات تأیید شد.[5][6][7][8]

تصویری از بمباران تاسیسات هسته‌ای اوسیراک (تموز) توسط بمب‌افکن‌های ایرانی که آن را یک عکاس فرانسوی حاضر در صحنه ثبت کرده است.

حدود هشت ماه بعد از این عملیات، اسرائیل عملیات مشابهی با نام عملیات اپرا با ۸ فروند اف-۱۶ انجام داد و موفق به انهدام کامل تاسیسات اتمی اوسیراک شد.[9]

اظهارات مقامات رژیم صدام حسین بعد از عملیات

مقامات رژیم صدام حسین پس از عملیات مدعی شدند که حمله فانتوم‌های ایران به آن جا موفق نبوده و خسارت وارده بسیار کم بوده‌است.

مقامات رژیم صدام حسین همچنین مدعی شدند که این حمله کار اسرائیل بوده و آن‌ها با تغییر رنگ فانتوم‌های خود به شکل فانتوم‌های ایران این کار را انجام داده‌اند.

اقدامات تلافی جویانه توسط رژیم صدام حسین

حداقل ۵ حمله علیه تاسیسات اتمی بوشهر متعلق به ایران از جانب رژیم صدام حسین انجام شد.[10]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «Iran Bombs Iraqi Nuclear Facility». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۷ فوریه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۰.
  2. TOM COOPER؛ Farzad Bishop (آوریل ۲۰۰۴). «TARGET: SADDAM'S REACTOR». دریافت‌شده در ۲۴ مه ۲۰۱۹.
  3. «سرنوشت اف-۱۶های ایرانی ۴۲ سال پس از انتقال به نیروی هوایی اسرائیل». ایندیپندنت فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
  4. By Marsha B Cohen (10 August 2010). "Eyes on the skies over Iran's reactor". آسیا تایمز آنلاین. p. خاورمیانه. Archived from the original on 3 November 2010. Retrieved 4 November 2010.
  5. «حمله به تأسیسات اتمی عراق "اوسیراک"». defapress.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
  6. «حمله هوایی ایران به رآکتور اتمی عراق یکسال پیش از رژیم صهیونیستی». snn.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
  7. «Operation Scorch Sword - Wikiwand». www.wikiwand.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
  8. "WikiVisually.com". wikivisually.com. Retrieved 2021-04-06.
  9. «حمله هوایی ایران به رآکتور اتمی عراق یکسال پیش از رژیم صهیونیستی». snn.ir. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۴-۰۶.
  10. joshua_pollack (۲۶ اوت ۲۰۰۹). «Nuclear Warfare». ACW.

منابع


    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.