زابل

زابُل، مرکز شهرستان زابل در استان سیستان و بلوچستان است. این شهر در فاصله ۲۰۵ کیلومتری شمال شرقی شهر زاهدان جای دارد.[2] شهر زابل از در ارتفاع ۴۸۰ متری از سطح دریا قرار گرفته و در سرشماری سال ۱۳۹۵، ۱۳۴٬۹۵۰ تن جمعیت داشته است. [3] از این شهر در کتیبه‌های هخامنشی با نام «زرنکا» یاد می‌شود که یکی از ساتراپ‌های هخامنشیان بود و به شاهان هخامنشی مالیات می‌پرداختند و توسط اقوام آریایی سکاها اداره می‌شد.[4] فرمانداری زابل در سال ۱۳۹۲ ه‍.ش به بخش اراضی به فرمانداری ویژه و معاونت استانداری تغییر یافت.

این مقاله دربارهٔ شهری در ایران است. برای استانی در افغانستان، ولایت زابل را ببینید.
زابل
کشور ایران
استانسیستان و بلوچستان
شهرستانزابل
بخشمرکزی
نام(های) دیگرزابلستان
سال شهرشدن۱۳۱۴
مردم
جمعیت۱۳۴،۹۵۰ نفر (سرشماری ۱۳۹۵)[1]
جغرافیای طبیعی
ارتفاع۴۸۲ متر از سطح دریا
آب‌وهوا
میانگین بارش سالانه۷۴ میلی متر
روزهای یخبندان سالانه۱۷ روز
اطلاعات شهری
ره‌آوردکلوچه و کشک زرد
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۵۴
وبگاهشهرداری زابل
زابل

پیشینه
ارگ سکوهه

نام باستانی این شهر، زرنکا در کتیبه‌های هخامنشیان یکی از ساتراپی‌های مهم به شمار می‌رفته و دلیل آن نیز مالیاتی بوده که به دولت می‌پرداخته و وفق گزارش هرودوت پس از مصر و میانرودان در مرتبۀ سوم بوده و افزون‌بر این، کوروش بزرگ هخامنشی به مردم این منطقه لقب یاری‌گر داده است. این سرزمین بعدها با ورود اقوام ایرانی دیگر که در متن‌های تاریخی به سکاهها شهره بوده‌اند نام سکستان به خود می‌گیرد و این رخداد به ۲٬۱۲۵ سال پیش باز می‌گردد.[5]

در این روزگار سیستان افزون‌بر حفظ جایگاه پیشین قدرتمندتر دیده می‌شود و خاندان سورن که سکانشاه از میان آن‌ها برگزیده می‌شود حق داشت تا در هنگام پادشاهی ایران زمین تاج را بر سر شاهنشاه اشکانی بگذارد. نبرد حران روایت تاریخی است از رویارویی سورنا شاه سکستان (سیستان) با کراسوس یکی از سرداران سه‌گانۀ روم که علی‌رغم برتری فراوان رومیان کراسوس شکست می‌خورد و تاوان حمله به ایران زمین را با سر بریده‌اش می‌پردازد که توسط سورنا برای اردوان شاهنشاه ایران فرستاده می‌شود. در روزگار ساسانیان نیز شاه سکستان و تورستان و سرزمین‌های کرانه سند عنوان سکانشاه و یا همان شاه سیستان در کتیبه‌ها ثبت شده است.[6]

کوی و برزنی که امروز زابل نامیده می‌شود در گذشته زمینه‌هایی با تپه‌هایی از سبزه زارها و رسوبات دریایی بوده [7]که بخشی از آن در گذرگاه رودخانۀ هیرمند جای داشته‌است. با کم‌شدن آب رودخانه بر پهنۀ خشکی های پیرامون آن افزوده شد و با چسباندن این بومسار به روستای حسین‌آباد، آبادی بزرگی پدیدآورده گردیده‌است. سپس بنیانگذاری پادگان ارتشی نیز بر ارزش آن افزوده است.

در سال ۱۳۱۴ ه‍.ش برابر مصوبۀ هیئت وزیران، حسین‌آباد را زابل نامیدند و در سال ۱۳۱۶ خورشیدی به مرکز شهرستان زابل انتخاب شد.[8]

زابل در اساطیر ایران

زابل در فرهنگ ایران باستان و ادبیات شاهنامۀ فردوسی منطقۀ بزرگ باستانی و زادگاه پهلوانان نامی ایران به شمار می رود.زابلستان همان سیستان است که در شاهنامه فردوسی بار ها به این موضوع تأکید شده است. نام سیستان در بعضی از منابع خارجی به واسطه ورود سکاها به منطقه سکاستان و سپس بعداز ورود اعراب به سجستان و در آخر به سیستان تغییر کرده است.اما طبق کتاب تاریخ سیستان نام سیستان از سیوستان گرفته شده است که به معنی سرزمین مردان مرد است، ورود سکاها به زابلستان امری غیرقابل انکار است که در تاریخ ما آنها را تورانی قلمداد میکنیم اما این تورانیان توسط خاندان رستم (سورن) از سیستان به گنداره اخراج شده اند. زابل در تاریخ ایران نقش بسزایی را ایفا کرده است چنانکه فردوسی قهرمانان شاهنامه را از روی پهلوانان سیستان انتخاب میکند و با شاخ و برگ دادن به آنها کار خود را آغاز می‌کند.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان زابل شمال شرقی استان سیستان و بلوچستان با مختصات جغرافیایی ۳۱ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی و ۶۱ درجه و ۳۹ دقیقه طول شرقی قرار گرفته‌است. شهرستان زابل از شمال به شهرستان نیمروز، از شرق به شهرستان هیرمند واز جنوب به شهرستان‌های هامون و زهک و از غرب به شهرستان هامون محدود می‌شود.

زیست‌محیط

آب و هوای زابل از گونۀ بیابانی و گرم و خشک با کمینۀ دما منفی ۱۲ درجه و بیشینۀ دما ۵۳ درجه گزارش شده‌است. وزش باد در شهرستان در سراسر فرگردها ادامه داد، بادهای ۱۲۰ روزه که برآمده از توده‌های پرفشار باختری است که در فرگرد تابستان از راستۀ شمال شرق به جنوب شرق می‌وزد. بیشینۀ وزش این باد در تیر ماه به صد کیلومتر در ساعت نیز می‌رسد که در راه خود بانی جابجایی ریگ‌های روان می‌گردد و تندباد و توفان‌های شن، تپۀ ماهور و ماسه بادی‌ها را پدیدار می‌دهد. راهکار پیشگیری از پیشرفت این توفان‌ها در بوم سیستان، برنامۀ پابرجایی شن‌های روان به دستاویز مارس پاشی و فراهمی پوشش گیاهی است. در گذشته از باد در این شهرستان بهره‌گیری فراوان می‌گشته همانند خارخانه‌ها (کولرهای طبیعی منازل)، یخ‌دانها، بادگیرها و آس‌بادها آنچنان که این بومسار به نام خاستگاه آس باد در دنیا پاژنام گرفته‌است.[2] ارتفاعات مهم این شهرستان کوه خواجه و قلعه رستم است که در باختر زابل جای دارد.

مناطق زابل

شهرستان زابل دارای دو شهر (زابل و بنجار) و بعنوان مرکز سیستان ۱۷۱۹۴۰ نفر جمعیت که از این تعداد ۱۳۷۷۲۲ نفر آن در شهر زابل، ۴۰۸۸ نفر آن در شهر بنجار و ۳۰۱۳۰ نفر آن در ۷۸ آبادی بزرگ و کوچک در بخش مرکزی استقرار دارند. مسافت شهرستان زابل تا تهران ۱۵۴۸ کیلومتر و ارتفاع از سطح دریا۴۸۰ متر می‌باشد.[2]

مردم

عموم مردم سیستان به زبان فارسی با گویش خاص و کهن سیستانی تکلم می کنند هرچند در میان نسل های جوان این گویش رو به فراموشی است. مردم زابل عموما پیرو مذهب تشیع اند. علاوه بر مردم سیستانی شماری از مردم بلوچ و افغان نیز در سیستان زندگی می کنند.[9]

ره آوردها

ره آوردهای زابل ، شامل غذاهای سنتی، صنایع دستی، محصولات و سوغات است.

غذاها

از بیشترین و نامدارترین خوراکی‌های بومی شهرستان ک فراگیر است از: چنگالی- غلور- آچار- کشک زرد-گندم شیر- پلو- مدل- املت سوزی- نان جو- تجگی- پوری- شورو- لندو- لتی- گندم بریو- کشک کولی- خرمابریون- قاتقاشکنه کشته- چولی- بورک- دوغ بر- ماهی شیرپز- کله جوش- رخمی- قروت- پوچ- قتلمه دیگی- اشکنه آرددستمال- اوجیزک—اشکنه انارترش- گرماست- رشته بریو- اوجیزک گشنیز- کلوچه قندی- کلوچه خرمایی- ترکی- آرددستمال-کورگی- قوتوی سیستانی- شیرینک- شیره هندوانه- چمچه ریزک- پله.[2]

صنایع دستی
  • پشتی و گلیم‌بافی
  • قالی‌بافی
  • توتن‌سازی (بلم‌سازی)
  • تولید ابزارآلات موسیقی
  • کلوچه و نان‌پزی
  • حصیربافی یا خولک‌بافی
  • پرده‌بافی
  • خومک دوزی (خامه دوزی بر روی لباس مردانه)

دانشگاه‌ها
دانشگاه زابل

تربیت بدنی

این شهرستان از وجود ۱ استادیوم، ۹ میدان فوتبال، ۴ زمین والیبال، ۱۰ زمین بسکتبال، ۲۸ سالن ورزشی و ۳ ورزشگاه بهرمند می‌باشد. سرانه فضای ورزشی سرپوشیده به ازای هر هزار نفر ۳۳ متر مربع و سرانه فضای ورزشی روباز ۵۷ متر مربع برای هزار نفر جمعیت است.

بیمارستان ها و مراکز درمانی


بیمارستان امیرالمومنین زابل

بیمارستان امام خمینی

بیمارستان هامون زابل

بیمارستان خیریه الزهرا آیت الله سیستانی

بیمارستان تخصصی سل زابل (در انتظار افتتاح و تکمیل)

امور تولیدی و اقتصادی

منابع آب و خاک

در سال ۱۳۸۲ حجم آب‌های زیر زمینی در شهرستان زابل – میلیون متر مکعب بوده که معادل – درصد کل آب‌های زیر زمینی استان می‌باشد. همچنین کل منابع آبهای سطحی در این شهرستان ۹۶ میلیون متر مکعب بوده که حدود ۵۰ میلیون متر مکعب از این آب‌ها برداشت شده‌است.

کشاورزی، منابع طبیعی و دامپروری

در سال زراعی ۸۳–۱۳۸۲ سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان زابل بالغ بر ۲۵۸۶۱ هکتار است که ۱/۱۶ درصد از سطح کشت زیر کشت استان را تشکیل می‌دهد. از این مقدار ۵۶/۱ درصد به کشت باغات و ۱/۱۶ درصد به زراعت‌های سالانه اختصاص دارد. محصولات عمده زراعی شهرستان غلات، محصولات جالیزی و نباتات علوفه‌ای می‌باشد. طی همان سال، ۱۱۸ واحد صنعتی پرورش و نگهداری دام و طیور در سطح شهرستان فعال بوده‌است. همچنین میزان تولید شیر، گوشت قرمز، گوشت مرغ و عسل به ترتیب ۳۷، ۱/۷، ۳ و – هزار تن بوده‌است. لازم است ذکر شود این شهرستان دارای ۳۱۶ واحد پرورش ماهی با تولید ۱۰۸هزار تن می‌باشد.

جنگل و مرتع

در سال ۱۳۸۲ شهرستان زابل، ۴۷۴۵۹۵ هکتار مرتع وجود داشته و مقدار علوفه قابل برداشت از این مراتع صفر تن بوده‌است. مساحت جنگل‌های طبیعی شهرستان ۱۱۰۰۰ هکتار و مساحت جنگل‌های مصنوعی نیز ۱۶۳۳ هکتار می‌باشد.

صنعت و معدن

تعداد صنایع موجود شهرستان زابل ۷۲ واحد می‌باشد که تعداد – واحد آن در نقاط روستایی و تعداد – واحد بقیه در نقاط شهری مستقر می‌باشند. در سال ۱۳۸۲ تعداد ۲ کارگاه فعال مسئولیت استخراج ن را به عهده داشته که عمده‌ترین معادن موجود در سطح این شهرستان عبارت‌اند از: کرومیت – مرمر – سنگ لاشه. سهم شهرستان از کارگاه‌های معدنی فعال استان ۳/۱۳ درصد می‌باشد. میزان تولیدات اسمی سالانه گروه معدنی غیر فلزی – تن می‌باشد که – درصد تولیدات معدنی کل استان را به خود اختصاص داده‌است.

پیوند به بیرون

پانویس
  1. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  2. https://zabol.sbportal.ir/fa/introduction-زابل
  3. Miles, Tom (May 12, 2016). "Iranian, Indian cities ranked worst for air pollution". Reuters. Retrieved February 14, 2017.
  4. پرتال رسمی سیستان https://www.sbportal.ir/fa/cities/zabol
  5. پرتال دولتی سیستان https://www.sbportal.ir/fa/cities/zabol
  6. پرتال رسمی سیستان https://www.sbportal.ir/fa/cities/zabol
  7. بلوچستان، استانداری سیستان و. «معرفی شهرستان زابل». استانداری سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۸.
  8. بلوچستان، استانداری سیستان و. «معرفی شهرستان زابل». استانداری سیستان و بلوچستان. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۷-۰۸.
  9. پرتال رسمی سیستان https://www.sbportal.ir/fa/cities/zabol

منابع
  • اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: ۱۳۸۳، ص۱۳۰.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.