ایرانشهر (سیستان و بلوچستان)
ایرانشهر (بلوچی: اڃرانشهر) یکی از شهرهای استان سیستان و بلوچستان است که نام پیشین آن پهره (در فرهنگ فارسی معین به معنی نگهبانی می باشد.[1]) بوده‌است. این شهر در مرکز بلوچستان ایران قرار دارد.
| ایرانشهر اڃرانشهر | |
|---|---|
 | |
| کشور |  ایران |
| استان | سیستان و بلوچستان |
| شهرستان | ایرانشهر |
| بخش | مرکزی |
| نام(های) دیگر | پهره، پورا، فهره، فهلفهره یا فهرج مکران |
| نام(های) پیشین | پهره |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۱۳٬۷۵۰ نفر(۱۳۹۵) |
| رشد جمعیت | ۱۷٪+ (۵سال) |
| جغرافیای طبیعی | |
| ارتفاع | ۵۹۱ متر |
| آب‌وهوا | |
| میانگین دمای سالانه | ۳۲ |
| میانگین بارش سالانه | ۱/۵۳ |
| اطلاعات شهری | |
| شهردار | مهندس نوراحمد درخوش |
| ره‌آورد | سوزن دوزی، خرما، خربزه، طالبی، هندوانه |
| پیش‌شمارهٔ تلفن | ۰۵۴ |
| شناسهٔ ملی خودرو | ایران ۹۵ ج ، م |
| کد آماری | ۱۵۴۳ |
| پانویس | جملهٔ خوش آمد به زبان بلوچی: وش یهتء میی ملکء تها |
  ایرانشهر | |
شهرستان ایرانشهر با مساحتی بالغ بر ۳۰۲۰۰ کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط۵۹۱ متر از سطح دریا در فاصله ۳۴۵ کیلومتری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و ۱۵ درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده‌است و آب و هوای گرم و خشک دارد، همچنین سومین شهر پرجمعیت استان بوده؛ و از جمله شهرهای ایران است که دارای فرمانداری ویژه است.
تاریخچه
کهن‌ترین منابعی که از ایرانشهر نامی به میان آورده‌اند منابع تاریخی یونانی و لاتین می‌باشند که در آنها از شهر پورا (Poura) به عنوان پایتخت ساتراپی اصلی گدروزی نام برده‌اند. ساتراپی نامیست که یونانیان به‌طور کلی به شهربانی‌های مختلف شاهنشاهی هخامنشیان اطلاق کرده‌اند. از دیگر نام‌هایی که در تاریخ به این شهر از بلوچستان اطلاق می‌شده‌است می‌توان پره، پهره و معرب آن فهره را نام برد. در این منطقه می‌توان آثاری از اولین سکونتگاه‌های بشر را یافت. سایت‌های باستانی مانند بمپور و خوراب و اسپیدژ و غیره، از جمله این مکان‌ها هستند. همچنین، وجود قلعه‌های متعدد در این شهر نشان از رونق و اهمیت آن در ادوار گوناگون می‌دهد، بنای قلعه بمپور به دوره ساسانیان بازمی‌گردد و قلعه ناصری در عهد قاجاریان ساخته شده‌است. شهر بمپور از زمان افشاریان تا زمان قاجار به عنوان مرکز حکمفرمایی بلوچستان جنوبی شناخته می‌شده‌است، اما پس از دوره قاجار و مرکزیت یافتن ایرانشهر، بمپور اقتدار خود را از دست داد.
جغرافیا
شهرستان ایرانشهر از نظر جغرافیایی در ۶۰ درجه و ۴۱ دقیقه درازای خاوری و ۲۷ درجه و ۱۲ دقیقه پهنای شمالی و درقسمت مرکزی استان سیستان و بلوچستان واقع شده‌است. ایرانشهر از شمال به زاهدان، از باختر به بمپور، از خاور به مگس و از جنوب به چابهار محدود شده و در منتهی الیه قسمت خاوری با کشور پاکستان هم‌مرز است. شهرستان ایرانشهر در ۳۳۳ کیلومتری جنوب باختری زاهدان و در مسیر راه زاهدان – بندر چابهار در ۵۷۱ متری از سطح دریا قرار دارد. رود بمپور از ۴ کیلومتری جنوب شهر گذشته و پس از ۱۳۰ کیلومتر به هامون جازموریان می‌ریزد.
مسیرهای دسترسی به این منطقه عبارت اند از:
- مسیر ایرانشهر-خاش به سمت شمال خاوری به درازای ۱۵۰ کیلومتر
- مسیر ایرانشهر-چابهار به سمت جنوب به درازای ۳۷۵ کیلومتر
- مسیر ایرانشهر-بم به سمت شمال باختری به درازای ۳۷۲ کیلومتر
- هم چنین راهی به سمت جنوب از ۱۸ کیلومتری این راه امتداد یافته که ایرانشهر را به درازای ۳۸۵ کیلومتر به چابهار متصل می‌کند.
مردم‌شناسی
در ایرانشهر اکثریت مردم پیرو دین اسلام و مذهب اهل سنت می‌باشند.
مردم این منطقه از کشاورزی، دامداری، صیادی، صنایع دستی و تجارت امرار معاش می‌کنند. مردم این منطقه اکثراً درونگرا بوده اما فرهنگ عشیره ای، آنها را به هم متعهد و همبسته می‌کند. همچنین، درصد بالایی از جمعیت مناطق روستایی ایرانشهر را عشایر تشکیل می‌دهند که عموماً در سیاه چادرها و کپرهای ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما زندگی می‌کنند و همچنین عده زیادی از جمعیت ساکن در این شهر از استان کرمان و شهر بم و جیرفت هستند؛ و عمده معیشت این قشر از طریق نگه داری دام به خصوص بز انجام می‌شود.
جمعیت
بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این مکان ۱۱۳٬۷۵۰ نفر (۲۷٬۲۴۸ خانوار) بوده‌است.[2]
| جمعیت تاریخی | ||
|---|---|---|
| سال | جمعیت | ±% |
| ۱۳۴۵ | ۵٬۳۶۸ | — |
| ۱۳۵۵ | ۱۱٬۳۸۶ | +۱۱۲٫۱٪ |
| ۱۳۶۵ | ۴۰٬۰۲۷ | +۲۵۱٫۵٪ |
| ۱۳۷۰ | ۵۶٬۵۸۱ | +۴۱٫۴٪ |
| ۱۳۷۵ | ۷۶٬۹۵۹ | +۳۶٪ |
| ۱۳۸۵ | ۹۹٬۴۹۶ | +۲۹٫۳٪ |
| ۱۳۹۰ | ۹۷٬۰۱۲ | −۲٫۵٪ |
| ۱۳۹۵ | ۱۱۳٬۷۵۰ | +۱۷٫۳٪ |
فرهنگ
زبان
زبان مردم این منطقه بلوچی بوده که در مناطق مختلف با گویش‌های مختلف رواج داشته و مانند زبانهای گیلکی و کردی، ریشه‌ای پهلوی دارد. از جمله گویش‌های منطقه می‌توان به بمپوری، ایرندگانی، ابتری، دامنی، بزمانی، سرحدی، دلگانی و نرماشیری اشاره کرد. اولین محققی که لهجه‌های بلوچی را بیشتر به‌طور سیستماتیک مورد مطالعه قرارداد ویلهلم گایگر Wilhelm Geiger بود. او بلوچی را به دو لهجه اصلی تقسیم کرده و بلوچی شمالی (سرحدی) و بلوچی جنوبی (مکرانی) نامید. وی همچنین بلوچی جنوبی را به گروه‌های شرقی و غربی و بلوچی شمالی را به گروه‌های شمالی و جنوبی که به ترتیب توسط طوایف لغاری[3] و مری[4] نمایندگی می‌شدند تقسیم کرد. گیگر برای نشان دادن تفاوت لغوی لهجه‌ها به این واقعیت اشاره می‌کند که بلوچی شمالی به میزان بالایی از زبانهای هندی همسایه لغت اقتباس می‌کند در حالیکه بلوچی جنوبی بیشتر دارای لغات اقتباس شده با ریشه فارسی است.ترجمه و نقل از جهانی (۸۹)
یکی دیگر از محققین لهجه‌های بلوچی «سر جرج گریرسون»[5] می‌باشد. او لهجه‌های بلوچی را به شرقی و غربی تقسیم کرد. وی معتقد بود که بلوچی غربی در محدوده حکومتی بریتانیا دارای سه لهجه است و آنها را بر اساس منطقه عمده‌ای که در آن صحبت می‌شوند، لهجه کراچی،[6] کیچی[7] و پنجگوری[8] نامید.
محقق برجسته دیگری که به صورت سیستماتیک لهجه‌های بلوچی را مطالعه کرده‌است پروفسور جوزف الفنبین[9] می‌باشد، او در کتاب «زبان بلوچی، لهجه‌شناسی بامتن» برای نشان دادن تفاوت بین لهجه‌های مختلف، لیستی شامل آواشناسی، دستور (صرف و نحو) و لغت تهیه کرده و آن را به عنوان معیار مقایسه شباهت‌ها و تمایز لهجه‌ها بکار برده‌است.نقشه جغرافیایی لهجه‌ها
زبان و لهجه در ایرانشهر اغلب لهجه بلوچی آنهم از نوع ایرانشهری'سربازی'لاشاری'سرحدی'، بزمانی و… می‌باشد؛ و زبان فارسی نیز در این شهر موجود می‌باشد؛ و سایرلهجه‌ها و زبانهای کشور نیز وجود دارد.
صنایع دستی
بدون تردید مهم‌ترین و مشهورترین صنایع دستی ایرانشهر سوزن دوزی است که دارای شهرت جهانی می‌باشد. شهرستان ایرانشهر واقع در بلوچستان در سال ۱۳۹۷ به عنوان شهر ملی سوزن دوزی ثبت شد.[10] اما از صنایع ظریفه دیگر رایج و مشهور در این شهرستان می‌توان گلیم بافی، حصیر بافی ،پولک دوزی و سکه دوزی را نام برد.
جاذبه‌های گردشگری
- قلعه ناصری (ایرانشهر)[11]
- غار کرمانچی
- رودخانه دامن
- تالاب جازموریان
- کوه بزمان
- بازار روز ایرانشهر
- چشمه آبگرم کتوکان
- چشمه آبگرم بزمان
- چشمه آبگرم کنتی
- خانه آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای در زمان تبعید
مراکز مهم شهری
بیمارستانهای ایرانشهر
- بیمارستان خاتم‌الانبیا
- بیمارستان ایران
دانشگاه‌های ایرانشهر
- دانشگاه علوم پزشکی ایرانشهر
- دانشگاه آزاد ایرانشهر
- دانشگاه ولایت
- دانشگاه پیام نور ایرانشهر
- دانشگاه کشاورزی ایرانشهر
- دانشگاه فرهنگیان ایرانشهر
- دانشگاه علمی کاربردی ایرانشهر
خیابان‌های مهم ایرانشهر
- خیابان امام علی (روزبه)
- بلواربلوچ (خاتم)
- بلوارمعلم
- بلوار کشاورز
- بلوار مکران
- بلوار هنرمندان
- بلوار شهید بهشتی (غریب آباد)
- بلوار ابوذر
- خیابان امام خمینی
- خیابان طالقانی
- خیابان شهید مالکی
- خیابان فردوسی
- خیابان نور
- خیابان آزادی
- خیابان مولوی
- خیابان فارابی
- خیابان حافظ
- خیابان درزاده
- خیابان الزهرا
- خیابان دکتر فاطمی
- خیابان رازی
خیابان کلینک خیابان پیامبر اعضم خیابان تاج محمد خان
میدان‌های مهم ایرانشهر
- -میدان عاشورا (رو به روی قلعه ناصری)
- -میدان جمهوری اسلامی
- -میدان خاش
- -میدان ولایت
- -میدان آزادگان
- -میدان قدس
- -میدان مادر
- -میدان سرباز
- -میدان امام حسین (ارتش)
- -میدان نماز (کلینک)
- -میدان بسیج
- -میدان ۲۲ بهمن
- -میدان فردوسی
- -میدان ایران پیما
میدان اَراک کلینک تاج محمد خانی
بافت تاریخی ایرانشهر
محله‌های ایرانشهر
محله اَراکی ها کلینک تاج محمد خانی نبش منبع آب
- -نوکآباد
- -کهنه کلات
- کوشکوک
- -مک مراد
- -ده کلا
- -کارگر
- -جگرد
- -غریب آباد
- -نوک آباد سرهنگ
- -اسدآباد
- -سردرگان
- -زیباشهر
- -سجادشهر
- -گمرک (راهنمایی رانندگی قدیم)
- -دولت‌آباد
- -چاه جما
- -شهرک بافت بلوچ
- -شهرک شهیدنامجو
- گندمکان
- -کلینک حسن خانی
- -کلینک اعظم خانی
کلینک تاج محمد خانی محله(برهانزهی ها)
- -کشکوریان
- -گراباد (زیباشهر)
- -چهار راه دخانیات
پارک و فضای تفریحی ایرانشهر
- پارک فجر (خیابان شهید مالکی)
- پارک شهدا (خیابان نور)
- پارک بوستان (فلکه سرباز)
- پارک بعثت (خیابان آزادی جنوبی)
- پارک بانوان
- پارک معلم
- پارک کودک
هتل‌ها
- -هتل ایرانشهر
- -هتل اسلامی (نیمه فعال)
- -هتل تالار قصر
منابع
- «معنی پهره | فرهنگ فارسی معین». www.vajehyab.com. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۲۷.
- «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
- Leghلri
- Mari
- Sir George Grierson
- karلči
- kیči
- panjguri
- Josef Elfenbein
- «ثبت شهر ملی سوزن دوزی حاصل هنر زنان است». خبرگزاری جمهوری اسلامی. دریافت‌شده در ۲۰۱۹-۰۴-۰۷.
- «جشنواره فرهنگی زن بلوچ برگزار می‌شود». کانون زنان ایرانی. ۲۴ اردیبهشت ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۱۶ مه ۲۰۰۸.
- اطلس گیتاشناسی استان‌های ایران، تهران: مؤسسهٔ گیتاشناسی، ۱۳۸۳ خورشیدی، ص۱۳۰.
- نام شهردار
| مرکز |  موقعیت استان سیستان و بلوچستان در ایران.  زاهدان.  زابل. | |
|---|---|---|
| شهرستانها | ||
| شهرها |
| |
| جاذبه‌های گردشگری |
| |