استان اردبیل

استان اردبیل یکی از استان های ایران است که در شمال غربی این کشور در منطقه آذربایجان ایران واقع شده است. مساحت این استان ۱۷۹۵۳ کیلومتر مربع (حدوداً ۱٫۰۹ درصد از مساحت کل کشور)[2] و جمعیت آن بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۰ برابر یک میلیون و ۲۴۹ هزار نفر[3] می‌باشد. مرکز این استان کلان شهر اردبیل است و بر طبق آخرین تقسیمات کشوری، شامل ۱۳ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۱ شهر و ۶۶ دهستان می‌شود.[2] اردبیل ابتدا از توابع استان آذربایجان شرقی بود؛در ۲۲ دی سال ۱۳۷۱ لایحه استان شدن اردبیل در مجلس شورای اسلامی تصویب شد و این استان در ۲۳ فروردین سال ۱۳۷۲ پس از نزدیک به ۲۰ سال پیگیری مردم اردبیل، از استان آذربایجان شرقی جدا و به استانی مستقل تبدیل شد.[4]

مختصات: ۳۸٫۲۵۱۴°شمالی ۴۸٫۲۹۷۳°شرقی / 38.2514; 48.2973
اردبیل
مرکزاردبیل
مساحت۱۷٬۹۵۳ کیلومترمربع
جمعیت (۱۳۹۵)۱٬۲۷۰٬۴۲۰[1]
تعداد شهرستان‌ها۱۲
منطقه زمانیIRST (گرینویچ+۳:۳۰)
-تابستان (دی‌اس‌تی)IRDT (گرینویچ+۴:۳۰)
نماینده ولی فقیهحسن عاملی
استانداراکبر بهنام‌جو

استان اردبیل یکی از مناطق گردشگری در ایران است. یکی از ویژگی‌های این استان آب و هوای مطبوع و خنک این منطقه در فصل‌های بهار و تابستان است. مجتمع‌های آبگرم سرعین در ۲۲ کیلومتری غرب شهر اردبیل یکی از مشهورترین مناطق گردشگری استان اردبیل است که در فصل‌های گرم -به خصوص تابستان- میزبان ده‌ها هزار نفر گردشگر از اقصی نقاط ایران و کشورهای خارجی است. سرعین بیش‌ترین تعداد هتل و هتل آپارتمان‌ها را با جمعیت نسبتاً کم ساکن در خود در مقایسه با سایر مناطق گردشگری ایران دارد.

روستای گردشگری لرد در بخش شاهرود خلخال
قلعه کهنه در نزدیکی مشکین شهر

مردم

اکثر ساکنان استان اردِبیل را آذربایجانی‌ها تشکیل می‌دهند که به زبان ترکی سخن می‌گویند.[5] تالش‌ها دیگر ساکنان استان اردبیل که در اکثر روستاهای عنبران نمین هستند که به زبان تالشی سخن می‌گویند.[6] در بخش‌هایی از شهرستان خلخال (در جنوب استان) تات‌ها سکونت دارند و زبان تاتی رایج است.[7][8][9][10][11][12]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۱۳۸۹ انجام شد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در این استان به قرار زیر بود:

اقوام استان اردبیل[13]
قومیت درصد
ترک‌زبان
  
 ۹۸٫۲%
فارس
  
 ۱٫۱%
کرد
  
 ۰٫۴%
سایر و بدون جواب
  
 ۰٫۴%

جغرافیا
قسمتی از نقشه ایران و توران در دوره قاجاریه، آذربایجان شمال غربی‌ترین استان ایران

استان اردبیل یکی از استان‌های شمال غربی ایران محسوب می‌شود. این استان از شمال به جمهوری آذربایجان، از سمت غرب به استان آذربایجان شرقی، از سمت شرق به استان گیلان کوه‌های تالش و از سمت جنوب به استان زنجان محدود شده‌است.[14] استان اردبیل، طبق آخرین تقسیمات کشوری، از ۱۱ شهرستان، ۲۹ بخش، ۲۶ شهر و ۶۶ دهستان، تشکیل یافته‌است. استان اردبیل قبلاً یکی از شهرستان‌های بزرگ استان آذربایجان شرقی بود که بعداً به علت درخواست مردم اردبیل تبدیل به استان شد .

تقسیمات استانی








استان اردبیل دارای ۱۲ شهرستان، ۳۱ شهر، ۳۱ بخش و ۷۵ دهستان است:

استان اردبیل

ردیفنام شهرستانمرکز شهرستان سال تأسیس جدا شدن از شهرستان یا استان مساحت شهرستان

(Km²)

 جمعیت مرکز شهرستان ۱۳۹۵جمعیت شهرستان ۱۳۹۵
۱ اردبیل اردبیل ۱۳۱۶ - ۲،۱۷۴ ۵۲۹،۳۷۴ نفر ۶۰۵،۹۹۲ نفر
۳ مشگین‌شهرمشگین‌شهر ۱۳۲۷ ۳،۸۲۲۷۴،۱۰۹ نفر۱۴۹،۹۴۱ نفر
۷ خلخالخلخال ۱۳۲۲ اردبیل ۲،۸۲۷۳۹،۳۰۴ نفر ۸۶،۷۳۱ نفر
۵ گرمیگرمی ۱۳۵۵ ۲۸،۹۶۷ نفر ۵۶،۴۷۳ نفر
۲ پارس‌آبادپارس‌آباد ۱۳۷۰ ۸۱۴۹۳،۳۸۷ نفر ۱۴۵،۰۹۵ نفر
۴ بیله‌سواربیله‌سوار ۱۳۷۰ ۱،۷۴۲۱۶،۱۸۸ نفر ۵۱،۴۰۴ نفر
۸ کوثرگیوی ۱۳۷۵ خلخال ۱،۲۸۴۷،۱۰۱ نفر۲۲،۱۲۷ نفر
۱۰ نمیننمین ۱۳۷۵ اردبیل ۹۳۸۱۳،۶۵۹ نفر۶۰،۶۵۹ نفر
۶ نیرنیر ۱۳۷۶ اردبیل ۱،۲۳۰۵،۸۷۳ نفر ۲۰،۸۶۴ نفر
۹ سرعینسرعین ۱۳۸۸ اردبیل ۴۰۵۵،۴۵۹ نفر۱۸،۲۰۰ نفر
۱۱ اصلاندوزاصلاندوز ۱۳۹۷ پارس‌آباد ۵۹۲ ۶،۳۴۸ نفر۳۲،۵۰۶ نفر
۱۲ انگوتانگوت ۱۳۹۹ گرمی ۲،۶۴۵ نفر۲۰،۴۲۸ نفر

گردشگری

شاخص گردشگری استان اردبیل در تمام طول سال متنوع می‌باشد. به گونه‌ای که بهترین ماه‌ها از نظر دارا بودن شرایط آسایشی برای گردشگران، ماه‌های فروردین، اردیبهشت و مهر می‌باشند که بهترین شرایط را از نظر آسایشی به خود اختصاص داده‌اند و در مقابل ماه‌های دی و بهمن از بدترین شرایط آسایشی و بیوکلیمایی برخوردارند.[15][16]

برخی از جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل عبارتند از: آرامگاه شیخ صفی‌الدین (میراث جهانی یونسکو)، منطقه حفاظت شده آق داغ در روستای گردشگری لرد،بقعه سید امین الدین جبراییل، روستای گردشگری لرد،آبشار سیبیه خانی«طولانی ترین چشمه آبشار ایران» در روستای گردشگری لرد،مقبره شیخ حیدر،غار سنگی کوخول عنبر در روستای گردشگری لرد،کلیسای مریم مقدس اردبیل، قزل بولاغی«دشت شقایق»[[روستای سجهرود خلخال]]،موزه مردم شناسی اردبیل، جمعه مسجد، سنگ نبشه ساسانی، آثار صخره‌ای ویند،امامزاده محمد در روستای توریستی لرد خلخال،کاروانسرای شاه عباسی (اردبیل)، شهر یئری، بازار اردبیل، دریاچه شورابیل، سبلان، شیروان دره‌سی، عمارت آقازاده اردبیلی، جنگل فندقلو، پیست اسکی روی چمن جنگل فندقلوی نمین (اردبیل)، پیست اسکی آلوارس، منطقه گردشگری کپز، تفرجگاه بولاغلار،منطقه گردشگری ازناو،آب گرم روستای تیل،روستای گردشگری کزج، ژئوپارک دربندمشکول (شهرستان کوثر)، گیلوان، دریاچه نئور، مجتمع آبدرمانی سرعین، چشمه آب گرم شابیل، قوتورسویی، آبگرم گیوی، آبشار سردابه، آبشار گورگور آلوارس، آبشار شورشورنه (نمین)، آبشار دیز (خلخال)، آبشار نره گر اسبو، مجموعه گردشگری سوگی داغی _ بام اردبیل در شهرستان (نیر) ، آبشار شیروان دره، آبشار گورگور (مشگین‌شهر)، قلعه بربر، قلعه بوینی یوغون، دژ قهقهه، کهنه قلعه، قلعه بربر، دیو قالاسی، قیزقالاسی، قلعه اولتان، قلعه خسرو، غار تاریخی لاهرود، غار هفت خانه، غار تاریخی لاهرود، حمام درو، حمام سنگی شهر گیوی.

ثبت ملی صنایع دستی در کشور

در ۱۵ دی ماه ۱۳۹۹ شهر عنبران به عنوان شهر ملی گلیم و شهر اصلاندوز به عنوان شهر ملی ورنی در سطح کشور معرفی گردید.[17]

چشمه‌های آب معدنی استان اردبیل

یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان اردبیل، چشمه‌های آبگرم این استان واقع در شهر سرعین در ۲۰ کیلومتری شهر اردبیل است. در این شهر، ۸ چشمه آبگرم معدنی وجود دارد. چشمه های آبگرم برجلو و قینرجه در روستاهای برجلو و میجمیر در فاصله ۳۰ کیلومتری از شهر اردبیل قرار دارند، علاوه بر این چشمه‌های آب معدنی شابیل و قوتورسویی نیز در لاهرود قرار دارد، به غیر از این دو شهر ۱۲ چشمه آب معدنی دیگر در شهرهای دیگر استان از جمله گیوی، نیر و مشگین‌شهر وجود دارد.[18]

استان آذربایجان در دوره خلفای عباسی

سبلان
نوشتار اصلی: سبلان
تله کابین آلوارس، اردبیل

کوهستان سبلان در جنوب شرقی مشکین شهر و در فاصله ۲۵ کیلومتری آن واقع شده‌است.[19] این کوهستان دارای پوشش گیاهی متنوعی است و بیش از ۳۰۰۰ گونه گیاهی در آن شناسایی شده‌است.[20] این کوه، یکی از آتشفشانهای خاموش کشور محسوب می‌شود و ارتفاع بلندترین قله این کوه که سلطان ساوالان نام دارد، ۴۸۴۸ متر از سطح دریا می‌باشد.[21]

آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی

بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی یکی از ده اثر باستانی مهم کشور به‌شمار می‌رود.[22] این بنا در سال ۷۶۵ هجری بنا شده‌است و در طول زمان مورد احترام پادشاهان صفوی بوده‌است.[22] بنای کنونی این بقعه شامل مجموعه‌ای از گورهای شاهان و شاهزادگان صفوی و چند ساختمان دیگر (ازجمله آرامگاه شاه اسماعیل صفوی، مسجد جنت سرا، چینی‌خانه، حرم‌خانه و…) می‌شود.[23] این اثر سال ۱۳۸۹ در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسید.

شورابیل
نوشتار اصلی: دریاچه شورابیل

دریاچه شورابیل در حریم شهری اردبیل قرار دارد و شهرکهای کوثر. مهر. راه و ترابری. دادگستری؛ ولیعصر و دانشگاه‌های محقق اردبیلی. پیام نور. علوم پزشکی و نمایشگاه بین‌المللی اردبیل درحاشیه این دریاچه قرارگرفته‌اند. دریاچه شورابیل که مساحت آن ۱۲۰ هکتار و برای مصارف کشاورزی قابل استفاده بوده و در حال حاضر نوعی ماهی در آن پرورش داده می‌شود.

طبیعت

آبشار ها

چشمه آبشار سبیه خانی یا آق بلاغ، با قریب بر ۱۸۰ متر، طولانی ترین آبشار ایران است که در روستای لرد بخش شاهرود خلخال استان اردبیل واقع است.[24][25][26][27]

چشمه آبشار سبیه خانی روستای توریستی لرد
آبشار لرد
چشمه آبشار سبیه خانی لرد
مکانروستای توریستی لرد بخش شاهرود خلخال استان اردبیل
نوعچشمه آبشار
ارتفاع از سطح دریا۳۳۲۲ متر
ارتفاع کلی۱۸۰ متر
تعداد ریزشگاه‌ها۶
پهنای نسبی۶ متر
سرچشمهچشمه سبیه خانی

چشمه آبشار سبیه خانی با طول ۱۸۰ متر، لقب طولانی ترین آبشار «چشمه آبشار» ایران را به خود اختصاص داده است و بدلیل عدم پیگیری مسئولان به ثبت نرسیده است. این آبشار در روستای توریستی لرد از توابع بخش شاهرود خلخال استان اردبیل با ارتفاع ۳۳۲۲ متر از سطح دریا، بلندترین نقطه شهرستان خلخال بشمار می‌رود. در دامنه‌های این رشته کوه چشمه سارهای فراوانی وجود دارد که تأمین‌کننده آب جریان‌هایی چون میانرودان، گلبند رود، رودخانه زال و... می‌باشند.مهم‌ترین چشمه این ناحیه که آبدهی قابل توجهی دارد، چشمه سبیه خانی است. این چشمه که در بالا قرار گرفته و آب بسیار سردی را حتی در گرم ترین روزهای تابستان دارد و خواص اعجاب انگیزی دارد، بلافاصله پس از خروج، آبشار بسیار زیبا و با دورنمای جالب و دیدنی و سفید رنگ تشکیل می‌دهد.

وجود گونه‌های متنوع گیاهی درختی و علفی، خصوصا دارو های گیاهی مانند قارچ های طبیعی خوراکی، گلپر و . . . در پیرامون این آبشار زیبایی آن را دو چندان می‌نماید. آب این چشمه، منشاء تشکیل یکی از سر شاخه‌های اصلی رودخانه زال می‌باشد که از طریق این رود به رودخانه قزل اوزن تخلیه می‌شود. این چشمه و آبشار در محدوده منطقه حفاظت شده آق داغ که مهم‌ترین زیستگاه حیات وحش در استان اردبیل است، قرار دارد. نزدیکترین راه ارتباطی به آبشار سیبیه خانی، از طریق روستای گردشگری لرد که در بخش شاهرود خلخال واقع شده، میسر است.

همه ساله ایرانگردان،کوهنوردان و علاقه مندان به طبیعت، بخصوص در فصل بهار، این منطقه بکر و دست نخورده را مقصد خود قرار می دهند. لازم بذکر است که اخیرا تورهای گردشگری نیز، در این منطقه تورهایی را برگزار میکنند و همین علت، باعث رونق صنعت توریسم در روستا گردیده است.

بهترین فصل برای دیدن شگفتی های منطقه، شنیدن صدای کبکان و بلبلان و صدای روح بخش آب، فصل بهار، بویژه ماه های اردیبهشت و خرداد می باشد.

تصویری از آبشار سیبیه خانی در روستای توریستی لرد

کوهستان
آلوارس، اردبیل

ارتفاعات واقع در این استان عبارت‌اند از:

رودخانه‌ها

رودخانه های واقع در این استان عبارت اند از:

  • بالقلی چای (داخل شهر اردبیل)
  • ارس
  • سدیامچی
  • خلخال چای
  • قره‌سو (قره سو یکی از طولانی‌ترین رودخانه‌های دایمی استان اردبیل است که امروزه بر اثر کمبود بارندگی وسد سازی‌های معیشتی بدون برنامه در حال تبدی شدن به یک رود فصلی است. قره سو از طبیعت بکری برخوردار بوده ودارای یکی از منحصر به فردترین گونه‌های جانوری می‌باشد، که از این میان گونه‌های آبزی رودخانه از تنوع کم‌نظیری برخوردار است؛ ماهیانی مانند قزل آلا، کپور رودخانه‌ای، شیربیت نوعی ماهی مخصوص این رودخانه، زرد پر و ماهی سفید رودخانه که نسل این دونوع گونه آخری امروزه بر اثر کم‌آبی و استفاده بیش از اندازه آفت کش‌های زراعی در حال نابودی است. در ضمن لازم به یادآوری است که سرچشمه این رود از قسمت جنوبی کوهستان سبلان در اطراف شهرستان اردبیل بوده و بعد از گذراندن مسیر پر پیچ وخم از دل کوه‌ها و دره‌ها به رودخانهٔ ارس می‌پیوندد.)
  • بالهارود
  • گرمی چای
  • دره‌رود
  • خیاوچای
  • نمین‌چای
  • آستاراچای
  • کورائیم چای

دریاچه‌ها

دریاچه‌هایی که در استان اردبیل واقع شده‌اند عبارت‌اند از:

  • دریاچه شورابیل(دریاچه شورابیل در حریم شهری اردبیل قرار دارد و شهرکهای کوثر. مهر. راه و ترابری. دادگستری؛ ولیعصر و دانشگاه‌های محقق اردبیلی. پیام نور. علوم پزشکی و نمایشگاه بین‌المللی اردبیل درحاشیه این دریاچه قرارگرفته‌اند.)
  • دریاچه نئور اردبیل
  • دریاچه شورگل
  • دریاچه گیلارلو (گرمی)
  • دریاچه نوشهر
  • دریاچه آلوچه
  • دریاچه کمی‌آباد (سد مخزنی)
  • دریاچه ملااحمد
  • مرداب قره‌سو
  • سبلان
  • روستای کوهساره

جنگل‌ها

جنگل‌های حیران اردبیل ، نمین ، و مجموعه جنگل‌های 'فندق‌لو پیکره سنگی بابا داوود عنبران ، جنگل های نیمه پراکنده دامنه جنوبی و شمالی سبلان و پراکنده ارسباران از جمله جنگل‌های واقع در استان اردبیل هستند. روستای یایچی و کولانکوه، از بهترین مکان‌های گردشگری استان اردبیل می‌باشد. مانند باغ بزرگ آلوچه، سیب، گیلدیح و … می‌باشد٫جنگلهای واقع اق چای.

صنعت
نقشه راه‌های استان اردبیل

استان اردبیل در حال حاضر دارای ۸ شهرک صنعتی است.[28] این استان همچنین دارای کارخانجات بزرگ نساجی،[29] سیمان،[30][31] ذوب آهن[32] و کشت و صنعت[33] شهرک خصوص آرتا می‌باشد.

فرهنگ بومی

صنایع دستی

گلیم، جاجیم، شال، مسند، سفال، صنایع چوب مانند معرق، منبت و خراطی، مصنوعات چرمی و قالی بافی (قالیچه قوبای خلخال بسیار معروف است) قلاب بافی، مفرش، خورجین، ورنی (ورنی و زیرانداز حاوی رنگ‌ها و طرحهایی برگرفته از طبیعت زیبای آذربایجان، بیشتر توسط عشایر شاهسون دشت مغان بافته می‌شود).

غذاهای محلی

عسل با قیماق ، آش شیر، آش دوغ، پیچاق قیمه، کوفته، لَوَنگی، خشیل، هرا، قویماق، ترشی قرمه، ساج ایچی سبزی قرمه، آب پیاز، آش اوماج، آَش یارما، بزباش، خورش قاتق، تاس‌کباب، چیغیرتما، حلوا زرد، تر حلوا، حلوای زنجبیل، دلمه، قیساوا و قیقاناق،

سوغات

عسل خالص سبلان (اردبیل پایتخت عسل ایران )،قالی، مسند، سرشیر، کره، حلوای سیاه، آبنبات، شیرینیهای محلی، فتیر و تخمه آفتابگردان، عسل ، عصاره شهدآمیز گل‌های رنگارنگ و عطرآگین طبیعت سرسبز خلخال مشهورترین سوغات منطقه می‌باشد. حلوای سیاه استان به صورت معجونی از جوانه گندم و کره طبیعی نشاط بخش و مقوی است.[34]

گونه‌های زبانی

استان اردبیل با توجه به‌وسعت کم خود، دارای تنوع زبانی قابل توجهی می‌باشد در کنار زبان ترکی آذربایجانی که اکثریت ساکنان استان به آن تکلم می‌کنند، زبان تاتی نیز در شهر کلور و در روستاهای بخش شاهرود و خورش رستم از شهرستان خلخال،[7] تالشی در بخش عنبران از شهرستان نمین تکلم می‌شود.[35]

نظرسنجی سال ۱۳۸۹

طی پژوهشی که شرکت پژوهشگران خبره پارس به سفارش شورای فرهنگ عمومی در سال ۸۹ انجام داد و براساس یک بررسی میدانی و یک جامعه آماری از میان ساکنان ۲۸۸ شهر و حدود ۱۴۰۰ روستای سراسر کشور، درصد اقوامی که در این نظر سنجی نمونه‌گیری شد در استان اردبیل به قرار زیر بود: ۹۸٫۲ ترک (۹۷٫۱٪ مرد، ۹۹٫۳٪ زن)، ۱٫۱ تات (۱٫۵٪ مرد، ۰٫۷٪ زن)، ۰٫۴ کرد (۰٫۷٪ مرد) و ۰٫۴ بدون‌جواب بودند.[36]

نگارخانه

جستارهای وابسته

پانویس
  1. https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری
  2. معرفی استان، پایگاه اینترنتی استانداری اردبیل
  3. فصل دوم، سالنامه آماری استان اردبیل
  4. استان اردبیل (مدخل)، دانشنامه رشد
  5. Iranian Provinces: Ardabil
  6. «نسخه آرشیو شده» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۵ آوریل ۲۰۱۶.
  7. مقدمه کتاب «دستور زبان گویش‌های تاتی جنوبی»، پروفسور احسان یارشاطر، لاهه - پاریس ١٩٦۹
  8. گونه‌های زبانی تاتی، دونالد استیلو، ۱۹۸۱
  9. مقدمه کتاب «فرهنگ تاتی»، دکتر جهاندوست سبزعلیپور؛ گویش‌های تاتی: ۳) دو بخش شاهرود و خورش‌رستم خلخال. نشر فرهنگ ایلیا، رشت، ۱۳۹۰، ۴۲۵ صفحه.
  10. درباره زبان مردم آذربایجان
  11. «شهر اردبیل - Ataland». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۹.
  12. Ardebil State Province - استانداری اردبیل
  13. شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۶۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:اردبیل/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳-۳۷-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۴۹ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
  14. «اردبیل - Ataland». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۹.
  15. «ارزیابی اقلیم آسایش گردشگری طبیعی در استان اردبیل با استفاده از شاخص TCI اقلیم گردشگری». ۱۰ مهر ۱۳۹۶.
  16. «ارزیابی اقلیم آسایش گردشگری طبیعی در استان اردبیل». ۱۹ مهر ۱۳۹۶.
  17. «۲ شهر استان اردبیل به عنوان شهر ملی صنایع دستی ثبت شد». پایگاه خبری ایرنا |. دریافت‌شده در ۲۰۲۱-۰۱-۰۴.
  18. استان اردبیل در یک نگاه، پایگاه اینترنتی سازمان جهاد کشاورزی استان اردبیل
  19. «کوه سبلان». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ دسامبر ۲۰۰۴. دریافت‌شده در ۱۹ اوت ۲۰۰۷.
  20. جاذبه‌های طبیعی استان اردبیل، مرکز گردشگری علمی و فرهنگی دانشجویان ایران
  21. آتشفشان سبلان (مدخل)، دانشنامه رشد
  22. پایگاه اطلاع‌رسانی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور
  23. هنر ایران اسلامی، شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی
  24. «آبشار سبیه خانی روستای لرد خلخال».
  25. «معرفی جاذبه های روستای لرد خلخال».
  26. «معرفی آبشار سبیه خانی در کتاب جواد معراجی لرد».
  27. «معرفی آبشارهای استان اردبیل».
  28. شهرک‌های صنعتی استان اردبیل، شرکت شهرک‌های صنعتی استان
  29. استاندار اردبیل از بزرگ‌ترین کارخانه نساجی و پوشاک کشور بازدید کرد، خبرگزاری ایرنا
  30. «وبگاه کارخانه سیمان اردبیل». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اوت ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۲ اوت ۲۰۰۷.
  31. نماینده مردم خلخال در مجلس: احداث کارخانه سیمان خلخال به‌زودی آغاز می‌شود، خبرگزاری ایرنا
  32. پایگاه اینترنتی روزنامه آسیا
  33. شرکت کشت و صنعت مغان به عنوان واحد نمونه سال استان اردبیل معرفی شد، خبرگزاری ایرنا
  34. «وب سایت رسمی گردشگری ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۱۵ مه ۲۰۰۹.
  35. زبان و گویش‌های محلی اردبیل، تداوم بخش آداب و رسوم مردم استان | Azad Tabriz News
  36. شماره کتابشناسی ملی:۲۸۷۸۱۶۶/طرح بررسی و سنجش شاخص‌های فرهنگ عمومی کشور (شاخص‌های غیرثبتی){گزارش}:اردبیل/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۳–۳۷–۶۶۲۷–۶۰۰–۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۴۹ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)

منابع

پیوند به بیرون
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای استان اردبیل دارد.
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ استان اردبیل موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.