چاپ دستی
چاپ دستی که با نامهای چاپ هنری و گراوُرسازی (به فرانسوی: gravure) نیز شناخته میشود، شاخهای از هنرهای تجسمی است که در آن اثر هنری از طریق چاپ تصویر بر روی یک سطح، عموماً کاغذ یا گاهی پارچه، چرم، پلاستیک و سطوح دیگر، توسط هنرمند خلق میگردد.[1] چاپ آثار هنری میتواند به روشهای مختلفی از جمله چاپ فلزی، چاپ سنگی، چاپ چوب، چاپ دیجیتال و چاپ لینو فرایندهای هنری مبتنی بر انواع حکاکی صورت پذیرد.
چاپهای هنری امکانات فنی صوری و بیانی بسیار متنوعی را در اختیار هنرمند میگذارند و علاوه بر این هنرمند به مدد چاپ و تکثیر اثر خود میتواند نمونههای ارزانتری را در دسترس مخاطبان قرار دهد. به همین سبب در قرنهای اخیر اغلب هنرمندان برخی روشهای حکاکی و چاپ را آزموده و در آنها به استادی رسیدهاند.[2]
چاپ از طریق انتقال مرکب از یک کلیشه یا صفحه مسطح آماده شده بر روی سطح کاغذ یا مواد دیگر پدید میآید. انواع متداول کلیشه عبارتند از: صفحههای فلزی که معمولاً از جنس مس یا زینک یا صفحههای پولیمری که برای حکاکی یا خوردگی با اسید استفاده میشوند. از سنگ، آلومینیم یا پلیمر برای چاپ سنگی و از قالبهای چوبی برای چوبتراش و چوبکند و از لینونئوم برای لینوتراش استفاده میشود. پردههای پارچهای از جنس ابریشم یا مواد مصنوعی برای چاپ سیلک اسکرین به کار میرود.[3]
برخی لوازم و ابزار
- «تید» دستگاهی است که عکس را منفی (نگاتیو) کرده روی زینک ثبت میکند. این دستگاه در گذشته با نور آفتاب کار میکرد و اگر روزی آفتاب نمیتابید دستگاه تید هم کار نمیکرد.
- «ویراتیف» (عکس معکوس)
- «زینک» ورقهٔ فلزی که تصویر روی آن نقش میبندد.
- «اسید» برای شستن زینک
- «قیدا» دستگاهی برای گراورسازی
- «کلوریون» مادهای ژلاتینی
چاپ دستی در ایران
گراورسازی در ایران بعد از نشر روزنامههای متعدد رونق گرفت. اولین گراورسازی در ایران را یک متخصص آلمانی آغاز کرد و بعدها شاگردان وی خود استادکاران برجستهای شدند که از آن جمله میتوان مهدی مصورالملک را نام برد.[4]
چاپ دستی در ژاپن
اوکییوئه گونهای از چاپ کلیشهٔ چوبی است که در دوران ادو در ژاپن به مرحلهٔ باروری رسید. چاپهای چوبی اوکییوئه به موضوعهای روزمره زندگی میپرداخت و به سوژههایی چون کابوکی، ادبیات کلاسیک، آداب و رسوم، مذهب، شعر، طبیعت بیجان، زندگی دربار و غربگرایی توجه نشان میداد. اوکییوئه در واژه به معنای نقاشیهای جهان گذران است. این نقاشیها، زیباییهای زودگذر جهان ملموس را موضوع کار خود قرار میدادند.
نگارخانه
- فلیکس والوتون، دلیل قانعکننده، چاپ چوب، ۱۸۹۸
- رامبراند، مسیح در حال موعظه، چاپ فلزی، حدود ۱۶۴۸
- تولوز لوترک، لا گولو، چاپ سنگی، حدود ۱۸۹۱
- فرانسیسکو گویا، هیچکس نیست که کمکشان کند، چاپ آکواتینت، حدود ۱۸۱۰
منابع
- چاپ، دانشنامه بریتانیکا.
- دائرةالمعارف هنر/رویین پاکباز/نشر فرهنگ معاصر
- http://en.wikipedia.org/wiki/Printmaking
- صنعت چاپ- شماره ۴۷- آذر ۱۳۵۰- صفحهٔ ۴