موم

موم[1]، ماده‌ای زردرنگ و نرم و بسیار قابل جذب است که معمولاً آن را زنبور عسل تولید می‌کند.[2] موم‌ها حاوی استرها،اسیدها و الکلهای بسیار چرب هستند که گاهی اوقات دارای هیدروکربنهای آزاد می‌باشند. موم ماده‌ای با ثبات و بسیار مقاوم در برابر رطوبت است؛ در صورتی که در برابر حرارت و فشارهای مکانیکی ماندگاری ای ندارد. از پیش از میلاد تاکنون موارد استفاده از موم به عنوان بست، لایه محافظ، مات‌کننده،چسب، واسطه قالب گیری، مدل سازی، مقاوم‌سازی و غیره می‌باشد.[3]

شانهٔ عسل تجاری که از فشردن موم در میان دو غلتک فلزی الگویافته به‌دست آمده‌است.
یک شمع مومی.

موم ها یک نوع لیپید هستند که از واحد های بلند اسیدچرب و الکل ساخته شده‌اند . موم ها اغلب در پوست میوه ها و بعضی حشرات استفاده میشوند و این امر به این دلیل است که چون آبگریزند از خروج آب جلوگیری میکنند.

پیرامون واژه

موم واژه‌ای فارسی است و در عربی از واژهٔ «شمع» بدین منظور استفاده می‌شود. امروزه واژهٔ شمع (به عنوان وام‌واژه) در زبان فارسی معنی دیگری یافته‌است..[2]

ویژگی‌ها

موم‌ها در دمای اتاق جامدند، در الکل و آب غیرمحلولند و در اتر و سولفوردوکربن قابل حل می‌باشند و در حرارت شصت درجه ذوب می‌شوند.

در آمریکای جنوبی گیاهی با نام نخل موم یا سروکسیلن وجود دارد که موم آن را به جای موم زنبور عسل مورد استفاده قرار می‌دهند. (از گیاه‌شناسی ثابتی صص ۷۳-۷۵).

استریدها و سریدهای موم بر اثر محلول الکلی پتاس صابونی می‌شوند و الکل‌های مختلف و اسیدهای چرب تولید می‌کنند. الکلهایی که بدین وسیله از موم جدا شود در نباتات مختلف متفاوت است. از موم زیتون و آلو، ایپورانول استخراج می‌شود. در موم‌های پنبه‌دانه و الیافی که برای پارچه‌بافی مصرف می‌شود، الکل کرنوبیک و در کتان و رازک، الکل سریلیک و بالاخره در موم نباتات دیگر الکل‌های دیگری وجود دارد. موم گلبرگ‌های گل سرخ دارای هفت نوع گوناگون از این هیدروکربونهاست. (گیاه‌شناسی ثابتی ص ۷۴)..[2]

انواع گوناگون

موم ها عموماً به چهار گروه دسته‌بندی می‌شوند:

  1. موم‌های عسلی
  2. موم‌های نفتی
  3. موم‌های نباتی یا گیاهی
  4. موم‌های مصنوعی یا سنتزی

موم عسل bee wax

این موم از ذوب کردن لانهٔ زنبور عسل به دست می‌آید که نقطه ذوب آن بین ۶۰تا ۶۳ درجه سلسیوس می‌باشد. معمولاً این نوع موم را به رزین و روغن می‌افزایند و یکی از مناسب‌ترین نوع برای مصارف هنری می‌باشد. به تنهایی نوعی بست به حساب می‌آید و مقاوم‌ترین نوع بست در مقابل رطوبت و هوا می‌باشد. در حرارت بالاتر از ۶۳ درجه تیره تر می‌شود ولی زرد نمی‌شود. در برابر اسیدهای موجود در هوا هیچ واکنشی نشان نمی‌دهد. شرایط آب و هوایی و جوی بر آن تأثیر چندانی ندارد. در استفاده از آن به عنوان نقاشی‌های روی مرمر باعث خوردگی سنگ مرمر می‌شود ولی نقاشی چندان تغییر نمی‌کند. بهترین نوع موم عسل، بره موم است که از کندوهایی که نوزاد هنوز از تخم بیرون نیامده است به دست می‌آید و به رنگ سفید آج می‌باشد.

موم‌های نفتی kevosene waxes

موم‌های نفتی بسیار مقاوم محکم و با دوام بوده و در طی روند تصفیه روغنها به دست می‌آیند. منحنی این دسته از موم‌ها به وزن مولکولی آن‌ها بستگی دارد که قابل تنظیم است بنابراین امکان تولید موم‌هایی با نقطه ذوب متفاوت وجود دارد. موم را می‌توان به‌طور کلی نوعی پلی اتیلن با وزن مولکولی پایین به حساب آورد. موم‌های معدنی یا هیدرو کربنی را به سه دسته تقسیم‌بندی می‌کنند:

# موم‌های معدنی یا پارافینی از تصفیه روغن‌های سبک به دست می‌آیند و به شکل کریستالی، سفید نسبتاً سفت، شفاف و جامد دارند و مخلوطی از هیدروکربنهای اشباع شده با تعدادی اتم کربن بالا هستند. کاربرد این نوع موم‌ها در تهیهٔ مجسمه‌های مومی،شمع سازی، پوشش محافظ اشیای باستانی، روکش فلزات حکاکی شده، اندود کاغذ و مقوا،قالب گیری سرد و آستر کاری نقاشی هنری و دیواری، چوبی و غیره استفاده می‌شوند.

# موم‌های میکرو کریستالی (موم ریز) از تصفیه روغن‌های سنگین موم‌های کریستالی به دست می‌آیند . به رنگ سفید تا قهوه‌ای کریستالی ریزی هستند. قابل استفاده در تایر، لاستیک، شمع، صفحات پوششی شیروانی و ریخته گری. ترکیبی از پارافین وکس و میکرو کریستالین وکس در لاستیک و تایر شایع است .

#موم‌های نیمه کریستالی اهمیت این نوع موم‌ها بسیار کمتر از موم‌های پیشین می‌باشد.

موم‌های گیاهی plant waxes

موم‌های گیاهی از برگ‌ها، مواد ترشح شده از درخت‌ها حاصل می‌شوند برخی از این‌ها عبارتند از:

موم Baybery نوعی موم گیاهی معطر است که در درجه اول در تولید شمع‌های معطر مورد استفاده قرار می‌گیرد و نقطه ذوب آن 39-42 درجه سانتی گراد (102-120 °F) می‌باشد .

موم ژاپنی Japan wax با نام‌های موم سماق یا پیه ژاپنی نیز شناخته می‌شود . این نوع موم در شمع، صنایع دارویی، آرایشی بهداشتی، مداد رنگی و ... مورد استفاده قرار می‌گیرد . این نوع موم در بنزن، اتر، نفتا محلول و در آب سرد و اتانول نامحلول می‌باشد. نقطه ذوب این موم 45-53 درجه سانتی گراد (124 °F) می‌باشد .

موم Triadica sebifera که به عنوان sebiferum Sapium یا پیه چینی شناخته شده‌است، از این نوع موم در طب گیاهی برای درمان جوش استفاده می‌شود .

موم‌های سنتزی synthetic waxes

موم‌های سنتزی یا مصنوعی ترکیبی از موم‌های طبیعی یا نفتی با مواد مختلف هستند که کارایی یا منحنی آن هارا در برابر حرارت یا فشارهای مکانیکی و مصارف گوناگون بالا می‌برد. برخی از مهم‌ترین این موم‌ها:

موم قرطانجی نوعی موم که در دمای پایین‌تر از ۹۶ درجه سانتی گراد ذوب نمی‌شود و ترکیبی از ۵۰ گرم موم خالص و ۵۰۰ سانتی نتر مکعب آب مقطر جوشیده شده و حدود ۵ گرم جوش شیرین است. به گونه‌ای می‌توان گفت نوعی صابون به دست می‌آید که با افزودن ۱۰ درصد کلرید منیزیوم و حل کردن آن نوعی موم قرطانجی به دست می‌آید. این موم دارای استحکامی در حد نان خشک است.

موم پلی اتیلن گلیکول پلی اتیلن گلایکول‌ها (به انگلیسی: Polyethylene glycol) از خانواده پلیمرهای خطی هستند و یک ترکیب اتر با انواع استفاده‌های صنعتی و پزشکی است. از واکنش افزایشی گاز اتیلن اکساید با مونو اتیلن گلایکول یا دی اتیلن گلایکول تشکیل شده‌است. فرمول کلی برای پلی اتیلن گلایکول H(OCH2CH2)nOH است که n میانگین تعداد گروه‌های اتیلن اکساید است. گریدهای مختلف پلی اتیلن گلایکول به وسیله جرم مولکولی متوسط آن مشخص می‌شود. به عنوان مثال PEG400شامل توزیع پلیمرهای دارای وزن مولکولی متوسط ۴۰۰ است که به‌طور مشابه متوسط تعداد تقریبی گروه‌های تکراری گاز اتیلن اکساید برابر ۹ است. بسته به متوسط جرم مولکولی، پلی اتیلن گلایکول‌ها می‌توانند در شرایط استاندارد به صورت مایع یا جامد باشد.

ورنی موم کاربرد آن به عنوان پوشش آثار هنری می‌باشد که به صورت‌های مختلفی ساخته می‌شود.

موم کازمولویید اچ۸۰۱ گونه‌ای موم سنتزی که به عوان محافظ برای سنگ به همراه موم میکرو کریستال که در تولوعن، گزیلن و الکل سفید حل شده‌است یا به تنهایی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این موم در مرمت مورد استفاده قرار می‌گیرد.[3]

انواع دیگر موم ها

  • موم گیاهی که در اندام‌های مختلف گیاهی (ساقه و برگ و میوه) به وجود می‌آید، مانند موم موجود در سطح برگ کلم و کاکتوس و برگ نیشکر و غیره. در درخت نخل موم یا سروکسیلن مقدار موم به حدی زیاد است که آن را استخراج می‌کنند و به آن موم خرما نیز گویند.
  • موم معدنی که از گیاهان فسیل‌شده خصوصاً تورب‌ها به دست می‌آید. توضیح اینکه در اطراف تشکیلات نفتی قسمی موم معدنی زردرنگ یا قهوه‌ای به دست می‌آید که به اوزوکریت موسوم است و آن جز مومیائی است.
  • موم حیوانی ماده‌ای است که از چهار جفت غده مترشحه موم که در داخل شکم زنبور عسل کارگر است به دست می‌آید. زنبورهای عسل این موم را جهت ساختن حجرات لانه‌های خود به کار می‌برند. برای استخراج این موم معمولاً عسل را تصفیه می‌کنند و موم را به دست می‌آورند. این همان ماده چسبنده‌است که در عسل است و آن را نخورند. خواص شیمیایی این موم نیز مشابه با موم گیاهی است.[2]

جستارهای وابسته

منابع
  1. «موم» [زیست‌شناسی- علوم گیاهی] هم‌ارزِ «wax»؛ منبع: گروه واژه‌گزینی. جواد میرشکاری، ویراستار. دفتر دوم. فرهنگ واژه‌های مصوب فرهنگستان. تهران: انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی. شابک ۹۶۴-۷۵۳۱-۳۷-۰ (ذیل سرواژهٔ موم)
  2. دهخدا، علی‌اکبر، لغتنامهٔ دهخدا، تهران.
  3. مواد و ابزار هنری 2-مواد رنگ قسمت 2-عیسی امیری چولاندیم-انتشارات کتاب آبان
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.