فردوس

شهر فردوس مرکز شهرستان فردوس، در استان خراسان جنوبی در شرق ایران است. این شهر در فاصله ۳۴۵ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۹۵ کیلومتری[7] شمال غربی بیرجند و در مسیر محور اصلی ارتباطی استان‌های یزد، کرمان، اصفهان، بوشهر، هرمزگان و فارس به مشهد واقع است. شهر فردوس، از سطح دریا ۱۲۹۳ متر ارتفاع دارد[3] و در سال ۱۳۹۵، ۲۸٬۶۹۵ نفر جمعیت داشته‌است.[1]

برای دیگر کاربردها، فردوس (ابهام‌زدایی) را ببینید.
فردوس
کشور ایران
استانخراسان جنوبی
شهرستانفردوس
بخشمرکزی
نام(های) دیگرتون
مردم
جمعیت۲۸٬۶۹۵[1]
رشد جمعیت۲٫۱٪
تراکم جمعیت۱۶۰۰ نفر بر کیلومتر مربع
جغرافیای طبیعی
مساحت۱۴٫۵ کیلومتر مربع[2]
ارتفاع۱۲۹۳ [3]
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه۱۷٫۲
درجهٔ سانتی‌گراد[4]
میانگین بارش سالانه۱۴۷٫۸ میلی‌متر[4]
روزهای یخبندان سالانه۵۷٫۵ روز[4]
اطلاعات شهری
شهردارعلی کاظمی[5]
تأسیس شهرداری۱۳۰۴[2][6]
ره‌آوردزعفران، انار، پسته
پیش‌شمارهٔ تلفن۰۵۶۳۲۷۲–۳
وبگاهhttp://ferdows.ir
شناسهٔ ملی خودرو ایران۳۲ (و)
 ایران۵۲ (ط)
فردوس

فردوس که تا ۱۳۰۸، تون نامیده می‌شده،[8] امروزه به خاطر انار و زعفران مرغوبش شناخته شده‌است.[9][10]

پیشینه
نام تون بر روی نقشه ایران در عصر خلفای عباسی، برگرفته از کتاب جغرافیای تاریخی سرزمین‌های خلافت شرقی
نام تون بر روی نقشه ابن حوقل در کتاب صورة الارض
نام تون (طون) بر روی نقشه ایران در اواخر دوره صفویه و اوایل دوره پادشاهی افشاریه ترسیم شده توسط ابراهیم عن متفرکان
نام تون (toun) بر روی نقشه ایران در زمان پادشاهی زندیه ترسیم شده توسط Rigobert Bonne
نام تون(Toon) بر روی نقشه ایران در اوایل پادشاهی قاجاریه ترسیم شده توسط J. Smith

حسن پیرنیا، در کتاب تاریخ ایران باستان، به اولین اشاره‌های تاریخی به منطقه‌ای که تون (فردوس) در آن واقع است می‌پردازد و می‌گوید: «از منطقه‌ای که تون در آن واقع شده‌است، در کتیبه داریوش با عنوان استاگارتیه یاد شده که نویسندگان قدیم ساکارتیا ضبط کرده‌اند.» این منطقه ابتدا زیر نفوذ مادها بوده و پس از عصر سلوکیان هم از طرف جنوب سرزمین پارت را محدود می‌کرده و جز قسمت تون و طبس، بقیه نواحی آن کویر خشک و بی‌آب و علف بوده‌است. هردوت، مردمان این ناحیه را طایفه‌ای از پارسی‌ها می‌داند و می‌گوید که به زبان پارسی سخن می‌گفتند و از راه شکار گورخر و غزال روزگار می‌گذراندند.[11] محوطهٔ تاریخی شهر تون (فردوس امروزی)، قدمتی مربوط به دوران اشکانیان دارد.[8][12]

بررسی‌های باستان‌شناسی و وجود محوطه‌ها و تپه‌های باستانی، رونق این ناحیه را تا پیش از اسلام به‌خصوص در عصر تاریخی به اثبات رسانده‌است.[13] قدیمی‌ترین آثار یافت‌شده در شهرستان فردوس توسط باستان‌شناسان میراث فرهنگی خراسان، مربوط به هزاره سوم پیش از میلاد است و از آن پس آثاری از هزاره اول، دوران ساسانیان و دوره‌های مختلف اسلامی یافت شده‌اند که تداوم حیات طولانی در این شهر را نشان می‌دهد.[14]

این شهر تا سال ۱۳۰۸ خورشیدی، تون نام داشته[8][13] و در متون قدیمی اغلب به نام بلده طیبه تون و در مکاتبات دوره صفویه، به نام دارالمؤمنین تون نامیده شده‌است.[13] نخستین کتاب موجود که از تون نام برده، اشکال‌العالم جیهانی متعلق به قرن چهارم هجری است که از تون به عنوان شهری آباد و بزرگ یاد کرده‌است.[13] از آن به بعد نام تون به مناسبت‌های مختلف در متون و سفرنامه‌ها دیده شده و اغلب از آن به عنوان شهری بزرگ و آباد نام برده شده‌است.[13] دلایل و شواهد تاریخی نشان می‌دهد که در گذشته‌های دور که تون اهمیت و اعتباری تاریخی و جمعیتی داشته، به ویژه تا دوران اقتدار اسماعیلیه و حتی سده‌های پس از آن، به ولایت قهستان تعلق داشته‌است. ایالت تون یکی از مناطق قهستان بوده که بعد از الموت، دومین مرکز مهم فرقه اسماعیلیه بوده و تا حمله مغول دوام داشته‌است. آثار به جا مانده از دژهای آن دوران، مانند کوه قلعه فردوس و قلعه دختر اکنون نیز قابل مشاهده‌اند.

مقدسی جغرافی‌دان قرن چهارم دربارهٔ شهر تون می‌نویسد:

آباد و پرجمعیت است، مردم جولاهه کار هستند، دانشمندان بزرگ نیز دارد. دژی دارد جامعش در میان شهر است. از کاریزی که در جامع ظاهر می‌شود می آشامند.

ناصرخسرو قبادیانی، در سدهٔ پنجم هجری، خبر از وجود چهارصد کارگاه زیلوبافی در شهر تون داده‌است:[15]

شهر تون شهر بزرگ بوده‌است اما در آن وقت که من دیدم اغلب خراب بود و بر صحرایی نهاده‌است و آب روان و کاریز دارد و بر جانب شرقی باغ‌های بسیار بود و حصاری محکم داشت. گفتند در این شهر چهارصد کارگاه بوده‌است که زیلو بافتندی و در شهر درخت پسته بسیار بود در سرای‌ها و مردم بلخ و تخارستان پندارند که پسته جز بر کوه نروید و نباشد.

در بسیاری از دوره‌های زمانی، تون در کنار قائن، یکی از دو شهر مهم و بزرگ ولایت قهستان بوده و نامش را همراه قائن و گاه در ترکیب با آن، به صورت «تونوکین» (تون و قاین) به جای قهستان به کار می‌برده‌اند.[16] مارکوپولو نیز در سفرنامه خود، از منطقهٔ قهستان با نام تونوکین (Tunocain) یاد کرده که اشاره به تون و قاین دو شهر بزرگ این بلاد داشته‌است.[17][18] در دوره‌های اخیر که قائن اهمیت پیشین خود را از دست داده بود، تون به همراه طبس منطقه واحدی را تشکیل داده و عبارت تون و طبس جای تون و قائن را گرفت.[13]

مردم شهر تون در حمله مغول قتل‌عام شدند و چهل هزار نفر از اسماعیلیه در تون کشته شدند[18] به‌طوری‌که از کشته‌ها پشته و تپه ساخته شده و روی آن تپه، تخت هلاکوخان قرار داده شده‌است.[19] این تپه که به «تخت هلاکو» معروف شده بود[20] تا چند دهه قبل در نزدیکی خندق فردوس باقی‌مانده بود که متأسفانه در دهه‌های اخیر نابود گردید.

حمدالله مستوفی در نزهةالقلوب در مورد شهر تون گفته‌است:

در اول شهر بزرگ بوده و این زمان شهری وسط است و وضع آن شهر چنین نهاده‌اند که اول حصاری به‌غایت بزرگ نهاده و خندق عمیق بی‌آب دارد و بازار درگرد حصار درآورده و شهر و خانه‌ها در گرد بازار و باغات و توتستان‌ها در گرد خانه‌ها و غله‌زار در گرد باغات و در گرد غله‌زارها بندها بسته که آب باران می‌گیرند و آب بِدان غله می‌برند و در آن بندها خربزه بی‌آب زراعت می‌کنند که به‌غایت شیرین می‌باشد و آبش از کاریزها است و هوای معتدل و حاصلش غله و میوه و ابریشم باشد.[18]

این شهر دارای ارگی بزرگ بود که ساخت آن را به عمرو لیث صفاری نسبت می‌دهند. در دوره صفویه و در زمان پادشاهی شاه تهماسب اول این ارگ مرمت گردید.[18]

تون که در دورهٔ صفویه به خوبی رشد کرده بود، در قحطی قرن یازده بیشتر جمعیت خود را از دست داد.[21]

در آغاز سده اخیر، هنوز فردوس از شهرهای مهم استان خراسان بود، به گونه‌ای که شهرداری فردوس در سال ۱۳۰۴ تأسیس شد. شهرداری این شهر هفدهمین شهرداری تأسیس شده در ایران و دومین شهرداری پس از مشهد در استان خراسان بزرگ بوده‌است.[21][22]

وجه تسمیه تون

تون، در «معجم‌البلدان»، سفیدی روی ناخن، در «برهان قاطع»، گلخن حمام، در «مؤیدالفضلا»، جامه شبروی، در «مجمع‌اللغات»، حمام و در «فرهنگ نظام»، خزانه و گنجینه معنی شده‌است. اما به دلیل مجاورت با طبس که به معنی چشمه آبگرم است، باید مفهوم سرزمین گرم را داشته باشد.[23]

بنابر یک قول دیگر، نام فردوس در زمان ایران باستان، «تابان» بوده‌است که پس از حمله اعراب در زبان عربی تغییر شکل یافته و به صورت تون درآمده‌است.[16] بر طبق این قول، تابان و تابش که امروزه به نام فردوس و طبس شناخته می‌شوند، هر دو از شهرهای کهن ایران به‌شمار می‌روند.

کلمه تون به لغت اوستایی به معنی توانا و شایسته‌است. نامی که پیرنیا به صورت استاگرتیا برای آن ذکر می‌نماید به معنی نیرومند و پایدار ساخته شده‌است. کلمه تون همچنین به معنی گارگاه بافندگی است و به دلیل اینکه در فردوس کارگاه‌های پارچه بافی و زیلو فراوان بوده به آن نام تون داده‌اند.

زمین‌لرزهٔ سال ۱۳۴۷
عکس هوایی از شهر فردوس قبل از زمین‌لرزه سال ۱۳۴۷
نوشتار اصلی: زمین‌لرزه ۱۳۴۷ فردوس

بزرگ‌ترین رویداد ناگواری که در سده اخیر در فردوس روی داد، زمین‌لرزه سال ۱۳۴۷ می‌باشد. در این زمین‌لرزه که ۷٫۳ درجه در مقیاس ریشتر شدت داشت،[24] بخش عمدهٔ فردوس و روستاهای اطراف تخریب شد. پس از زمین لرزه فردوس و تخریب شهر، یکی از علما و روحانیون بزرگ خراسان، دانش سخنور که در آن زمان در فردوس از محبوبیت بالایی برخوردار بود، مردم را ترغیب به مهاجرت و ساخت شهر جدید فردوس در محل اسلامیه کنونی نمود. به این ترتیب، تعدادی از مردم فردوس به این منطقه مهاجرت کردند ولی بخش عمده مردم در محلی که در نزدیکی شهر قدیمی ساخته شده بود، ساکن شدند. همچنین عدهٔ زیادی از ساکنان قبلی فردوس پس از این زمین‌لرزه به شهرهای مشهد و تهران مهاجرت کردند و جمعیت فردوس به شدت کاهش یافت. این زمین‌لرزه، آسیب جبران‌ناپذیری به فردوس وارد کرد و از اهمیت آن کاست.

محله‌های فردوس
بازدید ملکه اسبق فرح از راسته بازار فردوس، سال ١٣۵۴

قبل از زمین‌لرزهٔ ۱۳۴۷، شهر فردوس دارای ۵ محله به نام‌های

  • محله سادات
  • محله تالار
  • محله میدان
  • محله عنبری، (کورگواه)
  • محله سردشت

بود.[25]

محلهٔ سادات در جنوب غربی شهر، محلهٔ تالار در شمال شرقی، محلهٔ میدان در مرکز و شرق، محلهٔ عنبری در جنوب و جنوب شرقی و محلهٔ سردشت در شمال غربی شهر فردوس قرار داشتند. بازار شهر، مسجد جامع، مدرسه علمیه و مزار امام‌زادگان در محلهٔ میدان قرار داشتند.[25]

همچنین فردوس دارای ۵ دروازه به نام‌های دروازه میدان، دروازه قاین، دروازه سرخ کوه، دروازه طبس و دروازه ملک بود.[26]

پس از زمین‌لرزهٔ سال ۱۳۴۷، شهر در مجاورت شهر قبلی ساخته شد و محله‌های سابق در هم آمیخت.

گویش مردم فردوس
نوشتار اصلی: گویش تونی

مردم فردوس به گویش تونی سخن می‌گویند. این گویش در میان گویش‌های فارسی در خراسان، یکی از قدیمی‌ترین گویش‌ها به‌شمار می‌رود که تا حد بسیار زیادی ویژگی‌های قدیمی‌تر زبان فارسی را حفظ کرده‌است. با این که این گویش از نظر واژگان موجود در آن زیرمجموعه‌ای از زبان پارسی است، به دلیل تفاوت ساختاری که در صرف افعال و جمله‌بندی با زبان رسمی کشور داشته، نسبت به سایر گویش‌های خراسان وام‌واژه‌های کمتری به خود راه داده‌است. آهنگ و وزن ادای کلمات در این گویش، به گونه‌ایست که درک آن برای شنوندهٔ ناآشنا بسیار دشوار می‌نماید به‌طوری‌که اغلب آن را یک زبان و نه گویش می‌پندارند.

مردم پنج محلهٔ فردوس، اگر چه همه از گویش تونی استفاده می‌کرده‌اند، ولی باز هم تفاوت‌هایی در لهجه‌ها محله‌های مختلف وجود داشته، ولی این جدایی و اختلاف پس از زمین‌لرزهٔ سال ۱۳۴۷ یکی شده و به تدریج گویش‌های محله‌ها در هم آمیخت.[27]

این گویش در تمامی سطح شهرستان و بخش‌هایی از شهرستان‌های مجاور از جمله قائن و گناباد رواج دارد.

آب و هوا
فردوس
نمودار آب و هوا (راهنما)
ژفمآمژژآساُند
 
 
۲۶
 
۱۰
۱−
 
 
۲۹
 
۱۳
۱
 
 
۳۶
 
۱۷
۴
 
 
۱۹
 
۲۵
۱۱
 
 
۵٫۴
 
۳۰
۱۵
 
 
۰٫۴
 
۳۶
۲۰
 
 
۰٫۱
 
۳۷
۲۲
 
 
۰٫۴
 
۳۵
۱۹
 
 
۰٫۲
 
۳۲
۱۴
 
 
۲٫۶
 
۲۶
۹
 
 
۶٫۵
 
۱۹
۴
 
 
۲۵
 
۱۳
۱
میانگین بالاترین و پایین ترین دما به مقیاس سانتیگراد
بارندگی به مقیاس میلی‌متر

دمای هوای فردوس با توجه به نزدیکی آن به کویر و کمبود رطوبت، بین شب و روز و تابستان و زمستان، اختلاف زیادی دارد. هوا در تابستان گرم و خشک و در زمستان سرد و بارانی است. عمدهٔ بارندگی سالانه، از آغاز آذر تا پایان فروردین صورت می‌گیرد. دی، سردترین ماه و تیر، گرم‌ترین ماه سال می‌باشد.

ایستگاه هواشناسی فردوس در سال ۱۳۶۴ خورشیدی (۱۹۸۵ میلادی) راه‌اندازی گردید.[28] بر اساس اطلاعات این ایستگاه، میانگین سالیانه بیشترین و کمترین درجه حرارت این شهر برابر با ۲۴٫۴ و ۱۰ درجه سانتیگراد است. کمترین دمای ثبت شده از ابتدای تأسیس ایستگاه هواشناسی تا سال ۲۰۰۵ میلادی در این شهر برابر با ۱۴٫۸- درجه سانتیگراد و بیشترین آن در این بازهٔ زمانی برابر با ۴۴٫۶ درجه سانتیگراد بوده‌است. شهر فردوس، به‌طور میانگین در ۵۸ روز از سال دارای دمای زیر صفر درجه و در ۱۴۰ روز از سال دارای دمای بالای ۳۰ درجه سانتیگراد است.

مجموع بارش سالیانه در فردوس به‌طور میانگین برابر با ۱۴۸ میلی‌متر در سال است. به‌طور متوسط ۴۰ روز در سال در شهر فردوس بارش نزولات جوی وجود داشته‌است. همچنین میانگین سالیانه رطوبت نسبی در این شهر، ۳۶٪ است و به‌طور میانگین ۳۶ روز از سال، آسمان این شهر کاملاً ابری است.[29]

آب و هوای فردوس

ژانویه فوریه مارس آوریل مـــــه ژوئـن ژوئیـه اوت سپتامبر اکتبـر نوامبر دسامبر سـال

گرم‌ترین
C°		 ۲۱٫۵ ۲۴٫۸ ۳۰ ۳۴٫۸ ۳۹٫۶ ۴۳٫۲ ۴۴٫۶ ۴۲٫۴ ۳۹٫۸ ۳۵ ۲۷٫۶ ۲۶ ۴۴٫۶

میانگین گرم‌ترین‌ها
C°		 ۱۰٫۳ ۱۲٫۷ ۱۷٫۳ ۲۴٫۷ ۳۰٫۳ ۳۵٫۷ ۳۶٫۶ ۳۵٫۲ ۳۲٫۳ ۲۵٫۸ ۱۸٫۹ ۱۲٫۹ ۲۴٫۴

میانگین سردترین‌ها
C°		 −۱ ۰٫۷ ۴٫۷ ۱۰٫۵ ۱۴٫۹ ۱۹٫۷ ۲۱٫۸ ۱۹٫۲ ۱۴٫۵ ۹٫۳ ۴٫۳ ۰٫۹ ۱۰٫۰

سردترین
C°		 -۱۴٫۸ -۱۰ -۷٫۸ -۱٫۲ ۲٫۲ ۱۲٫۴ ۹٫۲ ۷٫۴ ۵٫۲ -۳٫۶ -۷٫۲ -۱۱٫۵ -۱۴٫۸

بارش
mm		 ۲۶ ۲۸ ۳۴٫۶ ۱۸٫۲ ۵٫۱ ۰٫۴ ۰٫۱ ۰٫۴ ۰٫۱ ۲٫۴ ۶٫۵ ۲۶ ۱۴۷٫۸
منبع: [4] اکتبر ۲۰۰۸

جمعیت

بر پایه سرشماری عمومی نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۵ جمعیت این شهر ۲۸٬۶۹۵ نفر (در ۸٬۷۴۹ خانوار) بوده‌است.[30]

جمعیت تاریخی
سالجمعیت±%
۱۳۴۵۱۰٬۸۱۳—    
۱۳۵۵۱۰٬۲۲۶−۵٫۴٪
۱۳۶۵۱۶٬۱۸۴+۵۸٫۳٪
۱۳۷۰۱۸٬۴۶۸+۱۴٫۱٪
۱۳۷۵۲۱٬۷۸۴+۱۸٪
۱۳۸۵۲۳٬۴۰۵+۷٫۴٪
۱۳۹۰۲۵٬۹۶۸+۱۱٪
۱۳۹۵۲۸٬۶۹۵+۱۰٫۵٪

آموزش و فرهنگ
مدرسه نجفی فردوس سال ۱۳۰۵


شهر فردوس در حال حاضر دارای چند مرکز آموزش عالی است:

۹۱٫۱٪ از جمعیت شهر فردوس، و ۸۴٫۴٪ از مردم شهرستان فردوس باسوادند که این میزان، بسیار بالاتر از میانگین کشور و استان است.[36]

در زمینهٔ هنری، خوشنویسان فردوس (برادران فراستی) جزء برجسته‌ترین خوشنویسان کشور هستند.[37]

در زمینه گرافیک در سطح کشور گرافیست فردوسی کاظم خراسانی از استادان بنام این رشته‌است.[38]

همچنین تئاتر شهرستان فردوس به لحاظ کیفیت در سال ۱۳۸۴ رتبه اول کشوری و در جشنواره تئاتر فجر و تئاتر کودک و نوجوان مقام اول در سطح کشور را بدست آورد.[37]

آیین‌ها

نخل برداری

نخل در لغت به معنی تابوت و در بین مردم فردوس به تابوت شهدای کربلا اطلاق می‌شود. عزاداران فردوسی از روزهای اول ماه محرم به آماده‌سازی نخل و سیاهپوش کردن آن اقدام می‌کنند. در گذشته هر محله شهر دارای نخل و تزئینات خاص خود روی نخل بوده‌است و نخل‌هابردارها پس از برداشتن نخل‌ها به طرف مسجد جامع تون برای عزاداری می‌رفتند.[39]

مشاهیر

فهرست مشاهیر و نام آوران شهر فردوس در بخش اهالی فردوس قابل مشاهده است.

صنعت و معدن

شهرک صنعتی فردوس، در فاصلهٔ ۱۰ کیلومتری فردوس و در مسیر جادهٔ مشهد قرار گرفته‌است. این شهرک در سال ۱۳۶۹ آغاز به کار کرده و دارای ۱۸ واحد فعال است.[40] شهرک صنعتی فردوس، ۲۰۰ هکتار وسعت داشته و برای ۸۶۵ نفر اشتغال‌زایی کرده‌است.[41] از جمله کارخانه‌های مهم موجود در این شهرک، کارخانه نساجی، اسید سولفوریک، لوله‌های پلی‌اتیلن و کنسانترهٔ انار را می‌توان نام برد. همچنین اولین کارخانه تولید صنایع الکترونیک در خراسان جنوبی در سال ۹۳ در شهرک صنعتی فردوس احداث گردید و موفق به اخذ پروانه بهره‌برداری در خصوص تولید دستگاه‌های UPS و محافظ برق از وزارت صنایع شد.

علاوه بر این کارخانه‌های دیگری از جمله کارخانه شمش منیزیم، سیمان سفید و فولاد در خارج محدودهٔ شهرک صنعتی فردوس در حال احداث هستند.[42]

در بخش معدن شهرستان فردوس، ۱۶ معدن با بیش از ۱۱۴ نفر اشتغال‌زایی و تولید سالانه ۶۳٬۸۳۲ تن مواد معدنی در حال فعالیت هستند که بیشتر آن‌ها معادن بنتونیت، کائولَن، فلدسپات، خاک صنعتی و گچ صنعتی هستند.[41]

گردشگری
راه‌های شهرستان فردوس

شهر فردوس در مسیر اصلی ارتباطی شمال شرق به جنوب و جنوب غرب ایران قرار گرفته‌است. جاده بجستان - فردوس - دیهوک، بخشی از بزرگراه ۷۸ آسیا بوده که ارتباط دهندهٔ ترکمنستان و کشورهای آسیای میانه با بندرعباس می‌باشد. همچنین محور اصلی ارتباطی مشهد به استان‌های جنوبی ایران (به‌جز سیستان و بلوچستان) از فردوس عبور می‌کند. مسیر اصلی ارتباطی استان‌های یزد، اصفهان، فارس و بوشهر به مشهد، از طریق جاده ۶۸ تا دیهوک و سپس ادامه مسیر به سمت فردوس و سپس مشهد از طریق جاده ۹۱ می‌باشد. همچنین محور اصلی ارتباطی استان‌های کرمان و هرمزگان، از طریق جاده ۹۱ بوده که از فردوس عبور می‌کند.

قرار داشتن فردوس در مسیر ارتباطی استان‌های جنوبی ایران با مشهد، باعث شده که مسافران زیادی از این شهر عبور کنند، به گونه‌ای که تنها در فاصلهٔ روزهای ۲۸ اسفند ۱۳۸۷ تا ۱ فروردین ۱۳۸۸ بیش از یک میلیون و پانصد هزار نفر مسافر از این شهر عبور کرده‌اند که بیشترین تعداد مسافر در بین شهرهای استان خراسان جنوبی بوده‌است.[43] بر پایهٔ اعلام اداره میراث فرهنگی و گردشگری شهرستان فردوس، تنها در نیمهٔ نخست سال ۱۳۹۰، بیش از ۶ میلیون مسافر و زائر از این شهر عبور کرده‌اند که بیش از یک میلیون و ۷۰۰ هزار نفر آن‌ها از آثار تاریخی شهرستان فردوس بازدید کرده‌اند.[44]

مکان‌های ییلاقی و تفریحی فردوس عمدتاً در شمال و شمال شرق آن و در مجاورت کوهستان‌های فردوس قرار گرفته‌اند. علاوه بر این، شهرستان فردوس، از جمله شهرستان‌های تاریخی کشور است که ۶۵ اثر تاریخی آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.[44]

هتل‌ها و مراکز اقامتی

منطقه حفاظت‌شده مظفری و کویر پلوند، در غرب فردوس قرار گرفته که برنامه‌های کویرنوردی در آن انجام می‌گیرد.

مهم‌ترین مکان‌های تفریحی و گردشگری فردوس عبارت اند از:

آبگرم معدنی فردوس
آب گرم معدنی فردوس
نوشتار اصلی: آبگرم معدنی فردوس

آبگرم معدنی فردوس، یک چشمه آبگرم با خواص درمانی است که در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال شهر فردوس واقع شده‌است.[45]

شهر تاریخی تون
نوشتار اصلی: شهر تاریخی تون

شهر باستانی تون، یک شهر تاریخی با قدمتی مربوط به دورهٔ اشکانیان[8] است. آثار به‌جا مانده از این شهر تاریخی، در بخش جنوب غربی شهر فردوس واقع شده که دربردارندهٔ چندین اثر تاریخی است که ۲۴ اثر آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده‌اند.[46] مهمترین آثار تاریخی واقع در این محدوده عبارتند از:

مسجد جامع تون
نوشتار اصلی: مسجد جامع تون
مسجد جامع تون

این مسجد، که امروزه بیشتر به نام مسجد جامع قدیم شناخته می‌شود، متعلق به دوره سلجوقیان بوده و با وجود تخریب بخش‌هایی از آن در زمین‌لرزهٔ فردوس، پس از احیای آن توسط مردم هنوز هم مورد استفاده نمازگزاران قرار می‌گیرد.[47]

مسجد، آب انبار و حمام کوشک
نوشتار اصلی: مجموعه تاریخی کوشک
مسجد تاریخی کوشک

این مجموعه، شامل یک مسجد، حمام و آب‌انبار بوده و در شرق شهر تون و نزدیک به دروازه قاین قرار دارد. مسجد کوشک، قدیمی‌ترین مسجد در استان خراسان جنوبی است.[47] بر بالای محراب این مسجد، کتیبه‌ای آراسته به گچ‌بری گل و بوته با تاریخ (۵۵۴ ه‍.ق) قرار دارد. بر اساس شواهد معماری موجود و فرم مسجد، بنای اولیه مسجد به اوایل اسلام برمی‌گردد. در جلوی ایوان ورودی مسجد کوشک و در داخل زمین، حمامی با همین نام وجود دارد که متعلق به دوره تیموریان است. در شمال شرقی ورودی مسجد نیز آب‌انباری با همان نام وجود دارد که از پیشینهٔ بالایی برخوردار است.[47]

حمام خیروز و موزه مردم‌شناسی
نوشتار اصلی: حمام خیروز
نوشتار اصلی: موزه مردم‌شناسی فردوس

حمام خیروز، بنایی تاریخی است مربوط به دوره صفوی که پس از مرمت و بازسازی، موزهٔ مردم‌شناسی فردوس در محل آن ایجاد شده‌است.[48]

مدرسه علمیه علیا
نوشتار اصلی: مدرسه علمیه علیا
نمای درونی مدرسه علیا، ساخته شده در دوره صفوی
نمای بیرونی مدرسه علیا، ساخته شده در دوره صفوی

این مدرسه در اواخر دوره حکومت صفویه به دست فردی به نام «میر علی بیک» ساخته شده و تا سال‌های پیش از زلزله سال ۱۳۴۷، به عنوان مدرسه مورد استفاده بوده‌است. از مشخصات بارز در معماری این مدرسه، تکرار فرم هشت ضلعی در قسمت‌های مختلف پلان آن است.[47]

مدرسه علمیه حبیبیه
نوشتار اصلی: مدرسه علمیه حبیبیه
مدرسه علمیه حبیبیه، ساخته شده در دوره صفوی

مدرسه علمیه حبیبیه به دست حبیب‌الله امانی تونی و در دوره صفویه ساخته شده‌است. این مدرسه قدیمی‌ترین مدرسه علمیه خراسان جنوبی محسوب می‌شود.

حوض‌انبار و مسجد سیدی
نوشتار اصلی: مسجد سیدی
نوشتار اصلی: حوض‌انبارسیدی
نمای روبرومسجد سیدی و حوض انبارسیدی

حوض‌انبار سیدی قدیمی‌ترین حوض‌انبار استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود.[47] کتیبهٔ بنای این حوض به سال ۸۹۰ هجری است. مسجد سیدی در کنار این حوض‌انبار قرار گرفته‌است. شبستان زمستانی آن کاملاً خشت و گلی و متعلق به دورهٔ صفوی و شبستان تابستانی آن مربوط به دورهٔ قاجار است.[47]

بارگاه امام‌زادگان سلطان محمد و ابراهیم
نوشتار اصلی: امامزاده محمد و ابراهیم

در انتهای راستهٔ بازار قدیم و پشت مسجد جامع تون، آرامگاهی است مشهور به مزار، که متعلق به سلطان محمد و سلطان ابراهیم از نوادگان موسی بن جعفر است. معماری این بنا مربوط به دوره تیموریان است.[49] گنبد این بنا، از دو پوستهٔ گسسته تشکیل شده و تنها گنبد تاریخی استان خراسان جنوبی است که با کاشی طرح‌دار تزئین شده‌است.[50]

قنات بلده
نوشتار اصلی: قنات بلده فردوس

قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی (مربوط به دورهٔ ساسانی[51]) و ثبت‌شده به‌عنوان میراث جهانی یونسکو است که بخش‌های عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند. خروجی این قنات در نزدیکی روستای باغستان علیا قرار دارد.

سنگ سوراخ
نوشتار اصلی: سنگ سوراخ (فردوس)

سنگ سوراخ، اثری طبیعی به‌صورت حفره‌ای بزرگ در بالای کوهی به همین نام است که در فاصله ۳۵ کیلومتری غرب شهر فردوس قرار گرفته‌است.[52] این حفره بزرگ به‌دلیل فرسایش‌های آبی در سنگ‌های آهکی کوه به‌وجود آمده و قطری حدود ۲۰ متر دارد.[52][53]

کوه قلعه
نوشتار اصلی: کوه قلعه فردوس
نمایی از کوه قلعه فردوس

کوه قلعه، محل یکی از قلعه‌ها و دژهای اسماعیلیه بوده و در ۵ کیلومتری جنوب شهر فردوس قرار دارد.[47] شیب تند و دسترسی دشوار این کوه، آن را مکانی مناسب برای ساخت دژ نظامی اسماعیلیه کرده‌بود.

قلعهٔ دختر
نوشتار اصلی: قلعه دختر فردوس

قلعه دختر شامل آثار به‌جای مانده از یکی از قلعه‌های اسماعیلیان بوده و مربوط به سده‌های ششم و هفتم هجری قمری است.[46] این اثر تاریخی، در ۸ کیلومتری شمال غرب فردوس قرار دارد.[46]

این قلعه دارای تونلی آجری است که به کوه قلعه، یکی دیگر از قلعه‌های تاریخی اسماعیلیان، متصل است و این راه زیرزمینی این دو قلعه را به وسیله یک راه زیرزمینی دیگر به وسط شهر تاریخی تون متصل می‌کند. در داخل این تونل زیرزمینی که پس از زمین‌لرزهٔ سال ۱۳۴۷ کشف شد، اجساد بسیاری از مردگان یافت شد که در کنار هم در داخل این تونل چیده شده و دارای کفن‌هایی با آثار اسلامی و آیات قرآن بودند.[47]

کویر پلوند
نوشتار اصلی: کویر پلوند

این کویر در ۴۰ کیلومتری غرب فردوس و در نزدیکی روستای پلوند قرار گرفته‌است. وجود تپه ماهورهای ماسه‌ای، دق‌ها و کفه‌های نمکی و نواحی کویری در کنار نواحی کوهستانی، از جاذبه‌های دیدنی این منطقه می‌باشد. همچنین از جمله جاذبه‌های طبیعی منحصر به فرد این ناحیه، تپه‌های ماسه‌ای به شکل دم یوزپلنگ می‌باشد که با عنوان اثر طبیعی دم یوز شناخته می‌شود.[54][55]

کاروانسرای خوشاب
نوشتار اصلی: کاروانسرای خوشاب

بناهای تاریخی خوشاب شامل کاروانسرا و کاربات سنگی خوشاب از بناهای دوره قاجاریه و در ۴۵ کیلومتری غرب فردوس قرار دارد. در نزدیکی این مجموعه کویر شاه از بکرترین کویرهای ایران قرار دارد.

در نیمه اول سال ۹۸ اقامتگاه بومگردی خوشاب به بهره‌برداری رسیده‌است.[56]

سد مهوید
نوشتار اصلی: مهوید

سد مهوید، سدی بتونی، در روستای مهوید در فاصله ۲۵ کیلومتری شمال شهر فردوس قرار دارد.[57]

شهر اسلامیه
نوشتار اصلی: اسلامیه (فردوس)

شهر اسلامیه، شهری است زیبا در مجاورت فردوس که بیشتر خانه‌های آن به صورت باغ و ویلا هستند.

روستای ییلاقی باغستان
نوشتار اصلی: باغستان سفلی

روستای باغستان، در ۱۰ کیلومتری شهر فردوس واقع بوده و با داشتن مناظر طبیعی زیبا و درختان چنار، بید و سپیدار سر به فلک کشیده و باغ‌های میوه، از جمله مناطق ییلاقی و گردشگری شهرستان فردوس محسوب می‌شود. آب قنات تاریخی بلده، از این روستا عبور می‌کند و در مسیر آن چند آسیاب آبی قرار گرفته‌اند.

ره آوردها

ره آوردهای فردوس، شامل غذاهای سنتی، صنایع دستی، محصولات و سوغات است.

غذاهای سنتی
  • آش جوش پره
  • آب گوشت وُلَتی
  • اشکنه اُجِز
  • بُلغور شیر
  • توگی
  • پُخلَگی
  • هَوَن لُکی
  • قُروتِی
  • کشک غُنه
  • کَاَچی
  • خوشدلی
  • خَعمَعک
  • سِرموک شَل
  • نان سرموکی

[58]

صنایع دستی

محصولات و سوغات

محصولات و سوغات اصلی منطقه را انار، زعفران، پسته، بادام، پنبه، گردو، انواع کشک و زیره تشکیل می‌دهند.

انار
انار شیشه گپ فردوس

شهرستان فردوس، یکی از تولیدکنندگان انار در ایران است. میزان تولید سالانهٔ انار در این شهرستان، حدود ۳۰ هزار تن[60][61][62] است که حدود ۴۰ درصد از تولیدات باغی استان خراسان جنوبی را تشکیل می‌دهد.

این مقدار انار از ۲٬۰۴۵ هکتار سطح زیر کشت بدست می‌آید.[63] ۸۰ درصد انار تولیدی شهرستان فردوس به کشورهای حاشیه خلیج فارس، کره جنوبی و دیگر کشورها صادر می‌شود.[64][65] از نظر میزان تولید انار، شهرستان فردوس پس از شهرستان‌های ساوه و نی‌ریز، سومین شهرستان تولیدکنندهٔ انار در ایران است.[65][66][67][68]

با توجه به تولید زیاد انار در این شهرستان، صنایع مرتبط با انار هم در این شهرستان ایجاد شده‌اند که از آن جمله می‌توان کارخانه تولید کنسانتره انار، شرکت انارین، سردخانه ۵ هزار تنی انار، دو شرکت بسته‌بندی و سورتینگ برای صادرات و انسکتاریوم تولید زنبور تریکوگراما برای مبارزه با آفت کرم گلوگاه انار اشاره کرد.[60][61]

انواع مختلف انار فردوس شامل شیشه کَپ، شهوار، ملس، شلغم، پوست سیاه، شیرین، یزدی و باغی است که معروف‌ترین و با کیفیت‌ترین آنها، انار شیشه کپ است.[60][61] انار شیشه‌کَپ فردوس، علاوه بر طعم دلچسب و لذیذ، خاصیت ماندگاری و انبارداری بسیار خوبی دارد که این ویژگی سبب شده‌است که انار فردوس بدون اینکه فاسد شود به دورترین نقاط جهان حمل شود و باغداران فردوس و روستاهای اطراف، انار مورد نیاز خود را بدون استفاده از سردخانه و به صورتی سنتی تا مدت چهار ماه به بهترین نحو نگهداری کنند.[60][69]

زعفران

شهرستان فردوس، یکی از قطب‌های تولید زعفران در ایران است. میزان تولید زعفران خشک این شهرستان در سال ۱۳۸۴، ۱۱ تن بوده‌است. سطح زیر کشت زعفران در شهرستان فردوس، ۳٬۲۰۰ هکتار است. محصول زعفران فردوس در مؤسسه تحقیقاتی خراسان، به عنوان مرغوب‌ترین زعفران از نظر عطر و رنگ‌دهی شناخته شده‌است.[70]

پسته

تولید پسته در شهرستان فردوس در سال ۱۳۸۸ از ۳۱۰۰ هکتار سطح زیر کشت این محصول، حدود ۳۰۰۰ تن بوده‌است.[71]

محصولات گلخانه‌ای

این شهرستان با داشتن ۴۰ واحد گلخانه‌ای فعال به مساحت ۱۶۰ هزار متر مربع، رتبهٔ اول سطح زیرکشت گلخانه‌ای را در استان خراسان جنوبی دارد. از این سطح زیر کشت، سالانه ۲ هزار تن خیار تولید می‌شود.[72]

محصولات دامی

شهرستان فردوس، با داشتن ۲۳۰ هزار رأس دام سبک، ۹ هزار رأس دام سنگین و ۳۶۰ هزار واحد دامی، سالانه ۲۲ هزار تن شیر و ۳٬۵۰۰ تن گوشت قرمز تولید می‌کند.[73]

ورزش
تیم فوتبال عقاب فردوس در سال ۱۳۴۸

فردوس دارای جوانان مستعد فراوانی است که می‌توانند در سطح کشور افتخار آفرینی کنند، اما مشکلات مالی مانع شده تا این ورزشکاران به جایگاه واقعی خود دست یابند. شروع فعالیت‌های ورزشی در فردوس به بیش از نیم قرن می‌رسد، اولین تیم ورزشی این شهر، تیم فوتبال عقاب که در سال ۱۳۴۸ تأسیس شد. از جمله تیم‌های ورزشی فردوس می‌توان به:[74]

  • تیم هندبال منیزیم فردوس-قهرمان کشور در سال ۱۳۹۵، نایب قهرمان در سال ۱۳۹۳[75]
  • تیم کیک بوکسینگ فردوس، قهرمان کشور در سال ۱۳۹۳ و مقام سومی در سال ۱۳۹۵.[76][77]
  • تیم فوتسال عماد نظام فردوس-قهرمان استان در سال ۱۳۹۵[78]
  • تیم والیبال عماد نظام فردوس قهرمان استان در سال ۱۳۹۵
  • تیم والیبال بانوان فردوس-قهرمان استان.[79]
  • تیم فوتسال بانوان شهرداری فردوس-قهرمان استان[80]
  • تیم بوکس شاهین فردوس-قهرمان استان در سال ۱۳۹۵[81]
  • تیم کارته عماد نظام فردوس- قهرمان آسیا در سال ۱۳۹۴[82]
  • تیم کاراته بانوان فردوس- نایب قهرمان کشور در سال ۱۳۹۷[83]

اماکن ورزشی

۷۰ درصد اماکن ورزشی فردوس قدمتی بیش از چهل تا پنجاه سال دارد.[84] در سال ۱۳۹۵ مبلغ یک میلیارد تومان جهت ساخت زمین چمن مصنوعی از سوی فیفا به شهر فردوس اختصاص یافت، ولی تا به امروز این زمین چمن مصنوعی ساخته نشده‌است.[85] مجموعه ورزشی انقلاب با ظرفیت ۲۰۰۰ نفر از سال ۱۳۸۵ در حال ساخت است، ولی به دلیل کمبود بودجه ساخت آن متوقف شده‌است.[86] برخی از اماکن ورزشی فردوس عبارتند:

عنوان پروژهنوع بناتاریخ تأسیسآدرس
شهید درخشاناستادیوم و ورزشگاه فوتبال۱۳۴۸خیابان بعثت
خلیج فارسمجموعه آبی، استخر۱۳۸۹شهرک ولی عصر
شهدای نادمیسالن چند منظوره۱۳۸۷بلوار پارک دلگشا
شهرداریاستخر روباز۱۳۴۰میدان شاه سابق
صدفاستخر روباز۱۳۶۰خیابان رسالت
شهید فرودیچمن مصنوعی، زمین ورزشی۱۳۹۰شهرک ولی عصر بلوار شهید فهمیده
شهدای دانش آموزسالن ورزشی۱۳۶۴بلوار مطهری، خیابان طالقانی
نجفیزمین فوتبال۱۳۲۶بلوار فرهنگ سابق
شهدای معلمسالن تنیس، رزمی۱۳۶۷میدان جهاد، خیابان بعثت جنوبی
پوریاسالن چند منظوره۱۳۷۶خیابان مدرس

[87]

جستارهای وابسته

پانویس
  1. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵». مرکز آمار ایران. دریافت‌شده در ۳۰ خرداد ۱۳۹۶.
  2. «تاریخچهٔ شهرداری». درگاه شهرداری الکترونیک فردوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ مه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰.
  3. «مشخصات جغرافیایی شهرستان فردوس». وبگاه رسمی فرمانداری فردوس. ۱۱ شهریور ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  4. "بایگانی آب و هوای فردوس". وبگاه سازمان هواشناسی ایران. Archived from the original on ۱۵ ژوئن ۲۰۱۱. Retrieved اکتبر ۲۰۰۸. More than one of |تاریخ بازدید= and |accessdate= specified (help); Check date values in: |accessdate= (help)
  5. «دربارهٔ شهردار». وبگاه شهرداری فردوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ فروردین ۱۳۹۲.
  6. «بانک اطلاعات تقسیمات کشوری-جستجوی شهر». وبگاه رسمی وزارت کشور. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۴ ژوئیه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  7. «دربارهٔ شهرستان فردوس». وبگاه رسمی فرمانداری فردوس. ۱۱ شهریور ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  8. «مرمتگران از باروی شهر تاریخی تون گذشتند». سفرنیوز. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰.
  9. "Ferdows, Iran's eastern heaven". PRESSTV. 1 تیر 1387. Retrieved ۲۱ دی ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید=, |تاریخ= (help)
  10. "Iran's eastern city of Ferdows". oriental-rug-talk. 6 تیر 1387. Retrieved ۲۱ دی ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید=, |تاریخ= (help)
  11. «پیشینه تاریخی شهرستان فردوس». وبگاه آرمان تون. ۲۸ تیر ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  12. «مرمتگران از باروی شهر تاریخی تون گذشتند». خبرگزاری اجتماعی و فرهنگی میراث آریا. ۲۲ تیر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۷ شهریور ۱۳۹۲.
  13. «پیشینهٔ تاریخی». وبگاه رسمی فرمانداری شهرستان فردوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰.
  14. «آثار تاریخی فردوس». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۳ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۲ ژانویه ۲۰۱۷.
  15. ناصرخسرو، سفرنامه
  16. «معرفی شهرستان فردوس». وبگاه e-Gasht. ۷ تیر ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ اوت ۲۰۰۸. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  17. "FERDOWS". Encyclopedia Iranica. Retrieved ۱۰ آذر ۱۳۹۶. Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  18. «جغرافیای تاریخی فردوس». وبگاه مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  19. دهخدا
  20. «تخت هلاکو فردوس». دائرةالمعارف شیعه اسماعیلیه. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ مه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰.
  21. «موقعیت تاریخی». وبگاه رسمی فرمانداری فردوس. ۱۶ فروردین ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ ژوئیه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۶ فروردین ۱۳۸۸.
  22. «تاریخ تأسیس شهرداری‌ها در ایران». بایگانی‌شده از اصلی در ۳ آوریل ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۲۲ مارس ۲۰۱۸.
  23. «فردوس». مرجع شهرهای ایران. دریافت‌شده در ۱۰ ژانویه ۲۰۱۶.
  24. "Earthquakes in Iran: A Geological Perspective". Free Thoughts. دی 1382. Archived from the original on ۷ اکتبر ۲۰۰۸. Retrieved ۲۱ دی ۱۳۸۷. Check date values in: |تاریخ بازدید=, |تاریخ= (help)
  25. «ویژگی‌های محله‌های قدیمی فردوس». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۲۴ دی ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  26. «آثار فرهنگی و تاریخی». وبگاه رسمی فرمانداری فردوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۶ فروردین ۱۳۸۸.
  27. «گویش فردوس». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۳ دی ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  28. سازمان هواشناسی کشور، مشخصات ایستگاه‌های سینوپتیک کشور
  29. سازمان هواشناسی کشور، ایستگاه سینوپتیک فردوس
  30. «تعداد جمعیت و خانوار به تفکیک تقسیمات کشوری براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۹۵» (اکسل). درگاه ملی آمار.
  31. «پذیرش دانشجوی دکتری و کارشناسی ارشد در ۲۴ رشته تحصیلی در فردوس/ برگزاری مستقل آزمون دکتری و ارشد دانشگاه آزاد اسلامی در سال جاری». فردوس برین. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ دسامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۶ دی ۱۳۹۵.
  32. «دانشگاه فنی و مهندسی فردوس؛ از تأسیس تا ارتقاء». روزنامه خراسان. ۲۶ مرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۳۹۲.
  33. «انرژی دانشگاه پیام نور فردوس بر رشته‌های علوم انسانی متمرکز است». روزنامه خراسان. ۲۰ مرداد ۱۳۹۲. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ نوامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۰ آبان ۱۳۹۲.
  34. «روزنامهٔ خراسان، ۳ شهریور ۱۳۸۷». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۸.
  35. «وبگاه فرمانداری شهرستان فردوس». بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اکتبر ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۱۶ سپتامبر ۲۰۰۸.
  36. «نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسکن ۱۳۸۵». وبگاه رسمی مرکز آمار ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ آوریل ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  37. «ویژگی‌های فرهنگی و هنری». وبگاه رسمی فرمانداری فردوس. ۱۱ شهریور ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  38. «کاظم خراسانی». مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی.
  39. نخل برداری
  40. «نخبگان فردوس از پروژه‌های مصوب سفر هیئت دولت بازدید کردند». خبرگزاری فارس. ۲۲ اردیبهشت ۱۳۸۸. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  41. «مدیر شهرک صنعتی فردوس:شهرک صنعتی فردوس بستری آماده برای سرمایه‌گذاری است». وبگاه رسمی شرکت شهرک‌های صنعتی خراسان جنوبی. ۲ اسفند ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  42. «فرماندار فردوس از افتتاح ۳ کارخانه خبر داد». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۱۶ شهریور ۱۳۸۹. دریافت‌شده در ۶ شهریور ۱۳۸۹.
  43. «رشد ۵۰ درصدی ورود گردشگران نوروزی به استان». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۱۷ فروردین ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۶ فروردین ۱۳۸۸.
  44. «در ۶ ماه نخست سال صورت گرفت؛ تردد بیش از ۶ میلیون زائر و مسافر در فردوس». خبرگزاری فارس. ۱۲ مهر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  45. «مناطق نمونه گردشگری». وبگاه رسمی فرمانداری شهرستان فردوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰.
  46. «جاذبه‌های گردشگری و تفریحی شهرستان فردوس». وبگاه رسمی فرمانداری فردوس. ۱۱ شهریور ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ فوریه ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  47. «آثار فرهنگی و تاریخی فردوس». وبگاه رسمی فرمانداری شهرستان فردوس. ۹ فروردین ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  48. «پایان عملیات مرمت حمام تاریخی خیروز در فردوس». خبرگزاری فارس. ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۲۶ شهریور ۱۳۹۰.
  49. «وبگاه شهرداری فردوس». بایگانی‌شده از اصلی در ۳۱ ژانویه ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۴ سپتامبر ۲۰۱۱.
  50. «قدیمی‌ترین گنبد کاشی‌کاری شده استان در فردوس مرمت می‌شود». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۲۵ تیر ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۹ تیر ۱۳۸۸.
  51. «تنها ۲ رشته قنات استان ثبت آثار ملی است». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۱۳ مهر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۵ مهر ۱۳۸۹.
  52. «کوه سنگ سوراخ». اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ اکتبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۶.
  53. «کویر مظفری و کوه سنگ سوراخ شاهکاری در دل طبیعت». پایگاه تحلیلی خبری فردوس برین. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۱۹ اکتبر ۲۰۱۶.
  54. «منطقه حفاظت‌شده مظفری، فردوس». وبگاه کویرها و بیابان‌های ایران. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۶.
  55. «جبیرهای سایت مظفری فردوس افزایش می‌یابد/تورهای گردشگری قبل ازورود به منطقه پلوند با اداره هماهنگ کنند». خبرگزاری فردوس برین. ۲۵ مهر ۱۳۹۴. دریافت‌شده در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۶.
  56. «تبدیل رباط تاریخی خوشاب به اقامتگاه بومگردی». کاروانسرای رباط خوشاب. ١۴ شهریورماه ٩٧. تاریخ وارد شده در |تاریخ= را بررسی کنید (کمک)
  57. روستای مهوید فردوس
  58. «غذاهای سنتی محلی فردوس». محمد باقر سودخواه. از پارامتر ناشناخته |http://baladah.ir/?p= صرف‌نظر شد (کمک); تاریخ وارد شده در |تاریخ بازدید= را بررسی کنید (کمک); پارامتر |پیوند= ناموجود یا خالی (کمک); پارامتر |تاریخ بازیابی= نیاز به وارد کردن |پیوند= دارد (کمک)
  59. «تولید ۱۴۰ هزار مترمربع فرش از ابتدای امسال در استان». روزنامهٔ خراسان. ۱ دی ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰ دسامبر ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۰.
  60. «از امروز با حضور ۳۰۰ میهمان کشوری؛ همایش ملی انار در فردوس آغاز می‌شود». خبرگزاری فارس. ۱۳ مهر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  61. «آغاز همایش ملی انار در فردوس». سرزمین خبر. ۱۳ مهر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  62. «جشنواره ملی انار در فردوس خراسان جنوبی برگزار می‌شود». وبگاه شبکه خبری صنایع غذایی ایران (FOODNA). ۲۷ شهریور ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۴ نوامبر ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲۱ دی ۱۳۸۷.
  63. «یاقوتی در دل کویر». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۲۹ آبان ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۱ نوامبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲ آبان ۱۳۸۹.
  64. «مدیرکل دفتر امور میوه‌های وزارت جهاد کشاورزی در همایش ملی انار مطرح کرد: پیشنهاد ایجاد کارگروه تولید انار ارگانیک در استان». وبگاه رسمی روزنامه خراسان. ۱۴ مهر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  65. «در نخستین روز همایش ملی انار در فردوس چه گذشت؟». خبرگزاری فردوس. ۱۳ مهر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  66. «خسارت ۵۰ درصدی باغات انار کشور بر اثر سرمازدگی». هفته‌نامه عصر نی‌ریز. ۲۴ مهر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۳ آبان ۱۳۹۰.
  67. «چهارمین فصل سفرنامه به سرزمین طلای سرخ؛ رئیس‌جمهور وارد شهرستان فردوس شد». خبرگزاری فارس. ۴ آبان ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۳ آبان ۱۳۹۰.
  68. «در نخستین روز همایش ملی انار در فردوس چه گذشت؟». وبگاه رسمی فرمانداری شهرستان فردوس. ۱۴ مهر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۴ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  69. «برگزاری همایش ملی انار در فردوس». خبرگزاری فردوس. ۱۳ مهر ۱۳۹۰. دریافت‌شده در ۷ مهر ۱۳۹۰.
  70. «برداشت زعفران در فردوس کاهش می‌یابد». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۲۸ آبان ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۳۰ مه ۲۰۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ آبان ۱۳۸۸.
  71. «۳ هزار تن پسته خشک از باغات فردوس برداشت می‌شود». خبرگزاری فردوس. دریافت‌شده در ۱۱ مهر ۱۳۸۸.
  72. «گلخانه‌داران فردوس نیازمند حمایت هستند». وبگاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۲ فوریه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۱ اردیبهشت ۱۳۸۸.
  73. «دامداری در فردوس، خرج بیشتر از دخل». روزنامهٔ خراسان. ۲۱ آذر ۱۳۹۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ ژانویه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۹۰.
  74. «مشکلات ورزش فردوس».
  75. «تیم منیزیم فردوس قهرمان کشور شد».
  76. / «تیم کیک بوکسیگ فردوس قهرمان کشور شد» مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک).
  77. «تیم کیک بوکسیگ فردوس مقام سوم قهرمانی کشور شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۹.
  78. «تیم عماد نظام فردوس قهرمان شد». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ اکتبر ۲۰۱۹.
  79. «تیم والیبال بانوان فردوس قهرمان استان خراسان جنوبی شد».
  80. «تیم فوتسال بانوان فردوس قهرمان استان خراسان جنوبی شد».
  81. «تیم بوکس شاهین فردوس قهرمان استان خراسان جنوبی شد».
  82. «تیم کارته عماد فردوس در مسابقات آسیایی». بایگانی‌شده از اصلی در ۴ مارس ۲۰۱۷. دریافت‌شده در ۲۵ دسامبر ۲۰۱۹.
  83. «تیم کارته بانوان فردوس در مسابقات کشوری».
  84. خبرگزاری ایرنا
  85. خبرگزاری ایسنا
  86. خبرگزاری دانا
  87. مدرسه نیوز

منابع
  • دهخدا، علی‌اکبر (۱۳۳۵)، لغت‌نامه دهخدا، به کوشش دکتر محمد معین.، تهران: سازمان لغت‌نامه، دانشگاه تهران
  • پیرنیا، حسن (۱۳۶۲)، ایران باستان یا تاریخ مفصل ایران قدیم، تهران: دنیای کتاب
  • ناصرخسرو (تابستان ۱۳۷۵)، سفرنامه، به کوشش به کوشش محمد دبیرسیاقی.، تهران: زوّار، شابک ۹۶۴-۴۰۱-۰۰۹-۴
  • جوادی، حسین (۱۳۸۵)، تاریخ و مشاهیر فردوس، همیاران جوان
  • آذری میرچی، علاءالدین. «جغرافیای تاریخی فردوس». دوره ۹، مرداد ۱۳۵۰، شماره ۱۰۶، صص ۴۶–۴۲.
  • کانال تلگرام خاطرات فردوس

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ فردوس موجود است.
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.