قنات بلده فردوس

قنات بلده، یک رشته قنات با قدمت تاریخی (مربوط به دورهٔ ساسانی[2]) و از جمله قنات‌های ایرانی ثبت‌شده به‌ عنوان میراث جهانی یونسکو است[3][4][5] که بخش‌های عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند.

قنات بلده فردوس
کشورایران
استانخراسان جنوبی
شهرستانفردوس
بخشمرکزی
مشخصات فنی
طول۳۵ کیلومتر
عمق مادر چاه۱۵۰ متر
تعداد میلهٔ چاه۴۴۰[1]
فاصلهٔ مظهر تا محل۲۰۰۰ متر
دبی۸۰۰–۱۳۰۰ لیتر بر ثانیه در سال‌های پربارش
۲۵۰–۳۰۰ لیتر بر ثانیه در سال‌های خشک[1]


قنات بلده دربرگیرندهٔ ۱۵ قنات، دو چشمه و مقداری آب‌های سرگردان است که در سالیان اخیر بر اثر خشکسالی، تعدادی از آنها خشکیده‌اند.[6] به روایتی احداث آن مربوط به قبل از اسلام و دورهٔ ساسانی است.[2] ناصر خسرو در سفرنامهٔ خود آن را به کیخسرو نسبت می‌دهد. و می نویسد :

«آبی عظیم در این کاریز روان است و آن کاریز چهار فرسنگ می‌رود و آن گفتندکیخسرو فرموده‌است کردن.»

[6]

این قنات مسیری حدود ۳۵ کیلومتر را پیموده و حدود ۲٬۳۸۲ هکتار از زمین‌های منطقه فردوس را مشروب می‌کند.[7] حدود ۴۰۰ سال پیش، تعداد زیادی از مالکان آب بلده جان خود را از دست داده و حدود ۳ هزار فنجان از آب این قنات بدون مالک مانده بود. در این دوران، شاه عباس صفوی که همراه با شیخ بهایی پیاده از اصفهان به سمت مشهد برای زیارت می‌رفت، از تون (فردوس آن زمان) گذشت و هنگام ورود او میرتونی، از دانشمندان آن زمان تون، از وی خواست که این آب را وقف چهار طبقه (سادات، علما، فقرا و صلحا) کند و شاه عباس آب‌ها را بین همین ۴ طبقه وقف کرد. گفته می‌شود که شیخ بها در همین مسافرت، آب بلده را به ۲ نهر مساوی تقسیم کرد به طوری که در هر ۸ شبانه روز یک بار باغ‌ها مشروب شود.[7] کل قنات‌های بلده، ۲۷ رشته هستند ولی امروز فقط ۱۶ رشته آن فعال و از این ۱۶ قنات، ۱۲ رشته اصلی و ۴ قنات دیگر فرعی هستند.[7]

برای کاهش میزان نفوذ آب[6][8] و همچنین کاهش تبخیر آن،[8] پس از جاری‌شدن آب در سطح زمین، مرتباً مقداری خاک رس به آب اضافه می‌کنند تا آب گل آلود و تیره شده و منافذ مجرای آبرسانی قنات بسته شود و نفوذ آب به داخل زمین کاهش یابد. به فردی که وظیفهٔ گل‌آلود کردن آب را بر عهده دارد، «تیره‌گر» گفته می‌شود.

این قنات، بخش زیادی از باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی روستاهای باغستان علیا و سفلی و شهر اسلامیه را آبیاری می‌کند. همچنین در گذشته، علاوه بر کشاورزی، با ذخیره آب این قنات در آب‌انبارها و پس از ته‌نشین‌شدن خاک آن، آب شرب شهر فردوس نیز تأمین می‌شده‌است.[6]

بررسی‌های کارشناسی انجام‌شده، نشان داده‌اند که کانال‌های انتقال آب این قنات، ظرفیت تولید ۵۰۰ تن ماهی را در هر دورهٔ پرورش ماهی دارند.[9]

ثبت در میراث جهانی یونسکو
قنات بلده
اطلاعات اثر
مکان ایران
نوعفرهنگی
معیار ثبتiii, iv
شمارهٔ ثبت۱۵۰۶–۰۰۲
منطقهآسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت۲۰۱۶ (طی نشست چهلم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی۳۰۱۶۱
دیرینگیساسانی
† منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که ژوئیه ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد، یازده قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از ۶ معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی شامل گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. پرونده ۱۱ قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از ۲۵۰۰ تا ۲۰۰ سال به یونسکو جهت ثبت جهانی ارائه شد و پس از بررسی و تأیید کارشناسان یونسکو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. یازده قناتی که ثبت جهانی شده‌اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند. یکی از این قنات‌ها، قنات بلده فردوس است که بخش‌های عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی نزدیک شهر فردوس را آبیاری می‌کند. این قنات دربرگیرنده ۱۶ قنات، ۲ چشمه و مقداری آب‌های سرگردان است.[10]

نگارخانه
  • مظهر بهره از کاریز بلده
  • مظهر گم از کاریز بلده
  • مسیر کاریز بلده

پانویس
  1. «گردشگری در شهرستان فردوس». وب‌گاه رسمی شهرداری فردوس. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۶ نوامبر ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۳۹۵.
  2. «تنها ۲ رشته قنات استان ثبت آثار ملی است». وب‌گاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۱۳ مهر ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۵ مارس ۲۰۱۶. دریافت‌شده در ۵ مهر ۱۳۸۹.
  3. «قنات ایرانی جهانی شد». تابناک. ۲۵ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۳۹۵.
  4. «در چهلمین اجلاس میراث جهانی، ۱۱ قنات ایران در یونسکو ثبت جهانی شد». خبرگزاری فارس. ۲۵ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۳۹۵.
  5. «قنات ایران در یونسکو ثبت جهانی شد». ایسکانیوز. ۲۵ تیر ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۱۵ آبان ۱۳۹۵.
  6. آرمان تون
  7. «۴۴۰۰ فنجان آب قنات بلده وقفی است». وب‌گاه رسمی روزنامهٔ خراسان. ۲۵ آبان ۱۳۸۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ مارس ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۶ آبان ۱۳۸۹.
  8. آموزش و پرورش استان خراسان رضوی
  9. «فردوس به قطب پرورش آبزیان تبدیل می‌شود». روزنامهٔ خراسان. ۲ دی ۱۳۸۷. دریافت‌شده در ۲۲ دی ۱۳۸۷.
  10. ««قنات‌های ایران» در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد». سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ فوریه ۲۰۱۸. دریافت‌شده در ۹ مرداد ۱۳۹۶.

منابع
  • «آب بلدهٔ فردوس». وب‌گاه آرمان تون. ۳۰ تیر ۱۳۸۶. دریافت‌شده در ۸ آذر ۱۳۸۷.
  • «قنات». وب‌گاه رسمی سازمان آموزش و پرورش استان خراسان رضوی. ۲۷ بهمن ۱۳۸۵. دریافت‌شده در ۸ آذر ۱۳۸۷.

–ح

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.