سازه‌های آبی شوشتر

سیستم آبی تاریخی شوشتر (به انگلیسی: Shushtar Historical Hydraulic System) که به نام سازه‌های آبی تاریخی شوشتر نیز نامیده می شود، مجموعه‌ای به هم پیوسته از ۱۳ اثر تاریخی شامل پلها، بندها، آسیاب‌ها، آبشارها، کانال‌های دست کند و تونل‌های عظیم هدایت آب هستند که در ارتباط با یکدیگر کار می‌کنند و در دوران هخامنشیان تا ساسانیان، جهت بهره‌گیری بیشتر از آب ساخته شده‌اند. در سفرنامه مادام ژان دیولافوآ[1] باستان‌شناس نامدار فرانسوی از این محوطه به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی پیش از انقلاب صنعتی یاد شده‌است. این ۱۳ اثر تاریخی به فاصله کمی از یکدیگر درمحدوده شهر شوشتر واقع شده‌اند با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵، با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر به صورت یکجا به عنوان دهمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند.[2]

سازه‌های آبی شوشتر
[[پرونده:
|280px|]]
اطلاعات اثر
مکان ایران، استان خوزستان
نوعفرهنگی
معیار ثبتi, ii, v
شمارهٔ ثبت۱۳۱۵
منطقهآسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت۲۰۰۹ (طی نشست سی‌وسوم)
منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو
سازه‌های آبی شوشتر
آسیاب‌ها و آبشارها (بخشی از سازه‌های آبی شوشتر)
نامسازه‌های آبی شوشتر
کشورایران
استانخوزستان
شهرستانشوشتر
اطلاعات اثر
نام‌های دیگرمجموعه تاریخی آبشارهای شوشتر
دیرینگیساسانی
دورهٔ ساخت اثرساسانی
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت۲۱۸۰
تاریخ ثبت ملی۱۷ آذر ۱۳۷۷
سازه‌های آبی شوشتر

فهرست اجزای سازه‌های آبی شوشتر

محل قرارگیری اجزای سازه‌های آبی شوشتر در سطح شهر شوشتر
شاپور یکم ساسانی در نقش رستم، شاپور ساسانی از اسیران معمار رومی در ساخت پلها و بندها و رودها در شوشتر استفاده کرد. این نقش، شکست والریانوس، امپراتور روم را به‌تصویر می‌کشد.

آثار باستانی زیر به عنوان دهمین اثر ایران با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر به صورت یکجا در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسیده‌اند:

تاریخچه ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو

با تشکیل پایگاه سازه‌های آبی و گسترش فعالیت‌های پژوهشی پیرامون این سازه‌ها ابتدا پرونده مجموعه آسیاب‌های شوشتر که سال‌ها در لیست پیشنهادی ثبت جهانی ایران قرار داشت تهیه گردید. اما به پیشنهاد و نظر کارشناسان میراث جهانی یونسکو مبنی بر اینکه محوطه آسیاب‌ها تنها بخشی از مجموعه به‌هم پیوسته سازه‌های آبی در شوشتر است تهیه پرونده منظومه آبی تاریخی شوشتر در دستور کار قرار گرفت. این پرونده پس از تکمیل و رقابت موفقیت‌آمیز در مقایسه با آثار پیشنهادی دیگر، از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور به عنوان دهمین اثر ایران به کمیته میراث جهانی یونسکو ارائه شد. سرانجام در نشست سالانه اعضای این کمیته در ۲۶ ژوئن ۲۰۰۹ (۵ تیرماه ۱۳۸۸) در شهر سویل اسپانیا، این پرونده با احراز معیارهای ۱، ۲ و ۵ با عنوان سیستم آبی تاریخی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو با شماره ۱۳۱۵ به ثبت رسید.[2]

سازه‌های شوشتر در نگاه سیاحان

یکی از سفرنامه نویسان مشهور که از عجایب شوشتر تعریف و تمجید کرده‌است ابن بطوطه است او در این شهر با علمایی ملاقات نموده که از علم و دانش آن‌ها شگفت زده شده‌است او از شوشتر با نام عربی شده و معرب توستر یا تستر نام برده است. او همچنین از عظمت پل‌های شوشتر نام برده است.

مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی

مجموعه آبشارها و آسیاب‌های آبی بزرگترین و پربازدیدترین بخش سیستم آبی تاریخی شوشتر (سازه‌های آبی تاریخی شوشتر) ‌است. در این مجموعه باستانی تعداد قابل توجهی آسیاب آبی وجود دارد و نمونه کامل و بزرگی از به کارگیری نیروی آب برای چرخاندن آسیاب‌ها را می‌توان در آن مشاهده نمود. این مجموعه از بی‌مانندترین نمونه‌هایی است که جهت استفاده بهینه از آب در ادوار کهن مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است.

قلعه سلاسل

قلعه سلاسل دژی بسیار بزرگ که دارای حیاط‌های مفصل و متعدد و سربازخانه‌ها و طویله‌ها و حمام‌ها و شبستان‌ها و برج‌ها و باغچه‌ها و قورخانه و نقاره خانه و حرم خانه و آشپزخانه و قاپی‌های متعدد و حوض‌های بزرگ و حصار و خندق بوده‌است. این قلعه مرکز کنترل نهر داریون و همچنین محل استقرار والی خوزستان ‌بوده است. باوجود تخریب قسمت عمده این قلعه، بخش‌های باقیمانده چشمگیر و بسیار دیدنی هستند.

پل بند لشکر

پل بند لشکر یا دروازه لشکر، یکی از دروازه‌های ششگانه تاریخی شوشتر بوده و هنوز آثاری از حصار شوشتر را در کنار این پل بند می‌توان دید. بر بلندای صخره‌ای مشرف به نواحی اطراف، یک بنای مذهبی به نام امامزاده عبدالله واقع است که بر روی معبد آناهیتا (الهه آب و باروری در ایران باستان) بنا شده است.

پل شادُروان (بند قیصر)

پل شادُروان شوشتر یا بند قیصر مربوط به دوران ساسانی است. به موجب روایات شرقی شاپور یکم شاهنشاه ساسانی پس از اسارت والریانوس امپراتور روم او را مجبور کرد که در ساخت پل بندشوشتر کار کند. فردوسی در شاهنامه خود ابیاتی را در وصف ساخت پل شادروان آورده‌است.

بند میزان

بند میزان یک اثر بسیار مهم در مجموعه بناهای آبی تاریخی شوشتر است که رودخانه کارون را به دو شاخه شطیط و گرگر با نسبت مشخص ۴ دانگه و ۲ دانگه تقسیم می‌کند. این بند با شماره ۲۳۳۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

کلاه فرنگی

بقایای برج ۸ ضلعی در کنار رود شطیط است که بر فراز تپه کوتاهی مشرف به بند میزان ساخته شده‌است. مردم شوشتر این بنا را کلاه فرنگی می‌نامند و بر این باورند جای دیده‌بانی بر پهنه رودخانه و نظارت بر کار کارگران بوده‌است، بنا به نظریه دیگری از این برج بر مقدار و شدت جریان رودخانه نظارت می‌شده‌است.

نهر گرگر

نهر گرگر شاخه‌ای مصنوعی (دست ساز) از رود کارون است که در دوره هخامنشیان تا دوره ساسانیان حفر شده و در شمال شهر شوشتر توسط بند میزان از رود کارون جدا می‌شود و راه جنوب را در پیش می‌گیرد. این نهر با شماره ۱۷۵۹۹ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

نهر داریون

نهر داریون در دوره داریوش اول هخامنشی حفر شده و وظیفه آبیاری دشت میاناب شوشتر را داشته‌است. این نهر با شماره ۴۱۴۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

پل بند شرابدار

بند شرابدار در منطقه شرابدار (کمیته سوخت) شوشتر و بر روی شاخه‌ای از نهر داریون موسوم به نهر رقت به صورت شرقی- غربی قرار گرفته‌است. این سازه را بین دو بنای آبی مهم پل بند لشکر و پل بند ماهی بازان شاهدیم که در ضلع جنوبی آن قسمتی از حصار شهر قرار گرفته‌است. این پل بند با شماره ۴۲۱۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند ماهی بازان

بند ماهی بازان در اراضی شهر تاریخی دستوا و به منظور بالا نگهداشتن سطح آب ساخته شده‌است. این بند با شماره ۴۲۰۷ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

بند دختر

بند دختر در آخرین تنگهٔ کوهستانی که رود کارون از آن عبور می‌کند، بنا شده‌است.

بند دارا

بند دارا در منطقه میاناب و بر روی رود گرگر ساخته شده و مربوط به دوران هخامنشیان است.

نگارخانه

پیوند به بیرون

در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ سازه‌های آبی شوشتر موجود است.

پانویس

منابع

    This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.