میمند (کرمان)

میمند (شهربابک)
	میمند شهربابک میمند شهربابک
اطلاعات کلی
کشور	ایران
استان	کرمان
شهرستان	شهربابک
بخش	بخش مرکزی
	میمند (شهربابک) ۳۰٫۱۳۴۴۶۴°شمالی ۵۵٫۲۲۳۴۸۲°شرقی
مردم
جمعیت	۲۰ خانوار
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه	۲۵
اطلاعات روستایی
پیش‌شمارهٔ تلفن	۰۳۴۴

میمند، یک روستا از توابع بخش مرکزی شهرستان شهربابک-کرمان است.[1]

farme

ثبت در فهرست آثار ملی

این اثر با نام دهکده صخره‌ای میمند در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شمارهٔ ثبت ۴۱۳۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.[2]

[3]

معرفی میمند شهربابک

میمند شهربابک روستایی صخره‌ای و دستکند با چند هزار سال قدمت یادآور ایامی است که انسان‌ها خدایان خود را در بلندای کوه‌ها جستجو می‌کردند و کوه نشانه استواری و توان و پایداری و اراده شناخته می‌شد. این بنای دستکند باستانی، بی‌گمان از نخستین سکونتگاه‌های بشری در ایران به‌شمار می‌رود، دورانی که هنوز ایرانیان مهرپرست بودند و کوه‌ها را مقدس می‌شمردند. به هر تقدیر چند هزار سال پیش از این، انسان‌هایی دل سنگ‌ها را شکافتند و یادگاری را به جا گذاشتند که امروزه پس از گذشت سالیان همچنان نماد عزم و اراده و اقتدار اجداد ایرانی به‌شمار می‌رود. هنوز کسی به‌درستی آگاه نیست که این مجموعه به دست چه کسانی به وجود آمده و انگیزه این مردم از ساخت چنین بناهایی چه بوده‌است.

در رابطه با پیدایش سازه‌های زیرزمینی میمند دو نظریه مطرح شده‌است:[4]

نخست این که مجموعه میمند در قرون هشتم و هفتم پیش از میلاد هم‌زمان با قوم ماد، که در غرب ایران آثار معماری صخره‌ای متعددی را به یادگار گذاشته‌اند، توسط گروهی از اقوام آریایی به وجود آمده‌است. این احتمال نیز وجود دارد که بناهای صخره‌ای میمند ناشی از اعتقادات آیین مهرپرستی بوده باشد چرا که یکی از ارکان این آیین مبتنی بر شکست ناپذیری و جاودانگی پدیده‌ها است و همین عقیده آن‌ها را به سوی تقدیس کوه‌ها کشانده است و معماران و حجاران میمندی که شاید آیین مهرپرستی داشته‌اند، معتقدات مربوط به آیین خود را در معماری سکونتگاه‌های خود پیاده کرده‌اند.[5]
میمند شهربابک احتمالاً متعلق به قرون دوم و سوم میلادی است. در زمان اشکانیان در بخش جنوبی کرمان قبایل کوچ‌نشین به هر سو کوچ می‌کردند. این قبیله‌ها در دوره اشکانیان به‌طور کامل جابه‌جا نشده بودند و در اواخر دوره اشکانیان و اوایل دوره ساسانیان نقاط خوش آب و هوا را برای سکونت انتخاب می‌کردند. وجود محلی موسوم به دژ میمند، که در آن بیش از ۱۵۰ اتاق مدور سنگی ساخته شده که دخمه‌هایی برای قرار دادن اموات بوده‌است به این نظریه قوت می‌بخشد زیرا با توجه به موقعیت این استودان‌ها به نظر می‌رسد که گورستان یاد شده مربوط به دوران ساسانیان بوده‌است، چرا که طبق سنت آن زمان، دخمه‌ها در منطقه‌ای کوهستانی و به دور از شهر و محل سکونت ساخته شده بودند.[6]

علاوه بر نظریه‌های فوق و بر اساس سنگ نگاره‌ها و نقوش صخره‌ای موجود در این منطقه، با صحنه‌های شکار که دلالت بر زندگی اهالی گذشته منطقه می‌نماید، قدمت میمند به چند هزار سال پیش بر می‌گردد.[7] مطالعات انجام شده بر سفال‌های کشف شده در این منطقه نیز نشان می‌دهند که نمونه‌های یافت شده مربوط به دوره‌های مختلفی از جمله اشکانی، ساسانی، و اسلامی می‌باشند.

میمند شهربابک به دلیل استحکام دفاعی در طول تاریخ کمتر دستخوش تحولات کالبدی و اجتماعی شده‌است و بیش‌ترین تغییر در آن مربوط به چند دههٔ اخیر می‌باشد. آنچه مورد اهمیت است و بی شک بر نحوه شناخت میمند اثرگذارده این است که مسکن از روی هم گذاردن سنگ و آجر و غیره پدید نیامده، یعنی در فضای باز ساخته نشده، بلکه با از میان برداشتن انبوهی از خاک شکل گرفته و انسان نیاز به خشت و آجر و ملات نداشته‌است، بلکه می‌بایست توده‌هایی را برمی‌داشته تا پناهگاه مهیا شود. به همین دلیل برای اتاق، تاقچه در اندازه‌های گوناگون برای جای رخت خواب، ظروف، صندوق، چراغ و … کنده شده‌است. به همین دلیل کنار دیوارهای خانه‌های میمند گنجه گذارده نمی‌شود، بلکه با کندن دیوار، حفره یا طاقچه‌ای به وجود می‌آید که اشیاء و لوازم در آن‌ها گذاشته شده یا در آن‌ها آویزان می‌گردند. کل یک خانه که ممکن است شامل یک یا چند اتاق و اصطبل باشد یک «کیچه» است. یک واحد یک ورودی مشترک دارد و در پاگرد ممکن است طویله در یک سو و اتاق نشیمن در طرف دیگر باشد. همه کیچه‌ها یک ساختار ندارند. هم اندازه و هم تعداد اتاق‌ها متفاوت است.

جدا کردن اتاق از پستو یا پوشانیدن برخی از تاقچه‌ها با پردهای پارچه‌ای صورت می‌گیرد. کلیدون در دیوار کنار درب نصب می‌شود، کلید را در آن قرار می‌دهند تا زبانه پشت در قرار گیرد. درجه حرارت این اتاق‌ها حدود ۵ درجه متفاوت از بیرون است. در سال ۱۳۸۳ در بهمن ماه در حالی که در بیرون حرارت ۱۰ درجه سانتیگراد بود، در درون ۱۵ درجه و در خرداد ماه ۱۳۸۴ در حالی که بیرون ۲۴ درجه سانتیگراد بود، دمای درون کیچه‌ها ۱۸ درجه سانتیگراد بود.

ایجاد اجاق و در زبان محلی «دیدوُن» در درون اتاق‌ها و سوزاندن هیزم طی سالیان متمادی در آن موجب سیاهی رنگ سقف و بدنهٔ اتاق‌ها شده و برپا کردن آتش و تهیه غذا در درون اتاق‌ها باعث گردیده تا بدنه داخل اتاق‌ها ایزولاسیون شده و باعث عمر بیشتر اتاق‌ها شود و شوربختانه چون دیگر در خیلی از اتاق‌ها آتش افروخته نمی‌شود باعث شده تا خاک سقف‌ها به آهستگی ریزش پیدا کند. اندازه این اتاق‌ها که البته از نظر هندسی منظم نیستند، متفاوت است و یک اتاق ۳×۴ به بلندی ۹۰/۱ تا ۱۰/۲ متر معمولی است و بزرگ‌ترین کیچه از ۹۰ متر مربع تجاوز نمی‌کند. کف پوش‌ها اکثراً نمد، مخشیف، گلیم یا قالیچه به اندازه‌های متفاوت در اندازه‌های ۱۵۰×۱ و ۴۰/۱×۸۰/۱ متر موجود است.

روستای میمند شهربابک روی هم رفته دارای ۴۰۶ کیچه و ۲۵۶۰ اتاق می‌باشد.

ساکنان این روستا دارای آداب و رسوم خاص هستند و در زبان و گویش آن‌ها هنوز از کلمات پهلوی ساسانی استفاده می‌شود. روستای ۳ هزارساله میمند شهربابک تنها روستای تاریخی در جهان است که هنوز روابط سنتی زندگی در آن جریان دارد و می‌توان تعامل انسان و طبیعت در هزاره دوم میلادی را به خوبی در آن دید. این روستا هفتمین منظر فرهنگی_طبیعی و تاریخی جهان بود که جایزه مرکوری را دریافت کرد.

جایزه ملینا مرکوری جایزه‌ای است که از سوی دولت یونان و با همکاری مجامع فرهنگی بین‌المللی مانند یونسکو و ایکوموس (شواری حفاظت از بناها و محوطه‌های تاریخی) به آثاری اهدا می‌شود که دارای شرایط و ضوابط فرهنگی، طبیعی و تاریخی منحصر به فرد باشد. روستای میمند شهربابک در مهر ماه ۱۳۸۵ نیز به عنوان روستای نمونه ملی گردشگری معرفی گردید. مدارک برای شرکت در مسابقه بزرگ معماری آقا خان ارسال شده‌است و در ضمن اقداماتی جهت ثبت جهانی میمند صورت گرفته‌است. طبق افسانه‌های میمند روزی این روستا به وسیله مردی که از سوی خورشید می‌آید به شکوه قدیمی بازمی‌گردد.

تصویر۱ تصویر۲ بایگانی‌شده در ۱۲ سپتامبر ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine

خصوصیات طبیعی میمند شهربابک

فضای سبز ورودی میمند شهربابک

آب و هوای میمند شهربابک از نوع معتدل کوهستانی است که از ویژگی‌های آن زمستان‌های سرد و تابستان‌های معتدل است. روستای‌میمند در مرز مشترک دشت و کوهستان قرار دارد و این دشت در فاصله شهر بابک و میمند قرار داشته و درگذشته پوشیده از درختان‌پسته و بادام‌وحشی بوده‌است که در حال حاضر محدود به دشت‌های اطراف روستای میمند می‌شود. کمی نزدیکتر به به روستای‌میمند نیز درختان توت و شاه‌توت به وفور یافت می‌شود. دشت میمند همچنین مملو از جانوران بیابانی همچون مار، سوسمار، جوجه تیغی، لاک‌پشت، خرگوش و… است. به علاوه در کوهستان‌های‌میمند نیز حیوانات‌وحشی مختلفی همچون آهو، پلنگ، گرگ، روباه، بزکوهی، کبک و پرندگان وحشی یافت می‌شود. چندین رودخانه فصلی و تعدادی قنات به علاوه چند چشمه در میمند و اطراف آن وجود دارد که موجب رونق کشاورزی در این منطقه گردیده‌است. کشاورزی در میمند همچون سایر آثار طبیعی جلوه ویژه‌ای به این روستا می‌دهد. در فصل بهار میمند زیباترین چهره را به خود می‌گیرد. طراوت، شادابی و سرسبزی دشت میمند و آب و هوای مطلوب آن انبوهی از جمعیت شهرها و روستاه‌های اطراف را به سمت خود کشیده و مردم اوقات فراغت خود را در این روستا یا در کنار چشمه‌ها، قنات‌ها و رودخانه میمند می‌گذرانند.

«روستای صخره‌ای میمند شهربابک» با کمک اروپا و استرالیا، سنگ نگاره‌های میمند شهربابک تاریخ‌گذاری می‌شوند

با کمک کارشناسان اروپایی و استرالیایی طی طرحی ویژه روی سنگ نگاره‌های روستای تاریخی میمند شهربابک؛ تحقیقات ویژه به منظور سال یابی دقیق این سنگ نگاره‌ها آغاز می‌شود. به گزارش «میراث خبر»، روستای باستانی میمند شهربابک یکی از قدیمی‌ترین روستاهای کشور است که با گذشت حدود سه هزار سال از ساخت آن هنوز زندگی در آن جریان دارد. در اطراف این روستای آتشفشانی سنگ نگاره‌های مختلفی وجود دارد که نقش‌های مختلفی بر روی آن‌ها حک شده‌است اما تاکنون تحقیقات چندانی روی این سنگ نگاره‌ها انجام نشده‌است.

«فریبا کریمی»، مسئول بررسی‌های ویژه بر سنگ نگاره‌های میمند شهربابک در این باره گفت: «با توجه به اهمیت سنگ نگاره‌ها در نشان دادن بخش‌هایی از شرایط تاریخی منطقه و به دلیل نبود امکانات و تکنولوژی بررسی سنگ نگاره‌ها در کشور قصد داریم با کمک کارشناسان اروپایی و استرالیایی بر روی سنگ نگاره‌های میمند شهربابک و تاریخ‌گذاری آن‌ها اقداماتی را انجام دهیم.» این گروه کارشناسان اروپایی و استرالیایی به دعوت مسئولان پروژه بزرگ میمند امسال به ایران سفر می‌کنند تا کار بررسی روی سنگ نگاره‌های این روستا را با کمک کارشناسان ایران آغاز کنند. تاکنون ۶۵ صحنه سنگ نگاره در منطقه شناسایی شده‌است، به گفته کریمی در میان این نقوش، صحنه‌هایی از شکار، جنگ، نقوش حیوانات نظیر سگ، اسب به خصوص بز دیده می‌شود. دو نمونه از این نقوش جزو سنگ نگاره‌های بی‌نظیر در کشور محسوب می‌شوند. یکی از این نقوش دارای رنگ و دیگری تصویری از صحنه شکار با تیر و کمان را نشان می‌دهد.

کریمی همچنین در مورد اهمیت مطالعه سنگ نگاره‌های میمند شهربابک گفت: «بررسی سنگ نگاره‌ها در کنار بررسی‌های باستان‌شناسی دیگر در روستا می‌تواند بخشی از شرایط زندگی و هنری و معیشتی ساکنان این منطقه را روشن‌تر سازد و به موضوع تاریخ‌گذاری دقیق روستای میمند شهربابک کمک کند.»

بررسی سنگ نگاره‌ها در جهان جزو رشته‌های مهم باستان‌شناسی محسوب می‌شود که در کشورهایی نظیر استرالیا و کشورهای اروپایی طی چندین سال گذشته مطالعات ویژه‌ای را در این زمینه در محوطه‌های مختلف انجام داده‌اند. در بخش‌های مختلف کشور ایران به خصوص در مناطق کوهستانی سنگ نگاره‌های بسیار زیادی شناسایی شده که تاکنون به علت نبود امکانات و تخصص‌های ویژه تحقیقات گسترده‌ای در این زمینه انجام نگرفته‌است. لورواگوران باستان‌شناس ایتالیایی با توجه به سنگ نگاره‌های یافته شده قدمتی در حدود ۶ تا ۱۲ هزار سال برای تمدن میمند پیش‌بینی کرده‌است.[8]

براساس یک نظریه، با توجه به مستندسازی سنگ نگاره‌هایی در ۸ کیلومتری جنوب میمند شهربابک که در بیشتر آن‌ها نقش شکار دیده می‌شود و توسط یک هیئت فرانسوی حدود ۳۵ سال پیش انجام شد، قدمت این روستا ۱۲ هزار سال تخمین زده شده‌است.[9]

آب و هوا و پوشش گیاهی:

جهت بررسی اقلیم در منطقه میمند شهربابک از اطلاعات سازمان هواشناسی کشوری مربوط به نزدیکترین ایستگاه سینوپتیک نسبت به میمند یعنی ایستگاه سینوپتیک شهربابک استفاده شده‌است. بر اساس این اطلاعات آب و هوای روستای میمند از نوع معتدل کوهستانی بوده و دارای زمستان‌های سرد همراه با بارندگی و تابستان‌های نسبتاً معتدل است؛ میانگین دمای ماه‌های آذر، دی، بهمن و اسفند کمتر از ۱۰+ درجه سانتی‌گراد و میانگین دمای ماه‌های فروردین، خرداد، تیر، مرداد و شهریور بیشتر از ۲۰+ درجه سانتی‌گراد و حداکثر و حداقل دما به ترتیب ۴/۳۰ و ۲۸/۶ درجه سانتی‌گراد است. متوسط بارش ۱۶۲ میلی‌متر در سال می‌باشد که بیشترین بارش در فصل زمستان است. میانگین سالانه رطوبت نسبی ۳۴ درصد است که حداکثر در آذر ماه حدود ۵۵ درصد و حداقل آن در مرداد ماه نزدیک ۲۰ درصد است. پوشش گیاهی از نوع استپ کوهپایه‌ای است و بوته‌های کوتاه و درختان جنگلی پراکنده در منطقه دیده می‌شود. مهم‌ترین گیاهان منطقه عبارتند از درختان پسته کوهی (بنه)، بادام کوهی، بوته‌های زارچ و گیاهان داروئی شامل، آلاله، آویشن، بابونه، پونه، کلپوره؛ مهم‌ترین محصولات کشاورزی عبارتند از گردو، بادام، انگور و گلابی که در دره‌های سرسبز منطقه در حواشی چشمه‌ها یافت می‌شوند.[10]

منابع

«Cultural Landscape of Maymand». یونسکو. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۸.
«دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.
http://visitmeymand.ir/1394/04/13/post-3/ بایگانی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine
سیامک هاشمی، 1392، درخشش تمدن در اعماق زمین (مروری بر سازه‌های زیرزمینی ایران – از گذشته تا کنون)، انتشارات شادرنگ، تهران.
غلامعلی همایون، 1351، "پژوهشی دربارهٔ روستای میمند"، دو ماهنامه بررسی‌های تاریخی، بهمن و اسفند 1351 - شماره 43، صص 119 تا 154.
علی اکبر سرفراز، 1347، "میمند شهر ساسانی" در یادنامه پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، جلد 1، چاپ محمد یوسف کیانی و اکبر تجویدی، تهران.
مرتضی فرهادی، 1376، "معرفی نقوش صخره‌ای نویافته در سیرجان و شهر بابک"، فصلنامه میراث فرهنگی، شماره 17، بهار و تابستان 1376، سازمان میراث فرهنگی.
http://www.chn.ir/shownews.asp?no=10733%5Bپیوند+مرده%5D میراث فرهنگی خبر تهران- ۱۷–۱۳۸۳/۶/زهرا کشوری
خبرگزاری کار ایران ۱۲ / ۶ ۸۴–۴۰/۱۰
مرادیان، عباس و یوسفی، سیدجواد، 1384، گزارش پایانی طرح بررسی زمین‌شناسی منطقه میمند شهر بابک، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ص 6

طرح‌های پیشنهادی خدمات گردشگری روستای دستکند میمند شهربابک ـ محمد رضا حاجی رحیمی
سرای میمند ـ سهیلا شهشهانی

This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.

[1] «Cultural Landscape of Maymand». یونسکو. دریافت‌شده در ۱ آوریل ۲۰۱۸.

[2] «دانشنامهٔ تاریخ معماری و شهرسازی ایران‌شهر». وزارت راه و شهرسازی. بایگانی‌شده از روی نسخه اصلی در ۶ اکتبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۰ اکتبر ۲۰۱۹.

[3] ttp://visitmeymand.ir/1394/04/13/post-3/ بایگانی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۵ توسط Wayback Machine

[4] سیامک هاشمی، 1392، درخشش تمدن در اعماق زمین (مروری بر سازه‌های زیرزمینی ایران – از گذشته تا کنون)، انتشارات شادرنگ، تهران.

[5] غلامعلی همایون، 1351، "پژوهشی دربارهٔ روستای میمند"، دو ماهنامه بررسی‌های تاریخی، بهمن و اسفند 1351 - شماره 43، صص 119 تا 154.

[6] علی اکبر سرفراز، 1347، "میمند شهر ساسانی" در یادنامه پنجمین کنگره بین‌المللی باستان‌شناسی و هنر ایران، جلد 1، چاپ محمد یوسف کیانی و اکبر تجویدی، تهران.

[7] مرتضی فرهادی، 1376، "معرفی نقوش صخره‌ای نویافته در سیرجان و شهر بابک"، فصلنامه میراث فرهنگی، شماره 17، بهار و تابستان 1376، سازمان میراث فرهنگی.

[8] ttp://www.chn.ir/shownews.asp?no=10733%5Bپیوند+مرده%5D میراث فرهنگی خبر تهران- ۱۷–۱۳۸۳/۶/زهرا کشوری

[9] خبرگزاری کار ایران ۱۲ / ۶ ۸۴–۴۰/۱۰

[10] مرادیان، عباس و یوسفی، سیدجواد، 1384، گزارش پایانی طرح بررسی زمین‌شناسی منطقه میمند شهر بابک، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، ص 6

استان کرمان
مرکز	کرمان	موقعیت استان کرمان در ایران کرمان. بم.
شهرستان‌ها	ارزوئیه انار بافت بردسیر بم جیرفت رابر راور رفسنجان رودبار جنوب ریگان زرند سیرجان شهر بابک عنبرآباد فاریاب فهرج قلعه‌گنج کرمان کوهبنان کهنوج منوجان نرماشیر
شهرها	اختیارآباد ارزوئیه امین‌شهر انار اندوهجرد باغین بافت بردسیر بروات بزنجان بلورد بلوک بم بهرمان پاریز جبالبارز جوزم جوپار جیرفت چترود خاتون‌آباد خانوک خرسند خواجو شهر درب بهشت دهج رابر راور راین رفسنجان رودبار ریحان‌شهر زرند زنگی‌آباد زیدآباد سیرجان شهداد شهربابک صفائیه عنبرآباد فاریاب فهرج قلعه‌گنج کاظم‌آباد کرمان کشکوئیه (رفسنجان) کشکوییه (بافت) کهنوج کوهبنان کیان‌شهر گلباف گلزار گنبکی لاله‌زار ماهان محمدآباد محی‌آباد مردهک مس سرچشمه منوجان نجف‌شهر نرماشیر نظام‌شهر نگار نودژ هجدک هماشهر هنزا یزدان‌شهر
جاذبه‌های گردشگری	سلطان فقیه الدین (بزنجان) آبشار دوساری آرامگاه شاه نعمت‌الله‌ولی ارگ بردسیر ارگ بم بازار کرمان باغ شاهزاده ماهان جای پای دایناسورها دهکده صخره‌ای میمند غار طرنگ قلعه راین مدرسه ابراهیم‌خان مسجد جامع کرمان موزه ریاست جمهوری رفسنجان موزه صنعتی کرمان میل نادری فهرج قلعه تاریخی دشتاب پارک ملی خبر (بافت) آبشار بنگان سیدعلی موسی (دشتاب) منطقه حفاظت شده انجرک (بافت) حمام گنجعلیخان باغ موزه دفاع مقدس (کرمان) غار جفریز باغ هرندی مجموعه ابراهیم خان مجموعه گنج‌علی خان بازار زرگری کرمان باغ شاهزاده ماهان موزه صنعتی (کرمان) مسجد ملک گنبد مشتاقیه گنبد جبلیه مجموعه وکیل آرامگاه خواجه اتابک یخدان مؤیدی آرامگاه شاهزاده حسین جوپار گنبد سبز کرمان بیمارستان نوریه قلعه دختر و قلعه اردشیر آرامگاه شیخ عبدالسلام باغ عمارت بیگلر بیگی حصار شهر قدیم کرمان بازار قلعه محمود بازار میدان قلعه تخت درگاه قلی‌بیگ یخچال زریسف کتابخانه ملی کرمان

میراث جهانی یونسکو در ایران
فرهنگی	چغازنبیل پاسارگاد تخت جمشید تخت سلیمان مجموعه آثار سازه‌های آبی شوشتر (آبشارها و آسیاب‌های آبی، بند میزان، برج کلاه‌فرنگی، نهر گرگر، پل بند گرگر، بند برج عیار، بند ماهی‌بازان، قلعه سلاسل، نهر داریون و پخشاب نهر داریون، بند قیصر، بند خاک، پل بند لشکر، پل شاه علی، بند شرابدار) سنگ‌نبشته بیستون گنبد سلطانیه برج گنبد قابوس مسجد جامع اصفهان میدان نقش جهان آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی بازار تبریز بم و فضای فرهنگی آن شهر سوخته کاخ گلستان محوطه باستانی شوش میمند مجموعه‌آثار رهبانی ارامنه ایران (کلیسای تادئوس مقدس، استفانوس مقدس، زور زور) مجموعه ۹ باغ ایرانی (ایرانی پاسارگاد، چهل‌ستون، فین، ارم، شاهزاده، عباس‌آباد، دولت‌آباد، پهلوان‌پور، اکبریه) مجموعه ۱۱ قنات ایرانی (قصبه، بلده، حسن‌آباد، زارچ، ابراهیم‌آباد، مزدآباد، وزوان، مون، گوهرریز، اکبرآباد، قاسم‌آباد) یزد چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی منطقه فارس (شهر گور، قلعه دختر، سنگ‌نگاره پادشاهی اردشیر بابکان، سنگ‌نگاره پیروزی اردشیر بابکان، کاخ اردشیر بابکان، کاخ ساسانی سروستان، بیشاپور، پیکره شاپور یکم (غار شاپور))
طبیعی	دشت لوت جنگل‌های هیرکانی