ارگ بم
ارگ بم بزرگترین سازهٔ خشتی در جهان است که محل آن در شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار داشت. در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، در اثر زلزله بم آسیب دید اما در بدو حادثه به دلیل اهمیت آن سریعاً در فهرست آثار میراث جهانی درخطر قرار گرفت و با همکاری یونسکو و بسیاری از کشورها پروژه نجات بخشی این اثر انجام شد. بم و فضای فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیدهاست. این ارگ عظیم که در مسیر جادهٔ ابریشم قرار دارد؛ در سده ۵ پیش از میلاد ساخته شدهاست و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود.
ارگ بم و منظر فرهنگی آن | |
---|---|
اطلاعات اثر | |
مکان | ایران، استان کرمان |
نوع | فرهنگی |
معیار ثبت | (ii)(iii)(iv)(v) |
شمارهٔ ثبت | ۱۲۰۸ |
منطقه | آسیا |
تاریخچه | |
تاریخچهٔ ثبت | ۲۰۰۴ (طی نشست سیوپنجم) |
اطلاعات ثبت ملی | |
شماره ثبت ملی | ۵۱۹ |
تاریخ ثبت ملی | ۱ فروردین ۱۳۴۵ |
دیرینگی | سده پنجم قبل از میلاد |
† منطقهٔ بر پایهٔ دستهبندی یونسکو |
کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاعترین قسمت مجموعه نیز بهشمار میآمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده میشود.
ابعاد
مساحت این ارگ نزدیک به ۱۸۰٬۰۰۰ متر مربع است که با دیوارهایی به بلندی ۶ تا ۷ متر و طول ۱۸۱۵ متر احاطه شدهاست. ارگ از دو بخش جدا از هم تشکیل شدهاست که هر کدام ویژگیهای خاص خود را دارد. حدود ۶۷ برج در سطح شهر باستانی بم پراکنده شدهاست.
طراحی و ساخت ارگ
طرحریزی و معماری ارگ از جنبههای گوناگون مورد بررسی قرار گرفتهاست. با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ میتوان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدمهای ابتدایی مراحل ساخت، پیشبینی کرده بودهاند. در حین هر کدام از مراحل پیشرفت ساخت قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بوده و هر بخش اضافه میتوانستهاست به راحتی به قسمتهای موجود «دوخته شود».
ارگ در مرکز شهر نظامی در نقطهای با بهترین دید از لحاظه امنیتی قرار دارد.
- بخش حکومتی که در درونیترین دیوار قرار گرفته و شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب ۴۰ متری و اصطبل به گنجایش ۲۰۰ اسب است.
- بخش رعیت نشین که اطراف بخش حکومتی است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصلکننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به ۴۰۰ خانه و ساختمانهای عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است.
در میان خانهها ۳ نوع مختلف وجود دارد که قابل توجه هست: *خانههای کوچکتر با ۲–۳ اتاق برای خانوادههای فقیر.
- خانههای بزرگتر با ۳–۴ اتاق برای طبقهٔ متوسط جامعه، بعضی از آنها ایوان هم دارد.
- مجلّلترین خانهها با اتاقهای بیشتر که به خاطر فصلهای مختلف سال در نقاط گوناگون قرار گرفتهاند، با یک حیاط بزرگ و یک طویله در نزدیکی برای حیوانات. تعداد این خانهها در ارگ خیلی کم است. از این جمله میتوان به خانه سیستانیها و خانه یهودیان اشاره کرد.
همهٔ ساختمانها از آجرهای رسی پخته نشده یعنی خشت، ساخته شدهاست. ارگ بم احتمالاً پیش از زمینلرزهٔ ۲۰۰۳، بزرگترین مجموعه خشت و گلی جهان بودهاست.
امنیت
هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود ،هیج حیوان یا انسانی نمیتوانست وارد شود. ساکنان میتوانستند زندگی خود را در دورههای طولانی ادامه دهند. زیرا به چاه آب، باغها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند. هنگامی که شهر نظامی ساخته شده بود؛ ساکنان میتوانستند در شهر بمانند و سربازان میتوانستند از آن دفاع کنند .زیرا ارگ توسط دیوارهای بلند و برجها محصور بود.
تهویهٔ مطبوع
علاوه بر نمای برجهای نگهبانی و رئوس تزئین شدهٔ دیوارهای مرتفعِ دژ در خط افق، بادگیرهای این بنا بسیار با شکوه جلوه میکنند. بادگیرها ساختارهای بیرون زدهای از بناها هستند که برای گرفتن باد و هدایت آن به داخل بناها استفاده میشوند. گاهی اوقات در مسیر باد به درون ساختمان حوضچهٔ آبی را تعبیه میکنند تا بدین شیوه درون بنا خنک شود و گرد و خاک را بزداید. برای بناهای مختلف از انواع مختلفِ بادگیر استفاده میشود. برای نمونه، برای بناهای کوچکتر از بادگیرهای تکسازهای و برای بناهای بزرگتر و مهمتر از بادگیرهای چهار سازه ای استفاده میشود تا باد را از جهات گوناگون به درون بنا هدایت کنند.
زمین لرزه سال۱۳۸۲
زلزله سال ۲۰۰۳ در بم بیشتر از ۸۰ درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان باز سازی آن شرکت کردند. ژاپن، ایتالیا و فرانسه از کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند. ژاپن حدود ۱٫۳ میلیون دلار به ایران برای باز سازی کمک کرد، و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سهبعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیتهای فرهنگی ایتالیا نیز با اجرای پروژهای با بودجهای در حدود ۵۰۰۰۰۰ یورو جهت مرمت و استحکام بخشی برج شماره یک (در گوشهٔ جنوب غربی دیوار پیرامونی شهر تاریخی) در مرمت ارگ تاریخی مشارکت کرد. این پروژه که با همکاری گروهی از کارشناسان ایتالیایی و ایرانی انجام شد؛در تابستان ۱۳۹۰ به پایان رسید. فرانسه با تهیه نقشه ارگ بم به ایران کمک کردند. بانک جهانی هم مبلغ زیادی پول به این پروژه کمک کرد. ارگ بم پس از آن زلزله به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمتهای انجام شده در طول سالهای گذشته، سازمان یونسکو در تیر ماه ۱۳۹۲ ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج کرد.[2]
یاری جهانی به بازسازی ارگ بم
بعد ار تخریب ارگ بم بر اثر زلزله، کشورهای بسیاری به بازسازی آن کمک کردند. از جمله، ایرینا بوکووا، دبیرکل یونسکو در بازدید دورهای از اماکن تاریخی ۸ اردیبهشتماه ۹۳ به بم رفت. وی گفت: «یونسکو نخستین سازمانی بود که پس از زلزله بم به این شهر آمد. من آثار تاریخی استان کرمان و بم را به خوبی میشناسم. در مورد ارگ بم نیز اقدامات کارشناسان آغاز شده و تا سال ۲۰۲۰ ادامه دارد. برای جذب حمایتهای مالی کشورهای خارجی بیش از پیش تلاش میکنیم و در این راستا از صندوق امانی ژاپن و سایر کشورها استفاده میکنیم.»[3]
ژاپن و ایتالیا نیز هر کدام یک میلیون دلار برای بازسازی ارگ بم هزینه کردهاند.[4]
فهرست میراث در خطر
با زمین لرزه سال ۱۳۸۲ بسیاری از بخشهای ارگ بم با آسیب گستردهای روبرو شد تا جایی که یونسکو آن را در فهرست میراث در خطر خود جای داد. با بازسازیها و مرمتهایی که از آن تاریخ تا سال ۱۳۹۲ انجام شد، کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در سی و هفتمین نشست خود اعلام کرد که این کمیته پس از بررسی پرونده ارگ بم، اصلاحات در مدیریت و نگهداری از ارگ بم و محوطه پیرامونی را مناسب تشخیص داد و به همین دلیل آن را از فهرست میراث در معرض خطر خارج کرد.[5]
جستارهای وابسته
- فهرست قلعههای ایران
- معماری ایرانی
- جدول مکانی میراث جهانی بر اساس منطقه
- پده (بم)
پیوند به بیرون
پانویس
- راز کودکان دفن شده در دیوارهای ارگ بم چیست؟، بیبیسی فارسی
- «کاخ گلستان در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد». BBC News فارسی. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۳-۲۹.
- «ارگ بم بزرگترین سازهٔ خشتی در جهان». sazehnews.ir. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۳-۲۹.
- «یونسکو قنات ایرانی را به عنوان میراث جهانی ثبت کرد». BBC News فارسی. دریافتشده در ۲۰۱۹-۰۳-۲۹.
- «خروج "ارگ بم" از فهرست میراث در خطر یونسکو». کمیسیون ملی یونسکو - ایران. ۲۸ خرداد ۱۳۹۲. دریافتشده در ۱۰ آوریل ۲۰۱۹.
منابع
- مشارکتکنندگان ویکیپدیا. «Arg-é Bam». در دانشنامهٔ ویکیپدیای انگلیسی، بازبینیشده در ۲ می ۲۰۱۱.
- متن اصلی این مقاله ترجمه یی است با عنوان «ارگ بم» که در اصل به زبان اسپرانتو به وسیلهٔ اسد محبوب نوشته شدهاست. این مقاله ابتدا در نشریهٔ Irana Esperantisto، شمارهٔ ۴، سال دوم، تابستان ۲۰۰۳، صفحههای ۵ تا ۷ به چاپ رسید. اجازه برای استفاده در ویکیپدیا از سوی مؤلف کسب شدهاست.
- نیمرخی از ارگ بم، تألیف داود یوسف زاده، بم: م. محمودزاده، ۱۹۹۸، ۱۶۰ صفحه
در ویکیانبار پروندههایی دربارهٔ ارگ بم موجود است. |