فاضل جمی
میرزا محمدحسین جمی مشهور به فاضل جمی (۱۳۱۹ - ۱۲۵۶ قمری) مسقط‌الرأس وی جم بوده است. و شاعر و نویسنده مبرز و از علما و مجتهدان جنوب می‌باشد.
فاضل جمی تحصیلات ابتدایی خود را از شش سالگی در یکی از مکتب خانه های جم آغاز کرد و پس از ختم کلام الله مجید؛ گلستان سعدی، بوستان سعدی، دیوان حافظ و نصاب الصبیان ابونصر فراهی را فرا گرفت.
فاضل جمی به یاری حاکم جم محمد علی خان پریشان جمي به شیراز عزیمت نموده و تحصیلات خود را در شیراز و عتبات گذراند. از بیشتر علوم زمان مثل نجوم و تاریخ و جغرافیا بعلاوه علوم دینی و ادبی برخوردار بود و سخنوری بلیغ بود. از جهت ادبی وی از بزرگان ادب فارسی روزگار خود بود. آثار ادبی او متکلفانه و مسجع می‌باشد وی به‌خصوص در نثر از پیروان راستین سعدی است. وی دارای منشاتی است که به سبک و سیاق گلستان سعدی، بهارستان جامی و منشات قائم مقام فراهانی است. و در بعضی بررسی‌های ادبی نام او به عنوان متتبعین سبک گلستان آمده است.
نمونه اشعار:
دلا کم رو سوی کاری که هردم درد سر دارد
که هر کس در هو س گردد مراد دل هدر دارد
درا در کوی دلداری که گردی محرم دلها
دلی کو گرد او گردد همه در و گهر دارد
اگر درد دلی داری مگو در مسمع هر کس
ره او رو سوی او رو که در هر کو دری دارد
هوای وصل او داری اگر در سر، سحرگه رو
که هر کس وصل او را در دعاهای سحر دارد
تالیفات
- منشات فاضل جمی (این کتاب اولین بار در سال 1371 شمسی به همت استاد هیبت الله مالکی و سید علی موسوی نژاد توسط انتشارات کویر به چاپ رسید.)
- حزن التواریخ (شامل احوالات ائمه معصومین علیهم السلام)
- جام جم (مشتمل بر مقولات فقهی، اصولی، کلام، فلسفه ...)
- تحفة الخوانین ( در علم نجوم)
- کتابی در علم منطق به زبان عربی
اختصاصات ادبی منشآت
- استشهاد به آیات قرآن کریم و تلمیحات متعدد
- استفاده از امثال و حکم
- استفاده از صنایع بلاغی
- استناد به اشعار عربی
- بکار گیری الفاظ رایج در برخی از لهجه ها
- تلفیق واژگانی زبانها (گرچه برای بریدن شاخ و برگ و اجزاء نخل واژه‌هایی بومی و محلی وجود دارد اما فاضل با تاثیر پذیری از زبان عربی، واژه‌های بومی را به کار نگرفته و از الفاظ عربی و کلماتی همچون "انصرام، عرجون و شماریخ" استفاده نموده‌است. فاضل در بسیاری از مکتوبات خود و در آغاز نوشتار، از واژگان عربی به عنوان حسن مطلع نامه‌های خود بهره جسته‌است. او به اقتضای موضوع هر نامه، واژه یا واژه‌هایی از زبان عربی را در مطلع نامه‌هایش آورده است. به عنوان مثال در نامه‌ای به خانِ جم چنین می‌نویسد: « وقایۀ وجودتم: پیرزنی نژند با دلی مستمند به نسب قاید و حسبش به هزار رمل و اسطرلاب بمن عاید است ... .» )
- ساخت واژه ها (
نوعی دیگر از تاثیر پذیری فاضل از زبان عربی، به ترکیب واژگان و ساختواژه‌ها اختصاص دارد، فاضل با دریافت معانی لغات در زبان عربی و ترکیب آنها با یکدیگر، مصطلحاتی جدید را ساخته‌است. ما در این بخش برخی از این ترکیبات را ذکر می‌کنیم.
| · حیض الرجال | = حیض | + الرجال | = غیبت | |
| · عین الکمال | = عین | + الکمال | = چشم زخم | |
جدول شماره (1) – بینامتنیت قرآنی در منشآت
| نقل قول مستقیم آیات
بینامتنیت متوازی |
51 | 1-2-5-6-8-12-13-23-24-27-28-36-39-40-41-44-46-48-49-50-53-54-59-61-63-67-68-70-71 |
| نقل به مضمون آیات
بینامتنیت نفی کلی |
15 | 21-25-37-40-41-44-46-55-61-85-86-88-92-108 |
| نقل بر اساس اسلوب | 1 | 27 |
| بینامتنیت نفی جزئی | 6 | 13-14-26-48-53-85 |
جدول شماره (2) – حدیث در منشآت
| پیامبر اکرم(ص) | 21 | 1-4-8-10-14-15-19-20-21-34-35-38-41-43-49-55-86-87-95 | امام علی(ع) | 5 | 19-31-32-50-70 |
| امام صادق(ع) | 1 | 15 | امام کاظم(ع) | 1 | 9 |
| امام سجاد (ع) | 3 | 17-29-40 | حضرت عباس(ع) | 1 | 55 |
جدول شماره (3)- برداشت‌های ادبی در منشآت
| شعر و ادب عربی | 29 | 3-8-22-28-32-34-36-39-48-49-50-51-53-54-61-62-64-87-116 |
| اسالیب صرف و نحو | 4 | 28-17-59-65 |
| بلاغت | 2 | 4-48 |
| امثال و حکم | 16 | 4-6-16-22-34-39-51-52-55-61-64—65-66-70 |
جدول شماره (4) – تلمیح در منشآت
| ليلاي آمال | سعى و سلمي | جرجیس | حاتم طائی |
| إخوان الصفا | قيس و ليلي | مجنون عامري | سحبان |
| هم جان کثیّری و عزّة
هم مرئ القیس و هم عنیزة |
عقل سطیح | باقل | أشعب |
جدول شماره (5) – واژه‌ها و ساختواژه‌ها
| مشاطۀ کلک سحّار | محدب کرۀ اثیر | صیّاد أجل | تميمۀ روح |
| همشیرۀ أم الصبیان | ألم خرّاط | عرش طراز | عین احتجاب |
| صمصام مفلّق الهامش | سجن جلاجل | ده دلّه آسا | نفحۀ تبرید |
| بقّاره جابری | لمحه‌ی بین دو إلیِه | سفینۀ حدادی | خاصّه |
| ضبط إخلاص | خطّ ترقین | لثم ضریح | صارم - ضیغم |
| سمیّۀ تابوت آل اسرائیل | مزرعۀ یوم التناد | دار الخسران | أخرس |
| شراک نعلین حیات | ورقاء مقصوص الجناحی | حظیرۀ قدس | اعدام ألم |
| استفراغ وسع | مضرب خيام |
اساتید فاضل
- مهدی کجوری مازندرانی
- سید حسین ترک شرابیانی (این عالم گرانقدر شیعه اجتهاد فاضل را تایید نموده اند)
منابع
- بوشهر (شهر آفتاب و دریا)، سید احمد حسینی کازرونی، تهران: لیان (۱۳۸۴)، ص ۱۷۱ - ۱۷۵.
- مالکی، هیبت الله ، (1371)، منشآت فاضل جمی، تهران: کویر
- عندلیب، علی، (1395)، تاثیر زبان و میراث عربی بر منشآت فاضل جمی، "همایش میراث مشترک زبان،ادبیات وفرهنگ عربی و فارسی در حوزه خلیج فارس، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر
| آثار و کتابها |  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| یادمان | |||||
| نهادها | |||||
| اماکن | |||||
| سعدیشناسی | |||||
| سعدی پژوهان |
| ||||
| افراد مرتبط | |||||
| فیلم و موسیقی | |||||
| جستار وابسته | |||||
| |||||
