کلیات سعدی
سعدی شیرازی از بزرگ‌ترین شاعر های سدهٔ هفتم هجری (سدهٔ سیزدهم میلادی) است و آثار پرشمار و گوناگونی در قالب‌های مختلف ادبی از خود به یادگار گذاشته‌است. در یک دسته‌بندی می‌توان آثار او را به دو دسته منثور و منظوم تقسیم کرد. غرض از آثار منثور، آثاری است که به نثر نگاشته شده‌اند مانند بخش اعظم گلستان سعدی که البته در لابه‌لای این اثر بزرگ و جهانی، آیاتی از قرآن، احادیث اسلامی و نیز ابیاتی به فراخور نثر آورده شده‌است. دسته دوم (آثار منظوم)، دربردارندهٔ بوستان سعدی، 'غزلیات (فارسی و عربی)، قصاید و ملمعات چند عنوان دیگر است. از قدیم‌الایام به مجموعهٔ تمامی این آثار در چارچوب یک یا چند مجلّد، کلیات سعدی اطلاق می‌شده‌است. کلیات سعدی بارها در خارج و داخل ایران در شکل‌های مختلف به چاپ رسیده ولی تا حدود صد سال گذشته در هیچ‌یک از این چاپ‌ها تدوین‌گر کلیات، به دنبال نقل نزدیک‌ترین و منطبق‌ترین آثار با آنچه در واقع از قلم سعدی جاری شده بوده، نمی‌رفته و این ضعف به سبب عدم آگاهی از روش‌های معمول و اصولی تصحیح نسخ دست‌نوشته کهن رقم می‌خورد. از زمان تأسیس مراکز آموزش عالی و تدریس علوم روز در حوزه ادبیات و فرهنگ و ایجاد ارتباط با مراکز علمی معتبر جهان، آشنایی محققان با روش‌های اصولی تصحیح و جمع‌آوری و تدوین نسخ قدیمی رقم می‌خورد و افراد دانشمندی چون محمدعلی فروغی کمر همت به انجام صحیح و دقیق این کار می‌بندند. محمدعلی فروغی در سال ۱۳۱۶ برای اولین بار و پس از هشت سال ممارست دیوان مصحَّح خود را در چهار مجلد منتشر می‌سازد و بعد از گذشت چهار سال با کمک حبیب یغمایی گلستان سعدی را در مجلدی جداگانه و با تصحیحی دقیق‌تر از خود به جای می‌گذارد. فروغی در پاره‌ای از ابیات که بین نسخه‌بدل‌ها به شک می‌افتاده، یکی از آن‌ها را در متن اصلی می‌آورده و دیگری را در ذیل صفحه آن بیت ذکر می‌کرده که این عمل بسیار مورد استقبال ادبا و دانشمندان و پژوهشگران قرار گرفته‌است ولی از سویی دیگر باعث افزایش حجم کتاب و در نتیجه ایجاد مشقت برای خوانندگان شده بود. در آن موقع با کسب اجازه از محمدعلی فروغی، دیوان مصحَّح یک‌جلدی بدون دربرداشتن نسخه‌بدل‌ها و توضیحات مربوط به آن‌ها نیز به چاپ رسید تا هر کس به فراخورِ نیاز خود اقدام به تهیهٔ آن کند و این مشکل برطرف گردد.
| از سلسله مقالات دربارهٔ |
| سعدی |
|---|
 |
|
ترتیب آمدن آثار در کلیات سعدی
ترتیبی که از قدیم برای آوردن آثار متعدد سعدی در دیوانش معمول بوده‌است به این شکل است:
۱. رسایل منثور، که به ترتیب خود شامل رساله اوّل، مجالس پنجگانه، رساله دوم رساله چهارم، رساله پنجم و رساله ششم می‌شود.
۲. گلستان، که خود گلستان اثری منثور با دیباچه‌ای دربر دارنده ثنا و ستایش خداست و پس آنگاه به هشت باب تقسیم می‌شود که نام‌ها به ترتیب عبارت‌اند از: درسیرت پادشاهان، در اخلاق درویشان، در فضیلت قناعت، در فواید خاموشی، در عشق و جوانی، در ضعف و پیری، در تأثیر تربیت و در آداب صحبت.
۳. بوستان، اثر منظوم مشهور سعدی و شروع شونده با دیباچه‌ای در ثنای خدا و سپس مدح حضرت محمد و چند شخص دیگر نظیر ابوبکربن سعدبن زنگی. بوستان به ده باب تقسیم می‌شود: در عدل و تدبیر و رای، در احسان، در عشق و مستی و شور، در تواضع، در رضا، در قناعت، در عالم تربیت، در شکر بر عافیت، در توبه و راه صواب و باب دهم در مناجات و ختم کتاب.
۷. مثلثات (اشعاری که در آن سه زبان سروده شده‌است)
۸.ترجیعات
۹. مجموعه غزل‌های سعدی در ذیل عناوینی چون طیبات، بدایع و خواتیم و غزلیات قدیم
۱۰. چند قطعه و رباعیات و مفردات.
محمدعلی فروغی در ترتیب دادن غزل‌های دیوان سعدی، حرف آخر قافیه را مدنظر قرار داده‌است و بعد آن به تقدم و تأخر حرف ماقبل آخر قافیه دقت فرموده‌است. به این ترتیب هرکس برای دسترسی به غزل مدنظرش با دانستن حرف آخر بیت به راحتی و بدون نیاز به فهرست می‌تواند به غزل دسترسی پیدا کند.
از دیگر مصححان مشهور دیوان سعدی و آثار وی می‌توان به دکتر غلامحسین یوسفی، حسن انوری و حبیب یغمایی اشاره کرد.
منابع
۱. مقدمه کتاب: «کلیات سعدی»، تصحیح محمدعلی فروغی، نشر طلوع، مهر ۱۳۶۲
۲. مقدمه کتاب: «بوستان سعدی» به تصحیح دکتر غلامحسین یوسفی، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران، چاپ سوم، ۱۳۶۸
۳. کتاب «چشمه روشن»، دکتر غلامحسین یوسفی، تهران، انتشارات علمی، چاپ اوّل، ۱۳۶۹
پیوند به بیرون
| آثار و کتابها | | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| یادمان | |||||
| نهادها | |||||
| اماکن | |||||
| سعدی‌شناسی | |||||
| سعدی پژوهان |
| ||||
| افراد مرتبط | |||||
| فیلم و موسیقی | |||||
| جستار وابسته | |||||
| |||||
