شهرستان نور
شهرستان نور از شمال به دریای مازندران، از شرق به شهرستان آمل، از شمال شرق به شهرستان محمودآباد از جنوب به استان تهران، از جنوب غرب به استان البرز و از غرب به شهرستان نوشهر و شهرستان چالوس متصل است. مردم شهرستان نور به زبان طبری[1] و با گویش کجوری صحبت می‌کنند.
| شهرستان نور | |
|---|---|
 شهرستان نور در استان مازندران | |
| اطلاعات کلی | |
| کشور |  ایران |
| استان | مازندران |
| مرکز شهرستان | نور |
| سایر شهرها | نور ، بلده ، چمستان |
| بخش‌ها | مرکزی، بخش بلده ، بخش چمستان |
| نام‌های پیشین | سولده |
| اداره | |
| فرماندار | نعمت الله نعمتی چنگازی |
| مردم | |
| جمعیت | ۱۲۱،۵۳۱ نفر (۱۳۹۵) |
| مذهب | شیعه |
نام نخست شهرستان نور در گذشته رستمدار بوده که متشکل از چهار ناحیه شهری ناتل، بلده، تمیشان و ماهان بوده‌است. در جدیدترین کشفیات باستان‌شناسی در این شهر آثاری از دورهٔ اشکانیان پیدا شده‌است. در تاریخ شهرستان نور به همراه شهرستان نوشهر و شهرستان چالوس ایالت کهن رویان را تشکیل می‌دادند که گاهی مرز غربی آن تا هوسَم (رودسر فعلی در استان گیلان) نیز ادامه میافت. این شهرستان در غرب استان واقع شده‌است و مرکز آن شهر نور است. نور یکی از قدیمی‌ترین نواحی شهرنشین طبرستان (مازندران کنونی) بوده که به گواهی تاریخ رستمدار نام داشته‌است. رستمدار به منظور شغل قالب مردم که ماهیگیر بوده‌اند و با قایق به ماهیگیری می‌پرداختند اطلاق می‌گشت. تمیشه نام پایتخت بخش ساحلی حکومت رویان بوده که بنای کنونی شهر نور بر آن قرار دارد. نام دیگر قدیمی آن که حتی ساکنان کنونی آن نیز گهگاه به جای نور به کار می‌برند، سولده است. نام کنونی نور از رودخانه نور گرفته شده که از کوه‌های البرز سرچشمه می‌گیرد.
منطقه کجور
محدوده تاریخی کجور از شمال به دریای مازندران از غرب به رود چالوس از شرق به سولده(نور) و از جنوب به دره نور محدود می‌شود.[2] منطقه کجور به همراه کلارستاق، لنگا، تنکابن، سختسر و هوسم بخشی از رویان کهن بود که بعدها رسمتدار نام گرفت. رویان کهن از نواحی غربی طبرستان محسوب می‌شده‌است.[3]
ریشه نام
نور
در جاینام شناسی ایرانی لفظ نور بیگانه است. نیما یوشیج که خود کجوری و اهل نور بود می گوید : اهل نور به ولایت خویش نو می گویند که در گویش کجوری زبان طبری به معنای دره است. به اعتقاد دکتر حبیب برجیان لفط نو با جغرافیای نور که دره ای ژرف در البرز مرکزی است سازگاری کامل دارد.[4]
کجور
در منابع قرن دهم تا پانزدهم نام کُجور به‌صورت کجه و کچه و کچو و کجو و کجویه ضبط شده است. نیما یوشیج تلفظ کجوری این واژه را کجو ذکر می کند و می افزاید کجو به معنای عام محل و ده است.[5]
سولده
در گذشته به شهر نور سولده گفته میشد که شهری در شمال ولایت نور و کجور بود. سول در زبان مازندرانی به معنای روشنایی و مشتق از واژه سو به معنای روشن می باشد. همچنین در برهان قاطع سول به معنی دره ی باریک به کار رفته است.[6]
رستاق
جاینام های آباد و گرد در مازندران اصیل نیست و به جای آنها از «سَر» و «بُن» و «پَی» و «کلا» و «مله» و «کنار» و «کوه» و «دین» و «کَنده» و «اوس» و «رستاق» و جز اینها به کار می رود. رِستاق در مازندرانی به‌صورت «restâq» تلفظ می شود و به معنی رودبار و ولایت است و معادل بلوک در فلات ایران و تومان در بخارا است. در تقسیمات کشوری فرهنگستان اول لفظ دهستان را به جای بلوک نشاند لذا رستاق های مازندران رتبه ی اداری دهستان را گرفتند.[7]
نام رستاق در شهرستان های مازندران:
- چالوس : کلارستاق
- کلاردشت : کلارستاق
- نوشهر: کجورستاق، زندرستاق، خورشیدرستاق، زانوس رستاق و پنجک رستاق
- نور : ناتل‌رستاق و تترستاق
- آمل : نمارستاق، اهلم رستاق، بهرستاق و دلارستاق (دِیلارستاق)
- تنکابن : سیاه رستاق
اوس
پسوند اوس (us) یکی از جاینام های مازندران می باشد.[8] این جاینام در واژگانی در معنای محافظ و نگهبان استفاده می شده است.
مناطقی که در مازندران از جاینام اوس استفاده شده است.
- چالوس: مرز کجور و کلارستاق
- کندلوس: در کجور
- لوس: در کجور
- زانوس: در کجور
- کُنوس: در کجور
- کندوسان: منطقه ای که ابن اسفندیار به آن اشاره کرد
- دَروس: در شمیرانات
- اوز (اوس) : در نور
- یوش (یوس) : در نور
تقسیمات کشوری
| نقشه استان مازندران به تفکیک شهرستان |
شهرستان نور در سال‌های نه چندان دور با نام سولده بخشی از شهرستان آمل بوده‌است. این شهرستان پس از جدا شدن از آمل دارای سه بخش مرکزی، بلده و چمستان است. بخش مرکزی شهرستان نور شامل شهرهای نور (مرکز شهرستان)، رویان (علمده) و ایزدشهر (ایزده ) است و از روستاهای مهم آن عباسا،تاشکوه،لاویج و سلیاکتی است همچنین متعاقب تصویب طرح جامع نور توسط شورایعالی معماری وزارت راه و شهرسازی اکنون منطقه بزرگ و توریستی رستم رود قسمتی از شهرنور محسوب می‌شود. بخش چمستان به مرکزیت شهری به همین نام در فاصله ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی نور، در مجاورت شهرستان آمل قرار دارد. بخش بلده نیز به مرکزیت شهری قدیمی به همین نام در ۸۵ کیلومتری جنوب شهر نور قرار دارد و پل ارتباطی میان دو جاده مهم هراز و چالوس است.
شهرها: بلده
شهرها: چمستان
گردشگری
- روستای کوهستانی داری چشمهٔ کرسی (نور)
- پارک جنگلی نور بزرگترین پارک جنگلی خاور میانه با مسا حتی حدود ۴۰۰۰ هکتار با انواع گونه‌های گیاهی
- ناتل
- شاه بالو آهو دشت
- سواحل رویان، نور، رستم‌رود و ایزدشهر
- قلعه پولاد بلده
- منطقه ییلاقی دونکوه (دینکوه) دارای چشمه‌های آب سرد و جنگل و کوه
- جنگل میان بند
- جنگل افراسن روستای سرکاج
- خانه نیما یوشیج در یوش بلده
- پارک جنگلی و چشمه کشپل چمستان
- آبشار آب‌پری رویان
- روستای پیمد
- بقعه سلطان احمد
- کوه لُوس
- آبشار حرم آب
- قله سوردار
- مسجد جامع یالو
- آب گرم و جنگل لاویج
- سد و دریاچه الیمالات
- کوه سور دار و جنگل پایین کاج مغانده
- قلعه کجور
- روستای تاریخی کالج
- روستای انارجار
- تالاب‌های رستم رود[9]
منابع
- نصری اشرافی، جهانگیر (١٣٧٧). واژه‌نامه بزرگ تبری. به کوشش حسین صمدی و سید کاظم مداح و کریم الله قائمی و علی اصغر یوسفی نیا و محمود داوودی درزی و محمد حسن شکوری و عسکری آقاجانیان میری و ابوالحسن واعظی و ناصر یداللهی و جمشید قائمی و فرهاد صابر و ناعمه پازوکی. تهران: اندیشه پرداز و خانه سبز. ص. صفحه ۳۱ جلد اول. شابک ۰-۵-۹۱۱۳۱-۹۶۴ مقدار
|شابک=را بررسی کنید: checksum (کمک). - http://www.iranicaonline.org/articles/kojur-i
- http://www.iranicaonline.org/articles/kalarestaq-1
- حبیب برجیان، جاینام شناسی البرز مرکزی، 21.
- حبیب برجیان، جاینام شناسی البرز مرکزی، 22.
- حبیب برجیان، جاینام شناسی البرز مرکزی، 22.
- حبیب برجیان، جاینام شناسی البرز مرکزی، 20.
- حبیب برجیان، جاینام شناسی البرز مرکزی، 24.
- «دیدنی‌های شهرستان نور در استان مازندران». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۹ مه ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۸ دسامبر ۲۰۱۹.
پیوند به بیرون
 |
ویکی‌سفر یک راهنمای سفر برای شهرستان نور دارد. |
 |
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ شهرستان نور موجود است. |
