فیزیک پزشکی

فیزیک پزشکی نام یک رشته کاربردی[1] در علوم پایه پزشکی است که مفاهیم و کاربرد مجموعه علوم فیزیک را در تشخیص و درمان پزشکی بررسی می‌کند.[2][3][4]

فیزیک پزشکی

شاخه‌های اصلی

پرتوشناسی
پزشکی هسته‌ای
پرتودرمانی
فیزیک بهداشت

این شاخه از دانش، علوم پرتودرمانی، محافظت از پرتو، پرتوشناسی تشخیصی (و زیرشاخه‌های آن همانند سی تی اسکن، ام آر آی و غیره)، و پزشکی هسته‌ای را در بر می‌گیرد؛[5] اما از جهت حرفه و پیشه، از مهندسی پزشکی و بیوفیزیک مستقل است. تحصیل‌کردگان و دانش‌آموختگان این شاخهٔ علمی در خدمات بالینی در مراکز درمانی، کنترل کیفیت و محافظت از تشعشع، پژوهش و توسعه، و فعالیت‌های دانشگاهی (همانند آموزش رزیدنت‌های پزشکی) به کار، مشغول می‌شوند.[5] رشد فیزیک پزشکی و زیرشاخه‌های آن در سال‌های اخیر با سیر صعودی، روبرو بوده‌است؛ برای نمونه، تصویربرداری مولکولی که یکی از زیرشاخه‌های فرعی این رشته‌است، امروزه به تنهایی، یک صنعت پنج میلیارد دلاری است.[6]

حرفه فیزیک پزشکی به صورت کنونی، ریشه در سال‌های پایانی قرن نوزدهم و کشف رادیواکتیویته و پرتوهای یونیزان دارد، به ویژه، سه جایزه نوبل به سال‌های ۱۹۰۱ (فیزیک)، ۱۹۵۲ (فیزیک) و ۱۹۴۳ (شیمی)، تأثیر مستقیمی در پیدایش این شاخه از دانش داشتند؛ در حالی که از سوی دیگر، فیزیک پزشکی به نوبهٔ خود، مسبب سه جایزه نوبل فیزیولوژی و پزشکی به سال‌های ۱۹۷۹، ۱۹۷۷، و ۲۰۰۳ گردیده‌است.[7]

در ایران نیز در همان آغاز تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس این دانش توسط متخصصان ایرانی در کشور، آغاز گشت.[8] تربیت نیروی متخصص فیزیکدان پزشکی، مستلزم تحصیلات فراتر از کارشناسی است.[9] در ایران، این رشته هنوز یک رشته نوپاست؛ ولی همانند سایر کشورها در حال گسترش و فعالیت است.

امروزه بیش از ۱۸٬۰۰۰ فیزیک‌دان پزشکی، به‌طور رسمی در سراسر جهان، مشغول به کار هستند و در حالی که به‌طور سنتی، فیزیک رشته‌ای، تحت تسلط مردان بوده‌است، زنان موفقی نیز توانسته‌اند در فیزیک پزشکی، موفقیت‌های چشمگیری را به نام خود ثبت کنند؛[10] به‌طور مثال، از میان افرادی که برای به رسمیت شناخته شدن این رشته در سازمان بین‌المللی کار تلاش فراوان نموده‌اند می‌توان اعظم نیرومندراد از دانشگاه جرجتاون را نام برد.[11]

تعریف
نمایی از یک تصویر ترکیبی موسوم به PET/CT که از رادیوایزوتوپ فلور-۱۸ استفاده می‌کند.

دانشکده پزشکی دانشگاه کنتاکی فیزیک پزشکی را شاخه‌ای کاربردی از دانش فیزیک، تعریف می‌کند که با کاربرد پرتوهای یونیزان و غیر یونیزان، در تشخیص و درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود.[12] فیزیک پزشکی به صورت عملی یا نظری، می‌تواند به‌طور مستقیم با معاینه بیماران، تشخیص و درمان بیماری‌ها مرتبط شود.[13]

دانشگاه پردیو فیزیک پزشکی را به صورت زیر، تعریف می‌کند:[14] «شاخه‌ای کاربردی از فیزیک است که با کاربردهای انرژی برای تشخیص و درمان بیماری‌ها سر و کار دارد. همچنین با الکترونیک پزشکی، مهندسی زیست، و فیزیک بهداشت (کنترل و محافظت از پرتو)، رابطه نزدیکی دارد». دانشگاه دوک در ایالت کارولینای شمالی، فیزیک پزشکی را چنین تعریف می‌کند:[7]

  • کاربرد علم فیزیک در نیازهای پزشکی.
  • عهده‌دار پایه‌های فنی علومی چون رادیولوژی، آنکولوژی پرتویی، و پزشکی هسته‌ای.
  • ساخته شده بر پایه‌های علم فیزیک، اما با پیکر دانش و پژوهشی مجزا.
  • علمی مجزا از بیوفیزیک.
  • دربرگیرنده روش‌های تجربی و نظری، اما ذاتاً یک رشتهٔ کاربردی.

تقسیم‌بندی

در اکثر کشورهای جهان، فیزیک پزشکی امروزه از نظر حرفه عمدتاً به دو شاخهٔ تصویربرداری پزشکی و پرتودرمانی تقسیم می‌گردد؛ با این حال، فیزیک پزشکی نوین، گسترهٔ قابل توجهی از دانش‌ها و فناوری‌های متفاوتی را پوشش می‌دهد و دربرگیرندهٔ موضوعات و مباحث متعددی از رادیوبیولوژی گرفته تا دزیمتری تا پردازش سیگنال در ام‌آرآی است؛ به همین دلیل، دشوار بتوان مرزهای مشخصی را برای آن تعریف کرد؛ اما معمولاً فیزیک پزشکی را از نظر آکادمیک، به چهار دسته گوناگون، طبقه‌بندی می‌کنند[4][15][16] که مشخصات هر یک از این بخش‌ها جداگانه در متون زیر آمده‌اند. رابطهٔ متقابل این شاخه‌ها با یکدیگر را می‌توان با نمودار ون زیر نمایش داد:

رابطه شاخه‌های فیزیک پزشکی با یکدیگر:
  1. روش‌های تصویرسازی مولکولی، پت اسکن، اسپکت، و غیره
  2. برکی‌تراپی و دیگر روش‌های پرتودهی از داخل[پانویس 1]
  3. روش‌های ترکیبی، همانند «درمان با هدایت تصویری»[پانویس 2]
  4. فیزیک بهداشت و محافظت از پرتو، و نیز مباحثی از دزیمتری و رادیوبیولوژی.

پرتوشناسی تشخیصی

فیزیک پرتوشناسی تشخیصی:[پانویس 3] در این شاخه از فیزیک پزشکی، با مدالیتههایی همچون سی تی اسکن، ام آر آی (تصویر برداری تشدید مغناطیسی)، سونوگرافی، ماموگرافی، فلوروسکوپی، و رادیوگرافی معمولی می‌توان سر و کار داشت.[17] فیزیک پرتوشناسی زیرمجموعهٔ این شاخه از فیزیک پزشکی است. طراحی و ضمانت کارکرد صحیح[پانویس 4] و کنترل کیفیت این‌گونه دستگاه‌ها بر عهدهٔ متخصصان فیزیک پزشکی می‌باشد.[18]

حفاظت در برابر پرتوها
یک پزشک در حال تعیین پارامترهای تشعشعی[پانویس 5] برای یک بیمار به روش برکی‌تراپی

فیزیک بهداشت یا حفاظت تشعشعی:[پانویس 6] در این شاخه از فیزیک پزشکی، بر مباحثی تمرکز می‌شود که سروکار با محاسبات کنترل کیفیت و به‌ویژه دزیمتری و شرایط محافظت از پرتوهای یونیزان در محیط‌های متفاوت دارد.[19] طراحی سیستم‌های حفاظتی در بخش‌های رادیوتراپی و پرتوافکن در بیمارستانها، وضع قوانین و پروتکل‌های کار با رادیوایزوتوپهای گوناگون و ضایعات هسته‌ای در سطح کشوری و حتی مسئولیت ضمانت سامانه‌های پوششی[پانویس 7] و حفاظتی راکتورهای هسته‌ای از وظایف کارشناسان فیزیک بهداشت، از جمله، مسئول فیزیک بهداشت (RSO) می‌باشد.[20]

پرتودرمانی

فیزیک پرتودرمانی:[پانویس 8] در پزشکی، معضلات زیادی (به‌طور مثال، بسیاری از سرطانها) را می‌توان نام برد که توسط پرتوزایی (گاما، الکترون، پروتون و نوترون)، مداوا یا حتی معالجه می‌شوند. مسئولیت عملکرد و تضمین کارکرد[پانویس 9] این‌گونه سیستم‌ها بر عهدهٔ متخصص رادیوتراپی است؛[21] در واقع، بیشتر شاغلان این رشته، عضوی از تیم‌های بالینی غده‌شناسی پرتوی[پانویس 10] هستند.[22] در فرم نوین، متخصصان این رشته، بیشتر، روی دستگاه‌های پرتوزایی، نظیر چاقوی گاما، سایبر نایف، پروتون درمانی، لیناک یا توموتراپی، مطالعه و اشتغال دارند و یا در زمینه‌هایی مانند براکی‌تراپی، تخصص می‌گیرند.[23] این نقش و مسئولیتِ متخصصان فیزیک پزشکی، توسط سازمان بهداشت جهانی نیز به رسمیت شناخته شده‌است.[24] روش‌های دیگر همانند پرتودرمانی سرطان با لیزر[پانویس 11] یا روش‌های حرارتی[پانویس 12] نیز گاهی در این شاخه، بررسی می‌شوند.

پزشکی هسته‌ای

فیزیک پزشکی هسته‌ای:[پانویس 13] با مدالیته‌هایی نظیر اسپکت، پت اسکن، سامانه‌های ترکیبی همانند پت-سی‌تی و اسپکت-سی‌تی و نیز روش‌های تصویرسازی مولکولی سر و کار دارد؛ در واقع، این شاخه هم، زیرمجموعه‌ای از پرتوشناسی تشخیصی است؛ اما از آنجا که مکانیزم تولید پرتو در این شیوه، بر خلاف منشأ فتوالکتریکی و عبوری، منشأ نشر یا گسیلِ از داخل[پانویس 14] دارد، این شاخه را بیشتر، جدای از سایر مدالیتههای متعارف در پرتوشناسی دانسته‌اند.[25]

وجه تمایز با مهندسی پزشکی

از لحاظ علمی و آموزشی

مرزهای مشخصی بین مهندسی پزشکی و فیزیک پزشکی نمی‌توان تعیین کرد و اغلب، بین این دو (و نیز رشته‌های دیگر) طبیعتاً اشتراکات بسیاری وجود دارد؛ اما شاید بتوان گفت که فیزیک پزشکی، اساساً یک علم کاربرد در حرفه پزشکی است.[26]

از یک دیدگاه می‌توان پژوهش و توسعه در مهندسی پزشکی را مسبب پیشرفت سریع تکنولوژی و افزایش روزافزون دستگاه‌های تخصصی در بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها دانست؛ به‌طور مثال، متخصصان مهندس، کسانی هستند که کدهای برنامه‌های نرم‌افزاری الگوریتم‌های پویشگر ام آر آی را نوشته، مدارهای الکترونیکی، قطعه‌ای از یک دستگاه ماموگرافی را طراحی کرده، یا پژوهش در ساخت تجهیزات بهتر و پیشرفته‌تری برای سنجش گلوکز انجام می‌دهند؛ اما متخصص فیزیک پزشکی، کسی است که کارایی همان الگوریتم جدید پویشگر ام آر آی را برای کاربرد معینی، مثل تصویر برداشتن از دیواره‌های کرنری قلب[27] می‌آزماید، یا تلاش برای یافتن روشی بهتر برای ماموگرافی سینه در هنگام پرتودرمانی[28] (مثلاً با کم و زیاد کردن انرژی یا جریان پرتوها یا ابداع شیوه‌ای جدید) انجام می‌دهد، یا سعی در به‌کارگیری تجهیزات جدید سنجش گلوکز برای پاسخ دادن به پرسش‌های علمی در ماهیچه‌های بدن[29] می‌کند.

به بیان دیگر، در حالی که تمرکز مهندسی پزشکی روی تکنیک، بهبودسازی، و فناوری خودِ تجهیزات پزشکی و تحقیقات مربوط به آن است،[30] فیزیک پزشکی یک «دانش انتقالی»[پانویس 15] و یک «حرفهٔ کاربردی»[پانویس 16] محسوب می‌گردد.[31] در واقع فیزیک پزشکی با استفاده از فناوریِ به‌دست‌آمده از مهندسی پزشکی، سعی در پاسخ گفتن به پرسش‌هایی دارد که نیاز به درک هم‌زمان عمیق‌تری از علم فیزیک و آناتومی و فیزیولوژی بدن انسان دارد؛ برای همین است که فیزیک پزشکی، بیشتر، در رسته رشته‌های پایه پزشکی و در نتیجه، از زیرشاخه‌های دانشکده‌های علوم پزشکی، به شمار می‌آید؛ برای نمونه، سؤالاتی که در حیطه مطالعات فیزیک پزشکی می‌توان دید، سؤالاتی مثل این‌ها هستند:

این در حالی است که در مهندسی پزشکی، موضوعات نمونه، بیشتر، از قبیل مهندسی بافت، مهندسی سلول و مولکول، بیوانفورماتیک، فناوری نانو، و اعضای مصنوعی هستند.[36]

از لحاظ اشتغال

بر خلاف لحاظ علمی که در آن، بین مهندسی پزشکی و فیزیک پزشکی، اشتراکات گوناگونی هست، در کشورهای پیشرفته از لحاظ اشتغال، بین این دو، تفاوت‌های مشخصی وجود دارد. انجمن فیزیک پزشکی آمریکا اشتغال در فیزیک پزشکی را در سه محور، تعریف کرده‌است:[37]

  1. خدمات بالینی در محیط‌های بیمارستانی و مراکز درمانی؛
  2. پژوهش؛
  3. آموزش و تدریس رزیدنت‌ها و نیروهای جدید

محور اول (خدمات بالینی)، نوعی اشتغال است که فقط یک فیزیک‌دان پزشکی، قادر و (از لحاظ قانونی) مُجاز به انجام آن می‌باشد، و متخصصان رشته‌های دیگر (همانند مهندسان پزشکی و غیره) برای اشتغال در این حرفه، نیاز به تحصیلات (دوره رزیدنسی) و مجوز ویژه (مثلاً اخذ گواهینامه بورد رادیولوژی آمریکا) دارند که به این موضوع، در بخش‌های آتی همین مقاله، به تفصیل، اشاره شده‌است.

تاریخچه
گوردون آیزاک، نخستین بیماری که توسط یک لیناک در ۱۹۵۷ برای رتینوبلاستوما معالجه گردید.[پانویس 18]

تلاش‌های اولیه

تاریخ پیوند میان فیزیک و پزشکی، بسیار فراتر از تصور عام، پیشینه دارد؛ در واقع، فیزیک پزشکی، بسته به اینکه چگونه تعریف شود، بین ۱۰۰ تا ۵۰۰۰ سال، قدمت دارد.[38] قدیمی‌ترین نمونه از کاربرد فیزیک در پزشکی را می‌توان در پاپیروس موسوم به ادوین اسمیت[پانویس 19] یافت.[38] این سند که بین سنوات ۳۰۰۰ تا ۲۵۰۰ سال قبل از میلاد در مصر باستان نوشته شده، شرحی است مبتنی بر چگونگی سوزاندن[پانویس 20] یک دمل یا آبسه سینه با کمک حرارت. چندی بعد، پزشک معروف یونان باستان، بقراط حکیم، برای نخستین بار، روشی را برای سنجش دمای بدن، پدید آورد که به روش‌های ترموگرافی امروزی، شباهت دارد و از این لحاظ می‌توان این را کهن‌ترین نمونه تصویربرداری تشخیصی در تاریخ، محسوب کرد.[38] همچنین می‌توان از ابن هیثم نام برد که برای نخستین بار، توصیفی صحیح با فیزیک نور از چگونگی کارکرد حس بینایی ارائه داد.

در قرن هجدهم میلادی لوئیجی گالوانی و آلساندرو ولتا نشان دادند که الکتریسیته، منشأ فعل و انفعالات ماهیچه‌ای است و بدین طریق، علم الکتروفیزیولوژی را پایه‌گذاری کردند.[39] سپس در سال ۱۸۲۵، نیل آرنوت،[پانویس 21] پزشک زبردست اسکاتلندی، کتابی در دو جلد، منتشر ساخت به نام عناصر فیزیک[پانویس 22] که با ذکر مثال‌هایی از آناتومی و فیزیولوژی، سعی در تبیین اصول دانش فیزیک داشت.[40] در سال ۱۸۵۶ آدولف فیک (۱۸۲۹–۱۹۰۱) نیز اثری منتشر ساخت به نام فیزیک پزشکی[پانویس 23] که در آن از روش‌های نوین سنجش در فیزیولوژی و نیز فیزیک شش‌ها و کاربرد ترمودینامیک در فعل و انفعالات بدن، صحبت شده بود.[41] در همین زمان بود که مایکل فاراده در بیمارستان سنت جرج در لندن، درس‌هایی را تدریس می‌کرد و در پاریس فیزیک‌دان‌هایی در مدارس علوم پزشکی به استخدام درآمدند.[42]

سال‌های پایانی قرن نوزدهم، سال‌های بسیار مهمی در تاریخ فیزیک پزشکی هستند؛ هانری بکرل، نخست رادیواکتیویته را در دهه ۱۸۹۰ کشف کرد و به‌دنبال آن، با برداشته شدن اولین تصویر رادیوگرافِ اشعه ایکس از بدن انسان توسط ویلهلم رونتگن در سال ۱۸۹۶، دانش فیزیک پزشکی نوین، به‌صورت امروزی پدید آمد؛ طولی نکشید که پیشرفت‌های پیر و ماری کوری در کشف رادیوم و دیگر عناصر پرتوده، زبان‌زد خاص و عام محافل علمی شد. در همان زمان بود که نخستین نشریه در تصویربرداری پزشکی (در آوریل سال ۱۸۹۶ میلادی) چاپ گردید که Archives of Clinical Skaigraphy نام داشت.[38] و در همان سال بود که برای نخستین بار در تاریخ از تجهیزات رادیوگرافی در میدان جنگ و به‌شیوه سیار استفاده شد.[43][44][45]

افرادی مانند پیر و ماری کوری، با آنکه از پایه‌گذاران علوم پرتوی هستند، اما به‌طور رسمی، بیشتر، در زمره متخصصان «فیزیک پزشکی» از آنان یاد نمی‌شود؛ همین‌طور افرادی به‌مانند کلارنس دالی[پانویس 24] (دستیار توماس ادیسون) و ویلیام کولیج[پانویس 25] با آنکه در اختراع و تکامل تجهیزاتی همانند مولدهای اشعه ایکس، نقش محوری داشتند، بیشتر به عنوان افرادی یاد می‌شوند که در این پهنه از دانش پرتوی، صرفاً نقش بازی کردند تا اینکه یک متخصص «فیزیک پزشکی» محسوب شوند؛ در واقع، این افتخار اولیه را شاید بتوان به افرادی همچون سرگرد استنلی فیلیپس[پانویس 26] داد که تا سال ۱۹۲۷ در بیمارستان سلطنتی سرطان، لندن خدمت کرد.[38] همین‌طور می‌توان از سیدنی راس[پانویس 27] نام برد که در سال ۱۹۱۳ میلادی برای نخستین بار، رسماً توسط یک بیمارستان[پانویس 28] با عنوان فیزیک‌دان، استخدام شد.[46][47] همین شخص بود که برای نخستین بار در دستگاه پرتودرمانی رادیومی خود، از یک کولیماتور، بهره برد.[45] یکی دیگر از پیشروان حرفه فیزیک پزشکی، فرانک هاپوود[پانویس 29] در بیمارستان سنت بارتولومیو[پانویس 30] و نیز گیلبرت ستد[پانویس 31] در بیمارستان گی[پانویس 32] در انگلستان بود.[46] در سال ۱۹۳۲ میلادی مجموعاً دوازده «متخصص فیزیک پزشکی»، در مراکز درمانی انگلیس، در حال خدمت بودند.[48] این تعداد با شروع جنگ جهانی دوم، به ۳۵ تا ۴۰ نفر، افزایش پیدا کرد.[49]

مشخص نیست که چه کسی برای نخستین بار، در تاریخ از پرتوهای یونیزان برای مقاصد درمانی استفاده کرد؛ اما یکی از اولین کوشش‌های این‌چنینی، به سال ۱۸۹۶ بازمی‌گردد که ویکتور دسپن،[پانویس 33] به‌طور ناموفق، سعی در درمان سرطان معده با پرتوهای ایکس نمود.[50] در آن زمان، پرتوها دارای انرژی کافی نبودند و به همین دلیل، پرتودرمانی را فقط برای غده‌های سطوحی، امکان‌پذیر می‌نمودند؛ البته این وضعیت با ابداع تجهیزات ویژه ۲۰۰ کیلو ولتی در سال ۱۹۲۲ میلادی، دچار دگرگونی شد.[51] در همان سال، یک جراح اتریشی به نام لئوپولد فرویند[52]، چگونگی درمان یک خال گوشتی با پرتوهای اشعه ایکس را برای نخستین بار، به انجمن پزشکی وین، نشان داد.[53]

در سال ۱۹۰۱ میلادی نخستین گزارش از ابداع روش براکیتراپی در محافل علمی، منتشر گردید.[54] دوازده سال بعد و در سال ۱۹۱۳، یک فیزیکدان مجاری به نام جرج دِهِوِسی برای نخستین بار، روش استفاده از تریسر در تصویربرداری را ابداع نمود. او ده سال بعد، موفق شد که روش خود را در گیاهان، به کار گیرد.[55] او به دلیل ابداع همین روش‌ها، در سال ۱۹۴۳ برنده جایزه نوبل شیمی گردید.[56] با رواج یافتن این‌گونه کاربردها به‌طور روزافزون، افرادی همانند رولف سیورت[پانویس 34] به مسئله پایه‌ای و پراهمیت استانداردسازی این روش‌ها و سنجش این پرتوها پرداختند. بعدها واحد دز سیورت، به افتخار او نام‌گذاری شد.

ورود پزشکی هسته‌ای

اما اولین[57] آزمایش استفاده از تزریق رادیوایزوتوپ در تصویربرداری از یک انسان، توسط هرمان بلومگارت[پانویس 35] و سومن وایس[پانویس 36] از دانشگاه هاروارد انجام گرفت. این آزمایش در سال ۱۹۲۷ و به کمک یک اتاقک ابری و رادون انجام گرفت.[58] دهه ۱۹۳۰ شاهد ساخت شتاب‌دهنده سیکلوترون توسط ارنست لورنس بود که باعث ساخت و تکمیل سیستم‌های رادیوتراپی مدرن شد. با وجود تلاش‌های فراوان، آزمایش‌های وایس و بلومگارت با رادون، موفقیت‌آمیز نبودند، و این پژوهشگران آزمایشگاه ملی لارنس برکلی بودند که برای نخستین بار توانستند با موفقیت از یک رادیوایزوتوپ در محیطی بالینی، بهره ببرند.[59] آن‌ها به کمک سیکلوترون معروف خود، ایزوتوپ ید-۱۳۱ تولید کردند که برای پروژه‌های تیروئیدی به‌کار رفت. از همین ایزوتوپ، مدت کوتاهی بعد، برای درمان سرطان تیروئید و پرکاری تیروئید استفاده شد.[60][61][62]

یکی از نتایج پروژه منهتن در اواخر دهه ۱۹۴۰، دستیابی به قابلیت تولید رادیوایزوتوپ به میزان کافی برای کاربردهای پزشکی بود؛ در حالی که جان لورنس،[پانویس 37] برادر ارنست لورنس، مشغول تحقیق روی روش‌های درمانی به کمک رادیوایزوتوپ فسفر-۳۲ در دانشگاه برکلی بود،[63] بندیکت کاسن[پانویس 38] که یک فیزیکدان دیگر از نیویورک بود، اولین دستگاه اسکنِ خطی را در سال ۱۹۵۱ در دانشگاه یو سی ال ای اختراع نمود.[57] دستگاه اختراعی وی از اواخر دهه ۵۰ میلادی تا اوایل دهه ۷۰ میلادی، لقب پراستفاده‌ترین ساختهٔ دست بشر در تصویربرداری از اندام داخلی بدن را یدک می‌کشید؛ از همین روی، امروزه برخی از کاسن به‌عنوان «پدر تصویربرداری بدن» نام می‌برند.[64]

از سوی دیگر، در سال ۱۹۵۱، هارولد جانز کانادایی برای اولین بار، از چشمه‌های کبالت-۶۰ برای درمان بیماران استفاده کرد.[65] این سیستم‌ها به‌دست لارس لکسل سوئدی، تکامل پیدا کرد و به صورت چاقوی گامای امروزی در آمد. اهمیت این سیستم‌ها در پزشکی نوین به گونه‌ای است که حکومت کانادا به افتخار آن‌ها یک تمبر یادبود در سال ۱۹۸۸ منتشر ساخت.[66] هل انگر در سال ۱۹۵۸ دوربین انگر را در دانشگاه برکلی ابداع کرد.[67] علاوه بر این استفاده از رادیوایزوتوپ تکنیتیوم-۹۹m در ۱۹۶۴ توسط تیم متشکل از پل هارپر[پانویس 39] و رابرت بک[پانویس 40] از دانشگاه شیکاگو[68] باعث ایجاد نقطه عطفی در تاریخ فیزیک پزشکی گردید.[69]

در دهه ۷۰ میلادی، فناوری سیستم‌های پت اسکن توسط مایکل فلپس[پانویس 41] در دانشگاه واشینگتن در سنت لوییس به‌کار گرفته شد.[70] در همان دوره، دیوید کوهل[پانویس 42] و گروه همراهش در دانشگاه یو سی ال ای توانستند دانش به‌کارگیری از اسپکت را به نمایش بگذارند.[71]

پیدایش شیوه تصویربرداری نوین

ماموگرافی به شیوه امروزی (به‌خصوص شیوه آزمایشی[پانویس 43]) نخست در اواخر دهه ۱۹۵۰ در مرکز سرطان ام دی اندرسون دانشگاه تگزاس توسط باب ایگن[پانویس 44] ابداع گردید. او از نوآوری‌های خود همانند افزایش mA هم‌زمان با کاهش kVp و نیز استفاده از فیلم تک-امولسیونی در مقاله‌ای در سال ۱۹۵۹ و سپس کتابی با عنوان «ماموگرافی» در سال ۱۹۶۴ پرده برداشت.[72]

همزمان با تکامل مدالیته‌های پت و اسپکت در دهه ۶۰ و ۷۰ میلادی، سیستم‌های سی تی اسکن و ام آر آی نیز به سرعت، در حال ترقی بودند، به‌طوری‌که گودفری هاونسفیلد، آلن کورماک، پال لاتربور و پیتر منسفیلد را برای تکمیل همین سیستم‌ها به دو جایزه نوبل (در سال‌های ۱۹۷۹ و ۲۰۰۳) نائل نمودند.[73][74] اداره پُست حکومت آمریکا در سال ۱۹۹۹ با انتشار تمبری از یک تصویر ام آر آی از مغز، این پویشگرها را از «افتخارات قرن بیستم» نامید.[پانویس 45][75]

در اواخر دهه ۹۰ میلادی و آغاز قرن جدید، ادغام سیستم‌های تصویری آناتومیکال-فیزیولوژیکی باعث ایجاد جهش بزرگ دیگری در این دانش گردید. سیستم‌های پت-سی تی و اسپکت-سی تی از این نوع هستند.[76] سیستم‌های پت-سی تی اول بار توسط دیوید تاونسند[پانویس 46] که در آن زمان در دانشگاه ژنو اقامت داشت و نیز، رونالد نات[پانویس 47] از شرکت CPS Innovations در شهر ناکسویل، تنسی پایه‌ریزی شدند. در سال ۱۹۹۸ نخستین سیستم آزمایشی برای ارزیابی بالینی توسط انستیتو ملی سرطان ایالات متحده آمریکا و در مرکز درمانی دانشگاه پیتسبورگ نصب گردید. در سال ۲۰۰۱ نخستین سیستم پت-سی تی وارد بازار شد و سه سال بعد، چیزی حدود ۴۰۰ دستگاه در سراسر جهان، نصب گردید.[77]

در دهه نخست قرن جدید، در پرتودرمانی نیز تحولات مهمی رخ داد؛ در این میان می‌توان به روش‌های نوینی همانند پروتون‌درمانی اشاره کرد که رفته رفته در این سالیان در مراکز بالینی در اروپا و آمریکا فراگیر شدند.[78][79]

  • تمبر کانادایی منتشره سال ۱۹۸۸ به‌مناسبت بزرگداشت اختراع سیستم‌های پرتودرمانی با کوبالت-۶۰ در سال ۱۹۵۱ میلادی.
  • یک پزشک در حال نگریستن مستقیم به استخوان‌های دست یک بیمار توسط یک دستگاه پرتوافکن بدوی به سال ۱۹۱۰ میلادی.[پانویس 48]
  • تصویری از یک سیستم بدوی ام آر آی ابداع ریموند دامادیان. (تصویر آرشیو اداره ثبت اختراعات آمریکا-۱۹۷۲)
  • تمبر آمریکایی منتشره سال ۱۹۹۹ از سری تمبرهای «افتخارات قرن بیستم در دهه ۱۹۷۰» به‌مناسبت اختراع دستگاه پویشگر ام‌آرآی

در ایران
تصویر تمبری که به مناسبت هفته نهضت مبارزه با سرطان در دوره پهلوی منتشر شد، یک دستگاه شتابدهنده لیناک را نشان می‌دهد.

استفاده از مواد پرتوزا در پزشکی در ایران با سنجش مقدار یُد رادیواکتیو در سال ۱۳۳۹ به وسیله یک شمارشگر گایگر در آزمایشگاه پیمان مرکزی دانشکده علوم پزشکی تهران آغاز گردید. در این راستا، یک کارشناس بریتانیایی به نام مالکوم کاتبرت نوکس[پانویس 49] سهم بزرگی در پیشرفت کار پزشکی هسته‌ای در ایران ایفا کرد.[80] با یاری وی، دکتر نظام مافی برای اولین بار در سال ۱۳۴۰ با یک پویشگر تیروئید، تحقیقاتی را به انجام رسانید و پایه‌های پزشکی هسته‌ای را در ایران بنا نهاد.[81] در سال ۱۳۴۶، مرکز پزشکی هسته‌ای و تحقیقات غدد مترشحه داخلی دانشگاه تهران تأسیس شد که در واقع اولین و قدیمی‌ترین مرکز پزشکی هسته‌ای کشور محسوب می‌شود. امکانات این بخش در آن زمان در حد یک دستگاه دوربین انگر بود که به تدریج مجهزتر گردید.[80]

از سوی دیگر، سیستم‌های رادیوتراپی لیناک، نخست در دهه ۱۳۵۰ در ایران فراگیر شدند و دیری نپایید که اولین راکتور هسته‌ای ایران که در دانشگاه تهران در امیرآباد توسط آمریکاییان ساخته شده بود، شروع به تولید رادیوایزوتوپهای پزشکی نمود و در نهایت، در سال ۱۳۷۰ بود که انجمن فیزیک پزشکی ایران تشکیل شد و در سال ۱۹۹۳، ایران، عضو سازمان بین‌المللی فیزیک پزشکی گشت.[82] ایران در سال ۲۰۰۷ میلادی ۹۳ عضو در این سازمان داشت.[83] از زمان تأسیس این سازمان در ایران، سازمان انرژی اتمی ایران وظیفه تأمین پرتوداروهای مورد نیاز برای درمان بیماران را بر عهده داشته‌است.[84]

از متخصصان ایرانی فعال در بیرون از ایران که نقش بسزایی در پیشرفت این علم داشتند می‌توان به عباس علوی اشاره کرد که در دهه ۱۹۷۰ میلادی شاگرد و یکی از اعضای تیم دیوید کوهل بود که نامش در ابداع سیستم‌های اسپکت به‌همراه وی دیده می‌شود.[پانویس 50][85] جامعه پزشکی هسته‌ای آمریکا همچنین به دلیل خدمات علمی وی گسترش در سیستم‌های پت اسکن، در سال ۲۰۰۴ به وی یکی از بالاترین جوایز خود را-که جایزهٔ دِهِوِسی برای پیشبرد برجستهٔ پزشکی هسته‌ای است[پانویس 51]-اهدا کرد.[86]

آموزش فیزیک پزشکی

در بیشتر کشورها از جمله ایران، رشته فیزیک پزشکی، بیشتر در مقطع کارشناسی ارشد به‌بالا، ارائه می‌گردد. در بسیاری از کشورها نیز برای کار کردن در این رشته، دست‌کم به گواهی‌نامه کارشناسی ارشد نیاز است.[87] در مقطع کارشناسی، وضع به‌طور کلی، به گونهٔ دیگری است و تمرکز آموزش، بیشتر برای تربیت نیروهای تکنیسین می‌باشد.[88] بیشتر تحصیل‌کردگان، تحصیلات کارشناسی در رشته فیزیک یا فیزیک کاربردی را بهترین رشته برای آماده‌سازی برای ورود به فیزیک پزشکی در مراحل کارشناسی ارشد به‌بالا می‌دانند.[89]

دانشجویان این رشته، معمولاً مجموعه‌ای از دروس پرتوشناسی، پرتودرمانی، پزشکی هسته‌ای، رادیوبیولوژی، و فیزیک بهداشت را در کمیت و کیفیت‌های متفاوت (بنا بر گرایش خود و قدرت و گرایش‌های موجود در آن مرکز یا دانشکده) فرا می‌گیرند.[پانویس 52] مفاد و تعداد این درس‌ها توسط سازمان‌های مربوط در هر کشور، تنظیم و تصویب می‌گردد.[پانویس 53]

در ایران
بیمارستان شریعتی یکی از مراکز فعال پزشکی هسته‌ای ایران است که دارای یک دستگاه پت اسکن می‌باشد.[90]

پس از تأسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳، تدریس «فیزیک طبی» در دانشکده علوم پزشکی توسط محمود مرشدزاده، آغاز گردید. «آزمایشگاه فیزیک پزشکی» در سال ۱۳۱۹ توسط دکتر فرهاد پایه‌گذاری شد و سرانجام، در سال ۱۳۴۵ آزمایشگاه فیزیک پزشکی از نظر اداری به گروه، تبدیل شده و منوچهریان مدیریت گروه را عهده‌دار گردید.[8]

امروزه در ایران، رشته فیزیک پزشکی در چهارده دانشگاه و در مقطع کارشناسی ارشد به‌بالا (شش مرکز دکتری) ارائه می‌گردد؛ از جمله:[91]

جدول-۱ دروس آزمون کارشناسی ارشد، تعداد سؤال، ضرایب و درصد نمره اکتسابی توسط رتبه اول در آزمون سال ۱۳۸۷ وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را نشان می‌دهد.

جدول ۱: مفاد آزمون ورودی کارشناسی ارشد فیزیک پزشکی در ایران[92]
نام درس تعداد سؤال ضریب درصد
نمره اکتسابی
فیزیک عمومی ۴۰ ۲ ۵۷٫۵
فیزیک هسته‌ای و اتمی ۳۰ ۲ ۶۷٫۷۸
ریاضی ۲۰ ۳ ۶۷٫۵۶
فیزیولوژی ۵ ۲ ۵۳٫۳۳
آناتومی ۵ ۲ ۲۰
زبان انگلیسی ۲۰ ۲ ۴۵

رزیدنسی پزشکی هسته‌ای نیز در سه دانشگاه در ایران ارائه می‌گردد.[93]

در خارج از ایران
مرکز سرطان ام. دی. اندرسون دانشگاه تگزاس یکی از مراکز بالینی دانشگاهی برتر در فیزیک پزشکی در جهان است، که مورد تأیید کمیسیون کمپپ می‌باشد. این دانشگاه نخستین مرکز بالینی سرطان جهان به روش پروتون‌درمانی را تأسیس نمود.[94]
دوره‌های کارشناسی ارشد و دکترای PhD و دکترای DMP

در کره جنوبی، ایرلند، ایالات متحده آمریکا و کانادا[95] دوره‌های آموزشی فیزیک پزشکی به سوی یک ساختار منسجم و مشترک، پیش می‌روند. در این کشورها می‌توان با داشتن کارشناسی ارشد یا دکتری مشغول به کار در مراکز پزشکی شد. در حال حاضر، داشتن مدرک بُرد ABR (بورد رادیولوژی آمریکا) برای کار در مراکز درمانی برای متخصصان فیزیک پزشکی در همه این کشورها اجباری است. در برخی از ایالات آمریکا (همانند نیویورک و کالیفرنیا و هاوایی و فلوریدا) این شرط حتی جنبه قانونی دارد.[96] ایالات دیگری نیز در حال گرفتن چنین سیاست‌هایی هستند[97] و رفته رفته انتظار می‌رود این سیاست آموزشی-اشتغالی در آینده در تمام آمریکا و کانادا فراگیر شود.[98][99]

در حال حاضر، دانشگاه‌های گوناگونی در کشورهای پیشرفته، رشته فیزیک پزشکی را در سطوح مقطع کارشناسی ارشد MMP[پانویس 54] و MSc,[پانویس 55] و نیز دکترای نوع PhD و DMP ارائه می‌دهند، و برنامه و شیوه درسی این دانشگاه‌ها بایستی مورد تأیید کمپپ قرار داشته باشد؛ در واقع، شرط واجد شرایط بودن برای ثبت نام در امتحان بورد، و گرفتن گواهی‌نامه اشتغال بورد رادیولوژی آمریکا (ABR)، داشتن مدرک (کارشناسی ارشد یا دکترا یا رزیدنسی) از دانشگاه یا مؤسسه‌ای است که مورد تأیید کمیسیون کمپپ باشد.[97][100][101][102] و در حال حاضر حدود ۷۰ دانشگاه در آمریکای شمالی، کره جنوبی و ایرلند مورد تأیید این سازمان می‌باشند.[103]

یک جلسه سمینار برای رزیدنت‌های پرتوشناسی در مرکز درمانی دانشگاه تگزاس. استنتِ پالماز،[پانویس 56] که «یکی از مهمترین اختراعات پزشکی جهان» است،[104] در گروه رادیولوژی این دانشگاه اختراع شد.[105]
دوره رزیدنسی بعد از کارشناسی ارشد و دکتری

دارندگان مدرک کارشناسی ارشد یا دکترای فیزیک یا رشتهٔ مربوطی از مهندسی،[پانویس 57] و نیز آن‌هایی که کارشناسی ارشد یا دکتری از مؤسسه‌ای را که مورد تأیید کمپپ نیست دارند، دوره سه سالهٔ تخصص رزیدنسی فیزیک پزشکی را باید بگذرانند.[106] در غیر این صورت، واجد شرایط بورد ABR نخواهند بود. مدت رزیدنسی برای آن‌هایی که از مؤسسه مورد تأیید کمپپ کارشناسی ارشد یا دکتری گرفته‌اند، به جای سه سال، دو سال است؛ به هر روی، همه راه‌ها به آزمون ABR ختم می‌شود و از سال ۲۰۱۲ تا کنون، شرط دادن آزمون بورد رادیولوژی آمریکا، دانش‌آموخته‌بودن از یک مؤسسه کمپپ (به‌ویژه رزیدنسی) بوده‌است.[107]

جنبهٔ اشتغالی

از سال ۲۰۰۸ تا کنون سازمان بین‌المللی کار حرفهٔ فیزیک پزشکی را در زمرهٔ مشاغل شناخته‌شده در علوم پزشکی قرار داده[108] که این امر در پی تلاش‌های گسترده و پیوستهٔ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا بود که سال‌هاست سعی در گنجاندن شروطی در قوانین بیمهٔ آمریکا[پانویس 58] داشته‌است؛ از این نمونه می‌توان شرط لزوم ضروری حضور یک فیزیک‌دان متخصص در فرایند کسب اعتباری از سازمان‌هایی مثل کمیسیون مشترک[پانویس 59] یا کالج رادیولوژی آمریکا را نام برد. افرادی که در رشته فیزیک پزشکی (در کشورهای غربی) تحصیلات و دوره‌های آکادمیک را می‌گذرانند، معمولاً جذب یکی (یا بیشتر) از سه گونه زمینه‌های شغلی می‌شوند:

۱- مشاوره و خدمات سرویس‌دهی[پانویس 60] در بخش خصوصی
۲- پژوهش و تدریس در دانشگاه‌ها[پانویس 61]
۳- فیزیک‌دان پزشکی بالینی[پانویس 62] در یک بیمارستان.

جدول-۲ طیف گسترده‌تری از انواع فرصت‌های شغلی ممکن در رشته‌های فیزیک پزشکی را بر پایه تعاریف انجمن فیزیک پزشکی آمریکا گروه‌بندی می‌کند؛ اما در زیر، به این سه گرایش عمده از نظر شغلی در فیزیک پزشکی، پرداخته شده‌است.

بیشتر شاغلان در بیش از یک نوع گرایش از سه گرایش پیش‌گفته، فرصت شغلی می‌یابند. در برخی اوقات نیز شاغلان این رشته، جذب صنعت و حتی پست‌های مدیریتی و اجرایی می‌شوند؛ مثلاً گاهی برخی دانش‌آموختگان این رشته می‌توانند پژوهشگر و نویسنده دنباله‌های پالسی دستگاه‌های ام آر آی در یک شرکت تحقیقاتی-تولیداتی[پانویس 63]-شوند؛ از این جهت به‌خصوص، فیزیک‌دانان پزشکی، تشابه زیادی به مهندسان پزشکی دارند و این وجه تشابه، در کشورها تفاوت و تنوع دارد.

تکنولوژیست‌های رادیولوژی و رادیوتراپی در بیشتر کشورهای جهان، دارای مدرک و رشته جدا می‌باشند؛ هر چند که درس‌هایشان اغلب، همان درس‌های فیزیک پزشکی اما در سطوح مبتدی‌تری است.[پانویس 64] مشابهاً با اینکه فیزیک‌دان پزشکی در نقش مسئول امور حفاظت از پرتو (RSO) می‌تواند مشغول به کار شود، اما اغلب، مسئولیت حفاظت پرتوی با متخصصان رشته فیزیک بهداشت است که آن نیز قوانین و امتحان ویژه بُرد خود را دارد.

در نهایت، بیشتر دانش‌آموختگان این رشته، به پست‌های ترکیبی دست می‌یابند؛ یعنی مثلاً هم مشغول کارهای بالینی می‌شوند (کنترل کیفیت تجهیزات در یک بیمارستان) و هم وظایف دانشگاهی دارند (از قبیل تدریس و تربیت نیروهای جوان، اعم از: دانشجویان دکتری و رزیدنت)، و هم پژوهش‌های علمی انجام می‌دهند یا حتی گاهی مشاور یک شرکت تجهیزات پزشکیِ مرتبط (مثلاً در ساخت فانتوم‌های جدید) می‌شوند.[109] اما به هر حال آنچه که مسلم است این است که فرصت‌های شغلی در این رشته به همان مقداری که خود رشته فیزیک پزشکی، اقسام دارد، متفاوت و امکان‌پذیر است.[110]

نکتهٔ قابل توجه این است که به دلیل شروط وضع‌شدهٔ جدید در آمریکا، از سال ۲۰۱۴ به این سو، کمبود متخصص در این رشته (به‌خصوص در شاخهٔ تصویربرداری) به‌شدت وضعیت حادی به خود گرفته و پیش‌بینی می‌شود که نیاز به این‌گونه متخصصان، دست‌کم در سطح آمریکای شمالی در ده سال آینده، بسیار احساس شود. برخی منابع خبر، رشد سالیانهٔ ده درصد به‌بالا در این رشته را دست‌کم تا سال ۲۰۲۲ میلادی داده‌اند.[111] اتفاق نظر بر این است که وضعیت فعلی به معنای وجود مشاغل فراوان و بازار کار عالی اما رقابت بسیار شدید برای قبولی در دوره‌های رزیدنسی می‌باشد.[112]

۱-اشتغال در شرکت‌های خدماتی

در کشورهای غربی، بسیاری از فارغ‌التحصیلان یا شاغلان رشته فیزیک پزشکی، اقدام به تأسیس یا استخدام شرکت‌هایی درمی‌آیند که به شرکت‌های خدماتی و مشاوره فیزیک پزشکی، معروفند.[پانویس 65] این شرکت‌ها کارشان آزمودن و کنترل کیفیت سالیانه دستگاه‌های مؤسسات بیمارستانی و کلینیک‌های خصوصی به صورت حق‌الزحمه‌ای (دریافت مزد به ازای مقدار ساعت کار) می‌باشد. بیشتر شاغلان این رشته، آزمون ABR را گذرانده‌اند و گاهی نیز در نقش مشاور به‌طور موقت در یک بیمارستان نیز انجام وظیفه می‌کنند تا بلکه بیمارستان مذکور بتواند از سازمان‌های بهداشت ایالت یا سازمان‌های فدرال آمریکا مجوز فعالیت دریافت یا تمدید مجوز کند.[پانویس 66]

۲-اشتغال در آکادیمیا

پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، متخصصان فیزیک پزشکی می‌توانند در زمینه‌های متفاوتی در آکادیمیا مشغول به کار شوند که بستگی به فرصت‌های ارائه شده در دانشگاه محل تحصیل و توانایی‌های علمی و عملیِ خودِ فرد دارد.[113] شاغلان این گرایش در دانشگاه‌ها یا مؤسسات پژوهشی خصوصی و دولتی به صورت پژوهشگر یا استاد دانشگاه، اشتغال می‌یابند.[پانویس 67]

۳-اشتغال در محیط‌های بالینی

کار شاغلان این گرایش همانند کار فیزیکدان‌های پزشکی در شرکت‌های خدماتی است با این تفاوت که در اینجا فیزیک‌دان پزشکی به‌طور دائم در استخدام (و حقوق بگیر) یک بیمارستان و مراکز درمان وابسته به آن، قرار دارد. به این فرد «فیزیک‌دان پزشکی بالینی» گویند.[پانویس 68] وظایف شخص فیزیک‌دان پزشکی بالینی توسط انجمن فیزیک پزشکی آمریکا به خوبی، تعریف گردیده است.[114]

این افراد می‌توانند مثلاً مسئول کنترل کیفیت دستگاه‌های پرتو درمانی در یک کلینیک مبارزه با سرطان یا بیمارستان باشند،[پانویس 69] که در این‌صورت مثلاً به محاسبات دز جذبی و دز معادل و شکل پرتوهای رادیوتراپی برای درمان معضلات سرطانی می‌پردازند.[115] برخی دیگر ممکن است به کنترل کیفی عملکرد مدالیته‌های (دستگاه‌های) پرتوی یا تصویری بر طبق موازین فنی قانونی[پانویس 70] بپردازند[پانویس 71] و در درمانگاه‌ها جذب می‌شوند.[22] برخی دیگر نیز به عنوان مسئول فیزیک بهداشت یک بیمارستان یا مؤسسه استخدام می‌شوند؛ ولی فیزیک‌دان پزشکی بالینی، بیشتر با پزشکان بخش خود، ارتباط همکارانه دارد؛ مثلاً با رادیوآنکولوژیست در رابطه با دزیمتری بیمار و طرح‌های پرتودهی به بیمار[پانویس 72] همکاری و مشاوره می‌کند. برخی از این افراد هم ممکن است هم‌زمان به‌عنوان هیئت علمی پاره‌وقت در این‌گونه مراکز، مشغول به تدریس نیز باشند.

جدول ۲: تعاریف انواع اشتغال فیزیک پزشکی بر طبق گروه‌بندی انجمن فیزیک پزشکی آمریکا[116]
از نظر دسته‌بندی اشتغال از نظر نوع مؤسسه استخدامی از نظر رشته یا شاخه علمی
عمدتاً بالینی
[پانویس 73]		 بیمارستان‌ها و مراکز درمان خصوصی (مثال)
و گروه‌های طبابت خصوصی[پانویس 74]		 آنکولوژی
عمدتاً آکادمیک
[پانویس 75]		 بیمارستان‌ها و مراکز درمان دولتی
(همانند مراکز وی ای)		 تصویربرداری
عمدتاً اجرایی
[پانویس 76]		 بیمارستان‌ها و مراکز درمانی وابسته به یک دانشگاه
(مثال)		 هسته‌ای
عمدتاً دولتی و قانون‌گذاری
(مثلاً در ان آر سی)[پانویس 77]		 آموزش عالی
(به‌عنوان هیئت علمی تمام وقت)		 محافظت از پرتو
عمدتاً تحقیقات و توسعه
[پانویس 78]		 سازمان‌های دولتی غیر بیمارستانی[پانویس 79]
شرکت‌های خدمات مشاوره
[پانویس 80]
بخش صنعت و تجارت
(همانند شرکت‌های زیمنس و غیره)

آمار و ارقام

بر طبق گزارش دفتر آمار وزارت کار ایالات متحده آمریکا[پانویس 81] در سال ۲۰۱۲ نزدیک به ۲۱٫۰۰۰ نفر فقط در ایالات متحده آمریکا در یکی از شاخه‌های فیزیک پزشکی، مشغول به کار بودند.[111] بر طبق گفتهٔ انجمن فیزیک آمریکا، در این میان ۸۵٪ متخصصان فیزیک پزشکی در گرایش رادیوتراپی قرار دارند؛ در حالی که این رقم برای گرایش تصویربرداری، ۱۰٪ و برای پزشکی هسته‌ای و نیز محافظت از پرتو، ۵٪ بوده‌است.[117]

همچنین ۷۸٪ آن‌ها در محیط‌های بالینی (بیمارستان‌ها، کلینیک‌ها، و غیره)، ۹٪ در محیط‌های آکادمیک (پست‌های دانشگاهی)، و ۴٪ تحقیقات (موسسات پژوهشی و دانشگاه‌ها) قرار داشتند.[118] نمودار-۱ آمار و ارقام حقوق‌ها یا درآمد فیزیک‌دان‌های پزشکی در سال ۲۰۱۵ برای چهار گروه اشتغالی در آمریکا را نمایش می‌دهد.

نمودار-۱: درآمد متخصصان فیزیک پزشکی بر طبق پرسشنامهٔ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا از شاغلان آمریکا و کانادا در سال ۲۰۱۵ میلادی.[119] نقطه قرمز حقوق میانه، و میل‌های بالا و پایین، نمایشگر مقادیر 80th percentile و 20th percentile هستند.

اشتغال زنان

بر خلاف رشته‌های متداول فیزیک و مهندسی-که بیشتر به‌طور سنتی در حیطه علاقه مردان بوده‌است-رشته فیزیک پزشکی، رشته‌ای بسیار فعال برای زنان بوده‌است[120] که در این باب، مشاهیر برجسته زن زیادی در فیزیک پزشکی را می‌توان نام برد. ۲۳٪ اعضای دائم انجمن فیزیک پزشکی آمریکا در سال ۲۰۱۵ را زنان تشکیل می‌دادند.[121]

نشریات

نخستین نشریه در تصویربرداری پزشکی در آوریل سال ۱۸۹۶ میلادی چاپ گردید که Archives of Clinical Skaigraphy نام داشت.[38] امروزه نشریات بی‌شماری در طیف‌های گوناگون رشته فیزیک پزشکی را پوشش می‌دهند. جدول زیر، برخی از ژورنال‌های معاصر و پرتیراژ فیزیک پزشکی و ناشر آن‌ها را نمایش می‌دهد.

جدول ۳: برخی از ژورنال‌های گوناگون نشریات فیزیک پزشکی و ناشر آن‌ها[122]
پژوهشی







بالینی		کشورسازمان ناشرنشریه
آمریکاAmerican Association of Physicists in Medicine
(AAPM)		Medical Physics
انگلیسInstitude of Physics
(IOP)		Physics in Medicine and Biology
آمریکاAmerican Association of Physicists in Medicine
(AAPM)		Journal of Applied Clinical Medical Physics
آمریکاAmerican Society for Radiation Oncology
(ASTRO)		International Journal of Radiation Oncology Biology Physics
آمریکای شمالیRadiological Society of North America
(RSNA)		Radiology

در ایران

در ایران، مجله پزشکی هسته‌ای ایران که از سال ۱۹۹۳ و در ابتدا تنها با زبان فارسی شروع به فعالیت رسمی نمود[123] در کنار مجلات پرتو پژوه IJRR که از سال ۲۰۰۷ شروع به فعالیت کرده[124] و مجله علمی-پژوهشی فیزیک پزشکی ایران که از سال ۲۰۰۴ فعالیت خود را آغاز نموده‌است،[125] مهم‌ترین نشریات ادواری این رشته، محسوب می‌گردند.

در دیگر جاهای جهان

در دیگر جاهای جهان، نشریات متفاوت و متنوعی وجود دارند. در اینکه نشریات مربوط به مباحث فیزیک پزشکی دقیقاً چه شاخه‌هایی و چه مخاطبینی را مد نظر دارند، تفاوت‌های بسیاری دیده می‌شود؛ به‌طور نمونه، برخی نشریات، تأکید بر جنبه‌های بالینی مفاهیم فیزیک پزشکی دارند؛ از جمله، ژورنال «رادیولوژی» چاپ جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی است که از سال ۱۹۲۳ منتشر می‌شود[126] که می‌تواند مهم‌ترین نشریه از این قسم باشد. برخی دیگر از نشریات صرفاً تأکید روی جنبه‌های آکادمیک و پایه پزشکی این شاخه‌ها دارند. مهم‌ترین نشریات تخصصی از این نوع را شاید بتوان مدیکال فیزیکس چاپ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا دانست. همچنین برخی نشریات دیگر، مدیران صنایع و بیمارستان‌ها و نیز سیاست‌گذاران را در نظر دارند. نشریه رادیولوژی تودی[پانویس 82] چاپ سازمان ACR یک نمونه از این نوع است.[127] و باز برخی ژورنال‌ها هستند که فقط آنلاین منتشر شده و نسخه چاپی ندارند. نشریه تخصصی فیزیک پزشکی بالینی[پانویس 83] که از سال ۲۰۰۰ فعالیت خود را آغاز نموده‌است.[128] نمونه خوبی از این قسم نشریات است. آثار محققان ایرانی در بیشتر این نشریات، دیده می‌شود.

از نظر ضریب تأثیرگذاری مجله، معمولاً رتبه‌بندی نشریات معروف فیزیک پزشکی در شاخه‌ای با عنوان «radiology, nuclear medicine and medical imaging» صورت می‌پذیرد. در سال ۲۰۱۵ و بر اساس این شاخص، ۱۰ نشریه‌ای که بیشترین امتیاز را کسب نمودند و جایگاه‌های نخست را به خود، اختصاص داده بودند عبارت بودند از:[129]

جدول ۴: رتبه‌بندی نشریات فیزیک پزشکی جهان

رتبه نشریه
از نظر ضریب تأثیرگذاری مجله		 نام نشریه لینک نشریه
۱ JACC: Cardiovascular Imaging
۲ Radiology
۳ Circulation Cardiovascular Imaging
۴ Cancer Treatment Reviews
۵ Journal of Cardiovascular Magnetic Resonance
۶ Human Brain Mapping
۷ Investigative Radiology
۸ Journal of the American Society of Echocardiography
۹ Radiotherapy & Oncology
۱۰ Journal of Nuclear Medicine

سازمان‌ها و انجمن‌ها

نخستین انجمن فیزیک پزشکی در تاریخ در سال ۱۸۹۷ به نام جامعه رونتگن[پانویس 84] در لندن تشکیل گردید. این انجمن، هم از پزشک‌ها و هم از فیزیک‌دان‌ها در یک سطح عضو می‌پذیرفت.[130] امروزه این انجمن مؤسسه پرتوشناسی بریتانیا[پانویس 85] نام دارد. لیکن در سطوح جهانی موسسات گسترده و فراوان دیگری نیز در حال فعالیت می‌باشند. برخی همانند سازمان بین‌المللی فیزیک پزشکی در سطح بین‌المللی فعالند و برخی دیگر، همانند انجمن فیزیک پزشکی آمریکا در سطح یک کشور فعالیت دارند. بزرگ‌ترین این انجمن‌ها از نظر مشارکت متخصصان جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی است که هر ساله بزرگ‌ترین گردهمایی پرتوشناسی در جهان[131] را در شهر شیکاگو در ماه نوامبر برگزار می‌کند. در گردهمایی سال ۲۰۱۵ به‌طور مثال، ۵۱٬۹۲۲ متخصص شرکت کردند.[132]

از سوی دیگر، برخی سازمان‌ها همانند موسسه ملی تصویربرداری زیست‌پزشکی مؤسساتی دولتی‌اند، و برخی دیگر، همانند اسپای و کالج رادیولوژی آمریکا، متعلق به بخش خصوصی بوده یا با بخش خصوصی، ارتباط تنگاتنگی دارند.

اما در ایران نیز انجمن فیزیک پزشکی ایران از سال ۱۳۷۰ تا کنون مسئولیت همگرایی متخصصان علوم و فنون فیزیک پزشکی را بر عهده داشته‌است. در سال گذشته، انجمن فیزیک پزشکی ایران نزدیک به سیصد عضو داشت.[91]

نگارخانه
نگارخانه
شماتیک یک دستگاه CT که در آن از ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ آشکارساز استفاده شده
شماتیک یک دستگاه CT که در آن از ۱۰۰۰ تا ۴۰۰۰ آشکارساز استفاده شده 
خطوط ایزودز[پانویس 86] یک شوانوما برای پرتودهی با چاقوی گاما
خطوط ایزودز[پانویس 87] یک شوانوما برای پرتودهی با چاقوی گاما 
نصب یک قاب سر برای تشعشع‌دهی به روش توموتراپی
نصب یک قاب سر برای تشعشع‌دهی به روش توموتراپی 
تصویر فراصوتی داخل شریانی (معروف به IVUS). ناحیه سبز پلاک‌های فیبری-چربی را نشان می‌دهد.
تصویر فراصوتی داخل شریانی (معروف به IVUS). ناحیه سبز پلاک‌های فیبری-چربی را نشان می‌دهد. 
تصویر اف ام آر آی. این‌گونه تصاویر به کمک تبدیلات فوریه تشکیل می‌شوند
تصویر اف ام آر آی. این‌گونه تصاویر به کمک تبدیلات فوریه تشکیل می‌شوند 
پرتودرمانی با شدت مدوله شده
پرتودرمانی با شدت مدوله شده 
ماده حاجب باریومی برای تصویربرداری از روده
ماده حاجب باریومی برای تصویربرداری از روده 
تصویرگیری تنسور پخش
تصویرگیری تنسور پخش 

یادداشت‌ها
  1. Internal radiation therapy
  2. Image Guided Therapy
  3. Diagnostic Radiologic Physics
  4. accreditation
  5. treatment planing
  6. Health Physics
  7. Shielding calculations
  8. Radiation Therapy Physics
  9. Quality Control and Accreditation
  10. Radiation Oncology
  11. photodynamic therapy یا PDT
  12. Radiofrequency ablation
  13. Nuclear Medicine Physics
  14. در مدالیته‌های متعارف، بیشتر، از پرتو و امواج، به صورت external transmission استفاده می‌شود؛ حال آنکه در مدالیته‌های پزشکی هسته‌ای، از in vivo emission بهره‌برداری می‌شود. سیستم‌های پت-سی‌تی یا اسپکت-سی‌تی هر دو را دارند.
  15. ترجمهٔ Translational Science. برای تعریف دقیق این واژه به این و این بایگانی‌شده در ۲۹ مه ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine وبگاه مراجعه کنید. برای پژوهش‌های translational science حتی جوایزی نیز اعطا می‌گردد بایگانی‌شده در ۲۷ ژوئن ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine.
  16. Applied Profession
  17. contrast resolution
  18. تصویر متعلق به مؤسسه ملی سرطان آمریکا می‌باشد.
  19. Edwin Smith Surgical Papyrus
  20. cauterize
  21. Neil Arnott
  22. Elements of Physics
  23. Medizinische Physik
  24. Clarence Dally (1865-1904)
  25. William Coolidge (1873-1975)
  26. Major Charles Edmund Stanley Phillips (1871-1945)
  27. Sidney Russ (1879-1963)
  28. London Middlesex Hospital
  29. Frank Hopwood (1884-1954)
  30. St. Bartholomew's Hospital, London
  31. Gilbert Stead (1888-1979)
  32. Guy's Hospital, London
  33. Victor Despeignes (1866-1937)
  34. Rolf Sievert (1896-1966)
  35. Herrmann L. Blumgart
  36. Soma Weiss
  37. John H. Lawrence
  38. Benedict Cassen
  39. Paul Harper
  40. Robert Beck
  41. Michael Phelps
  42. David Kuhl
  43. Screening mammography
  44. Bob Egan
  45. نام سری تمبر:
    Celebrate The Century. 1970s
    توضیحات بر روی کاتالوگ منتشره این سری تمبرها:
    «Stamp series that comemmorates the most significant people, events, and accomplishments of the 20th century»
    لینک رسمی سری
  46. David Townsend
  47. Ronald Nutt
  48. در آن زمان نه بیمار و نه پزشک از تشعشعات این شیوههٔ معاینهٔ نشان‌داده‌شده در تصویر، ایمن نبودند؛ زیرا در آن زمان، خواص پرتودهی به‌خوبی، شناخته نشده بود.
  49. Malcolm Cuthbert Nokes
  50. اسامی کامل تیم متخصص همراه دیوید کوهل عبارت بودند از: Roy Q. Edwards - Anthony R. Ricci - Robert J. Yacob - Thomas J. Mich - Abass Alavi
  51. The 2004 de Hevesy Award for Outstanding Contributions to Nuclear Medicine
  52. برای نمونه، توجه شود به دروس اجباری و انتخابی دوره دکترا فیزیک پزشکی بایگانی‌شده در ۸ فوریه ۲۰۰۷ توسط Wayback Machine در مرکز علوم درمانی دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو
  53. به‌طور مثال، درس‌های اجباری برای accreditation دوره‌های آموزشی فیزیک پزشکی آمریکا در گزارش ۱۹۷ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا قید گردیده‌است؛ همین‌طور برای accreditation دوره‌های رزیدنسی فیزیک پزشکی، گزارش ۹۰ انجمن فیزیک پزشکی آمریکا راهنمای مؤسسات و مراکز آموزش عالی می‌باشد.
  54. Master of Medial Physics
  55. Master of Science in Medial Physics
  56. Palmaz-Schatz stent در سال ۱۹۹۴ مورد تأیید اف دی ای قرار گرفت.
  57. مثل مهندسی هسته‌ای یا برق یا مهندسی پزشکی
  58. MIPPA and CMS
  59. Joint Commission
  60. Private Consulting Practice Medical Physicist
  61. Academic Medical Physicist
  62. Clinical Medical Physicist
  63. همانند توشیبا، جنرال الکتریک، فیلیپس، هیتاچی، زیمنس، واریان مدیکال سیستمز، یا الکتا-که صاحب‌نامان این صنعت می‌باشند
  64. کار عکس‌برداری مستقیم از بیمار به‌طور مثال بر عهده تکنولوژیست رادیولوژی بیمارستان است نه فیزیک‌دان پزشکی.
  65. Private Consulting Practices
  66. به‌طور نمونه این شرکت نزدیک به ده فیزیک‌دان پزشکی در استخدام دارد که تقریباً همگی آن‌ها مجوز ABR دارند. همین یک شرکت تقریباً تمام بیمارستان‌های منطقه جنوب تگزاس را پوشش می‌دهد. برخی شرکت‌ها به حدی گسترده‌اند که حتی برای مراکز درمانی کشورهای دیگر نیز خدمات ارائه می‌دهند؛ برای نمونه این شرکت بیمارستان‌های کشورهای دریای کارائیب را پوشش می‌دهد. گاهی یک شرکت، ممکن است فقط روی شاخه رادیوتراپی خدمات ارائه دهد (همانند این شرکت) و گاهی نیز بر عکس تمرکزشان روی دستگاه‌های تصویری است (مثل این شرکت). به هر حال می‌توان گفت که خدمات فیزیک پزشکی، مبدل به صنعتی پررونق در کشورهای غربی گردیده است.
  67. مؤسسه تحقیقات سرطان اطفال گریهی یک نمونه از این محیط‌های کار است.
  68. Clinical Medical Physicist
  69. که در اینصورت (در آمریکا و کانادا) نیاز به اخذ گواهینامه ای بی آر خواهند داشت.
  70. مثلاً همانند استانداردهای قانونی TG-21 و TG-51 که در آمریکا بسیار مورد استفاده قرار می‌گیرند
  71. مثلاً مسئول کنترل کیفیت و کالیبراسیون دستگاه‌های سی تی اسکن و ماموگرافی
  72. treatment planning
  73. Primarily Clinical
  74. Medical (physician's) Group
  75. Primarily Academic
  76. Primarily Administrative
  77. Primarily Regulatory
  78. Primarily Project Research, Development & Management
  79. مثلاً در بخش تجهیزات پرتوی سازمان اف دی ای:
  80. Medical Physics Service Group که کارهای خدماتی به صورت حق‌الزحمه‌ای برای مراکز درمانی انجام می‌دهند. به این گروه‌ها، گروه‌های consulting گفته می‌شود. این هم یک نمونه از این قبیل شرکت‌ها
  81. US Bureau of Labor Statistics
  82. Radiology Today
  83. Journal of Applied Clinical Medical Physics
  84. "The Rontgen Society"
  85. "British Institute of Radiology"
  86. isodose
  87. isodose

منابع
  1. NYS Medical Physics
  2. Zoi Kolitsi (۲۰۰۱)، «The Future Role Of Medical Physics In Clinical Medicine»، Towards a European framework for education and training in medical physics and biomedical engineering (ویراست Volume ۸۲ of Studies in health technology and informatics)، آمستردام: IOS Press، ص. ۱۵۴، شابک ۵۸۶۰۳۱۵۱۱ مقدار |شابک= را بررسی کنید: length (کمک)
  3. Martin Hollins (۲۰۰۱)، «Introduction»، Bath Advanced Science: Medical physics، به کوشش University of Bath.، چلتنهام: Nelson Thornes، ص. x-xiii، شابک ۰-۱۷-۴۴۸۲۵۳-۱
  4. A call for recognition of the medical physics profession. Ahmed Meghzifene. The Lancet. Vol.379. April 21, 2012. pp.1464-1465.
  5. "What is Medical Physics". وبگاه فیزیک‌دانان پزشکی کانادا. Canadian Organization Of Medical Physicists. 10 November 2009. p. About Medical Physics. Archived from the original on 13 November 2013. Retrieved 5 May 2010.
  6. "Positron cites market report valuing molecular imaging market at $5 billion". مؤسسه فیزیک انگلیس en:Institute of Physics. 29 March 2010. p. Newsfeed article. Archived from the original on 9 July 2015. Retrieved 3 August 2010.
  7. "What Is Medical Physics?". مرکز تحقیقات فیزیک پزشکی دانشگاه دوک. p. خوش آمدگویی. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 1 January 2010.
  8. «تاریخچه گروه آموزشی فیزیک پزشکی». دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران. ص. تاریخچه. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۰ ژوئیه ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۰.
  9. Teresa Eudaldo & Kjeld Olsen. «The Present Status of Medical Physics Education and Training in Europe» (PDF). وبگاه فدراسیون سازمان‌های فیزیک پزشکی اروپا. EFOMP. ص. ۴. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۳ آوریل ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۵ اوت ۲۰۱۰.
  10. By Aminollah Sabzevari (2009). "Women In Medical Physics". وبگاه فصلنامه خلاقان علم. p. ۴. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 2 June 2010.
  11. "Prof. Azam Niroomand‑Rad receives MSU Award". انجمن فیزیک پزشکی آمریکا. August 2010. p. pp.42-AAPM Newsletter. Archived from the original (PDF) on 8 April 2014. Retrieved 2 August 2010. She worked with the International Labor Organization (ILO) in Geneva to have the field of medical physics be recognized in 2008
  12. Ralph Christensen (6 November 2008). "Radiological Medical Physics". وبگاه دانشکده پزشکی دانشگاه کنتاکیen:University of Kentucky College of Medicine. p. Education. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 3 June 2010.
  13. Martin Hollins (۲۰۰۱)، «Introduction»، Bath Advanced Science Medical physics (ویراست دوم)، چلتنهام: Nelson Thornes، ص. ۱۹–۱۶، شابک ۰-۱۷-۴۴۸۲۵۳-۱
  14. "Medical Physics Graduate Program". وبگاه دانشکده داروسازی و پزشکی. دانشگاه پردیو. 8 April 2010. p. آموزشی. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 2 June 2010.
  15. "Master of Medical Physics" (PDF). دانشگاه پنسیلوانیا. Archived from the original (PDF) on 28 June 2010. Retrieved 11 July 2010.
  16. "Definition of a Qualified Medical Physicist". انجمن فیزیک پزشکی آمریکا. p. Medical Physicist. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 24 July 2007.
  17. J.T. Bushberg, J.A. Seibert, EM Leidholdt, J.M. Boone (۲۰۰۲)، The Essential Physics of Medical Imaging، به کوشش Tony DeGeorge. (ویراست دوم)، فیلادلفیا: Lippincot Williams & Wilkins، شابک ۰-۶۸۳-۳۰۱۱۸-۷
  18. Peter Jenkins. «Diagnostic Medical Physics». وبگاه دانشکده پزشکی دانشگاه یوتاen:University of Utah School of Medicine. Department of Radiology. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ دسامبر ۲۰۰۹. دریافت‌شده در ۲۳ ژانویه ۲۰۱۰. از پارامتر ناشناخته |نشانی نویسنده= صرف‌نظر شد (کمک)
  19. "Definition of Medical physics". وبگاه شبکه پزشکی. 17 October 2004. p. medterms medical dictionary m. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 12 July 2010.
  20. "Power Reactor Health Physicists". جامعه فیزیک سلامت. 18 December 2009. p. Careers in Health Physics. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 12 July 2010. A power reactor health physicist is responsible for all phases of radiation protection at a reactor site.
  21. Faiz M. Khan (۲۰۰۴)، «Quality Assurance»، The Physics of Radiation Therapy (ویراست چهارم)، فیلادلفیا: Lippincott Williams & Wilkins، شابک ۹۷۸-۰-۷۸۱۷-۸۸۵۶-۴
  22. «Medical Physics and Radiation Therapy». وبگاه مرکز آموزش پزشکی دانشگاه جانز هاپکینز en:Johns Hopkins School of Medicine. دانشگاه جانز هاپکینز. ص. Medical Physics. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۵ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۰.
  23. مؤسسه فیزیک آمریکا (۱۹۹۳). «The Role Of A Physicist In Radiation Oncology» (PDF). انجمن فیزیک پزشکی آمریکا. ص. گزارش‌ها. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۲ ژوئیه ۲۰۱۰.
  24. "Radiotherapy Risk Profile" (PDF). بروشور رسمی پروژه ایمنی بیمار. سازمان بهداشت جهانی. 2008. p. ۵. Archived from the original (PDF) on 8 April 2014. Retrieved 28 July 2010.
  25. Paul E. Christian, Donald R. Bernier, James K. Langan (۲۰۰۴)، Nuclear medicine and PET:technology and techniques (ویراست پنجم)، سنت‌لوئیس: انتشارات ماسبی زیر نظر الزویر، شابک ۰-۳۲۳-۰۱۹۶۴-۱
  26. Laurie M. Brown & Abraham Pais & A. B. Pippard (۱۹۹۵)، «chronogical evolution of the many branches of the field»، Twentieth century physics Volume 3، نیویورک: CRC Press، ص. ۱۸۵۵، شابک ۰-۷۵۰۳-۰۳۱۰-۷
  27. Cardiac volumetry. Comparison of echoplanar an... Invest Radiol.
  28. Breast Imaging for Interventional Pathol... [Arch Pathol Lab Med. 2012]
  29. A novel 13C NMR method to assess intracellular ... [Am J Physiol. 1998]
  30. Faustina Hwang & Barbara Oakley & Kris Ropella (۲۰۰۳). «Designing a Career in Biomedical Engineering» (PDF). انجمن مهندسان برق و الکترونیک در پزشکی و زیست‌شناسی. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲ ژوئن ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۰.
  31. «Medical Physics:Exciting Science and Rewarding Profession» (PDF). متن سخنرانی Ervin B. Podgorsak، رئیس پیشین مرکز فیزیک پزشکی دانشگاه مک‌گیل در چهارمین گردهمایی بین‌المللی سازمان AISCMP در اسلوونی. ۲۲ مه ۲۰۱۰. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۰.
  32. Nima Kasraie and G Clarke (دسامبر ۲۰۰۹). «Assessing the Magnetic Resonance Imaging Performance of Gadolinium‐Hyaluronic Acid Polymer Contrast Agents in Phosphate Buffered Saline». ژورنال فیزیک پزشکی. انجمن فیزیک پزشکی آمریکا. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ اوت ۲۰۱۰.
  33. Wiley-Liss (۲۰۰۱). «Imaging Brain Function in Humans at 7 Tesla» (PDF). انجمن ماکس پلانک. ژورنال تشدید مغناطیسی در پزشکی. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۱۶ آوریل ۲۰۰۷. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۰.
  34. «Anti Proton therapy». مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیت‌سونیان. الزویر. فوریه ۲۰۰۸. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲۸ ژوئیه ۲۰۱۰.
  35. Nima Kasraie and G Clarke (فوریه ۲۰۱۲). «Characterizing atherosclerotic plaque with computed tomography: a contrast-detail study». Proc. SPIE 8318, 83181M (2012); http://dx.doi.org/10.1117/12.911789. اسپای. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ آوریل ۲۰۱۲. پیوند خارجی در |اثر= وجود دارد (کمک)
  36. "International Journal of Medical Engineering and Informatics" (PDF). InderScience Publishers. p. ۲. Archived from the original (PDF) on 8 April 2014. Retrieved 4 August 2010.
  37. AAPM - What do Medical Physicists Do?
  38. Physics and Medicine: a historical perspective. Stephen F Keevil. The Lancet. Vol 379. April 21, 2012. pp.1517-1524
  39. Porter R. The Greatest Benefit to mankind. A Medical History of Humanity from Antiquity to the Present. London. Harper Collins. 1997.
  40. Laurie M. Brown & Abraham Pais & A. B. Pippard (۱۹۹۵)، «Medical Physics»، Twentieth century physics Volume 3، نیویورک: Institute of Physics Press، ص. صص ۱۸۵۷–۱۸۵۶، شابک ۰-۷۵۰۳-۰۳۱۰-۷
  41. Anonymous. Adolph Fick. (1829-1901). mathematician, physicist, physiologist. JAMA. 1967. 202, pp.126-127
  42. Duck F. Nineteenth Century Medical Physics. Scope. 1994. 3. pp.32-35
  43. Mould R. A century of x-rays and radioactivity in medicine. Bristol: IOP Publishing, 1993.
  44. Mould R. A century of x-rays and radioactivity in medicine. Bristol: IOP Publishing, 1993.
  45. Robison RF. The race for megavoltage. X-rays versus telegamma. Acta Oncol 1995; 34: 1055-–74.
  46. Haggith JW, ed. History of the Hospital Physicists’ Association. Newcastle upon Tyne: Hospital Physicists’ Association, 1983.
  47. Stieve F-E. Medical physics, in the past, today and in the future—the development of medical physics from the point of view of a radiologist. Phys Med Biol 1991; 36: 687–708
  48. Roberts JE. Meanderings in medical physics. A personal account of hospital physics. Bristol: IOP Publishing, 1999.
  49. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۶ نوامبر ۲۰۱۲.
  50. Leszczynski K, Boyko S. On the controversies surrounding the origins of radiation therapy. Radiother Oncol. 1997; 42, pp.213-217
  51. Robinson RF. The race for megavoltage. X-rays versus telegamma. Acta Oncol. 1995. 34; pp.1055-74
  52. Leopold Freund
  53. Radiobiology for the Radiobiologist. Eric Hall. 2006. 6ED. ISBN 0-7817-4151-3 pp.5
  54. Danlos M, Bloch P. Note sur la traitment du lupus erithemateux par des applications de radium. Ann Dermatol Syphilograph 1901; 2: 986–88.
  55. John D. Cockcroft (1 November 1967). "George de Hevesy. 1885-1966" (PDF). موسسه انجمن سلطنتی. Archived from the original (PDF) on 8 April 2014. Retrieved 9 July 2010.
  56. "The Nobel Prize in Chemistry 1943". The Official Website of Nobel Prize. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 9 July 2010. The Nobel Prize in Chemistry 1943
  57. by Professor Simon Cherry (۳۱ اوت ۲۰۰۳)، «Chapter ۱: What is Nuclear Medicine»، Physics in Nuclear Medicine، به کوشش James Sorenson & Michael Phelps.، W.B. Saunders Company، ص. صص ۳–۲، شابک ۰-۷۲۱۶-۸۳۴۱-X
  58. J Clin Invest (3 August 1927). "Studies On The Velocity Of Blood Flow". مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری. p. PMC434679. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 9 July 2010.
  59. Hamilton JG, Soley MH. Studies in iodine metabolism by use of a new radioactive isotope of iodine. Am J Physiol 1939; 127: 557–72.
  60. Hertz S, Roberts A. Radioactive iodine as an indicator in thyroid physiology. V. The use of radioactive iodine in the in the diff erential diagnosis of two types of Graves’ disease. J Clin Invest 1942; 21: 31–32.
  61. Hamilton JG, Lawrence JH. Recent clinical developments in the therapeutic application of radio-phosphorus and radioiodine. J Clin Invest 1942; 21: 624.
  62. Seidlin SM, Marinelli LD, Oshry E. Radioactive iodine therapy eff ect on functioning metastases of adenocarcinomas of the thyroid. JAMA 1946; 132: 838–47.
  63. Millard N. Croll (ژانویه ۱۹۹۴)، «Historic perspective»، Seminars in Nuclear Medicine (شماره ۲۴)، ص. صص ۳–۱۰
  64. Mary Ann Liebert (۵ نوامبر ۲۰۰۰)، «William H. Blahd: Benedict Cassen The Father of Body Organ Imaging»، Cancer Biotherapy and Radiopharmaceuticals، دوره ۱۵ (شماره ۱۵)
  65. JOHNS HE & BATES LM & EPP ER (۱۵ دسامبر ۱۹۵۱)، «1,000-curie cobalt 60 units for radiation therapy»، Nature، ۱۶۸ (۴۲۸۵)، ص. ۱۰۳۵
  66. "Historical Notice of Stamp". Canadian Postal Archives Database. اداره پست کانادا. p. ArchiviaNet. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 9 March 2021.
  67. Eleanore Tapscott (نوامبر ۲۰۰۵)، «Nuclear Medicine Pioneer, Hal O. Anger, 1920–2005»، Jornal Of Nuclear Medicine Technology (شماره ۴)، ص. Appreciation
  68. John Easton (3 August 2005). "Nuclear medicine pioneer Paul Harper, 1915-2005". The University of Chicago Medical Center. p. About Us 2005. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 3 June 2010.
  69. John N. Aarsvold. "Robert N. Beck 1928-2008". وبگاه انجمن مهندسان برق و الکترونیک. p. Obituary. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 10 July 2010.
  70. Phelps ME (March 1975). "Application of annihilation coincidence detection to transaxial reconstruction tomography". وبگاه کتابخانه ملی پزشکی ایالات متحده آمریکا. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 3 June 2010. Unknown parameter |نشانی نویسنده= ignored (help)
  71. Ronald Jack Jaszczak (۲۰ ژوئن ۲۰۰۶). «The early years of single photon emission computed tomography SPECT» (PDF). Duke University Medical Center. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۸ ژوئیه ۲۰۱۵.
  72. Medich DC, Martel C. Medical Health Physics. Health Physics Society 2006 Summer School. pp.25
  73. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1979". وبگاه رسمی جوایز نوبل. p. laureates. Archived from the original on 8 آوریل 2014. Retrieved ۱۲ ژوئیه ۲۱۰. Check date values in: |تاریخ بازدید= (help)
  74. "The Nobel Prize in Physiology or Medicine 2003". وبگاه رسمی جوایز نوبل. p. laureates. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 12 July 2010.
  75. "MEDICAL IMAGING". Education World. اداره پست آمریکا. 1999. p. lesson170. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 4 August 2010.
  76. Kaufmann PA. «Hybrid SPECT/CT and PET/CT imaging: the next step in noninvasive cardiac imaging». وبگاه مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری. سمینار پزشکی هسته‌ای در بیمارستان دانشگاه زوریخ مورخ سپتامبر ۲۰۰۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲ ژوئن ۲۰۱۰.
  77. Kalender, Willi. Computed Tomography. Publicis. 2011. pp.79
  78. "Proton Therapy in Clinical Practice: Current Clinical Evidence". وبگاه ژورنال آنکولوژی بالینی. جامعه آنکولوژی بالینی آمریکا en:American Society of Clinical Oncology. 10 March 2007. p. صص ۹۷۰–۹۵۶. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 12 April 2010.
  79. Olsen DR (11 May 2007). "Proton therapy - a systematic review of clinical effectiveness". وبگاه مرکز ملی اطلاعات زیست‌فناوری (NCBI). مرکز پزشکی ریکشوسپیتالت و بیمارستان رادیوم نروژ. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 12 April 2010.
  80. «مقدمه و تاریخچه بخش پزشکی هسته‌ای». وبگاه بیمارستان شریعتی تهران. دانشگاه علوم پزشکی تهران. ص. مشخصات بخش پزشکی هسته‌ای. بایگانی‌شده از اصلی در ۹ اکتبر ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۳ تیر ۱۳۸۹.
  81. "Current Status Of Nuclear Medicine In Iran. History Of Nuclear Medicine". Iranian Society Of Nuclear Medicine. 2005. p. AboutUs 2. Archived from the original on 4 January 2010. Retrieved 23 June 2009.
  82. خبرنامه انجمن فیزیک پزشکی. شماره ۱. زمستان ۱۳۷۷. ص۲
  83. "National Members Directory 2007". سازمان بین‌المللی فیزیک پزشکی. p. members. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 3 June 2010.
  84. «یازدهمین کنگره بین‌المللی پزشکی هسته‌ای ایران در رشت برگزار شد». وبگاه خبری-تحلیلی پزشکان بدون مرز. ۲۸ آبان ۱۳۸۶. ص. اخبار سمینارها. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۷ ژوئن ۲۰۱۰.
  85. David E. Kuhl. «The Mark IV System for Radionuclide Computed Tomography of the Brain». جامعه رادیولوژی آمریکای شمالی. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۱۰. از پارامتر ناشناخته |نشانی نویسنده= صرف‌نظر شد (کمک)
  86. «Alavi Achievements Recognized with de Hevesy Award» (PDF). ژورنال آو نوکلیر مدیسین. سپتامبر ۲۰۰۴. ص. ۴۵/۹/۳۶N. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۳ ژوئن ۲۰۱۰.
  87. Andrea Santiago. "How To Become A Medical Physicist". وبگاه About.com. The New York Times Company. p. Health Careers. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 19 July 2010. Unknown parameter |نشانی نویسنده= ignored (help)
  88. «Concentrations». کالج بلاویو. ص. Bachelor of Applied Science Degree. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱۴ آوریل ۲۰۱۰.
  89. School of Medicine and Public Health. "Medical Physics". وبگاه دانشگاه ویسکانسین-مدیسن. Board of Regents of the University of Wisconsin System. p. کاتالوگ ۲۰۲–۲۰۱۰. Archived from the original on 10 June 2010. Retrieved 14 April 2010.
  90. «نصب اولین دستگاه پت اسکن تا خرداد ماه». وبگاه ایسکا نیوز. باشگاه خبرنگاران دانشجویی ایران. ۸ اردیبهشت ۱۳۸۹. ص. اجتماعی. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۲ اوت ۲۰۱۰.
  91. Education and training of medical physics in Iran: The past, the present and the future. Mahdavi, Seyed Rabi. Physica medica. April 2017. Volume: 36 Page: 66-72
  92. راهنمای تحصیلات تکمیلی فیزیک پزشکی. ویرایش دوم. ابوالقاسم بیات. دانشگاه تربیت مدرس. شهریور ۱۳۸۷ ص۱۸
  93. "Current Status Of Nuclear Medicine In Iran". Iranian Society Of Nuclear Medicine. 2005 میلادی. p. About Us II. Archived from the original on ۴ ژانویه ۲۰۱۰. Retrieved ۲۳ ژوئن ۲۰۰۹. Check date values in: |تاریخ= (help)
  94. "Why MD Anderson Proton Therapy Center?". مرکز سرطان ام. دی. اندرسون دانشگاه تگزاس. p. صفحه مرکز پروتون تراپی. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 8 August 2010.
  95. «CAMPEP accredited programs». CAMPEP. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۵.
  96. Gerald A. White (۲۰ مارس ۲۰۰۷). «Licensure» (PDF). مرکز علوم بهداشت دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو. ص. ۱۹. بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۳ نوامبر ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۶ اوت ۲۰۱۰.
  97. Toni Feder (۲۲ مه ۲۰۰۹)، «Medical physics standardizes clinical training»، physics today، سال سوم، ص. صص ۳۲–۳۰
  98. «New ABR Certification Rules Starting in 2012 for Medical Physicists». وبگاه انجمن فیزیک پزشکی. Voice of Medical Physics Community. ۱۰ مه ۲۰۰۹. ص. certification rule. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ اوت ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۰.
  99. Philip O. Alderson & Gary J. Becker (سپتامبر ۲۰۰۸)، «The New Requirements and Testing for American Board of Radiology Certification in Diagnostic Radiology»، رادیولوژی، ۲۴۸ (۳)، ص. ۷۰۷
  100. by American Association of Physicists in Medicine (۲۰۰۸)، «Alternative Clinical Training Pathways for Medical Physicists»، Alternative Clinical Training Pathways for Medical Physicists، مریلند: Report of AAPM Task Group 133، ص. ۶، شابک ۹۷۸-۱-۸۸۸۳۴۰-۷۷-۸
  101. AAPM (31 March 2007). "Support for the CAMPEP Accredited Residency Programs". American Association of Physicists in Medicine. p. policies. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 12 November 2007. It is the policy of the AAPM to support the CAMPEP accredited residency programs
  102. Larry Reinstein & Mike Herman (28 July 2005). "Report of the Adhoc Committee on Alternative Pathways to Medical Physics Residency Training" (PDF). وبگاه انجمن فیزیک پزشکی آمریکا. چهل و هفتمین اجلاس سالیانه انجمن فیزیک پزشکی آمریکا. Archived from the original (PDF) on 8 April 2014. Retrieved 29 May 2010. The ABR suggested that graduation from a CAMPEP accredited clinical training program should be considered a requirement to sit for the ABR exams by 2012
  103. "Accreditation of Institutes by CAMPEP". وبگاه کمپپ. Commission on Accreditation of Medical Physics Educational Programs. 21 December 2009. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 29 June 2007.
  104. "Inventor of the Week Archive". مؤسسه فناوری ماساچوست. November 2006. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 8 August 2010.
  105. "Dr. Julio Palmaz appointed to prestigious Ashbel Smith Professorship". مرکز علوم بهداشت دانشگاه تگزاس در سن آنتونیو. 24 January 2006. p. HSCnews. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 8 August 2010.
  106. "Guidelines for Accreditation of Residency Education Programs in Medical Physics" (PDF). Guidelines for Residency Programs. C A M P E P. May 2009. p. Accreditation. Archived from the original (PDF) on 23 July 2011. Retrieved 24 July 2010.
  107. "Policy Statement:Radiologic Physics Exam Future Requirements". American Board of Radiology. March 2010. p. Certification. Archived from the original on 17 May 2010. Retrieved 15 April 2010.
  108. "Classifying health workers" (PDF). وبگاه سازمان بهداشت جهانی. سازمان بین‌المللی کار. p. ۵. Archived from the original (PDF) on 16 September 2013. Retrieved 29 July 2010.
  109. "Medical Physics". دانشکده پزشکی دانشگاه وندربیلت. p. Medical Physics Masters Program. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 2 June 2010.
  110. By Andrea Santiago (22 July 2009). "Medical Physicists Face Shortage". The New York Times Company. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 15 April 2010. Unknown parameter |نشانی نویسنده= ignored (help)
  111. http://learn.org/articles/Whats_the_Job_Outlook_for_a_Medical_Physicist.html
  112. http://citizenhomorationalis.blogspot.com/2015/02/so-you-want-to-be-medical-physicist.html
  113. Ervin B. Podgorsak (۲۰۱۰)، «Introduction to Modern Physics»، Radiation Physics for Medical Physicists: Biological and Medical Physics (ویراست دوم)، Springer، ص. XVIII، شابک ۳-۶۴۲-۰۰۸۷۴-۷
  114. http://www.aapm.org/pubs/reports/rpt_42.pdf
  115. Gen Roessler (2 August 2000). "383 Submitted to Ask the Experts". وبگاه جامعه فیزیک سلامت آمریکا. p. Answer to Question. Archived from the original on 19 June 2010. Retrieved 12 July 2010.
  116. گزارش Professional Information Report Calendar Year 2009 منتشره انجمن فیزیک پزشکی آمریکا در سال ۲۰۰۹ ص۱۰
  117. http://www.physicstoday.org/jobs/profiles/medical-physics-jobs
  118. "http://adsabs.harvard.edu/abs/2006APS..APR.P6003H". وبگاه مرکز اخترفیزیک هاروارد-اسمیت‌سونیان. جامعه فیزیک آمریکا. 26 April 2006. p. P6.003. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 12 May 2010. External link in |title= (help)
  119. گزارش Professional Information Report Calendar Year 2015 منتشره انجمن فیزیک پزشکی آمریکا در سال ۲۰۱۵
  120. http://www.sciencemag.org/careers/2014/04/career-bringing-physics-medicine
  121. AAPM PROFESSIONAL SURVEY REPORT: CALENDAR YEAR 2015
  122. Radiology, medical imaging : Free medical journals
  123. محسن ساغری. «مشخصات نشریه مجله پزشکی هسته‌ای ایران». دانشگاه علوم پزشکی تهران. بایگانی‌شده از پزشکی هسته‌ای ایران&SAN=1 اصلی مقدار |نشانی= را بررسی کنید (کمک) در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ ژوئن ۲۰۱۰.
  124. «نشریه تحقیقات پرتوی ایران». Official Website of Magazine. Iranian Journal of Radiation Research. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ آوریل ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۶ ژوئن ۲۰۱۰.
  125. «شناسنامه فصلنامه فیزیک پزشکی ایران». وبگاه رسمی مجله. دانشگاه علوم پزشکی مشهد. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۸ ژوئیه ۲۰۱۰. دریافت‌شده در ۲۷ مه ۲۰۱۰.
  126. "About Radiology". Official Website of Journal. Radiological Society of North America. p. About the Journal. Archived from the original on 1 September 2011. Retrieved 28 May 2010.
  127. "About Radiology Today". وبگاه رسمی ماهنامه رادیولوژی امروز. New Jersey Society of Radiologic Technologists. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 6 June 2010.
  128. "Journal of Applied Clinical Medical Physics". official website of JACMP. American College of Medical Physics. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 11 October 2007.
  129. "Radiology, nuclear medicine and medical imaging". Thomson Reuters Institute for Scientific Information's (ISI) Journal Citation Report. تامسون رویترز. Archived from the original on 8 April 2014. Retrieved 3 September 2016.
  130. Roberts JE. Meanderings in Medical Physics. A Personal Account of Hospital Physics. Bristol: IOP Publishing, 1999.
  131. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۵ ژانویه ۲۰۱۳. دریافت‌شده در ۳ سپتامبر ۲۰۱۶.
  132. https://rsna2015.rsna.org/information/attendancefigures.cfm

جستارهای وابسته

پیوند به بیرون
در ویکی‌انبار پرونده‌هایی دربارهٔ فیزیک پزشکی موجود است.

تحصیلات

انجمن‌های کشورهای مختلف

نشریات علمی

برخی متخصصین ایرانی در سطوح بین‌المللی
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.