واجب‌الوجود

واجب‌الوجود یا به اختصار واجب در فلسفه و کلام؛ یکی از دو حالتی است که از بررسی هستی هر موجودی می‌توان آن را به موجود مورد بحث نسبت داد. یعنی می‌توان گفت بودن آن موجود، واجب (یا ممکن الوجود) است.
همچنین یکی از حالاتی است که یک مفهوم ذهنی از نظر امکانِ در خارج از ذهن بودن می‌تواند داشته باشد. یعنی می‌توان گفت که بودن یک مفهوم ذهنی به خصوص، واجب یا ممکن یا ممتنع است.[1][2]

خدا
مفاهیم عمومی
مفاهیم اختصاصی
در ادیان خاص
ابراهیمی
هندو ایرانی
چینی
ویژگی‌های
  • تجربه ها
  • اعمال
مطالب مرتبط

البته اصطلاح اصلی واجب الوجود (و نیز ممکن الوجود و ممتنع الوجود بودن) مربوط به رابطه بین هر موضوع و محمولی در یک قضیه است.[3]

متکلمان و فیلسوفان مسلمان بخش مهمی از بحث‌های خود را به اثبات این که مفهوم واجب‌الوجود، در جهان خارج دقیقاً یک مصداق دارد، که آن مصداق، همان الله است اختصاص داده‌اند.[4][5]

کاربرد اصطلاح واجب الوجود در مفاهیم

اصطلاح اصلی واجب الوجود (و نیز ممکن الوجود و ممتنع الوجود بودن) مربوط به رابطه بین هر موضوع و محمولی در یک قضیه است. به عنوان مثال در کتاب فلسفه اسلامی[3] آمده است: از نظر منطق، در هر قضیه ای رابطه میان محمول و موضوع یا واجب است مثل «عدد چهار زوج است» یا ممتنع (محال) است مثل «عدد چهار فرد است» یا ممکن است «عدد طبیعی مفروض n زوج است». اما در فلسفه محمول، «وجود دارد» است لذا ارتباط هر موضوعی با این محمولِ «وجود داشتن» بررسی می‌شود.

فیلسوفان برای تقسیم مفهوم ذهنی به صورت زیر از روش تقسیم ثنائی استفاده می‌کنند:

یک مفهوم یا:

  • موجود شدنش در عالم واقع، محال است، که به آن ممتنع الوجود گویند (ممتنع الوجود هیچ‌گاه موجود نمی‌شود یعنی تصور موجود شدنش مستلزم تصور واقعی بودن اجتماع نقیضین است)؛ و یا
  • موجود شدنش در عالم واقع محال نیست (یعنی امکان موجود شدن آن مفهموم در جهان واقع وجود دارد) که در این صورت نیز دو حالت می‌توان فرض کرد:[6][7]
  • بودن آن مفهوم در جهان خارج از ذهن ضروری باشد یعنی برای بودن آن نیاز به دیگری نباشد (و معادلاً حقیقت آن موجود همان وجود او باشد پس آن موجود وجودش را از کسی نگرفته‌است) که در این حالت به آن مفهوم، واجب‌الوجود گویند؛ و یا
  • موجود شدن یا معدوم ماندن آن مفهوم در عالم واقع هیچ ترجیحی بر دیگری ندارند (و معادلاً حقیقت آن مفهوم علاوه بر وجودش به وجود دیگری است) که به این نوع مفاهیم، ممکن الوجود می‌گویند.[8][9]

برهان وجود مصداقی برای واجب الوجود

برهان‌های بسیاری برای اثبات وجود واجب الوجود مطرح شده‌اند. البته باید توجه کرد که برهان‌هایی که برای اثبات وجود خدا اقامه شده‌اند اعم از برهان‌های اثبات وجود واجب الوجود بوده و سه دسته کلی هستند که برهان مورد بحث، مثالی از یکی از این دسته‌ها است.[10][11][12]

یکی از این برهان‌ها که توسط فارابی و بعدها ابن سینا[13][14] به دقت تنظیم شده که به صورت مختصر به شکل زیر است:

موجودات: یا در بودن خویش نیازمند به دیگری هستند، یا بی نیازند.

  • اگر فرض شود که همه موجودات بی‌نیاز هستند یعنی همه واجب الوجودند و اثبات تمام می‌شود.

یعنی هدف این برهان که بالاخره حداقل یک واجب الوجود وجود دارد، محقق شده‌است، اما به وضوح این فرض باطل است بنابراین باید سراغ فرض‌های دیگر رفت.

  • اگر فرض شود همه موجودات در بودن خود نیازمند باشند:

آنگاه باید پذیرفت که مجموعه هستی دراصل بودنش نیازمند است پس نباید موجود باشد در حالیکه می‌بینیم موجودات بسیاری وجود دارند.
پس این فرض که همه موجودات بدون استثنا نیازمند هستند باطل است. زیرا در این صورت عالم ممکنات به مرحله وجود نمی‌رسد.

  • بنابراین موجودی باید وجود داشته باشد که در اصل بودنش به چیزی نیازمند نباشدو ذات او برابر با بودن باشد یعنی واجب الوجود باشد تا بتواند زمینه پیدایش دیگر موجوداتی که می‌بینیم وجود دارند را فراهم کند؛ و اثبات تمام می‌شود.

منابع
  1. برهان وجوب و امکان استاد دکتر حسینی‌شاهرودی گردآورنده: زینب شعرباف اکبری کارشناسی ارشد بهار 87
  2. علی، شیروانی. شرح بدایة الحکمه علامه طباطبایی ج4 ص30 الی 34. بوستان کتاب چاپ سوم 1378
  3. رحمت‌الله، قاضیان. فلسفه اسلامی. ص102. بوستان کتاب
  4. در غالب کتاب‌های فلسفه اسلامی این مهم به انجام رسیده‌است برای نمونه بنگرید به:
    • الخواجة نصیر الدین الطوسی. شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق الطوسی. نشر البلاغت. قم ۱۳۷۵. ج ۳ ص ۱۹
  5. شیخ اشراق. مجموعه مصنفات شیخ اشراق. لوح سوّم- در اثبات واجب الوجود و آنچه لایق ذات پاک و عظمت بی‌نهایت اوست. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی
  6. ابن سینا. رسائل ابن سینا. انتشارات بیدار. قم ۱۴۰۰ قمری. ص ۶۹
  7. ابن سینا. الهیات دانشنامه علائی (با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر محمد معین). دانشگاه بو علی سینا. همدان: ۱۳۸۳ ه‍. ش. چاپ: دوم. ص ۶۶
  8. موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب النص ۴۶۷ شیء. ص: ۴۵
  9. ابن سینا. (ترجمه) رساله اضحویه. انتشارات اطلاعات ص ۷۵.
  10. محسن غرویان، سیری در ادلهٔ اثبات وجود خدا، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1373
  11. عبدالله جوادی آملی، تبیین براهین اثبات خدا (قم، اسراء، 1375)
  12. محمد حسین، طباطبایی. شرح از مرتضی مطهری. اصول فلسفه و روش رئالیسم ج5 ص 58. دارالعلم. قم 1350
  13. ابن سینا، حسین بن عبدالله، الاشارات و التنبیهات، تحقیق مجتبی زارعی، (قم، بوستان کتاب، 1381)ج 3، ص 6
  14. بدوی، عبدالرحمن؛ موسوعة الفلسفه، بیروت، الموسسه العربی، 1984م، به نقل از: حسین‌زاده، محمد؛ فلسفهٔ دین، قم، بوستان کتاب، چاپ دوّم، ص 268- 269
  • شیخ اشراق. مجموعه مصنفات شیخ اشراق (به تصحیح و مقدمه هانری کربن و سید حسین نصر و نجفقلی حبیب). لوح سوّم- در اثبات واجب الوجود و آنچه لایق ذات پاک و عظمت بی‌نهایت اوست. مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی. تهران ۱۳۷۵
  • خواجه نصیر طوسی. شرح الاشارات و التنبیهات للمحقق الطوسی. نشر البلاغت. قم ۱۳۷۵
  • صدرالدین محمد بن ابراهیم قوام شیرازی (مشهور به ملاصدرای شیرازی ،). تفسیر القرآن الکریم.
  • فرید جبر- سمیح دغیم- رفیق العجم- جیرار جهام. موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب. ناشرون. بیروت. ۱۹۹۶ میلادی
  • ابن سینا. (ترجمه) رساله اضحویه. انتشارات اطلاعات.
  • ابن سینا. الهیات دانشنامه علائی (با مقدمه و حواشی و تصحیح دکتر محمد معین). دانشگاه بو علی سینا چاپ: دوم. همدان. ۱۳۸۳.
  • ابن سینا. رسائل ابن سینا. انتشارات بیدار. قم ۱۴۰۰ قمری
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.