سید کاظم رشتی
سید کاظم بن قاسم حسینی رشتی ملقب به نجیب الاشراف (۱۲۱۲ - ۱۲۵۹ قمری) دومین رهبر شیخیه و جانشین احمد احسائی بود. اجداد او از اشراف سادات حسینی مدینه بودند و دو نسل بود که ایرانی شده بودند. جدش سید احمد به خاطر شیوع طاعون از مدینه به رشت رفت. او در جوانی به یزد نزد احمد احسایی رفت و سپس به کربلا رهسپار شد و تا پایان عمر به تدریس و ترویج امامان شیعه و مکتب شیخیه پرداخت. وی در اصطلاح شیخیه ملقب به «سید نبیل» است. او در کربلا توجه دانشمندان دینی را به خود جلب کرد، محمود آلوسی مفتی بغداد صاحب «مقامات آلوسیه» دربارهٔ سید کاظم گوید: اگر سید در زمانی می‌زیست که ممکن بود نبی مرسل و پیغمبری باشد من اول من آمن بودم، زیرا شرایط لازم به اخلاق و علم کثیر و عمل به سجایای معنوی در شخص او موجود است. این سید جانشینی انتخاب نکرد. اما سه تن از شاگردان معروف او محمد کریم خان قاجار، میرزا شفیع تبریزی، سید محمد علی شیرازی بود.
نوشته‌اند نحیب پاشا حاکم عثمانی به او قهوه‌ای مسموم خوراند و سید در ذیحجه سال ۱۲۵۹ ه.ق درگذشت و در جوار قبر حسین بن علی مدفون شد.[1]
آثار
- «شرح القصیده» در شرح قصیده لامیه پاشا عبدالباقی افندی عمری موصلی والی عراق. این کتاب در سال ۱۲۷۰ در تهران به طبع رسیده‌است.[2]
- شرح دعای سمات
- شرح آیت الکرسی
- اصول دین
- شرح حدیث عمران صابی
- دلیل المتحیرین
- رسالة السلوک فی الاخلاق و الاعمال
- جواهر الحکم (مجموعه ای چاپ شده از کتب سید کاظم رشتی)
از سید کاظم رشتی بالغ بر سی صد جلد کتاب و رساله موجود است.
شاگردان
حاج محمدکریم خان کرمانی
محمد کریم خان کرمانی شاهزاده قاجار بود که از ایران نزد سید کاظم رشتی رفت و شاگرد و ملازم وی بود تا اینکه به ایران بازگشت و نماینده وی بود، و مقر وی کرمان بود و پدر او عموی فتحعلی شاه بود.
ملاباقر اسکویی
ملاباقر اسکویی از بزرگان شیخیه در کربلا بود و پسران سید کاظم رشتی نزد او درس می‌خواندند و پس از درگذشت سید دعوی جانشینی او را کرد و چون کتابی به نام «احقاق‌الحق و ابطال‌الباطل» در رد حاج محمدکریم‌خان کرمانی نوشت، فرزندان او نام خانوادگی خود را «احقاقی» نهادند. این طایفه در آذربایجان و کربلا و کویت زندگی می‌کنند و پیشوای آنان شیخ رسول احقاقی است.
میرزا محمد مامقانی
میرزا محمد مامقانی از شاگردان سید کاظم رشتی به‌شمار می‌رود که ادعای جانشینی وی را داشت و عده ای از شیخی‌های تبریز مقلد وی شدند. وی تکفیرکننده سید علی‌محمد باب و محکوم‌کننده او به مرگ در شهر تبریز بود.
ملا میرزا حسن گوهر
ملا میرزا حسن گوهر یکی از شاگردان برجسته شیخ احمد و سید کاظم رشتی، یکی از کسانی بود که مدعی رهبری و جانشینی شد.
سید علی محمد شیرازی (ملقب به باب)
سید علی محمد باب تقریباً ۲۰ ساله بود که برای زیارت به عراق سفر کرد و کمتر از ۱ سال (۱۸۳۹–۱۸۴۰) را در آنجا و بیشتر در کربلا گذراند و در آن مدت در مکتب‌های سید کاظم رشتی و سایر علمای اصولی و اخباری شرکت کرد. وی کمی بعد به اصرار خانواده‌اش به شیراز برگشت.[3]
ملاحسین بشرویه‌ای (ملقب به اول من آمن)
ملا حسین بشرویه‌ای مدت کمی در درس سید کاظم رشتی شرکت داشت. وی پس فوت سید کاظم رشتی به جانشینان وی رغبتی نشان نداده و عازم ایران می‌شود و در بدو ورود به شیراز با سید علی محمد باب برخورد کرده و به او پیوست.[4] ملاحسین بشرویه‌ای، اولین کسی بود که به باب ایمان آورد.[5]
زرین تاج برغانی (ملقب به طاهره قرةالعین)
طاهره برادرزاده شهید ثالث بود که استعداد فراوانی داشت.[6] او به درجات عالی تحصیلی نزد پدر و مادرش[7] و همچنین دیگر اعضای خانواده رسید[8] او ادبیات و شعر فارسی را نزد مادر خود و فقه، اصول، حدیث و تفسیر را نزد پدر، برادر (عبدالوهاب) و عمویش شهید ثالث فراگرفت.[9][10] او همچنین عروس عمویش محمدتقی برغانی بود.
در مقطعی از زمان او تصمیم گرفت تا با مراجع شیعه نامه نگاری کند و از آنان اجازه اجتهاد بگیرد. از نوشته‌های خود او چنین برمی‌آید که مجتهدان شیعه در پاسخ و در عین حال که طاهره را دارای شرایط اجازه اجتهاد می‌دانستند. اعطای اجازه به یک زن را خلاف عرف می‌دانستند.[11]
پس از مدتی طاهره به شیخیه گرایش پیدا کرد.[12] پس از ازدواج، او مشتاقانه دروس احمد احسایی (که عموی کوچکترش ملامحمدعلی برغانی نیز به او گرایش داشت)[13] را دنبال می‌کرد.[14] طاهره اندکی پس از ازدواج و به همراه همسرش برای سیزده سال به نجف رفت و تحصیلات در زمینه فقه، کلام و دیگر علوم دینی را دنبال کرد.[15] او موفق شد مدتی نیز در کربلا در محضر سیدکاظم رشتی تحصیل کند و پس از چندی به ایران بازگشت[16][13] کفر خوانده شدن شیخیه توسط پدرشوهر طاهره و دشمنی شوهرش با آنان سر مسایل خانوادگی، باعث شد تا طاهره و همسرش از یکدیگر جدا شوند و طاهره به خانه پدری بازگردد. فرزندان وی نزد پدر خود باقی ماندند.[17]
در این میان طاهره تصمیم گرفت با خواهر و شوهرخواهرش دوباره به کربلا برود.[18] بنابراین سفر دوم طاهره به کربلا در حدود سال ۱۸۴۳ انجام شد.[19] ولی سیدکاظم رشتی پیش از رسیدن طاهره به کربلا درگذشته بود.[20]
وی پس از سید کاظم رشتی به بابیه پیوست.
ملا محمدعلی بارفروشی (ملقب به قدوس و اسم‌الله الاخر)
محمدعلی بارفروشی (زاده ۱۲۳۸ قمری) از اولین گروندگان به آئین باب و از حروف حی بود. سرانجام بارفروشی در سن ۲۷ سالگی در سبزه‌میدان بابل اعدام شد.
شهاب فردوسی کشته شدن ایشان را در جنگ قلعه طبرسی مازندران می‌دانند.[21]
محمدنامق پاشا که نماینده ویژه حکومت عثمانی در کربلا بود، دربارهٔ سید کاظم رشتی چنین می‌گوید:
«مجتهد مسلّم مذهب شیعه هستند و بیش از پانصد نفر طلبه در حلقه درس ایشان می‌نشینند و اسرار توحید را بحث و تقریر می‌کنند. تمام شیعیان در امر دین به اجتهاد ایشان عمل می‌نمایند. حتی روایت است که حضرت محمدشاه، شاه ایران به اجتهاد کاظم افندی عمل می‌کند…»[22]
پانویس
- منصف (۲۰۱۷-۰۵-۲۰). «تحقیق جامعی در مورد مرحوم سید کاظم رشتی اع و معرفی کتب ایشان». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۵-۲۰.
- فروخ، عمر (۱۹۸۴). تاریخ الأدب العربی (PDF). سوم. بیروت: دارالعلم للملایین. صص. ۴۰۴.
- «Interpretation as Revelation: The Quran Commentary of the Bab, Todd Lawson,2. the Shaykhi school, Published in the Journal of Bahai Studies, vol.2, number4(1990),2. the Shaykhi school» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۰ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲ آوریل ۲۰۱۲.
- بالیوزی، ص. ۱۳
- 2009-09-28 The Báb,BBC
- Jestise Phyllis، ۸۳۵.
- Najmabadi، ۱۵–۱۶.
- Guity Nashat، ۱۵.
- Moojan Momen، ۳۲۸.
- Susan Stiles Maneck، Táhirih.
- McEoin، ۲۱۴.
- McEoin، ۲۱۵.
- «برغانی»، دانشنامه جهان اسلام.
- Khodaverdi Tajabadi، ۱۲۶۷.
- McEoin، ۲۱۴.
- Abbas Amanat، ۲۹۸.
- Jestise Phyllis، ۸۳۵.
- Abbas Amanat، ۲۹۸.
- Susan Stiles Maneck، Táhirih.
- Jestise Phyllis، ۸۳۵.
- ترابیان فردوسی، محمد (۱۳۸۳). حالات و مقالات استاد شهاب فردوسی (به پارسی). ایران: صحیفه خرد. ص. ۳۱۸. شابک ۹۶۴-۹۵۱۴۱-۵-۵.۵۰۵}}
- منصف (۲۰۱۷-۰۵-۲۰). «تحقیق جامعی در مورد مرحوم سید کاظم رشتی اع و معرفی کتب ایشان». دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۵-۲۰.
منابع
مشکور، محمدجواد، فرهنگ فرق اسلامی