نامها و لقب‌های فاطمه زهرا
می‌توان فاطمه را از محبوبترین شخصیت‌ها در نزد شیعیان نامید، بسیاری از شیعیان برای وی مقامی والا قائلند و معتقدند که فاطمه جبرئیل را می‌دیده‌است و حتی پس از مرگ پدرش محمد، از او گونه‌ای از وحی را دریافت می‌نموده‌است که البته کیفیت این وحی با قرآن متفاوت بوده، تمامی آن، در مصحف فاطمه گرد آوری شده‌است که نزد امامان شیعه بوده‌است.[1] از همین روی او را محدثه لقب می‌دهند، آنچنانکه مریم را نیز محدثه می‌نامند.
 | |
| زندگی | |
|---|---|
| نامها و القاب · زندگی زناشویی · اختلاف مالی فاطمه و عباس با خلافت · خطبه فدکیه · رویداد خانهٔ فاطمه · درگذشت | |
| در قرآن | |
| سوره انسان · سوره قدر · سوره کوثر · آیه مباهله · آیات نور · آیه تطهیر · آیه مودت · آیه اطعام | |
| جای‌ها | |
| در مکه | محله بنی‌هاشم · شعب ابی‌طالب |
| در مدینه | بقیع · بیت‌الاحزان · درخت کنار · روضه نبوی · سقیفه · مسجد النبی |
| در شمال حجاز | فدک |
| افراد | |
| خانواده | محمد · خدیجه · علی |
| فرزندان | حسن · حسین · زینب · ام‌کلثوم · محسن |
| همراهان | فضه · ام ایمن · اسماء · سلمان |
| دیگران | قنفذ · مغیره · عمر · ابوبکر |
| آثار | |
| خطبه فدکیه · خطبه عیادت · دعای نور · مصحف فاطمه · لوح فاطمه | |
| مرتبط | |
| تسبیحات فاطمه · رویداد مباهله · ایام فاطمیه | |
برخی از مسلمانان به او لقب «مریم دوم» یا «مریم کبری» نیز داده‌اند. به عقیده بسیاری از مسلمانان خدیجه مادر فاطمه نیز همچون فاطمه از بهترین زنان و مقدس‌ترین زنان تاریخ به‌شمار می‌آید. این دو در امور اسلامی و اخروی مربوط به زنان، نقش مهمی را ایفا می‌نمایند. همچنین امامان شیعه و سادات از طریق فاطمه و علی ابن ابی‌طالب از نسل محمد به حساب می‌آیند.[2] تا آنجا که در طول تاریخ به فرزندان فاطمه، «پسران رسول خدا» (ابن رسول‌الله)، گفته می‌شده‌است.
نامها
فاطمه دختر محمد به گفته جعفر صادق دارای ۹ نام مخصوص بوده:[3][4]
فاطمه
- از محمد بن علی، امام پنجم شیعیان روایت شده: خداوند فاطمه را از جهل و پلیدی جدا نموده‌است، لذا «فاطمه» نام گرفته‌است. سپس ادامه داد: به خدا قسم، خداوند در عالم پیمان و عهد (عالم ذر) فاطمه را از جهل و پلیدی جدا کرده‌است.[5]
صدیقه
به زنی صدیقه گویند که بسیار راستگو باشد. زنی که هم در عمل، هم در گفتار و هم در اعتقادات و ایمان صادق باشد.
مبارکه
بَرَکَتْ یعنی فایدهٔ ثابت.[8]
طاهره
طاهرة یعنی زن پاکیزه از نجاست و نقص.[10]
زکیه
زَکیّة در لغت پاکیزه بودن و رشد و نمو را معنی می‌دهد. پاکیزه بودن از هرگونه رجس، گناه یا صفات رذیله.
- مباهات علی بر همسری با فاطمه «من شوهر بتول، سرور زنان عالم هستم. فاطمه‌ای که اهل تقوا، پاکدامنی و نیکوکاریست، او که از طرف خداوند هدایت شده‌است، دوست او، دوست خداست، بهترین دختر و فرزند پیامبر خداست، ریحانهٔ پیامبر اکرم است…»[12] «... درود بر تو ای زن با فضیلت! و ای زنی که از هر آلودگی خود را پاک نموده‌ای.»[13]
راضیه
فاطمه دارای صفت رضا بود، یعنی هر سختی و مصیبت و رنجی را که خدا برای او مقدر کرده بود، تحمل می‌کرد و به آن راضی بود.
- جابر بن عبداللَّه گوید: محمد وارد منزل فاطمه شد در حالی که عبایی از پشم شتر بر دوش فاطمه بود و با دست آسیا می‌کرد. پیامبر نگاهی به فاطمه کرد و گفت: عجله کن و تلخی‌های دنیا را تحمل کن تا فردا به نعمت‌های آخرتی نائل گردی، چرا که خداوند بر من نازل کرده‌است که آنقدر پروردگارت به تو می‌بخشد که تو راضی شوی.»[14]
محدثه
نام محدثه دارای دو تلفظ است:
۱) «محدثه» به فتح دال، یعنی زنی که برای او حدیث گفته می‌شد.
- جعفر صادق گفت: فاطمه را «محدثه» گویند، چون ملائکه از آسمان به پایین می‌آمدند و همانگونه که ملائکه با مریم سخن می‌گفتند، با فاطمه نیز سخن می‌گفتند. شبی از فرشتگان سؤال کرد: آیا برترین زن عالم، مریم دختر عمران نیست؟ فرشتگان عرضه داشتند: مریم سرور زنان زمان خود بود، اما خداوند شما را برترین زن جهان قرار داده‌است، هم در زمان خودت و هم در زمان مریم و سرور همهٔ زنان از اول عالم تا آخر جهان.[15]
- محمد پسر ابوبکر گوید: وقتی آیه «و ما أرسلنا من قبلک من رسول و لا نبیّ و لا محدث» نازل شد من گفتم: آیا فرشتگان با غیر از پیامبران نیز سخن می‌گویند؟ «صادق گفت: مریم پیامبر نبود ولی «محدثه» بود، یعنی فرشتگان با او سخن می‌گفتند. مادر موسی نیز محدثه بود، ولی پیامبر نبود. ساره همسر ابراهیم، محدثه بود، امّا پیامبر نبود. فرشتگان با او ملاقات نمودند و بشارت اسحاق و یعقوب را به او دادند؛ و فاطمه ملائکه را می‌دید و از آن‌ها حدیث می‌شنید، اما پیامبر نبود.[16]
۲) «محدثه» بکسر دال یعنی زنی که برای دیگران نقل حدیث می‌کند.
زهراء
زهراء، مؤنث الزهراء است، که در لغت، درخشنده، روشن، معنی می‌دهد.
- جابر از حسین سؤال کرد: چرا فاطمه را «زهراء» نامیده‌اند؟ او گفت: خدا فاطمه را از نور عظمت خود آفرید. وقتی فاطمه درخشید، زمین و آسمان را نورانی کرد. چشمهای ملائکه غرق نور شد و خداوند را سجده کردند و از روی تعجب گفتند: خداوندا! این چه نوری است؟ وحی شد که این یکی از نورهای من است، در آسمان جایش دادم و او را از طریق پیامبر متولد گردانیدم و او را بر همهٔ پیامبران برتری دادم و از آن نور، ائمهٔ هدی به وجود آمدند، تا دستورات مرا اجرا نمایند و مردم را هدایت کنند، آن‌ها بعد از قطع شدن وحی، جانشینان من در زمین هستند.[17]
- عایشه می‌گوید: شب هنگام، ما در نور صورت فاطمه خیاطی، پشم‌ریسی و بافندگی می‌کردیم و چون صورتی بسیار درخشنده داشت «زهراء» نامیده شد.[18]
القاب
فاطمه زهرا دختر محمد با وجود این که بیش از ۱۸ سال در دنیا زندگی نکرده ولی در همین عمر محدود چنان تأثیر گذار بوده که برای وی اسماء و القاب کثیری در منابع اسلامی ذکر شده که به عقیده برخی این اسماء از مرز ۱۰۰ اسم گذر می‌کند.[19][20] باشگاه خبرنگاران جوان مجموعه ای از القاب فاطمه را بدین شرح آورده «انسیه، بتول، تقیه، حبیبه، حُرَّة، حوراء، حوریه، راکعه، رشیده، راضیه، ریحانه، زهره، ساجده، سعیده، سیده، شهیده، صابره، صادقه، صدوقه، طیبه، عارفه، عالیه، عذراء، عزیز، علیمه، عدیله، فاضله، فریده، کریمه، کوثر، کوکب، مبشره، محموده، مطهره، معصومه، ملهمه، ممتحنه، منصوره، موفقه، مهدیه، مؤمنه، ناعمه، نقیّه، والهه، وحیده، انسیة، نوریة، حانیة، رحیمة، رشیدة، محترمة، صابرة، سلیمة، صفیة، حدیثه، محتشمة، جلیلة، حکیمة، فهیمة، حنانة، حسنا، مرضیه».[21] به گفته مهدی آذر طوسی کارشناس امور دینی فاطمه زهرا ۱۲۴ لقب دارد.[22]
سیدة النساء العالمین
کنیه‌ها
کنیه، برای تعظیم و تکریم اشخاص به کار می‌رود. فاطمه کنیه‌های زیادی دارد، که تعدادی از آن‌ها بدین صورت است:
منابع
- مقدمه وصیت‌نامه آیت‌الله خمینی
- مقاله محمد؛ بریتانیکا
- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۰، ر ۱ از آمالی صدوق و علل‌الشرایع.
- «القاب حضرت زهرا مهریه حضرت زهرا». ۲۶ اسفند ۱۳۹۶. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۸.
- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۳، ر ۹ از علل‌الشرایع.
- مرآة العقول، ج ۵، ص ۳۱۵.
- علی‌اکبر تلافی، فضائل الزهراء، انتشارات نیک معارف، ص ۳۶ از حلیةالاولیاء، ج ۲، ص ۴۱ و بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۸۴، ر ۷ از مناقب.
- قاموس قرآن، ج ۱، ص ۱۸۹.
- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۲۲، ر ۱۴ از آمالی صدوق
- ویکی‌واژه
- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۹، ر ۲۰ از مصباح‌الانوار
- بحارالانوار، ج ۳۵، ص ۴۵، ر ۱ از معانی الاخبار همچنین، ج ۳۳، ص ۲۸۳، ر ۵۴۷ از بشارة المصطفی
- بحارالانوار، ج ۱۰۰ ص ۱۹۹، ر ۲۰ از الاقبال، ص ۱۰۰.
- فاطمهٔ زهراء علیهاالسلام بهجة قلب المصطفی، ج ۱، ص ۱۸۹ از الدر المنثور، ج ۸، ص ۵۴۳ فی ورة الضحی.
- بحارالانوار، ج ۱۴، ص ۲۰۶، ر ۲۳ از علل‌الشرایع.
- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۷۹، ر ۶۶ از علل‌الشرایع.
- بحارالانوار، ج ۴۳، ص ۱۲، ر ۵ از علل‌الشرایع.
- فاطمهٔ زهراء علیهاالسلام بهجة قلب المصطفی، ج ۱، ص ۱۸۰ از احقاق‌الحق، ج ۱۹، ص ۱۶.
- «نگاهی به القاب یگانه الگوی بانوان مسلمان». جام جم آنلاین. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۸.
- یادداشت: در زبان عربی علاوه بر اسم یا نام لقب و کنیه نیز برای نامیدن و معرفی و توصیف اشخاص از گذشته تا کنون وجود داشته، گاهی بین اسم و لقب یک فرد ممکن است خلط شود همان‌طور که در مورد فاطمه زهراء به دلیل کثرت این عناوین برخی از این عناوین را در منابع به عنوان نام و اسم نقل کرده‌اند و برخی منابع به عنوان لقب ذکر کرده‌اند، اما در مورد کنیه امکان اشتباه نیست چرا که کنیه برای مردان با اب و برای زنان با امّ شروع می‌شود هر چند که معادل فارسی آن وجود ندارد و در فارسی مثل القاب ترجمه می‌شوند
- «نامها و لقب‌های حضرت زهرا سلام الله علیها». باشگاه خبرنگاران جوان. ۱۰ اسفند ۱۳۹۵. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۸.
- آذر طوسی، مهدی (۲۰ بهمن ۱۳۹۷). «حضرت زهرا (س) خیر کثیر در دنیا و آخرت است/ فاطمه (س) به چه دلیل به شهادت رسید؟». باشگاه خبرنگاران جوان. دریافت‌شده در ۲۵ آبان ۱۳۹۸.
- جام جم آنلاین، نگاهی به القاب یگانه الگوی بانوان مسلمان، 7 اسفند 1397، بازدید: 25 آبان 1397
- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی، ج ۱، ص ۲۰۳، از «المناقب»، ج ۳، ص ۳۵۷
- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی، ج ۱، ص ۲۰۳ از «اللمعة البیضاء»، ص ۵۰.
- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی، ج ۱، ص ۲۰۳ از «نخبة البیان فی تفضیل سیدة التسوان»، ص ۸۶.
- فاطمه الزهراء بهجة قلب المصطفی، ج ۱، ص ۲۰۵ از «مجمع‌البحرین» ماده شجر.
- فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی، ج ۱، ص ۲۰۵ از «میزان الاعتدال»، ج ۱، ص ۲۳۴ علی ما فی «احقاق‌الحق»، ج ۹، ص ۱۵۲.
پیوند به بیرون
- زندگینامه حضرت فاطمه زهرا (س)، پایگاه اسلامی - شیعی رشد
| زندگی | | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| در قرآن | |||||||||
| جای‌ها |
| ||||||||
| افراد |
| ||||||||
| آثار | |||||||||
| مرتبط | |||||||||