جامعه مدرسین حوزه علمیه قم
جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم که به اختصار جامعهٔ مدرسین خوانده می‌شود را جمعی از علماء و استادان حوزه علمیه قم، با محوریت حسینعلی منتظری و همراهی آذری قمی و ربانی شیرازی و هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۴۰ تأسیس کردند. در پیش از انقلاب فعالیت‌های این جامعه بیش‌تر در جهت مبارزه با پادشاهی محمدرضا پهلوی بود، اما پس از انقلاب مشارکت در جهت تأسیس و پس از آن تثبیت حکومت اسلامی را پیش گرفت. این تشکل از تشکل‌های نزدیک به اصولگرایان است.[1]
جامعه مدرسین حوزه علمیه قم | |
|---|---|
 | |
| رئیس | سید هاشم حسینی بوشهری |
| بنیان‌گذار | حسینعلی منتظری |
| بنیان‌گذاری | ۱۳۴۰ خورشیدی |
| وابستگی ملی | جناح اصولگرایان |
| وبگاه | |
بیش از نیم قرن بعد از تأسیس آن، تغییرات و تحولات سیاسی زیادی در پی اختلاف نظرها در بین جناح اصولگرا در این تشکل قدیمی راست در ایران رخ داده‌است.[2]
تاریخچه
جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم را جمعی از علماء و استادان بزرگ حوزه علمیه قم، در سال ۱۳۴۰ تأسیس کردند. سال ۱۳۴۰ و ۱۳۴۱ که نهضت روحانیت شروع شد، روحانیون تشکل خاصی نداشتند. با هدایت و محوریت منتظری و به همراهی چند تن دیگر از روحانیان از جمله آیت الله ربانی شیرازی، آیت الله هاشمی رفسنجانی و احمد آذری قمی به فکر سازمان دادن و هماهنگ‌کردن روحانیون حوزه می‌افتند و سنگ بنای جامعه مدرسین در آن زمان گذاشته می‌شود. اکثر روحانیان مبارز عضو این تشکل بودند و اغلب فعالیت‌های سیاسی همچون اعلامیه‌های امضادار و بی امضا، اعتراض‌ها و اعتصاب‌ها و … از سوی این جریان شروع می‌شد. در همان زمان روحانیانی نیز بودند که به دلایلی خود را از مبارزات کنار می‌کشیدند.[3]
پس از انقلاب منتظری به دلیل مشغله‌های فراوان از حضور در جامعه مدرسین بازماند. از این زمان کسان دیگری که درآستانه انقلاب فعال شده بودند در این تشکل نیز فعال شدند. از جمله این آقایان حجت‌الاسلام شرعی، سید منیرالدین حسینی شیرازی و راستی کاشانی بودند.[4] دراین میان نقش سیدمنیرالدین حسینی شیرازی از اهمیت ویژه‌ای برخورداراست. وی که زمانی در نجف درس مکاسب را نزد راستی کاشانی گذرانده بود همواره پشت صحنه به کارتشکیلاتی می‌پرداخت و کمتر شناخته شد.
از تأسیس تا تبعید سید روح‌الله خمینی
جامعهٔ مدرسین در ابتدا به صورت پنهانی کار می‌کرد و یک تشکیلات مخفی بود. در سال ۱۳۴۲ و با آغاز مبارزات انقلابی، جامعهٔ مدرسین که یک تشکیلات روحانی بود به حمایت از سید روح‌الله خمینی با چاپ و پخش اعلامیه‌های سید روح‌الله خمینی و فرستادن طلاب به شهرستانها برای پخش اعلامیه‌هایی که در تأیید سید روح‌الله خمینی بودند، فعالیت داشت. پس از بازداشت سید روح‌الله خمینی در خرداد ۱۳۴۲ جامعهٔ مدرسین نقش مهمی در قیام مردم ایفا کرد. رژیم پهلوی که قصد داشت سید روح‌الله خمینی را پس از محاکمه در دادگاه نظامی اعدام کند، به دلیل مراجعت علمای بزرگ از قم و شهرهای دیگر به تهران، که در این مراجعت جامعهٔ مدرسین نقش بزرگی داشت، و نیز اعلام چند تن از فقها و مراجع مبنی بر تأیید مرجعیت سید روح‌الله خمینی و نیز قیام مردمی، رژیم نتوانست سید روح‌الله خمینی را اعدام کند و در ۱۷ فروردین ۱۳۴۳ او را آزاد و به قم فرستاد.
مبارزات جامعهٔ مدرسین همچنان ادامه داشت تا آن که سید روح‌الله خمینی در ۴ آبان ۱۳۴۳ در نطقی به قانون کاپیتولاسیون حمله و سپس در اعلامیه‌ای آن را محکوم کرد. به این دلیل بود که سید روح‌الله خمینی در تاریخ ۱۳ آبان ۱۳۴۳ دوباره دستگیر شد و پس از انتقال به تهران به ترکیه و سپس به عراق تبعید شد.
اهداف جامعهٔ مدرسین به هنگام تأسیس موارد زیر بودند:
- اصلاح و تکمیل برنامه‌های درسی حوزه‌های علوم اسلامی و پرورش طلاب.
- تحقیق در علوم و معارف اسلامی.
- تبلیغ و گسترش اسلام در داخل ایران و کشورهای خارج.
- سعی در اجرای احکام و قوانین سیاسی، اجتماعی، قضائی، اقتصادی و فرهنگی اسلام.
- دفاع از اسلام و قرآن.
- مبارزه با طاغوت و ستمگران و دفاع از حقوق محرومین و مستضعفین.
از تبعید تا پیروزی انقلاب
هدف دولت از تبعید سید روح‌الله خمینی این بود که در نجف به فراموشی سپرده شود و مردم تحت رهبری نباشند. در این دوران بود که نقش جامعهٔ مدرسین پررنگ‌تر شد. اعضای جامعهٔ مدرسین به همراه دیگران در نبود سید روح‌الله خمینی در دو بعد فعالیت داشتند: یکی ترویج و توسعهٔ دایرهٔ مرجعیت سید روح‌الله خمینی و دیگری افشاگری ضد رژیم پهلوی، که در این راه با نامه یا تلفن یا پیام با سید روح‌الله خمینی در تماس بودند.
در همین راستا بود که در پی درگذشت مرجع بزرگ سید محسن طباطبایی حکیم، اطلاعیه‌ای در تأیید مرجعیت سید روح‌الله خمینی با امضای دوازده نفر از علما و فقهای وقت، آماده و پخش شد. این اطلاعیه با تلاش جامعهٔ مدرسین تهیه شده بود و امضای شماری از اعضای آن را در زیر خود داشت که خشم رژیم پهلوی را برانگیخت.
شماری از اعضای جامعهٔ مدرسین در فروردین ۱۳۴۲، بازداشت و زندانی شدند. آن‌ها در زندان نیز مبارزه را چون دیگر اعضای بیرون از زندان ادامه دادند. در ۱۷ دی ۱۳۵۶ به دلیل اهانت یکی از روزنامه‌های رسمی به سید روح‌الله خمینی درس‌های حوزه تعطیل و تظاهرات گسترده‌ای شکل گرفت که در آن شماری نیز کشته شدند. از این زمان بود که با اوج‌گیری مبارزات، مبارزات به شهرستانها نیز کشیده شد، و فشارهای دولتی و تبعیدها و زندانی‌کردن‌ها و شکنجه‌ها شدیدتر و گسترده‌تر شد.
در این مدت مهم‌ترین فعالیت‌های جامعهٔ مدرسین عبارت بود از:
- تماس با روح‌الله خمینی به هر طریق ممکن و اخذ رهنمود.
- تماس با فقهاء و مراجع قم و علمای بلاد و تقاضای حمایت از مبارزات.
- تهیه اعلامیه در فرصت‌های مناسب و امضاء گرفتن از مدرسین و اساتید.
- تکثیر و پخش اعلامیه‌ها در شهرستانها
- ایراد سخنرانی در مواقع لازم
- اعزام طلاب به شهرستانها برای سخنرانی
- دعوت مردم به تعطیلی و شرکت در تظاهرات
- پخش عکس و رساله امام خمینی و ترویج مرجعیت ایشان.
- ارسال تلگراف به امام خمینی و تکثیر آن
- رسیدگی به اعتصاب کنندگان و خانواده زندانیان و تبعید شدگان و شهداء
- دیدن و احوال پرسی از تبعیدیان
- دعوت به تعطیلی حوزه علمیه و دانشگاه
- دعوت به تحصن
- نامه سرگشاده به کمیسیون حقوق بشر
- صدور اعلامیه مبنی بر خلع شاه از سلطنت و پیشنهاد تأسیس حکومت اسلامی در تاریخ ۱۳۵۷/۹/۲۱
پس از پیروزی انقلاب
با بازگشت سید روح‌الله خمینی در بهمن ۱۳۵۷، و رهبری‌های او، عاقبت در ۲۲ همان ماه انقلاب پیروز شد. از این تاریخ به بعد نقش و مسئولیت جامعهٔ مدرسین دگرش یافت و از شکل مبارزه با حکومت پهلوی، به شکل مشارکت و همکاری در بنا و استواری حکومت اسلامی درآمد. وظایف جامعهٔ مدرسین در این مرحله موارد زیر بودند:
- پذیرفتن مسئولیت‌های مربوط به نظام، در همین رابطه در نهادهای مختلف حضور فعال پیدا کرد. مانند شورای انقلاب، مجلس خبرگان تدوین قانون اساسی، مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان قانون اساسی، مجلس خبرگان رهبری، دستگاه قضائی، شورای تشخیص مصلحت نظام، شورای عالی انقلاب فرهنگی، تعدادی از اعضای جامعه مدرسین در این نهادها حضور فعال داشته و دارند.
- تبیین و تحقیق در مسائل مورد نیاز نظام، مانند مسائل اقتصادی، قضائی و حقوقی، جزائی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی
- اصلاح و برنامه‌ریزی برای حوزه‌های علوم دینی، به گونه‌ای که با نیاز نظام و جهان اسلامی هماهنگ باشد و به ویژه تشکیل شورای مدیریت در حوزه علمیه قم و اداره حوزه به صورت بهتر.
- تدریس علوم و معارف اسلامی و تألیف کتب مورد نیاز
- کمک به تأمین قضات مورد نیاز.
- تبلیغ و گسترش اسلام در داخل جمهوری اسلامی ایران و سایر کشورها.
- پرورش استاد برای تدریس معارف اسلامی در دانشگاه‌ها
- تربیت مبلغ برای داخل و خارج ایران
- تأیید نظام و مبارزه با توطئه دشمنان در فرصت‌های مناسب
- حضور فعال در سمینارها و مجامع علمی داخل و خارج کشور.
انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۹۲
همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری ایران (۱۳۹۲)، چند دستگی که میان روحانیون برجسته جامعه مدرسین حوزه علمیه شد، تبعات منفی عمیقی بر روی این تشکل مذهبی گذاشت. اختلاف در اعلام حمایت از کاندیداهای مختلف اصولگرای حاضر انتخابات ریاست‌جمهوری، حتی موجب کدورت و کنارکشی برخی از روحانیون برجسته شد.
این اختلاف‌نظر که به گفته محمد یزدی، رئیس شورای عالی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم بی‌سابقه بود، این تشکل با سابقه را تا مرز تجزیه شدن پیش برد. اما پس از انتخاب حسن روحانی، کاندیدای اعتدال‌گرا به عنوان رئیس دولت یازدهم ایران، این التهاب و تنش فروکش کرد و با جلسه سه‌جانبه‌ای که بین محمد یزدی، محمدتقی مصباح یزدی و محمدرضا مهدوی کنی برگزار شد، سعی شد اختلافات از بین برود.[5]
هیئت رئیسه
هیئت رئیسه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم هر دو سال انتخاب می‌شود. از ابتدای انقلاب اسلامی علی مشکینی (درگذشته ۸ مرداد ۱۳۸۶) و سپس محمد یزدی (درگذشته ۱۹ آذر ۱۳۹۹) رئیس این نهاد بوده‌اند و پس از آن اکنون سید هاشم حسینی بوشهری ریاست آن را بر عهده دارد.
هیئت رئیسه کنونی
با درگذشت محمد یزدی رئیس پیشین، اعضای کنونی در ۲۸ آذر ۱۳۹۹ با رأی اکثریت از قرار زیر تعیین شدند:[6]
- سید هاشم حسینی بوشهری، رئیس شورای عالی جامعه مدرسین
- سید احمد خاتمی، به عنوان نایب اول
- عباس کعبی، به عنوان نایب دوم
- محسن اراکی، به عنوان منشی
- محمود عبداللهی، به عنوان منشی
- ابوالقاسم وافی، به عنوان امین مالی
معاونت‌ها
هم‌اکنون فعالیت‌های جامعهٔ مدرسین در چند معاونت پیگیری می‌شوند:
- دفتر جامعه مدرسین
- معاونت جامعه و مردم
- معاونت جامعه و نظام
- معاونت جامعه و روحانیت
- معاونت اداری و مالی
نهادهای وابسته
نهادهای وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم عبارتند از:
- دفتر انتشارات جامعه مدرسین
- دانشگاه علوم تربیتی و قضایی
- بخش گزینش قضات
- مجله نور علم
- شورای عالی حوزه علمیه قم
اعضا
اعضای کنونی
- محمدرضا آشتیانی
- رضا استادی
- علیرضا اسلامیان
- علیرضا اعرافی
- محسن اراکی
- احمد بهشتی
- محمودرضا جمشیدی
- احمد جنتی
- عبدالله جوادی آملی
- سید هاشم حسینی بوشهری
- سید احمد حسینی خراسانی
- عبدالله خائفی
- سید احمد خاتمی
- سید محسن خرازی
- محمود رجبی
- مسلم داوری
- مهدی شب‌زنده‌دار
- محمود عبداللهی
- ابوالقاسم علیدوست
- سید محمد غروی
- محمدجواد فاضل لنکرانی
- محسن فقیهی
- غلامرضا فیاضی
- محمدعلی فیض لاهیجی
- عباس کعبی
- صادق لاریجانی
- عباس محفوظی
- سید محمدرضا مدرسی یزدی
- جواد مروی
- نجم‌الدین مروجی طبسی
- علی‌اکبر مسعودی خمینی
- حسین مظاهری
- مرتضی مقتدایی
- ناصر مکارم شیرازی
- سید مصطفی موسوی فراز
- علی مؤمن
- علی نکونام گلپایگانی
- عبدالنبی نمازی
- علی نیری
- حسن نظری شاهرودی
- ابوالقاسم وافی یزدی
اعضای درگذشته
- احمد آذری قمی
- ابراهیم امینی
- علی احمدی میانجی
- سید محمد ابطحی
- علی ثابتی همدانی
- علی افتخاری گلپایگانی
- محمدجعفر امامی
- یحیی انصاری شیرازی
- مرتضی بنی‌فضل
- احمد پایانی
- ابوطالب تجلیل
- حسن تهرانی
- محسن حرم‌پناهی
- سید منیرالدین هاشمی
- سید ابوالفضل میرمحمدی
- حسین راستی کاشانی
- سید عباس خاتم یزدی
- صادق خلخالی
- محسن دوزدوزانی
- محمدمهدی ربانی املشی
- عبدالرحیم ربانی شیرازی
- سید مهدی روحانی
- محمد مؤمن
- سید علیرضا حائری
- سید جعفر کریمی دیوکلایی
- جلال طاهر شمس
- یوسف صانعی
- سید حسن طاهری خرم‌آبادی
- محمد فاضل لنکرانی
- محمدرضا فاکر
- علی قدوسی
- علی مشکینی
- محمدهادی معرفت
- مسلم ملکوتی
- حسن ممدوحی
- حسینعلی منتظری
- سید ابوالفضل موسوی تبریزی
- ابوالفضل نجفی خوانساری
- محمد محمدی گیلانی
- ابوالقاسم خزعلی
- سید محمود هاشمی شاهرودی
- محمدعلی شرعی
- احمد صابری همدانی
- محمد یزدی
- محمد تقی مصباح یزدی
پانویس
- «روحانیان اصولگرا؛ تصمیم‌های «گرفته نشده» انتخاباتی». رادیو فردا. دریافت‌شده در ۱۴ تیر ۱۳۸۸.
- «آغاز بازسازی جامعه مدرسین؛ آیا طیف مصباح کوچ می‌کند؟». پایگاه خبری و تحلیلی جمهوریت.
- حسینعلی منتظری (۱۳۷۹). «کتاب خاطرات آیت‌الله منتظری جلد یک». ص. ۲۰۹–۲۱۴. بایگانی‌شده از اصلی در ۷ فوریه ۲۰۰۶. دریافت‌شده در ۱۱ اوت ۲۰۰۹.
- «پایگاه اطلاع‌رسانی جامعهٔ مدرسین حوزهٔ علمیهٔ قم».
- هشدار آیت‌الله یزدی درباره تجزیه جامعه مدرسین تابناک
- https://www.hamshahrionline.ir/news/573659/رئیس-جامعه-مدرسین-انتخاب-شد-چه-کسی-جایگزین-آیت-الله-یزدی-شد
جستارهای وابسته
- جامعتین
- مجمع مدرسین و محققین حوزهٔ علمیهٔ قم (اصلاح‌طلب)
- جامعه روحانیت مبارز (اصولگرا)
- مجمع روحانیون مبارز (اصلاح‌طلب)
